Anortozyt Kamień nie tylko księżycowy
|
|
- Ludwik Kołodziejczyk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Anortozyt Kamień nie tylko księżycowy Anortozyty są pięknymi skałami magmowymi, zbudowanymi niemal wyłącznie z jednego minerału skałotwórczego plagioklazu, tj. glinokrzemianu wapniowo-sodowego, z niewielkimi tylko wtrąceniami piroksenu i tlenków żelaza i tytanu. Skały te występują na Ziemi przeważnie w obrębie starych prekambryjskich kratonów krystalicznych, np. kratonu wschodnioeuropejskiego, który stanowi podłoże rozległego obszaru północno-wschodniej Polski. Jednakże anortozyty to nie tylko skały ziemskie. Mało kto wie, że budują one około 85 proc. powierzchni naszego najbliższego naturalnego satelity Księżyca. Termin anortozyt wprowadzony został przez Hunta w 1862 roku jako synonim plagioklazytu i pochodzi od trójskośnej (anorthose) budowy krystalograficznej skaleni sodowo-wapniowych. Na zdjęciu: charakterystyczne zonalnie iryzujące kryształy labradoru w skałach z masywu Korosteń na Ukrainie Lewis Ashwal w 1993 roku w swojej znakomitej monografi i dotyczącej anortozytów przedstawia sześć głównych typów wystąpień skał anortozytowych: 1) archaiczne plutony anortozytowe, obejmujące 4 mld lat historii Ziemi, 2) proterozoiczne plutony typu masywowego o wieku 2,5-0,6 mld lat, 3) anortozyty w mafi cznych intruzjach warstwowanych (warstewki od 1cm do 100 metrów), 4) cienkie warstewki anortozytów w ofi olitowej skorupie oceanicznej, 5) małe inkluzje w innych skałach (ksenolity lub inkluzje pokrewne), 6) anortozyty z wyżyn księżycowych, przypuszczalnie też z Merkurego, oraz spotykane w niektórych meteorytach. Największe wystąpienia anortozytów ziemskich notuje się na obszarach o wieku archaicznym i proterozoicznym, Poszczególne ciała anortozytowe w kanadyjskiej prowincji Grenvill mają od 1 km 2 do 17 tys. km 2. Wiek skał obejmuje późny archaik aż do późnego proterozoiku, ale przytłaczająca większość masywów powstawała pomiędzy mln lat, a więc ten wieloetapowy, pulsacyjny magmatyzm obejmował okres ok. 600 mln lat. które zajmują obecnie zaledwie 20 proc. ogólnej odsłoniętej powierzchni skorupy ziemskiej. Jednakże najlepiej poznane są intruzje proterozoicznych anortozytów typu masywowego lub typu Alard Lake. Występują one na powierzchni, na dużych obszarach Kanady, głównie w rejonie półwyspu Labrador, na Grenlandii i w Norwegii (prowincja Rogaland). Kanadyjska prowincja Grenville jest kopalnią wiedzy o anortozytach masywowych na świecie. Cała prowincja obejmuje ok. 64 tys. km 2, a nagromadzenie intruzji anortozytowo-norytowych jest tam imponujące. Poszczególne ciała anortozytowe mają od 1 km 2 do 17 tys. km 2 (np. masyw Lac St Jean). Wiek skał w prowincji Grenville 82
2 Kamieniołom labradorytów w masywie Korosten na Wołyniu, Ukraina Anortozyty w Polsce Suwalski masyw anortozytowy, o owalnym zarysie w obrazie geofizycznym, zajmuje obszar 250 km 2 i składa się z centralnie położonych anortozytów, zajmujących ok. 140 km 2 powierzchni, otoczonych pierścieniem norytów i gabronorytów (ok. 110 km 2 ), które przechodzą marginalnie w odmiany skał typu gabr, leukogabr i diorytoidów. Anortozyty suwalskie są ciemnoszarymi skałami grubokrystalicznymi, niekiedy zawierają bardzo duże kryształy iryzującego zwykle na niebiesko labradoru, ale obecne są też odmiany zielone i czerwone. Na zdjęciu: kryształy błękitnego labradoru w anortozycie suwalskim. Fragment rdzenia wiertniczego z głębokości 2117,0 m w polu rudnym Jeleniewo IG-4 obejmuje późny archaik aż do późnego proterozoiku, ale przytłaczająca większość masywów powstawała pomiędzy mln lat, a więc ten wieloetapowy, pulsacyjny magmatyzm obejmował okres ok. 600 mln lat. Linearny mafi czny magmatyzm grenvilski, o przebiegu NE-SW, jest związany z olbrzymią strefą tektoniczną o charakterze akrecyjno-kolizyjnym. Podobną, rozległą prowincję proterozoiczną obserwuje się na tarczy bałtyckiej. Cały region Fennoskandynawii, zarówno na terenie Rosji, Finlandii, Szwecji i Norwegii, bogaty jest w wystąpienia anortozytów i skał magmowych związanych z anortozytami tzw. facją skał magmowych AMCG (składa się z anortozytów, mangetrytów, czarnockitów, granitów). Największe wystąpienia anortozytów na powierzchni Skandynawii w wieku 0,9 mld lat znajdują się w prowincji Rogaland w Norwegii. Są one w wielu miejscach stowarzyszone i związane genetycznie z dużymi złożami rud tytanu i żelaza, jak między innymi złoże ilmenitu Tellnes. We wschodniej Skandynawii charakterystyczną cechą wystąpień facji skał AMCG jest obfi tość ostatniego członu tej facji, a więc granitów rapakiwi. Towarzyszące granitom masywy anortozytowe znajdują się głęboko pod powierzchnią Ziemi i zostały zidentyfi kowane za pomocą metod geofi zycznych. Wiek magmatyzmu AMCG w Skandynawii obejmuje okres od 1,67 (Wyborg Finlandia) do 0,9 mld lat (Rogaland Norwegia). Na obszarze podłoża krystalicznego północno-wschodniej Polski, należącego również do Fennoskandynawii, w rejonie Mazur i Suwalszczyzny, występuje wielka proterozoiczna prowincja anortozytowo-granitowa typu AMCG o wieku ok. 1,55-1,5 mld lat. Jest to linearna struktura magmowa o przebiegu E-W, zbudowana z granitów typu rapakiwi, charnockitów, mangetrytów, diorytoidów i mafi cznych kompleksów anortozytowych. Najlepiej poznano masyw suwalski, zalegający na głębokości 800 m pod powierzchnią Ziemi, w NE narożu Polski. Masyw suwalski został dobrze zbadany ze względu na obecność w nim bogatych rud Fe-Ti-V (żelazo, tytan, wanad), których eksploatację górniczą przygotowywano jeszcze w latach siedemdziesiątych. Kopalnia rud żelaza i tytanu w Krzemiance jednak nie powstała. Zatrzymały ją protesty ekologów oraz niesprzyjająca inwestycjom sytuacja ekonomicznopolityczna w Polsce na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. W obrębie anortozytów i norytów występują w kilku miejscach bogate rudy ilmenitowo-magnetytowe, z podrzędną mineralizacją siarczkami żelaza, miedzi, niklu i kobaltu. Geolodzy udokumentowali trzy pola rudne w masywie suwalskim. Są to złoża: Krzemianka, Udryń i Jeleniewo. Rudy w nich występujące charakteryzują się wysoką zawartością żelaza, tytanu z niewielką domieszką wanadu i stanowią ukrytą pod nadkładem skał osadowych rezerwę tych metali dla przyszłych pokoleń. Najstarsze skały anortozytowe w Europie, o wieku 1,8 1,7 mld lat, występują na tarczy ukraińskiej w masywie Korosteń-Korsuń, reprezentując pełny inwentarz facji skał AMCG. Odsłaniają się one na powierzchni w wielu kamieniołomach na Wołyniu. Anortozyty ukraińskie są charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne po ich bardzo ciemnej barwie i dużych, zonalnych, iryzujących kryształach szafi rowoniebieskiego plagioklazu-labradoru i dlatego są nazywane labradorytami. Jest to znakomity i cenny kamień okładzinowy, o dużej twardości i odporności na ścieranie, stosowany nie tylko jako okładzina elewacyjna ścian, schodów i reprezentacyjnych placów (charakterystyczne pawie oczka labradorytowe na placu przed Operą Narodową we Lwowie), ale także jako kamień dekoracyjny, chętnie używany na Ukrainie do budowy postumentów pomnikowych, a także fragmentów znanych 83
