REFORMA SYSTEMU ZARZĄDZANIA STREFĄ EURO W WYNIKU KRYZYSU

Transkrypt

1 UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ EKONOMICZNY Studium Podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Magdalena Dettlaff REFORMA SYSTEMU ZARZĄDZANIA STREFĄ EURO W WYNIKU KRYZYSU Praca dyplomowa wykonana w Katedrze Ekonomiki Integracji Europejskiej pod kierunkiem dr Tomasza Brodzickiego Sopot, maj 2015

2 Spis treści Wprowadzenie... 3 Rozdział Europejski Mechanizm Stabilności Sześciopak Europejski Semestr Dwupak Rozdział Europa Pakt Euro Plus Unia Bankowa Zakończenie Literatura

3 Wprowadzenie Pojęcia kryzys definiowane jest jako ''załamanie się procesu wzrostu gospodarczego i regres w rozwoju ekonomicznym państwa" 1 oznacza również punkt przełomowy lub zwrotny. W wyniku ryzykownych praktyk w zakresie udzielania kredytów na rynku kredytów hipotecznych w USA w roku 2007 i 2008, jak również braku nadzoru nad pośrednikami udzielającymi kredytów, doprowadziło amerykańskie banki do bankructwa. Załamanie gospodarki amerykańskiej doprowadziło do utraty płynności przez najważniejsze instytucje finansowe na całym świecie. Banki przestały udzielać sobie nawzajem kredytów z powodu kłopotów z płynnością finansową oraz ryzykiem niewypłacalności. Kryzys na świecie, zarówno finansowy jak i gospodarczy pokazał, że mechanizmy koordynacji polityki gospodarczej w Unii Europejskiej nie są wystarczające. W wyniku recesji finansowej stały się widoczne liczne braki w unijnym systemie zarządzania. Kryzys w strefie euro w latach był efektem wcześniej występujących problemów w tym niskiego wzrostu gospodarczego Unii Europejskiej. Stanowił istotne zagrożenie dla konkurencyjności Unii Europejskiej zwłaszcza w obliczu szybko rozwijających się potęg gospodarczych jakimi są Chiny i Indie. Zachwiał również pozycję nowych krajów członkowskich w procesie doganiania, w tym przede wszystkich tych, których model rozwoju był oparty na napływie inwestycji zagranicznych. Odsunął również perspektywę poszerzania strefy euro, gdyż zmniejszenie deficytów budżetowych i zadłużenia publicznego do wymaganego poziomu doprowadzić może do trudnych i długotrwałych reform. W reakcji na wystąpienie kryzysu opracowany został plan naprawczy, który stał się podstawą działań prowadzących do ożywienia gospodarczego. Komisja Europejska wraz z instytucjami unijnymi podjęły wiele działań, których celem ma być przezwyciężenie kryzysu, zwłaszcza w finansach publicznych oraz nadanie nowego impulsu rozwojowego Unii Europejskiej, a zwłaszcza krajom strefy euro. Działania antykryzysowe przyjęły przede wszystkim formę dokumentów strategicznych, takich jak zalecenia i wytyczne, które miały ujednolicić podejście do walki z przyczynami i skutkami kryzysu. Przyjęte zostały regulacje prawne mające na celu wsparcie państwa w walce ze skutkami kryzysu m.in. Europejski Mechanizm Stabilności, Pakt Euro Plus, "sześciopak" czyt. dnia r. 3

4 rozporządzeń i 1 dyrektywa, Semestr Europejski, "dwupak" - 2 rozporządzenia Komisji Europejskiej, Pakt Fiskalny. Jakie w związku z tym, podjęte zostały działania w Unii Europejskiej aby strefa euro przetrwała? Niniejsza praca składa się z dwóch rozdziałów. W rozdziale pierwszym mowa jest o Europejskim Mechanizmie Stabilności, "sześciopaku", Europejskim semestrze oraz "dwupaku". W rozdziale drugim przedstawiona została strategia Europa 2020 i Pakt euro plus. Kolejna część podsumowuje rozważania. 4

