PRZESTRZEŃ MIĘDZY POEZJI KONKRETNEJ

Transkrypt

1 Michał Bieganowski PRZESTRZEŃ MIĘDZY POEZJI KONKRETNEJ (między STANISŁAWA DRÓŻDŻA)

2 S tanisław Dróżdż, między, Galeria Foksal, To odczytuję z plakatu przed wejściem do galerii. Znam więc tytuł ekspozycji: między przyimek Zaczynam myśleć o między. Wchodzę do galerii. Widzę ikoniczne ukształtowanie tekstu w pomieszczeniu. Na sześciu białych płaszczyznach (cztery ściany, podłoga, sufit) wychwytuję znane mi znaki litery: ę, i, d, m, y, z w kolorze czarnym. Widzę rozproszone znaki pozostające w dalekim pokrewieństwie ze znanym mi słowem. Dostrzegam jednak pewne uporządkowanie. Pewien rytm zapisu, który wytwarzają powtarzalne litery namalowane na płaszczyznach pomieszczenia: rozrzucone na każdej ścianie z osobna znaki między. Całość pomieszczenia wypełniona literami z między. W realizacji między każdy znak otoczony jest innymi znakami językowymi. Obracam się. Jestem w tekście. Tekst w przestrzeni galerii nie może być równocześnie uchwycony, dany jednocześnie ze wszystkich stron. Nie wszystkie jego właściwości są w spostrzeżeniu dane naocznie, samo-obecne. Właściwości między wykraczają poza to, co każdorazowo jawi mi się w spostrzeżeniu. Przyjmując więc, że między to tekst ciągły semantycznie, oparty na następstwie znaków, poszukuję znaków jednakowo ukierunkowanych. Śledzę, jak rozwija się proces pojęciowy kształtowania się między w toku czytania tekstu. Zauważam, że czterokrotnie powielony znak-słowo między a więc między I, między II, między III, między IV obraca się cztery razy o 90 stopni, zataczając pełne koło, aż do wypełnienia całej płaszczyzny P1. To samo zachodzi na pozostałych 5 płaszczyznach, P2, P3, P4, P5, P6. Przestrzeń między poezji konkretnej 261

3 Projekt pracy między, Galeria Foksal, Warszawa 1977; Zapominanie i Klepsydra realizacja: fot. Michał Koch Bieganowski

4 Schemat pracy między, realiz acja w Galerii Foksal, Warszawa, 1977 (dzięki uprzejmości Galerii Foksal)

5 Wielość znaków na płaszczyźnie daje się rozpisać w sposób następujący: biorąc pod uwagę wektor, wydzielam z płaszczyzny P1 tekst p1 i postępując podobnie z wektorami, otrzymujemy p2, p3, p4. Tekst na tej płaszczyźnie znajduje się więc w istocie na czterech płaszczyznach umownych, na których zachowane jest jednakowe ukierunkowanie znaków-liter. Odczytując podobnie P2, P3, P4, P5 i P6, uzyskuję całą przestrzeń tekstową. Teraz już domyślam się, że przestrzenne rozmieszczenie znaków powstało poprzez początkowe rozpisanie między na kartce papieru: od lewej do prawej strony, a usytuowanie każdej z liter odbywało się poprzez umieszczenie jej w kolejnym wierszu i kolumnie oraz poddanie zabiegowi obracania o 90 stopni. Przychodzi mi na myśl, że podobny efekt organizacji tekstu można osiągnąć poprzez inny układ znaków na płaszczyźnie, np. taki, że litera m każdorazowo jest umieszczona w punkcie centralnym ściany, a dookoła niej są inne znaki-litery słowa między. Tworzą się wtedy ogniska krystalizacji między na wzór powstawania galaktyk. Według prostej czynności wpisywania kolejnych liter, z jednoczesnym ich obracaniem o 90 stopni na płaszczyźnie maszynopisu-kartki papieru, powstał przestrzenny trójwymiarowy obiekt językowy; a może i wielowymiarowy? Między na ścianach galerii powstało z myślenia pojęciem, między-słowem, a nie odizolowanymi literami między. Autor starał się wypełnić każdą z płaszczyzn sumą liter podzielną przez 6 (ilość znaków w słowie) na sześciu płaszczyznach pomieszczenia. Wypełniając ją znakami między, zrealizował przestrzenny obiekt językowy, w którym możliwe są relacje pomiędzy jednakowo ukierunkowanymi znakami-literami w obrębie jednej płaszczyzny oraz na wszystkich sześciu płaszczyznach, jak też pomiędzy literami niejednakowo ukierunkowanymi. Także samo możliwe są relacje pomiędzy znakami, które sąsiadują ze sobą jedynie za pośrednictwem znaków wchodzących w skład innego między. Zasady wzajemnego położenia znaków językowych względem siebie i płaszczyzny dane nam są przez prawa geometrii euklidesowej, możemy więc składać je obok siebie, nad i pod sobą, aż do wypełnienia dowolnie wielkiej płaszczyzny. W realizacji między znak-litera jest umiejscowiony pomiędzy innymi znakami-literami w relacji do między semantycznego: na jednej płaszczyźnie, na wszystkich sześciu płaszczyznach, w prze- 264 Michał Bieganowski

6 strzeni galerii. Pomieszczenia Galerii Foksal stanowią jedną z możliwych konkretyzacji tekstu autorskiego w trójwymiarowej ograniczonej przestrzeni. Wyobraźmy sobie nieskończenie wielkie płaszczyzny, gdzie na każdej z nich umieszczamy między, których wypełnianie nie kończy się nigdy! Modelem pojęciowym między może być także obiekt przestrzenny w ruchu, powstały z nałożenia na siebie liter-znaków składających się na między, gdzie każdy znak wykonuje obrót we wszystkich możliwych kierunkach względem obserwatora statycznego lub poruszającego się w przestrzeni. Przestrzeń artystyczna galerii wypełniona tekstem poezji konkretnej stwarza autonomiczny obiekt językowy, staje się przedmiotem uniwersalnym, nową konstrukcją przyimka, modelem świata. Stanisław Dróżdż na etapie instalacji między umieszcza tekst na wyższym poziomie abstrakcji, syntezy czystych odpowiedników myśli nie mogących uzyskać wypełnienia wprost. Można go tylko w pewien sposób pojęciowo ukształtować. Tekst poezji konkretnej daje się pojąć jako relacja znaków językowych wobec samych siebie. Konkretny proces rozumienia między jest realizacją ogólnego i niezmiennego znaczenia między. Sam proces tworzenia tekstu jest natomiast zwielokrotnionym, automatycznym, autonomicznym zapisem w języku. Język zostaje tu podniesiony do rangi jedynej rzeczywistości realnie istniejącej w przestrzeni galerii. Przestaje być tylko środkiem wyrazu artystycznego. Staje się formą uporządkowania utworu poezji konkretnej, rozpisania przyimka między w przestrzeni. Tekst w tekście, stanowiący swój własny świat i nie odnoszący się do rzeczywistości pozajęzykowej, dany tu został w sposób całkowicie realny. Wrocław 1978 MICHAŁ BIEGANOWSKI The Space of in-between in Concrete Poetry (the idea of in-between by Stanisław Dróżdż) Michał Bieganowski is a typographer who cooperated with Stanisław Dróżdż in the 1970 s and the 1980 s. He describes the idea of this artist s work in-between, which, the first time, was realized in the Foksal Gallery in Warsaw in Bieganowski participated in realization of it. The description was written in 1978 and never had been published. It is a description of artwork construction and its interpretation.. Przestrzeń między poezji konkretnej 265