3 pomników na świecie, np. znakomitego pomnika Bernarda Shaw w Dublinie. Anortozyty i labradoryty ukraińskie, a także skandynawskie są chętnie sprowadzane do Polski i używane głównie do dekoracji wnętrz budynków użyteczności publicznej oraz jako wykładzina elewacyjna ścian reprezentacyjnych gmachów, banków, biurowców, oraz jako materiał do produkcji nagrobków. Przykładem takich zastosowań może być międzynarodowe centrum biznesowe przy rondzie Jazdy Polskiej koło Politechniki Warszawskiej lub znany budynek Zeptera (tzw. czajnik) na warszawskim Mokotowie, obłożony wypolerowanym i połyskującym ciemnym labradorytem z Norwegii. Wśród labradorytów fi ńskich znana jest także grubokrystaliczna odmiana, o niezwykłej, tęczowej iryzacji, której nadano nazwę spektrolit ze względu na jej barwne spek- Pomnik Bernarda Shaw w Dublinie, Irlandia. Spodnie poety zostały wykonane z labradorytu norweskiego tra. Spektrolity są wykorzystywane lokalnie w Finlandii jako kamień półszlachetny, z którego wykonuje się piękną biżuterię i cenne użytkowe przedmioty dekoracyjne. Z kolei w Norwegii, w okolicy Oslo, występuje także piękna, jasnoniebieska odmiana magmowej dekoracyjnej skały skaleniowej, nienależącej do grupy anortozytów, lecz bardzo je przypominająca larvikit, od miejsca występowania - Larvik w zapadlisku Oslo. Jest to skała stosunkowo grubokrystaliczna, w 90 proc. złożona z jednoskośnego skalenia potasowo-sodowego (anortoklazu), z submikroskopowymi przerostami plagioklazu i skalenia potasowego. W ostatnim stuleciu norweski larvikit stał się szeroko stosowanym na świecie kamieniem dekoracyjnym i elewacyjnym. Jego nazwy handlowe są bardzo różnorodne, np. Birds Eye Granite, Black Moonstone, Blue Norwegian Moonstone, Blue Pearl Granite, Blue Granite, Blue Antique, Blue Pearl, Blue Pearl Fjord, Emerald Pearl, Labradorite, Larvik Granite, Marina Blue Star, Norwegian Pearl Granite, Norwegian Moonstone i Royal Blue Pearl Granite. Niestety, określenie takie jak granit jest całkowicie błędne i zupełnie niezgodne ze składem petrografi cznym skały. Chociaż niektóre anortozyty przypominają larvikit i mogą być używane w zastępstwie tego ostatniego, to anortozyt nigdy nie był szlachetną skałą, jaką stał się norweski larvikit. Bywa on używany nie tylko jako cenny kamień elewacyjny czy okładzinowy, ale także jako kamień używany w jubilerstwie w formie kaboszonów, zawieszek, brosz i innej pięknej biżuterii. Modele geologiczne powstawania anortozytów masywowych Znanych jest wiele teorii dotyczących powstawania anortozytów, m.in. teoria Bowena z 1917 roku, Morse a z 1968, Emsliego z Generalnie dyskusja toczy się wokół źródeł pochodzenia substancji macierzystej dla anortozytów. Wymienieni badacze uważali, że magma o składzie Najstarsze skały anortozytowe w Europie, o wieku 1,8 1,7 mld lat, występują na tarczy ukraińskiej w masywie Korosteń-Korsuń. Odsłaniają się one na powierzchni w wielu kamieniołomach na Wołyniu. bazaltu mogła się tworzyć w górnym płaszczu ziemskim, a następnie wznosiła się i spiętrzała na granicy skorupy i płaszcza, tworząc rozległą komorę magmową, gdzie dochodziło do rozdzielenia na składniki lżejsze i cięższe i ich iniekcje w wyższe partie skorupy ziemskiej. W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się nowe koncepcje, m.in. Ashwala, 1995, oraz Duchesne, Ten ostatni i jego współpracownicy uważają, że źródło magmy macierzystej dla anortozytów znajdowało się w dolnej skorupie ziemskiej, co potwierdziły badania eksperymentalne i izotopowe, przeprowadzone w ostatnim okresie na wielu próbkach skał anortozytowych na świecie. Skąd pochodzą anortozyty na Księżycu Księżyc od dawna był obiektem obserwacji i szczegółowych badań w celu poznania jego budowy, składu skalnego i mineralnego oraz jego genezy i ewolucji. Niektóre części powierzchni Księżyca są prawie takie same, jakimi były 4,5 mld lat temu. Sekrety Księżyca są zachowane w pyle, skałach, kraterach, równinach i górzystych wyniesieniach. Te właśnie sekrety powoli są odkrywane dzięki skałom i osadom zebranym przez misje Apollo. Wiele naukowych odkryć i potwierdzeń zostało dokonanych na podstawie badań próbek z Księżyca, 84
4 włącznie ze stwierdzeniem, że Ziemia i Księżyc są prawie tego samego wieku, tj. mają ok. 4,5 mld lat, oraz że system Ziemia - Księżyc zbudowany jest z podobnego materiału, ale o innym składzie i że Księżyc ma znacznie mniejszą gęstość w porównaniu z Ziemią. Księżyc znajduje się na synchronicznej orbicie okołoziemskiej i zawsze ukazuje tylko swoją jedną stronę, zwaną bliską stroną, która ma cieńszą skorupę, wynoszącą średnio około 60 km, w porównaniu ze 100-kilometrową po stronie dalszej. Na bliższej stronie znajduje się więcej basenów bazaltowych, podczas gdy strona dalsza jest pokryta wyżynami i górzystymi łańcuchami o wysokości ponad 5 km, zbudowanymi z brekcji anortozytowej. Wszystkie lądowania statków Apollo, ze względu na ich bezpieczeństwo i możliwość kontaktowania, były na bliższej stronie Księżyca. Skały odkryte podczas misji Apollo to: brekcje księżycowe złożone z kanciastych fragmentów starszych skał zarówno z wyżyn, jak i mórz księżycowych, które powstawały w wyniku uderzeń niezliczonej ilości meteorytów przez długi okres historii Księżyca. Temperatura i ciśnienie wywołane impaktem powodowały topienie małych fragmentów skał i łączenie większych w nowe skały. Drugim typem skał jest tzw. regolit księżycowy, od łacińskiego wyrazu regolite oznaczającego kamienny koc bardzo gruba okrywa sypkiego, pylasto-żwirowego materiału skalnego o barwie węglistoszarej, powstałego w wyniku ubijania i mieszania rozdrobnionych skał przez deszcz spadających meteorytów w okresie milionów lat. Ten kamienny koc przykrywa powierzchnię Księżyca na głębokość 1 km na obszarze mórz księżycowych i ponad 20 km w niektórych obszarach wyżyn. Chemiczny skład regolitu jest zmienny w zależności od lokalizacji. Regolit z wyżyn jest wzbogacony w Al i Ca, w pobliżu mórz zaś jest wzbogacony w Mg i Fe. Oczywiście jest wiele miejsc, gdzie materiał jest zupełnie wymieszany. Słoneczny wiatr implantował do składu regolitu pewne ilości gazów szlachetnych, takich