5 Rozdział Europejski Mechanizm Stabilności Niektóre kraje strefy euro pod koniec 2009 roku nie były w stanie powstrzymać wzrostu swojego zadłużenia i jednocześnie przeciwstawić się kryzysowi finansowemu. Między innymi w Grecji spowodowało to tak zwany kryzys zadłużeniowy. Na rynkach finansowych inwestorzy zwątpili w to, że kraj ten będzie w stanie spłacić swoje zobowiązania. Odsetki za obligacje tego kraju wzrosty tak bardzo, że Grecja nie mogła już pożyczać pieniędzy na rynkach finansowych poprzez sprzedaż nowych obligacji. Biorąc pod uwagę fakt, że część obligacji znajdowała się w rękach inwestorów z innych krajów strefy euro, kryzys stał się powszechniejszym problemem. Banki zaprzestały pożyczania pieniędzy zarówno firmom jak i osobom prywatnym, co doprowadziło do braku płynności w sektorze finansowym. W celu pokonania kryzysu przeprowadzone zostały reformy strukturalne. Rozporządzenie Rady (UE) Nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej 2 przewiduje możliwość przyznania pomocy finansowej dla państwa członkowskiego, które ma poważne problemy gospodarcze lub finansowe. Ustanowione zostały warunki i procedury, zgodnie z którymi pomoc finansowa Unii Europejskiej może zostać przyznana państwu członkowskiemu. Wsparcie finansowe przyznawane może być zarówno w formie pożyczki lub linii kredytowej. Aby móc skorzystać z Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej, państwo członkowskie musi złożyć wniosek, który zawierać musi ocenę potrzeb finansowych, jak i precyzyjny program ożywienia gospodarczego i finansowego opisujący poszczególne kroki mające na celu przywrócenie stabilności finansowej. Pomoc finansowa Unii przyznawana jest w drodze decyzji Rady, która podejmuje decyzję, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji Europejskiej. W przypadku podjęcia przez Radę decyzji pozytywnej o przyznaniu pomocy finansowej dla państwa członkowskiego, decyzja ta zawiera: - warunki pomocy finansowej, takie jak jej wysokość, liczba płatności czy okres dostępności pomocy finansowej, - ogólne warunki dotyczące polityki gospodarczej, które są ustalane przez Komisję po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym. Warunki te wiążą się z pomocą finansową 2 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 118, czyt. dnia r. 5

6 Unii w celu przywrócenia stabilnej sytuacji gospodarczej w danym państwie członkowskim i przywrócenia jego zdolności do samodzielnego finansowania na rynkach kapitałowych, - program naprawy sytuacji gospodarczej i finansowej państwa członkowskiego. Przyznanie pomocy finansowej w postaci wypłaty pożyczki lub przyznania linii kredytowej dla państwa członkowskiego jest obsługiwane przez Komisję, która regularnie weryfikuje, czy polityka gospodarcza państwa członkowskiego będącego beneficjentem jest zgodna z jego programem naprawczym. Działalność mechanizmu rozpoczęto podczas pierwszego posiedzenia Zarządu 8 października 2012 roku. Zdolność udzielania pożyczek Europejskiego Mechanizmu Stabilności wynosi do 500 mld euro i opiera się głównie na kapitale wpłaconym w celu emisji instrumentów dłużnych służących do finansowania pożyczek oraz innych form pomocy dla krajów strefy euro znajdujących się w trudnej sytuacji. Aby uzyskać pożyczkę z Europejskiego Mechanizmu Stabilności, dane państwo musi być sygnatariuszem europejskiego paktu fiskalnego, a następnie wdrożyć program dostosowań gospodarczych. "Zatwierdzono dwa tego rodzaju programy: w 2013 r. dla Cypru (pełny program dostosowań gospodarczych) oraz w 2012 r. dla Hiszpanii (program dostosowań dotyczący hiszpańskiego sektora finansowego)" 3. 3 Zrozumieć Unię Europejską, Unia gospodarcza i walutowa oraz euro, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2015, s. 19 6

7 1.2. Sześciopak W celu umocnienia zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej przyjęty został pakiet sześciu aktów prawnych. W ramach tak zwanego "sześciopaku" zostały przyjęte rozwiązania w postaci aktów prawnych dotyczących wzmocnienia zarządzania gospodarczego w Unii Europejskie i w strefie euro. Należą do nich 5 rozporządzeń i 1 dyrektywa: w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych 4, w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro 5, w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu 6, w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania 7, w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej w strefie euro 8, w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich 9. Rozporządzenie nr 1175/2011 z 16 listopada 2011r. określa zasady dotyczące treści, przedkładania, analizy i monitorowania wdrażania programów stabilności i programów konwergencji, które stanowią element wielostronnego nadzoru sprawowanego przez Radę i Komisję. Zarządzenie to ma na celu zapobieganie wystąpieniu nadmiernego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych, jak również wspieranie nadzoru i koordynację polityk gospodarczych w taki sposób, aby ułatwić osiągnięcie celów Unii w zakresie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Rozporządzenie nr 1173/2011 ustanawia system sankcji, które mają służyć skuteczniejszemu egzekwowaniu części zapobiegawczej oraz naprawczej Paktu Stabilności 4 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych, Dz. Urz. UE L 306 z r. 5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro, Dz. Urz. UE L 306/1 z r. 6 Rozporządzenie Rady (UE) nr 1177/2011 z dnia 8 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu, Dz. Urz. UE L 306/33 z r. 7 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania, Dz. Urz. UE L 306/25 z r. 8 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej w strefie euro, Dz. Urz. UE L 306/8 z r. 9 Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich, Dz. Urz. UE L 306/41 z r. 7

8 i Wzrostu w strefie euro. Już sama nazwa tego aktu wskazuje, że przepisy w nim zawarte mają zastosowanie do państw członkowskich, których walutą jest euro. W rozporządzeniu tym podkreśla się znaczenie silniejszego utożsamiania się danego państwa należącego do strefy euro ze wspólnie uzgodnionymi celami, zasadami i strategiami politycznymi, jak również odpowiedzialność państwa należącego do strefy euro za całą strefę euro. Postanowienia tego aktu prawnego mają także na celu wprowadzenie dokładnych ram nadzoru na poziomie Unii nad krajowymi politykami gospodarczymi. Rozporządzenie nakłada sankcje na kraje, które nie przestrzegają dyscypliny budżetowej. Sankcje te zostały podzielone na zapobiegawcze i naprawcze. Sankcje zapobiegawcze są nakładane wówczas, jeżeli kraj nie wykona decyzji Komisji Europejskiej nakazującej poprawę jego pozycji fiskalnej. Kraj taki mocą decyzji KE musi złożyć w niej na oprocentowany rachunek kwotę w euro w wysokości 0,2% PKB roku poprzedniego. 10 Drugi rodzaj sankcji polega na złożeniu w Komisji depozytu nieoprocentowanego w wysokości 0,2% PKB poprzedniego roku, jeżeli dany kraj strefy euro nie stosuje się do zaleceń w zakresie polityki budżetowej. W kolejnym akcie prawnym nr 1177/2011 określone zostały przepisy służące przyspieszeniu i wyjaśnieniu procedury nadmiernego deficytu. Celem takiego postępowania jest zapobieganie nadmiernym deficytom publicznym oraz w przypadku ich wystąpienia doprowadzenie do ich korekty. Zamierzeniem tego rozporządzenie jest zaostrzenie zasad dotyczących dyscypliny budżetowej, w szczególności przywiązanie większej wagi do poziomu i zmiany długu oraz do ogólnej stabilności finansów publicznych. W punkcie 14 preambuły wyjaśniono, że "podstawą stwierdzenie istnienia nadmiernego deficytu nie powinien być wyłącznie fakt nieprzestrzegania liczbowej wartości referencyjnej dotyczącej tempa redukcji długu, należy bowiem uwzględnić także wszystkie istotne czynniki objęte sprawozdaniem Komisji na mocy art. 126 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W szczególności ocena wpływu cyklu i dostosowań stanów i przepływów na kształtowanie się długu może wystarczyć do wykluczenia stwierdzenia nadmiernego deficytu na podstawie kryterium długu." 11 Rozporządzeniem nr 1176/2011 z 16 listopada 2011 roku wprowadzono procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej, czyli nowy system wczesnego 10 S. Owsiak, Opinia merytoryczna na temat Paktu Euro Plus, Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu gospodarczym w Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskim Mechanizmie Stabilizacyjnym i tzw. sześciopaku, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2012, nr 1 (33),s Dz. Urz. UE L 306/33 z r., czyt. dnia r. 8

9 ostrzegania, dzięki któremu można wcześniej wykryć zakłócenia równowagi ekonomicznej i skuteczniej im zapobiegać. Komisja monitoruje również szereg wskaźników ekonomicznych, które mogą wpływać na konkurencję jako całość, czyli ceny domów, koszty pracy oraz eksport w i poza Unii Europejskie. Następnym aktem prawnym, którego celem jest skuteczne korygowanie nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej w strefie euro jest rozporządzenie nr 1174/2011. Przepisy tego dokumentu wprowadzają sankcje w postaci rocznej grzywny wynoszącej 0,1 % PKB danego państwa członkowskiego w poprzednim roku. Sankcje można zastosować w sytuacji, gdy dane państwo członkowskie uporczywie zaniecha sporządzenia planu działań naprawczych, który ma na celu realizację zalecenia Rady. Ostatnim elementem "sześciopaku" jest Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r. W dokumencie tym zostały ustanowione zasady dotyczące właściwości ram budżetowych państw członkowskich, w celu zapewnienia przestrzegania obowiązków wynikających z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do unikania nadmiernego deficytu publicznego. Ramy budżetowe określone w niniejszym zbiorze przepisów oznaczają "oznaczają zbiór uzgodnień, procedur, reguł i instytucji stanowiących podstawę prowadzenia polityki budżetowej sektora instytucji rządowych i samorządowych, w szczególności: a) systemy rachunkowości budżetowej i sprawozdawczości statystycznej; b) reguły i procedury regulujące przygotowanie prognoz na potrzeby planowania budżetowego; c) numeryczne reguły fiskalne, specyficzne dla poszczególnych krajów, które przyczyniają się do prowadzenia polityki budżetowe przez państwa członkowskie stosowanie do ich obowiązków wynikających z TFUE; reguły te są wyrażone zbiorczym wskaźnikiem wyników budżetowych np. deficyt budżetowy sektora instytucji rządowych i samorządowych, potrzeby pożyczkowe lub dług, lub ich główne składniki; d) procedury budżetowe wydłużające zasady proceduralne stanowiące podstawę procesu budżetowego na wszystkich etapach; e) średniookresowe ramy budżetowe stanowiące określony zbiór krajowych procedur budżetowych wydłużających perspektywę kształtowania polityki budżetowej poza roczny cykl budżetowy, w tym ustalanie priorytetów politycznych i średniookresowych celów budżetowych; f) uzgodnienia dotyczące niezależnego monitorowania i analizy mających na celu zwiększenie przejrzystości elementów procesu budżetowego; 9