jak: hel, neon wodór i węgiel. Badając składy izotopowe tych składników, naukowcy mogli dowiedzieć się wiele o Słońcu i całym układzie słonecznym. Spektrolit (półszlachetna odmiana labradorytu z Finlandii używanego do produkcji biżuterii i innych przedmiotów dekoracyjnych) w kamieniołomie w Ylämaa, nieopodal Wyborgu Centrum biznesowe na rondzie Jazdy Polskiej w Warszawie z elewacją z ciemnego, palonego anortozytu Na podstawie badań izotopów tlenu wiemy, że Ziemia i Księżyc koegzystowały od początku powstania układu słonecznego. Większość pierwiastków obecnych na Ziemi spotkano także na Księżycu. Są to krzemiany: piroksen, plagioklaz i oliwin, minerały z grupy krzemionki: kwarc, trydymit, krystobalit oraz inne krzemiany: cyrkon, pyroferroit (Mn,Fe)SiO 3, granat, tranquillit, tlenki: ilmenit, spinel, armalcolit (od nazwisk pierwszych kosmonautów) i składzie (Fe,Mg)Ti 2 O 5, chromit, ulvöspinel, siarczki żelaza: troilit i metale rodzime: żelazo rodzime, nikiel rodzimy i inne. Obecne są też minerały pochodzenia meteorytowego: szreibersyt (Fe,Ni)3P, cohenit Fe3C, niningeryt (Mg,Fe-,Mn)S, lawrencyt, oldhamit (Ca,Mn)S, kamacyt (α-żelazo + 6% Ni), taenit (γ-żelazo +(27-60% Ni), plessit (przerosty kamaitu z taenitem). Ewolucja Księżyca Przypuszcza się, że Księżyc przechodził sześć oddzielnych stadiów rozwoju, zanim osiągnął stan, w jakim widzimy go obecnie. Zgodnie z pracą Haskina i in. (1999) około 4,6 mld lat temu Księżyc był całkowicie stopionym ciałem. Stopiony materiał rozdzielał się na odrębne warstwy złożone ze związków o różnej gęstości. W pierwszym etapie powstało niewielkie jądro, dolny i górny płaszcz księżycowy. W drugim etapie (Pre-Nectarian) - ok. 4,3 mld lat temu, rozpoczęło się formowanie księżycowej skorupy. Ponieważ górna warstwa oceanu magmowego oziębiała się, zaczęły krystalizować tylko minerały bogate w Fe i Mg, i z powodu swojej gęstości 86
5 Księżycowa brekcja anortozytowa, przywieziona przez kosmonautów z misji Apollo chały lżejszy materiał w wyższe części magmy. Ten proces spowodował mieszanie się obu typów magm i późniejszą dyferencjację tego materiału. W tym samym czasie Księżyc przechodził ogromnie intensywne bombardowania materiałem kosmicznym. W trzecim etapie (Nectarian) około 3,92-3,85 mld lat temu, zakończyło się formowanie wyżyn księżycowych. Jednakże przechodziły one ciągle intensywne bombardowanie meteorytami, w wyniku których ogromne baseny i doliny zostały pokryte kraterami. Dodatkowo w tym okresie wewnętrzna temperatura pod powierzchnią skorupy wzrosła. Był to rezultat radiacji i braku ujścia temperatury na zewnątrz zestalonej już skorupy. W końcu wewnętrzna temperatura wzrosła do tego stopnia, że górny płaszcz i dolna skorupa zaczęły się przetapiać. Czwarty etap (Imbrian) - to okres 3,85-3,15 mld lat. Wiele wielkich kraterów impaktowych, mających cienką i spękaną skorupę na swoim dnie, zaczęło się wypełniać poprzez opadały na dno oceanu magmowego. Skład rezydualnej magmy zmieniał się, kolejno krystalizowały ilmenit, piroksen, bogate w wapń i glin skalenie (anortozyty). Skalenie o mniejszej gęstości w porównaniu z magmą rezydualną pływały po jej powierzchni, tworząc zaczątki pierwotnej skorupy. Ostatnie składniki magmy rezydualnej zostały poniżej skorupy skaleniowej i były wzbogacone w pierwiastki śladowe KREEP (skrót od pierwiastków: potasu, pierwiastków ziem rzadkich i fosforu). Nieco później przetapianie głęboko zdeponowanych minerałów Fe-Mg utworzyło świeżą magmę bazaltową, która wzniosła się, tworząc lawę mórz księżycowych. A więc skorupa utworzona została z najlżejszego materiału, takiego jak: krzemiany i glinokrzemiany, które były obecne w górnym płaszczu. Nowa skorupa szybko się oziębiła i unosiła na wierzchu znacznie bardziej gęstego oceanu magmowego. Pod nową skorupą cięższe pierwiastki i minerały, takie jak oliwin i piroksen, opadały głębiej do magmy górnego płaszcza i zgodnie z opinią Haskina, wypygłębokie szczeliny lawą bazaltową bogatą w Fe i Ti pochodzącą z przetopienia. Ten proces nazwano wulkanizmem ekstruzywnym. Skały plutoniczne budujące wyżyny księżycowe wzbogacone są w wapń, glin i pierwiastki śladowe (KREEP), a bazalty mórz księżycowych, pochodzące z płaszcza, są wzbogacone w żelazo i tytan, co ujawnia się również w zabarwieniu tych podstawowych struktur morfologicznych Księżyca. Piąty etap (Eratosthenian) to okres od 3,15 do 1,0 mld lat. Księżyc jest już zestalony z niewielkimi lub też nieobecnymi procesami magmowymi (nie ma wylewów magmy ani ruchu skorupy). Rozwijają się mniejsze kratery na wyżynach księżycowych. Szósty etap (Copernican) trwa od 1,0 mld lat do dziś. Na Księżycu powstają impaktowe kratery promieniste. Litosfera księżycowa zalegająca pod skorupą ma około 800 km grubości i jest prawie całkowicie zestalona. Następną warstwą jest astenosfera, grubości 1400 km, która jest przypuszczalnie na wpół plastyczna. Ostatnim wewnętrznym komponentem Księżyca jest jego małe metaliczne jądro średnicy ok. 700 km. Składa się ono z ciężkich metali żelaza i niklu. Według Kaufmanna jądro Księżyca nie jest Na bliższej Ziemi stronie Księżyca znajduje się więcej basenów bazaltowych, podczas gdy strona dalsza jest pokryta wyżynami i górzystymi łańcuchami o wysokości ponad 5 km, zbudowanymi z brekcji anortozytowej. całkiem centryczne, lecz przemieszczone o kilkanaście km od prawdziwego centrum tego ciała. Archaiczne anortozyty ziemskie i anortozyty księżycowe wykazują wiele podobieństw: zbudowane są z wapniowego członu plagioklazów - anortytu. Są to anortozyty właściwe. Asocjacja anortozytów księżycowych z bogatymi w Ti bazaltami mórz księżycowych oraz ich negatywnymi anomaliami Eu skierowała uwagę badaczy raczej w stronę podobieństw do anortozytów masywowych, które współwystępują z odmianami skał bogatymi w Ti, włącznie z ilmenitonośnymi ferrogabrami. Odmienna historia ewolucji Księżyca i Ziemi spowodowała zatarcie istniejących podobieństw pierwotnych anortozytów ziemskich i księżycowych, ale na podstawie badań materiału księżycowego zdajemy sobie sprawę, że skały te na Ziemi stanowią dla naukowców rodzaj okien petrologicznych do poznania pierwotnych etapów rozwoju naszej planety. dr Janina Wiszniewska, Państwowy Instytut Geologiczny, janina.wiszniewska@pgi.gov.pl 88
Plutonizmem (nazwa od Plutona - boga podziemi z mitologii greckiej) nazywamy zjawiska związane:
7a. Plutonizm Plutonizmem (nazwa od Plutona - boga podziemi z mitologii greckiej) nazywamy zjawiska związane: z lokalnym upłynnieniem skał w głębi litosfery (powstawaniem ognisk magmowych), wnikaniem,
Bardziej szczegółowoŚnieżka najwyższy szczyt Karkonoszy (1602 m n.p.m.)