10 g) mechanizmy i zasady regulujące relacje budżetowe między organami publicznymi we wszystkich podsektorach instytucji rządowych i samorządowych. 12 Wprowadzenie do systemy prawnego Unii Europejskiej sześciopaku skutkowało wzmocnieniem nadzoru nad politykami gospodarczymi poszczególnych państw członkowskich. Sześć nowych aktów prawa stanowi skuteczny mechanizm za pomocą którego Unia Europejska może dyscyplinować poszczególne państwa członkowskie jak również posiada większe możliwości egzekwowania od państw zaleceń dotyczących polityki budżetowej. 12 Dz. Urz. UE L 306/41 z r., art

11 1.3. Europejski Semestr Cyklem działań, które służą koordynacji polityki gospodarczej i budżetowej w Unii Europejskiej jest "europejski semestr", który został wprowadzony rozporządzeniem nr 1175/2011 w ramach tzw. "sześciopaku". Pierwszy semestr odbył się w 2011 roku. Celem europejskiego semestru jest wzmocnienie zarządzania gospodarczego za pomocą lepszej koordynacji kształtowania krajowej polityki gospodarczej w Unii Europejskiej. "Podczas europejskiego semestru koordynuje się 3 działy polityki gospodarczej: 1. reformy strukturalne, służące promowaniu wzrostu i zatrudnienia zgodnie ze strategią "Europa 2020", 2. politykę budżetową, służącą zapewnieniu stabilności finansów publicznych zgodnie z paktem stabilności i wzrostu, 3. zapobieganie nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej" 13 Państwom członkowskim udzielane są wytyczne i zalecenia do uwzględnienia przy przygotowywaniu krajowych planów budżetowych. Podczas europejskiego semestru państwa członkowskie dopasowują swoją politykę budżetową i gospodarczą do celów i zasad ustalonych na szczeblu UE. Etapy europejskiego semestru są następujące: 1. w listopadzie - rozpoczęcie, Komisja Europejska publikuje roczną analizę wzrostu gospodarczego, dotyczącą sytuacji gospodarczej w Unii i określająca ogólne priorytety polityki gospodarczej w roku następnym, w tym priorytety polityki budżetowej i reformy konieczne do zapewnienia stabilności i wzrostu gospodarczego. 2. w styczniu i w lutym państwa członkowskie omawiają te priorytety na forum Rady ze swoimi unijnymi partnerami. Jednocześnie analizę omawia także Parlament Europejski, który opiniuje wytyczne dotyczące zatrudnienia zawarte w tym dokumencie. 3. w marcu - na podstawie tych dyskusji na wiosennym szczycie Rady Europejskiej unijni przywódcy wyznaczają kierunki polityki na dany rok. W oparciu o te wytyczne państwa członkowskie w sposób ogólny określają, jak mają zamiar te wskazówki wdrożyć w swoich budżetach i politykach gospodarczych. 4. w kwietniu - państwa członkowskie przedstawiają swoje średniookresowe plany budżetowe (programy stabilności w przypadku członków strefy euro, a programy konwergencji w przypadku państw członkowskich nienależących do strefy euro) oraz krajowe plany gospodarcze (krajowe programy reform) czyt. dnia r. 11

12 5. w maju Komisja proponuje zalecenia dla poszczególnych krajów. Zalecenia te są formą doradztwa w zakresie polityki, dostosowanego do potrzeb danego państwa członkowskiego. 6. w czerwcu Rada omawia zalecenia dla poszczególnych krajów, uzgadnia ich brzmienie i je zatwierdza. 7. w lipcu - przyjęcie zatwierdzonych zaleceń przez Radę Ecofin. Kolejnych sześć miesięcy jest określane mianem krajowego semestru. Państwa członkowskie kończą prace nad budżetami krajowymi na następny rok. Europejski Semestr to procedura, która koordynuje zarówno politykę gospodarczą, jak i budżetową w Unii Europejskiej. Jego głównym celem jest sprzyjanie konwergencji i stabilności w Unii Europejskiej, zapewnienie stabilnych finansów publicznych, zapobieganie nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej w Unii Europejskiej, sprzyjanie wzrostowi gospodarczemu oraz realizacja strategii "Europa 2020". Efektem wprowadzenia mechanizmu europejskiego semestru jest bieżący monitoring sytuacji gospodarczej i finansowej w państwa członkowskich. 12

13 1.4. Dwupak Kryzys pokazał, że problemy w jednym państwie członkowskim strefy euro mogą wywołać efekt domina w państwach sąsiadujących. "Dwupak" który wszedł w życie z dniem 30 maja 2013r., składa się z dwóch rozporządzeń, które mają na celu dalsze wzmocnienie integracji i konwergencji gospodarczej państw członkowskich strefy euro. Rozporządzenia te opierają się na "sześcipaku" modernizujący pakt stabilności i wzrostu, na europejskim nadzorze budżetowym oraz na europejskim semestrze na rzecz koordynacji polityki gospodarczej, jak również uzupełniają te rozwiązania. W skład "dwupaku" wchodzą dwa rozporządzenia: 1. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro 15. Pierwsze rozporządzenie odnosi się do wszystkich państw członkowskich strefy euro, przewidując szczególne uregulowania dotyczące państw objętych częścią naprawczą paktu stabilności i wzrostu, czyli procedurą nadmiernego deficytu. Przepisy w nim zawarte służą wzmocnieniu nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami strefy euro, zwłaszcza gdy państwa te doświadczą trudności w odniesieniu do ich stabilności finansowej, finansów publicznych lub są zagrożone takimi trudnościami, które mogą spowodować negatywne skutki dla innych państw członkowskich należących do strefy euro. Rozporządzenie to ustanawia również przepisu dotyczące wzmocnionej koordynacji polityki gospodarczej. W drugim rozporządzeniu określone zostały przepisy dotyczące ściślejszego monitorowania polityk budżetowych w strefie euro oraz zapewniania spójności budżetów krajowych z wytycznymi dotyczącymi polityki gospodarczej wydawanymi w kontekście Paktu oraz Europejskiego Semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej poprzez: 14 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej, Dz. Urz. UE L 140 z r. 15 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 473/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro, Dz. Urz UE L 140/11 z r. 13

14 a) "wprowadzenie wspólnego harmonogramu budżetowego, stanowiącego uzupełnienie Europejskiego Semestru, ustanowionego w art. 2a rozporządzenia (WE) nr 1466/97; b) uzupełnienie procedury zapobiegania nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania, ustanowionej w rozporządzeniu (UE) 1176/2011; c) wprowadzenie dodatkowych wymogów dotyczących monitorowania, stanowiących uzupełnienie systemu wielostronnego nadzoru nad polityką budżetową, przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 1466/97, aby zapewnić odpowiednie uwzględnienie unijnych zaleceń dotyczących polityki budżetowej podczas przygotowywania krajowych budżetów; d) ściślejsze monitorowanie polityk budżetowych państw członkowskich objętych procedurą nadmiernego deficytu, stanowiące uzupełnienie procedury korygowania nadmiernego deficytu, przewidzianej w art. 126 TFUE i w rozporządzeniu (WE) nr 1467/97, aby zapewnić terminową i trwałą korektę nadmiernego deficytu; e) zagwarantowanie spójności między polityką budżetową i działaniami budżetowymi a reformami podejmowanymi w kontekście procedury zapobiegania nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej oraz ich korygowania ustanowionej rozporządzeniem (UE) nr 1176/2011 oraz, w stosowanych przypadkach, w kontekście programu partnerstwa gospodarczego 16 ". Dwupak wprowadza dla państw członkowskich strefy euro wspólny harmonogram budżetowy i wspólne reguły budżetowe. Począwszy od kolejnego cyklu budżetowego: do 30 kwietnia państwa członkowskie strefy euro będą musiały publikować swoje średniookresowe plany budżetowe wraz z priorytetami ich polityki na rzecz wzrostu i zatrudnienia na najbliższe 12 miesięcy (krajowe programy reform) w kontekście europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej; do 15 października państwa członkowskie strefy euro muszą opublikować projekty budżetu na kolejny rok; do 31 grudnia państwa członkowskie strefy euro muszą przyjąć budżet na kolejny rok 17. "Dwupak" stwarza wspólne ramy w strefie euro w oparciu o podejście stopniowane. Pakiet wprowadza odpowiednie wymogi dotyczące nadzoru w wielu różnych sytuacjach budżetowych w taki sposób aby zapewnić niezakłóconą ciągłość monitorowania polityki. Dzięki wzmocnionej współpracy i integracji w strefie euro, a także stopniowanemu 16 Dz. Urz UE L 140 z r. art. 1, r czyt. dnia r. 14

15 i ściślejszemu monitorowaniu, dwupak przyczyni się do wzmocnienia elementu gospodarczego unii gospodarczej i walutowej. 15