7b. Metamorfizm Metamorfizm jest procesem endogenicznym, zmieniającym powierzchnię Ziemi. W wyniku jego działania skały skorupy ziemskiej ulegają przemianie pod wpływem wysokiej temperatury i wysokiego
Bardziej szczegółowoTajemnice Srebrnego Globu
Tajemnice Srebrnego Globu Teorie powstania Księżyca Księżyc powstał w wyniku zderzenia pra Ziemi z ciałem niebieskim o rozmiarach zbliżonych do ziemskich Ziemia i Księżyc powstały równocześnie, na początku
Bardziej szczegółowo1. Budowa wnętrza Ziemi
1. Budowa wnętrza Ziemi Wiedza na temat budowy i właściwości wnętrza Ziemi tylko w niewielkim stopniu opiera się na bezpośrednich obserwacjach. Wynika to z faktu, że najgłębsze dziury w Ziemi sięgają ułamka
Bardziej szczegółowoPO CO ZASTANAWIAĆ SIĘ NAD TYM, JAK POWSTAJĄ SKAŁY?
PO CO ZASTANAWIAĆ SIĘ NAD TYM, JAK POWSTAJĄ SKAŁY? (1) Aby poszukiwać surowców złoża wiążą się z określonymi procesami geologicznymi, w tym magmowymi procesami skałotwórczymi; (2) Dla celów ogólnogeologicznych
Bardziej szczegółowoSkały budujące Ziemię
Skały budujące Ziemię Minerały Minerał pierwiastek lub związek chemiczny powstały w przyrodzie w sposób naturalny, jednorodny pod względem chemicznym i fizycznym. Minerały w większości mają budowę krystaliczną.
Bardziej szczegółowoTeoria tektoniki płyt litosfery
Teoria tektoniki płyt litosfery Pytania i odpowiedzi 1. Podaj przyczynę przemieszczania się płyt litosferycznych Przyczyną przemieszczania się płyt litosfery jest najprawdopodobniej ruch materii (prądy
Bardziej szczegółowoRozdział 28 - Inne galeny
Rozdział 28 - Inne galeny Okaz 1 - MCh/P/11403 - Galena druzowa - 2-6-2: Próbka z II horyzontu rudnego, Trzebionka, rejon szybiku 18. Galena druzowa narastająca na dnie dużej kawerny w dolomitach kruszconośnych.
Bardziej szczegółowoGeologia dynamiczna / Włodzimierz Mizerski. wyd. 3. Warszawa, Spis treści
Geologia dynamiczna / Włodzimierz Mizerski. wyd. 3. Warszawa, 2014 Spis treści Przedmowy do wydania trzeciego i drugiego 11 1. Ziemia a nauki geologiczne 13 Geologia a nauki przyrodnicze 13 Materia Ziemi
Bardziej szczegółowoMinerały. Autorstwo: Jackowiak Maciej Kamiński Kamil Wróblewska Natalia
Minerały Autorstwo: Jackowiak Maciej Kamiński Kamil Wróblewska Natalia Klasyfikacja minerałów ze względu na skałę macierzystą Minerały skał magmowych Minerały skał osadowych Minerały skał metamorficznych
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoOPIS GEOSTANOWISKA. Teresa Oberc-Dziedzic, Stanisław Madej. Informacje ogólne. Charakterystyka geologiczna geostanowiska Proterozoik? Litologia.
OPIS GEOSTANOWISKA Teresa Oberc-Dziedzic, Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Miejscowość Opis lokalizacji
Bardziej szczegółowoPetrograficzny opis skały
Petrograficzny opis skały Skała: S-15 Badana skała to plutoniczna skała magmowa. Minerały występujące w skale to: plagioklazy, biotyt, hornblenda, kwarc, w ilościach podrzędnych stwierdzono cyrkon i apatyt,
Bardziej szczegółowoKwarc. Plagioklaz. Skaleń potasowy. % objętości. Oliwin. Piroksen. Amfibol. Biotyt. 700 C 0 Wzrost temperatury krystalizacji
% objętości % SiO 2 70 65 56 48 44 40 Żyłowa Aplit Lamprofiry Diabaz Wylewna Ryolit Dacyt Andezyt Bazalt Pikryty Glebinowa Muskowit Granit Granodioryt Dioryt Gabro Perydotyt Perydotyt (dunit) 80 60 40
Bardziej szczegółowoWYKŁAD HISTORIA GEOLOGII starożytność XVI-XVII wiek XVIII-XIX wiek (początki) kamienie milowe WSTĘP DO NAUK O ZIEMI
WYKŁAD 2017 Historia geologii, minerały, skały HISTORIA GEOLOGII starożytność XVI-XVII wiek XVIII-XIX wiek (początki) kamienie milowe PLANETA ZIEMIA BUDOWA WNĘTRZA ZIEMI MINERAŁY, SKAŁY POWIERZCHNIA ZIEMI
Bardziej szczegółowoKsiężyc to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego.