16 Rozdział Europa 2020 Istotną inicjatywą podjętą na szczeblu Unii Europejskie w zakresie koordynacji polityki gospodarczej było opracowanie nowej strategii zwanej Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 18. Dokument ten został przyjęty w 2010r. i stanowi strategię wyjścia Europy z kryzysu oraz pobudzenia wzrostu gospodarczego w najbliższej dekadzie. Europa 2020 to unijna strategia wzrostu na okres od 2010 do 2020 r., która obejmuje o wiele więcej niż samo wyjście z kryzysu, z którym nadal boryka się zarówno wiele krajów europejskich jak i te należące do strefy euro. W strategii tej, z uwagi na wystąpienie w niektórych krajach strefy euro deficytów budżetowych niemożliwych do sfinansowania, podkreślona został potrzeba silniejszej koordynacji polityki w szczególności poprzez: szerszy nadzór nad dyscypliną budżetową, nierównowagą makroekonomiczną, rozwojem konkurencyjności, a także konieczność przygotowania ram prawnych do działania w obliczu zagrożenia stabilności finansowej strefy euro jako całości. Strategia 2020 ma na celu nie tylko rozwiązanie problemów wynikających z kryzysu. Ustalone zostały cele nadrzędne, które obejmują: zatrudnienie, badania i rozwój, klimat i energie, edukację, integrację społeczną i walkę z ubóstwem, które należy osiągnąć do 2020 roku. Cele ogólne to: "1. Zagwarantowanie 75-procentowego poziomu zatrudnienia osób w wieku lata. 2. Doprowadzenie do tego, by 3 proc. PKB UE inwestowane było w badania i rozwój technologiczny. 3. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 lub nawet 30 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r. przez zaspokojenie naszego zapotrzebowania na energię w 20 proc. ze źródeł odnawialnych i zwiększenie naszej efektywności energetycznej o 20 proc. 4. Ograniczenie odsetka uczniów przedwcześnie kończących edukację do poziomu poniżej 10 proc., przy zwiększeniu odsetka osób w wieku lat posiadających wyższe wykształcenie do co najmniej 40 proc. 18 Komunikat Komisji Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela , KOM (2010) 2020 wersja ostateczna, z r. 16

17 5. Zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o 20 mln." 19 Powyższe cele są ze sobą powiązane, na przykład lepsze wykształcenie przekłada się na zwiększenie szans zatrudnienia na rynku pracy, a wzrost zatrudnienia przyczynia się do zmniejszania ubóstwa. Większe możliwości w zakresie działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej we wszystkich sektorach gospodarki oraz efektywniejsze korzystanie z zasobów poprawią konkurencyjność i będą sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy. 20 Zakładane cele Strategii Europa 2020 w ujęciu graficznym przedstawiają się następująco: 19 Zrozumieć Unię Europejską, "Europa 2020" - europejska strategia na rzecz wzrostu, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2013, s Komunikat Komisji Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, op. cit., s

18 Źródło: Zrozumieć Unię Europejską, "Europa 2020" - europejska strategia na rzecz wzrostu, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2013, s. 5. Wyżej przedstawione wykresy pokazują wielkości podstawowych monitorowanych zmiennych dla 28 państw członkowskich Unii Europejskiej w roku 2005 i 2010 oraz cele do osiągnięcia do roku 2020, jakie zostały ustalone w ramach strategii "Europa 2020". Cztery z siedmiu przedstawionych wykresów wskazują, że należy zwiększyć obecne wartości, zaś trzy zakładają ich minimalizację. Aby zrealizować powyższe cele każde państwo członkowskie podejmuje takie rozwiązania, by osiągnąć postępy w kluczowych obszarach. Osiągnięcie zakładanych celów "może zwiększyć potencjał wzrostu gospodarczego w państwach UE" Zrozumieć Unię Europejską, "Europa 2020" - europejska strategia na rzecz wzrostu, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2013, s

19 2.2. Pakt Euro Plus Pakt Euro Plus zawarty został podczas szczytu Rady Europejskiej w Brukseli w dniach marca 2011r. Jego stronami są państwa strefy euro oraz część państw spoza tej strefy m.in. Polska, Bułgaria, Dania, Łotwa i Rumunia. Do paktu mogą także przyłączać się inne państwa członkowie. Podstawową funkcją Paktu Euro Plus jest wzmocnienie modelu zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej przez prowadzenie polityk gospodarczych w taki sposób aby służyły one wzrostowi zatrudnienia, stabilności budżetowej i finansowej oraz zwiększeniu konkurencyjności 22. Ma on również pozwolić Unii na lepszą kontrolę nad wspólnymi finansami i ograniczyć możliwość wystąpienia problemów, jakie miały Irlandia czy Grecja. Pakt zawiera konkretne zobowiązania ramowe dotyczące treści prowadzonych polityk gospodarczych. "W szczególności wyraża polityczne zobowiązanie do: a) przeglądu wskazanych mechanizmów wpływających na jednostkowe koszty pracy, b) zwiększania wydajności rynków usług przez otwieranie sektorów dotychczas chronionych oraz przez wspieranie zdolności rynków pracy do elastycznej reakcji na podaż miejsc pracy, c) poprawy systemu opodatkowania pracy oraz jakości otoczenia biznesowego przedsiębiorstw, d) stworzenia warunków stabilności finansów publicznych m.in. przez zachowanie długookresowej zdolności obsługi zobowiązań, w tym odpowiednie dostosowanie systemu emerytalnego do sytuacji demograficznej, e) zapewnienia krajowych podstaw prawnych służących zapewnieniu stabilności sektora finansowego." 23 Pakt jest ukierunkowany na realizację działań oraz obejmuje priorytetowe obszary polityki, które mają zasadnicze znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności i konwergencji. Skupia się na działaniach w tych dziedzinach, które leżą w kompetencji państw członkowskich, zaś wspólne cele w wybranych obszarach polityki są uzgadniane na szczeblu szefów państw lub rządów. Państwa członkowskie uczestniczące w pakcie dążą do osiągnięcia celów przy zastosowaniu własnych kombinacji polityki fiskalnej i pieniężnej, mając na uwadze stojące przed nimi konkretne wyzwania. 22 C. Kosikowski, Finanse i prawo finansowe w Unii Europejskiej, Warszawa 2014, s A. Nowak-Far, Opinia na temat Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej w tym jego relacji z innymi dokumentami poświęconymi zarządzaniu gospodarczemu w Unii Europejskiej, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2012, nr 1 (33), s

20 Rokrocznie każdy szef państwa lub rządu podejmować będzie konkretne zobowiązania krajowe, a państwa członkowskie będą brać pod uwagę sprawdzone wzorce i poziomy referencyjne ustalone w odniesieniu do podmiotów, które osiągają najlepsze wyniki zarówno w Europie jak i u innych partnerów strategicznych. Wykonywanie zobowiązań oraz dokonywanie postępów na rzecz realizacji wspólnych celów politycznych będzie monitorowane co roku na podstawie sprawozdania przygotowanego przez Komisję na szczeblu politycznym przez szefów państw lub rządów strefy euro i innych państw, które uczestniczą w pakcie. Ponadto państwa członkowskie zobowiązują się zasięgać opinii swoich partnerów na temat poszczególnych istotnych reform gospodarczych, które mogą wywołać efekty zewnętrzne, przed przyjęciem tych reform. Pakt euro plus zakłada większą konkretyzację celów i zadań oraz determinację w ich realizacji. Realizacja postanowień paktu jest zintegrowana z Semestrem europejskim, zaś wdrażanie zobowiązań przez państwa członkowskie jest monitorowane przez Komisję Europejską. 20

21 2.3. Unia Bankowa Odpowiedzią na globalny kryzys finansowy, który wybuchł w 2008 roku, w Unii Europejskiej podjęto działania w celu ustabilizowania sektora bankowego, obejmujące w szczególności wzmocnienie unii gospodarczej i walutowej (UGW). Aby zapobiec zaburzeniom stabilności finansowej w UGW, a także dla zapewnienia większej stabilności i bezpieczeństwa systemów bankowych, zaproponowano utworzenie unii bankowej. Zdaniem Parlamentu Europejskiego "unia bankowa jest częścią zintegrowanych ram finansowych oraz odpowiedzią na powtarzające się kryzysy finansowe i gospodarcze. Jej koncepcję stworzono wówczas, gdy jasna stała się potrzeba przeprowadzenia głębokiej reformy zmierzającej do usunięcia niedociągnięć w obszarze regulacji i nadzoru. 24 Unia bankowa oparta jest tym samym na dwóch filarach: 1. jednolity mechanizm nadzoru - SSM 2. jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji - SRM. "Pierwszy filar to jednolity mechanizm nadzorczy: główne zadania dotyczące nadzoru nad bankami w strefie euro i w innych uczestniczących krajach sprawuje Europejski Bank Centralny (EBC). Głównym zadaniem EBC i krajowych organów regulacyjnych, które ściśle ze sobą współpracują w ramach zintegrowanego systemu, jest sprawdzanie, czy banki przestrzegają unijnych zasad bankowych, i rozwiązywanie problemów finansowych na wczesnym etapie. 4 listopada 2014 r. EBC uzyskał pełne uprawnienia nadzorcze i w związku z tym sprawuje bezpośredni nadzór nad największymi i najważniejszymi bankami, natomiast krajowe organy nadzoru monitorują pozostałe instytucje bankowe. Drugi filar to jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W przypadku upadłości banku jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (SRM) umożliwi skuteczniejsze zarządzanie tym procesem za pośrednictwem Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (SRF). Koszty związane z upadłością banku ponosić będą w pierwszej kolejności akcjonariusze i wierzyciele, a dopiero później jednolity fundusz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji a nie podatnicy, jak miało to miejsce w przeszłości. Fundusz jest finansowany wyłącznie ze składek wszystkich banków z uczestniczących państw. W przypadku bankructwa banku mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, posiadający wyraźne uprawnienia dotyczące 24 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej , FTU_4.2.4.pdf, czyt. dnia r. 21