2b. Nasz Księżyc Księżyc to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego. Obiega on największe ciała układów planetarnych, tj. planeta, planeta karłowata czy planetoida. W niektórych przypadkach kiedy jest
Bardziej szczegółowoMinerały i skały. Wprowadzenie. Film. Interaktywne ćwiczenia mul medialne
Minerały i skały Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Ziemia składa się z kilku warstw. Najbardziej zewnętrzną, a zarazem najcieńszą
Bardziej szczegółowoSKAŁY MAGMOWE SKAŁY GŁĘBINOWE (PLUTONICZNE)
SKAŁY MAGMOWE Skały magmowe powstają w procesie krystalizacji magmy. Utwory krystalizujące pod powierzchnią ziemi zaliczamy do skał głębinowych (plutonicznych), natomiast na powierzchni do skał wylewnych
Bardziej szczegółowoSUROWCE MINERALNE. Wykład 4
SUROWCE MINERALNE Wykład 4 Rozpowszechnienie niektórych pierwiastków w skorupie ziemskiej (Norton 1974) Nb Procesy powstawania minerałów i ich zespołów dzielimy na: 1.procesy magmowe, 2.procesy hipergeniczne,
Bardziej szczegółowoPrezentacja. Układ Słoneczny
Prezentacja Układ Słoneczny Układ Słoneczny Układ Słoneczny układ planetarny składający się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich. Ciała te to osiem planet, 166 znanych księżyców
Bardziej szczegółowoOPIS GEOSTANOWISKA. Stanisław Madej. Informacje ogólne. Charakterystyka geologiczna geostanowiska
OPIS GEOSTANOWISKA Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu 68 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom diorytów Brodziszów Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 16.78696312
Bardziej szczegółowo1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd 5.
Budowa i ewolucja Wszechświata Autor: Weronika Gawrych Spis treści: 1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd
Bardziej szczegółowoGRANICE METAMORFIZMU:
Metamorfizm jest to proces zmian mineralogicznych i strukturalnych skał w stanie stałym, bez większego udziału fazy ciekłej, w odpowiedzi na warunki fizyczne (zawsze podwyższona temperatura i przeważnie
Bardziej szczegółowoŁom skał kwarcowo-skaleniowych Jaworek. Długość: Szerokość:
OPIS GEOSTANOWISKA Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu 73 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom skał kwarcowo-skaleniowych Jaworek Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość:
Bardziej szczegółowoSkorupa kontynentalna - analiza geologiczna skał i obszarów
Geolog zatrudniony w firmie poszukiwawczej może wykonywać zarówno prace w terenie jak i w biurze. Prace terenowe mogą polegać na nadzorze nad prowadzonymi wierceniami oraz opisie petrograficznym uzyskanych
Bardziej szczegółowoKOPALNIA OGORZELEC - KRUSZYWA Z NOWEGO ZŁOŻA AMFIBOLITU
Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego KOPALNIA OGORZELEC - KRUSZYWA Z NOWEGO ZŁOŻA AMFIBOLITU dr hab. Stefan GÓRALCZYK, prof. IMBiGS mgr inż. Danuta KUKIELSKA Kruszywa amfibolitowe w Polsce
Bardziej szczegółowoENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA. Wojciech Wróblewski Źródło: en.wikipedia.org
ENCELADUS KSIĘŻYC SATURNA Źródło: en.wikipedia.org Wojciech Wróblewski 2017 PODSTAWOWE DANE DOTYCZĄCE ENCELADUSA Odkryty w 1789 r. Przez Williama Herschela Odległość od Saturna (perycentrum): 237378 km
Bardziej szczegółowoBUDOWLANY PODZIAŁ KAMIENI
Budowlany podział kamieni WYKORZYSTAĆ KAMIEŃ 139 BUDOWLANY PODZIAŁ KAMIENI Najprostszą formą wykorzystania skał jako surowca budowlanego jest bezpośrednie użycie ich fragmentów. Rodzaj wybranej skały,
Bardziej szczegółowoOLSZTYŃSKIE PLANETARIUM I OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE POLSKIE TOWARZYSTWO METEORYTOWE II SEMINARIUM METEORYTOWE 24-26.04.
OLSZTYŃSKIE PLANETARIUM I OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE POLSKIE TOWARZYSTWO METEORYTOWE II SEMINARIUM METEORYTOWE 24-26.4.23 OLSZTYN Marian SZURGOT 1, Krzysztof POLAŃSKI 2 BADANIA MIKROSKOPOWE CHONDRYTÓW
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Powstanie Układu Słonecznego. Dysk protoplanetarny
Układ Słoneczny Powstanie Układu Słonecznego Układ Słoneczny uformował się około 4,6 mld lat temu w wyniku zagęszczania się obłoku materii składającego się głównie z gazów oraz nielicznych atomów pierwiastków
Bardziej szczegółowoWulkany. Wojtek Jóźwiak
Wulkany Wojtek Jóźwiak Wulkan(z łac. Vulcanus imię rzymskiego boga ognia) miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny.
Bardziej szczegółowoSi W M. 5mm. 5mm. Fig.2. Fragment próbki 1 ze strefowymi kryształami melilitu (M).
Si W Fe Fig. 1. Fragment próbki 1. Kontakt pomiędzy strefą żelazonośną (z lewej-fe) a strefą krzemianową (z prawej-si). Granica kontaktu podkreślona jest obecnością włóknistego wollastonitu. W strefie
Bardziej szczegółowoTest z geologii. 4) Jaka panuje stała temperatura w naszym klimacie na głębokości 26 m? a) 5 0 C b) 15 0 C c) 8 0 C d) 12 0 C
Test z geologii 1) Promień równikowy Ziemi wynosi: a) 637,8 km b) 6378,4 km c) 36561,31 km d) 3656,1 km 2) Największą gęstość posiada: a) Atmosfera b) Litosfera c) Mezosfera d) Barysfera 3) Na Śląsku stopień
Bardziej szczegółowoGeologia historyczna - zajmuje się dziejami Ziemi, historią skorupy ziemskiej, a także życia organicznego
Geologia historyczna - zajmuje się dziejami Ziemi, historią skorupy ziemskiej, a także życia organicznego GEOCHRONOLOGIA Kompleksowy zespół procedur umożliwiających ustalenie wieku skał lub procesów geologicznych.
Bardziej szczegółowo580,10 581,42 581,42 581,70 Węgiel humusowy. Bardzo liczne siarczki żelaza w różnych formach.
1 2 4 3 Zdj.28. Pokład węgla humusowego nr205/1 (579,10-580,10m) -1, następnie iłowiec (580,10-581,42m) -2; pokład węgla humusowego nr205/2 (581,42-581,70m) -3 oraz mułowiec (581,70-587,15m) -4. Zdj.29.
Bardziej szczegółowoGEOCHEMIA WYBRANYCH PIERWIASTKÓW
GEOCHEMIA WYBRANYCH PIERWIASTKÓW Na, K i inne metale alkaliczne silnie elektrododatnie metale o dużych promieniach jonowych tworzące jony +1 i wiązania w przewadze jonowe sód i potas są składnikami minerałów
Bardziej szczegółowoBadania bezpośrednie (np.: sondy kosmiczne, meteoryty itp.) Obserwacje form krajobrazu (budowa i ilość kraterów, wylewy magmy itp.