22 podejmowania decyzji w sprawach banków transgranicznych oraz dysponujący doświadczonym personelem, będzie restrukturyzować i likwidować takie banki dużo skuteczniej niż ma to miejsce obecnie ze względu na różnorodność i wielość krajowych organów. Większość przepisów w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji obowiązuje od 1 stycznia 2015 r., a od 1 stycznia 2016 r. mechanizm ma być w pełni operacyjny." Zrozumieć Politykę Unii Europejskiej, Bankowość i finanse, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2015, s

23 Zakończenie Wystąpienie kryzysu w Unii Europejskiej ujawniło niedoskonałości w zarządzaniu gospodarką, uchybienia w sektorze budżetowym oraz przyczyniło się do konieczności prowadzenia bardziej rozważnej polityki budżetowej. Doprowadził także do znacznego pogorszenia sytuacji państw członkowskich pod względem odnotowywanych poziomów deficytu i długu publicznego, co zmusiło część z nich do ubiegania się o pomoc finansową. Podczas trwania kryzysu w Unii Europejskiej podjęte zostały działania służące zarówno zachowaniu stabilności finansowej jak i wspieraniu przywracania trwałego wzrostu gospodarczego. Kryzys światowy był sprawdzianem dla przetrwania Unii Europejskiej i strefy euro. Pokazał, że sytuacja w państwa członkowskich oraz w strefie euro jest silnie uzależniona od sytuacji w innych krajach. Przyjęcie planu naprawy gospodarki i wprowadzenie konkretnych działań w różnych dziedzinach przyczyniły się do poprawy sytuacji gospodarczej. Centralne znaczenie dla tych starań miały pakiety ustawodawcze czyli sześciopak i dwupak. Wprowadzone reformy ukierunkowane były przede wszystkim na zwiększeniu nadzoru budżetowego oraz usprawnieniu zarządzania gospodarką w strefie euro. Wprowadzenie szeregu nowych środków miało na celu wyposażyć Unię Europejską w odpowiednie narzędzia, które pozwolą na skuteczne zapobieganie podobnym kryzysom. Przyjęte rozwiązania prawne z pewnością przyczyniły się do poprawy sytuacji gospodarczej w strefie euro. Kryzys pokazał, że konieczna jest dalsza poprawa koordynacji budżetowej i nadzoru w państwach członkowskich strefy euro. Państwa członkowskie stały się bardziej zainteresowane wzmocnieniem wzajemnego nadzoru i uznaniem decyzji budżetowych za wspólną sprawę. 23

24 Literatura 1. Kosikowski C., Finanse i prawo finansowe w Unii Europejskiej, Wolter Kluwer, Warszawa Kraciuk J., Kryzys finansowy w strefie euro, Optimum Studia Ekonomiczne nr 4 (64) Monitor stabilności strefy euro, Ministerstwo Finansów. 4. Tomczak-Woźniak E., Zarządzanie gospodarcze w strefie euro w warunkach kryzysu, Optimum Studia Ekonomiczne nr 1 (67) Unia Europejska organizacja - funkcjonowania - korzyści, praca zbiorowa pod redakcją Duczkowskiej - Piaseckiej M., Warszawa, Unia Gospodarcza i walutowa, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg Zeszyty prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu 2012, nr 1 (33) 8. Zrozumieć Politykę Unii Europejskiej, Bankowość i finanse, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, Zrozumieć Unię Europejską, "Europa 2020" - europejska strategia na rzecz wzrostu, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, Zrozumieć Unię Europejską, Unia gospodarcza i walutowa oraz euro, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, Żabińska J. red., Rynki finansowe w Unii Europejskie w strefie euro, Warszawa, Akty prawne 1. Rozporządzenie Rady (UE) Nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej, Dz. Urz. UE L Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych, Dz. Urz. UE L 306 z r. 3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro, Dz. Urz. UE L 306/1 z r. 24

25 4. Rozporządzenie Rady (UE) nr 1177/2011 z dnia 8 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu, Dz. Urz. UE L 306/33 z r. 5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania, Dz. Urz. UE L 306/25 z r. 6. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej w strefie euro, Dz. Urz. UE L 306/8 z r. 7. Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich, Dz. Urz. UE L 306/41 z r. 8. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej, Dz. Urz. UE L 140 z r. 9. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 473/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro, Dz. Urz. UE L 140/11 z r. 25