Dariusz Ślązek Badania bezpośrednie (np.: sondy kosmiczne, meteoryty itp.) Obserwacje form krajobrazu (budowa i ilość kraterów, wylewy magmy itp.) Metody porównawcze pomiędzy poszczególnymi ciałami w naszym
Bardziej szczegółowoŁom kwarcytów na Krowińcu
OPIS GEOSTANOWISKA Jacek Szczepański Informacje ogólne Nr obiektu 22 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom kwarcytów na Krowińcu Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17,12937398
Bardziej szczegółowoEwolucja w układach podwójnych
Ewolucja w układach podwójnych Tylko światło Temperatura = barwa różnica dodatnia różnica równa 0 różnica ujemna Jasnośd absolutna m M 5 log R 10 pc Diagram H-R Powstawanie gwiazd Powstawanie gwiazd ciśnienie
Bardziej szczegółowoKamienne archiwum Ziemi XII konkurs geologiczno-środowiskowy - 2011
Kamienne archiwum Ziemi XII konkurs geologiczno-środowiskowy - 2011 LICEA 1 Które z wymienionych poniżej skał należą do grupy skał metamorficznych? Pokreśl je. ropa naftowa, serpentynit, kwarcyt, mołdawit
Bardziej szczegółowozakres pt dla metamorfizmu: od t ~ 200 C i p ~ 2 kbar do t ~ 700 C
METAMORFIZM Metamorfizm procesy powodujące mineralne, strukturalne i teksturalne przeobrażenie skał w stanie stałym, bez większego ilościowego udziału fazy ciekłej, w głębszych warstwach skorupy ziemskiej,
Bardziej szczegółowo1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11
Spis treści 1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 1.1. Rozwój cywilizacji człowieka a korzystanie z zasobów Ziemi... 11 1.2. Czy zasoby naturalne Ziemi mogą ulec wyczerpaniu?... 14
Bardziej szczegółowoWYKŁAD HISTORIA GEOLOGII starożytność XVI-XVII wiek XVIII-XIX wiek (początki) kamienie milowe WSTĘP DO NAUK O ZIEMI
WYKŁAD 2017 Historia geologii, minerały, skały HISTORIA GEOLOGII starożytność XVI-XVII wiek XVIII-XIX wiek (początki) kamienie milowe PLANETA ZIEMIA BUDOWA WNĘTRZA ZIEMI MINERAŁY, SKAŁY POWIERZCHNIA ZIEMI
Bardziej szczegółowoETAP II. Astronomia to nauka. pochodzeniem i ewolucją. planet i gwiazd. na wydarzenia na Ziemi.
ETAP II Konkurencja I Ach te definicje! (każda poprawnie ułożona definicja warta jest aż dwa punkty) Astronomia to nauka o ciałach niebieskich zajmująca się badaniem ich położenia, ruchów, odległości i
Bardziej szczegółowoKopalnia migmatytów "Piława Górna" Współrzędne geograficzne (WGS 84) Długość: 16 44'19" Szerokość: 50 42'11" Miejscowość, osiedle, ulica
Opis geostanowiska Grzegorz Gil Informacje ogólne (weryfikacja) Numer obiektu 209 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Kopalnia migmatytów "Piława Górna" Współrzędne geograficzne (WGS 84) Długość:
Bardziej szczegółowoWYKŁAD WSTĘP DO NAUK O ZIEMI. Wokół geologii
Wokół geologii 10.01.2019 - Wojewoda, J., 2019. Czas i Przestrzeń geologiczna. W ramach wystawy izraelskiej artystki Elli Littwitz - "I wody stały się piołunem". Muzeum Współczesne we Wrocławiu, 18:00.
Bardziej szczegółowoSUROWCE I RECYKLING. Wykład 8
SUROWCE I RECYKLING Wykład 8 WYBRANE NIEMETALICZNE SUROWCE MINERALNE surowce krzemionkowe, tj. zasobne w SiO 2, surowce ilaste, surowce glinowe, glinokrzemianowe i zawierające alkalia, surowce wapniowe,
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny. Rozpocznij
Układ słoneczny Rozpocznij Planety układu słonecznego Mapa Merkury Wenus Ziemia Mars Jowisz Saturn Neptun Uran Sprawdź co wiesz Merkury najmniejsza i najbliższa Słońcu planeta Układu Słonecznego. Jako
Bardziej szczegółowoOKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw
PROFILE GEOLOGICZNE OKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw METODA STRATYGRAFICZNA METODA PETROGRAFICZNA METODA PALENTOLOGICZNA ANALIZA PYŁKOWA (PALINOLOGIA) METODA STRATYGRAFICZNA zasada superpozycji
Bardziej szczegółowoOKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw
PROFILE GEOLOGICZNE OKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw METODA STRATYGRAFICZNA METODA PETROGRAFICZNA METODA PALENTOLOGICZNA ANALIZA PYŁKOWA (PALINOLOGIA) METODA STRATYGRAFICZNA zasada superpozycji
Bardziej szczegółowoKonferencja AGC/GAC, AMC/MAC, SEG i SGA 2008 Quebec City, Kanada, 25 28.05.2008
Konferencja AGC/GAC, AMC/MAC, SEG i SGA 2008 Quebec City, Kanada, 25 28.05.2008 W dniach 25 28 maja 2008 r. w centrum kongresowym w Quebec City, obchodz¹cym w tym roku 400-lecie za³o enia miasta, odby³a
Bardziej szczegółowoUczeń potrafi określić, w jakich dziedzinach surowce mineralne są wykorzystywane przez człowieka.
Skorupa ziemska widziana oczami chemika 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń wie: co to jest skorupa ziemska, jakie pierwiastki wchodzą w skład skorupy ziemskiej, co to są minerały, skały i surowce mineralne,
Bardziej szczegółowoPiława Górna, osiedle Kośmin / osiedle Kopanica Koordynaty przedstawiają przybliżone współrzędne miejsc Opis lokalizacji i dostępności
Opis geostanowiska Grzegorz Gil Informacje ogólne (weryfikacja) Numer obiektu 177 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub Miejsca upadku fragmentów meteorytu "Gnadenfrei" ("Piława nadana) Górna") Współrzędne
Bardziej szczegółowoOpis geostanowiska Grzegorz Gil
Opis geostanowiska Grzegorz Gil Informacje ogólne (weryfikacja) Numer obiektu Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Współrzędne geograficzne (WGS 84) Miejscowość, osiedle, ulica Opis lokalizacji
Bardziej szczegółowoŁom ortognejsów Stachów 2. Długość: 16,96404 Szerokość: 50,72293
OPIS GEOSTANOWISKA Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu 126 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom ortognejsów Stachów 2 Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 16,96404
Bardziej szczegółowo5. Wnętrze Ziemi. Zadanie 5.1 P I 1, II 1. Zadanie 5.2 P I 1. Zadanie 5.3 P I 1
5. Wnętrze Ziemi 0 950 2900 5100 A B C D E 6371 km Rysunek 5.1. Przekrój przez wnętrze Ziemi Zadanie 5.1 P I 1, II 1 Napisz, którymi literami oznaczono na rysunku 5.1: a) skorupę ziemską... A, b) płaszcz
Bardziej szczegółowoŁom granitu Mała Kotlina
OPIS GEOSTANOWISKA Marcin Goleń Informacje ogólne Nr obiektu 83 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom granitu Mała Kotlina Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 1871289.145
Bardziej szczegółowoSKAŁY NATURALNE SKUPISKA MINERAŁÓW JEDNORODNYCH LUB RÓŻNORODNYCH KALSYFIKACJA SKAŁ ZE WZGLĘDU NA ICH GENEZĘ
SKAŁY NATURALNE SKUPISKA MINERAŁÓW JEDNORODNYCH LUB RÓŻNORODNYCH KALSYFIKACJA SKAŁ ZE WZGLĘDU NA ICH GENEZĘ MAGMOWE POWSTAJĄCE Z KRYSTALIZACJI MAGMY, LAWY I SUBSTANCJI IM TOWARZYSZĄCYCH OSADOWE POWSTAJĄCE
Bardziej szczegółowoMateriały miejscowe i technologie proekologiczne w budowie dróg
Naukowo techniczna konferencja szkoleniowa Materiały miejscowe i technologie proekologiczne w budowie dróg Łukta, 17 19 września 2008 Zasoby materiałów w miejscowych do budowy dróg na terenie Warmii i
Bardziej szczegółowoWykłady z Geochemii Ogólnej
Wykłady z Geochemii Ogólnej III rok WGGiOŚ AGH 2010/11 dr hab. inż. Maciej Manecki A-0 p.24 www.geol.agh.edu.pl/~mmanecki ELEMENTY KOSMOCHEMII Nasza wiedza o składzie materii Wszechświata pochodzi z dwóch
Bardziej szczegółowoKORDIERYT Al 3 (Mg,Fe 2+ ) 2 Si 5 AlO 18 (rombowy-pseudoheksagonalny)
KORDIERYT Al 3 (Mg,Fe 2+ ) 2 Si 5 AlO 18 (rombowy-pseudoheksagonalny) CECHA Wykształcenie Forma Łupliwość Relief Barwa/pleochroizm Bliźniaki kordieryt ziarna, krótkie słupki o przekroju pseudoheksagonalnym
Bardziej szczegółowoGrawitacja - powtórka
Grawitacja - powtórka 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Jednorodne pole grawitacyjne istniejące w obszarze sali lekcyjnej jest wycinkiem centralnego
Bardziej szczegółowoGrupa I Nazwisko i imię: (0 2) Przyporządkuj rodzajom skał odpowiadające im warunki powstawania. A. magmowe głębinowe -... B. metamorficzne -...
Grupa I Nazwisko i imię:... 1. (0 2) Przyporządkuj rodzajom skał odpowiadające im warunki powstawania. A. magmowe głębinowe -... B. metamorficzne -... a) Powstały wskutek przemian innych skał pod wpływem
Bardziej szczegółowoMetale i niemetale. Krystyna Sitko
Metale i niemetale Krystyna Sitko Substancje proste czyli pierwiastki dzielimy na : metale np. złoto niemetale np. fosfor półmetale np. krzem Spośród 115 znanych obecnie pierwiastków aż 91 stanowią metale
Bardziej szczegółowoTowaroznawstwo artykułów przemysłowych
Towaroznawstwo artykułów przemysłowych Towaroznawstwo Tomasz Poskrobko Przemysł produkcja materialna, polegająca na wytwarzaniu wyrobów w sposób masowy, przy użyciu urządzeń mechanicznych, Towary przemysłowe
Bardziej szczegółowoŻelazo i jego stopy.
Żelazo i jego stopy Pierwsze żelazo, jakie zaczął wykorzystywać człowiek, pochodziło z meteorytów spadających na Ziemię. Żelazo w porównaniu z miedzią czy brązem było znacznie twardsze. Narzędzia lub broń
Bardziej szczegółowoSKAŁY, TEKTONIKA, PROCESY ENDOGENICZNE ZADANIA. 1.Oznacz literą P tylko te zdania, których prawdziwość potwierdza załączony poniżej rysunek.
SKAŁY, TEKTONIKA, PROCESY ENDOGENICZNE ZADANIA 1.Oznacz literą P tylko te zdania, których prawdziwość potwierdza załączony poniżej rysunek. A) W wyniku wietrzenia skał magmowych mogą utworzyć się skały
Bardziej szczegółowoŁom łupków łyszczykowych na wzgórzu Ciernowa Kopa. Długość: Szerokość:
OPIS GEOSTANOWISKA Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu 36 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom łupków łyszczykowych na wzgórzu Ciernowa Kopa Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd]
Bardziej szczegółowoKryształy w życiu człowieka
Kryształy w życiu człowieka Kryształy mają duży szereg zastosowań m.in.w medycynie,farmacji,jubilerstwie itp. Aby dowiedzieć się wielu ciekawych informacji o kryształach,musimy zacząć naszą,,podróż w dział
Bardziej szczegółowoPL B1. CENTRUM BADAŃ KOSMICZNYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUK, Warszawa, PL
PL 219304 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 219304 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 397651 (51) Int.Cl. G01N 33/24 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:
Bardziej szczegółowoRozdział 18 - Okazy pojedyncze
Rozdział 18 - Okazy pojedyncze Okaz 1 - MCh/P/11437 - Osad wewnętrzny - 3-4-7: Próbka z I horyzontu rudnego, Cezarówka Górna, rejon Góry Łazy, rdzeń wiertniczy. Osad wewnętrzny - wypełnienie kawerny laminowanym
Bardziej szczegółowoKamil Adamaszek Piotr Siedlecki
Kamil Adamaszek Piotr Siedlecki Budowa Marsa Mars jest czwartą planetą od Słońca w Układzie Słonecznym. Nazwa planety pochodzi od imienia rzymskiego boga wojny Mars. Zawdzięcza ją swej barwie, która przy
Bardziej szczegółowoGeochemia krajobrazu. pod redakcją Urszuli Pokojskiej i Renaty Bednarek
Geochemia krajobrazu pod redakcją Urszuli Pokojskiej i Renaty Bednarek SPIS TREŚCI Spis treści Spis treści Przedmowa... 11 CZĘŚĆ 1. WIADOMOŚCI WPROWADZAJĄCE Rozdział I. Elementy chemii ogólnej (Urszula
Bardziej szczegółowoCarbono. Sprawdź aktualny stan magazynu Silestone. Więcej informacji o Silestone na stronie
Sprawdź aktualny stan magazynu Silestone Więcej informacji o Silestone na stronie www.silestone.com.pl Sprawdź aktualny stan magazynu Silestone Więcej informacji o Silestone na stronie www.silestone.com.pl
Bardziej szczegółowoKrzem, symbol chemiczny Si, tak jak i węgiel należy do IV grupy głównej układu okresowego pierwiastków. Czysty krzem (gęstość 2,33 g/cm 3
Poniższy rozdział przygotowałem na podstawie książki: "225 Doświadczeń Chemicznych" Kurt Waselowsky. Zawarty tam materiał wzbogaciłem własnymi eksperymentami. Krzem, symbol chemiczny Si, tak jak i węgiel
Bardziej szczegółowoPROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY
PROSZĘ UWAŻNIE SŁUCHAĆ NA KOŃCU PREZENTACJI BĘDZIE TEST SPRAWDZAJĄCY RUCH OBROTOWY ZIEMI Ruch obrotowy to ruch Ziemi wokół własnej osi. Oś Ziemi jest teoretyczną linią prostą, która przechodzi przez Biegun
Bardziej szczegółowoUkład słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy
Układ słoneczny, jego planety, księżyce i planetoidy Układ słoneczny składa się z ośmiu planet, ich księżyców, komet, planetoid i planet karłowatych. Ma on około 4,6 x10 9 lat. W Układzie słonecznym wszystkie
Bardziej szczegółowo(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11)
RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 182207 (21) Numer zgłoszenia: 314632 (22) Data zgłoszenia: 05.06.1996 (13) B1 (51) IntCl7 C09K 17/02 (54)
Bardziej szczegółowoObliczenia chemiczne
strona 1/8 Obliczenia chemiczne Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach chemicznych masa atomowa
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Pokaz
Układ Słoneczny Pokaz Rozmiary planet i Słońca Orbity planet Planety typu ziemskiego Merkury Najmniejsza planeta U.S. Brak atmosfery Powierzchnia podobna do powierzchni Księżyca zryta kraterami część oświetlona
Bardziej szczegółowo-1r/1- B. Największą liczbę meteoroidów z roju Perseidów można dostrzec na niebie w nocy między 12 a 13 sierpnia (wpisz nazwę miesiąca).
-1r/1- LIII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 1 ROZWIĄZANIA Zadanie 1 A. Większość meteoroidów w Układzie Słonecznym pochodzi (wstaw znak w odpowiedni kwadrat): spoza Układu Słonecznego
Bardziej szczegółowoPlener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy
Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl ISSN 2080-6353 Nr CK 7/2011 (I-III 2011) ckfoto@ckfoto.pl 30 stycznia 2011r. Plener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy Anna Benicewicz-Miazga, Patryk Ptak, Michał Poros
Bardziej szczegółowoKamieniołom granitu w Białym Kościele
OPIS GEOSTANOWISKA Dawid Białek Informacje ogólne Nr obiektu 56 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Kamieniołom granitu w Białym Kościele Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość:
Bardziej szczegółowoPiaskownia w Żeleźniku
OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 97 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Piaskownia w Żeleźniku Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17.1753 E Szerokość:
Bardziej szczegółowoXXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1
-1/1- XXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1 W zadaniach 1-3 należy wykorzystać mapę (s. 4) i przekrój geologiczny (s. 5). Zadanie 1. Uwaga: w miejscach pozostawionych po poleceniach
Bardziej szczegółowoDrewno. Zalety: Wady:
Drewno Drewno to naturalny surowiec w pełni odnawialny. Dzięki racjonalnej gospodarce leśnej w Polsce zwiększają się nie tylko zasoby drewna, lecz także powierzchnia lasów. łatwość w obróbce, lekkość i
Bardziej szczegółowoBogusława Kozub; nauczyciel chemii w Publicznym Gimnazjum nr 5 w Płazie
Bogusława Kozub; nauczyciel chemii w Publicznym Gimnazjum nr 5 w Płazie Temat: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego. Temat realizowany metodą projektu. Celem projektu jest zapoznanie się uczniów
Bardziej szczegółowoRys Krater meteorytowy Canyon Diablo w Arizonie
1. Elementy kosmochemii 1 1. ELEMENTY KOSMOCHEMII O planetach Układu Słonecznego zdobywamy z wolna wiedzę z bezpośrednich badań załogowych czy bezzałogowych misji kosmicznych wysyłanych na Księżyc, na
Bardziej szczegółowoŁom łupków łyszczykowych w Bobolicach. Długość: Szerokość:
OPIS GEOSTANOWISKA Stanisław Madej Informacje ogólne Nr obiektu 74 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Łom łupków łyszczykowych w Bobolicach Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość:
Bardziej szczegółowoTektonika Płyt. Prowadzący: dr hab. Leszek Czechowski
1 Tektonika Płyt Wykład z ćwiczeniami dla 2 roku Geofizyki w Geologii w semestrze letnim: 30 godzin wykładu i 30 godzin ćwiczeń. Wykłady będą prowadzone przez Internet, ćwiczenia tradycyjnie w sali. ECTS
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE Z CHEMII klasa I
WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE Z CHEMII klasa I Aby uzyskać ocenę wyższą niż dana ocena, uczeń musi opanować wiadomości i umiejętności dotyczące danej oceny oraz ocen od niej niższych. Dział:
Bardziej szczegółowopobrano z serwisu Fizyka Dla Każdego - http://fizyka.dk - zadania fizyka, wzory fizyka, matura fizyka
4. Pole grawitacyjne. Praca. Moc.Energia zadania z arkusza I 4.8 4.1 4.9 4.2 4.10 4.3 4.4 4.11 4.12 4.5 4.13 4.14 4.6 4.15 4.7 4.16 4.17 4. Pole grawitacyjne. Praca. Moc.Energia - 1 - 4.18 4.27 4.19 4.20
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny. Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2
Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 2 Rok 2019 1. Wstęp teoretyczny Wszyscy ludzie zamieszkują wspólną planetę Ziemię. Nasza planeta, tak jak siedem pozostałych, obiega Słońce dookoła.
Bardziej szczegółowoBADANIA GEODEZYJNE REALIZOWANE DLA OCHRONY OBIEKTÓW PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ NA TERENIE WYBRANYCH OBSZARÓW DOLNEGO ŚLĄSKA
XXII JESIENNA SZKOŁA GEODEZJI 40 LAT BADAŃ GEODYNAMICZNYCH NA OBSZARZE DOLNEGO ŚLĄSKA WROCŁAW, 22-23 września 2014 Krzysztof Mąkolski, Mirosław Kaczałek Instytut Geodezji i Geoinformatyki Uniwersytet Przyrodniczy
Bardziej szczegółowoZadanie 3. (2 pkt) Dobierz odpowiednie rodzaje skał (spośród zaznaczonych na przekroju) do procesów geologicznych, w wyniku których powstały.
Lekcja powtórkowa z 1 części litosfery. Zadania maturalne: Zadanie 1. (1 pkt) Flisz to kompleks skał osadowych morskiego pochodzenia. Zaznacz literę, którą oznaczono skały wchodzące w skład fliszu. A.
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoAstronomia. Znając przyspieszenie grawitacyjne planety (ciała), obliczyć możemy ciężar ciała drugiego.
Astronomia M = masa ciała G = stała grawitacji (6,67 10-11 [N m 2 /kg 2 ]) R, r = odległość dwóch ciał/promień Fg = ciężar ciała g = przyspieszenie grawitacyjne ( 9,8 m/s²) V I = pierwsza prędkość kosmiczna
Bardziej szczegółowoPiława Górna, osiedle Kopanica Opis lokalizacji i dostępności. Łatwo dostępne, prowadzi do niego czarny szlak od ul.
Opis geostanowiska Grzegorz Gil Informacje ogólne (weryfikacja) Numer obiektu 178 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Punkt widokowy i nieczynny łom mylonitów Piława Górna Współrzędne geograficzne
Bardziej szczegółowoSUROWCE MINERALNE. Wykład 5
SUROWCE MINERALNE Wykład 5 PROCESY POMAGMOWE Etap pegmatytowy (800-600 0 C) w resztkach pomagmowych składniki krzemianowe przewaŝają jeszcze nad składnikami łatwolotnymi. Obfitość tych ostatnich nadaje
Bardziej szczegółowoAktywność Słońca. dr Szymon Gburek Centrum Badań Kosmicznych PAN : 17:00
Aktywność Słońca dr Szymon Gburek Centrum Badań Kosmicznych PAN 2017-09-22: 17:00 Słońce Skład hemiczny 75% wodór, 23% hel. 2% cięższe pierwiastki, tlen, węgiel, neon, żelazo Symbol Promień Odległość od
Bardziej szczegółowo