NATURA Europejska sieć ekologiczna. redakcja: Michał Miazga. opracowanie: Paweł Pawlaczyk

Transkrypt

1 Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000 Płyta wydana w ramach projektu bliźniaczego Polska Królestwo Wielkiej Brytanii Królestwo Niderlandów nr PL2004/IB/EN-03: Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura2000 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywą Ptasią i Dyrektywą Siedliskową opracowanie: Paweł Pawlaczyk redakcja: Michał Miazga

2 Europa chce dbać, by Fot: P. Pawlaczyk jej rozwój dokonywał się z poszanowaniem środowiska, przyrody i krajobrazu

3 Dlaczego Natura 2000? Fot. J. Krogulec Zamienione w kanały rzeki w Holandii i silnie przekształcony krajobraz rolniczy w dolinie Renu Fot. J. Krogulec Jeszcze do niedawna krajobraz i przyroda Europy szybko uboŝały i nie były skutecznie chronione Fot. J. Krogulec Łańcuchy górskie usiane turbinami wiatrowymi - przedgórze Pirenejów w Hiszpanii

4 Dlaczego Natura 2000? Trendy pospolitych ptaków krajobrazu rolnego w starych (czerwone) i nowych (niebieskie) krajach UE Fot. J. Krogulec Osuszone i wyrównane do linii prostych pola w krajobrazie rolnym Holandii Intensywne przekształcenie ekosystemów w Europie prowadzi do silnej utraty róŝnorodności biologicznej

5 Dlaczego Natura 2000? Czy takiej Europy chcemy? Fot. P. Pawlaczyk Wyasfaltowany brzeg morza w Holandii

6 Natura 2000 to odpowiedź Unii Europejskiej na te zagroŝenia ZrównowaŜony rozwój Natura 2000 to sposób, jak zrównowaŝyć rozwój. W przypadku Polski to narzędzie wdraŝania zapisu Konstytucji RP Wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego Jedna z podstawowych wartości europejskich zapisana m. in. w Traktacie Reformującym UE Cel 2010 Zobowiązanie UE: Do roku 2010 zatrzymać utratę róŝnorodności biologicznej Natura 2000 to podstawowe narzędzie by osiągnąć ten cel! Fot. P. Pawlaczyk

7 Europejskie Dyrektywy Przyrodnicze Dyrektywa Ptasia o ochronie dziko Ŝyjących ptaków - 79/409/EWG z 1979 r.; Dyrektywa Siedliskowa w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory - 92/43/EWG z 1992 r. Dyrektywy UE wiąŝą państwa członkowskie UE co do celu, jaki ma być osiągnięty. Dyrektywy stosują się w zasadzie za pośrednictwem prawa krajowego, do którego muszą być transponowane, lecz w szczególnych przypadkach stosują się takŝe bezpośrednio. Sądy, organy administracji i organy samorządu terytorialnego mają obowiązek tzw. prowspólnotowego działania i prowspólnotowej interpretacji prawa krajowego muszą w sprawach krajowych orzekać tak, by zrealizować cele dyrektyw.

8 Dyrektywa Ptasia wszędzie, przez cały rok! Wszystkie ptaki i ich siedliska podlegają ochronie. Odstępstwa moŝliwe tylko w trybie indywidualnych zezwoleń, w ściśle określonych warunkach; nie moŝna wyłączyć ochrony przepisem prawa, a co najwyŝej decyzją w sprawie indywidualnej Na niektóre gatunki wolno polować / odławiać je, ale z ograniczeniami (niektóre metody są niedozwolone, nie wolno polować na ptaki w okresie lęgowym i wędrówek wiosennych); np. słonka na tokach, gęsi powracające na lęgi Dla ochrony szczególnie zagroŝonych i rzadkich gatunków (tzw. Załącznik 1) oraz ptaków wędrownych, wyznacza się Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków ptasie obszary Natura 2000

9 Dyrektywa Siedliskowa Dla ochrony szczególnie zagroŝonych i rzadkich gatunków i ekosystemów (siedlisk przyrodniczych) wyznacza się Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, na których obowiązują specjalne przepisy; siedliskowe obszary Natura 2000 Zasoby tych gatunków i siedlisk przyrodniczych na terenie całego kraju obejmuje się nadzorem; nie tylko na obszarach Natura 2000! Szczególnie zagroŝone gatunki roślin i zwierząt muszą być skutecznie chronione gatunkowo; nie moŝna wyłączyć ich ochrony przepisem prawa, a co najwyŝej w szczególnych przypadkach decyzją w sprawie indywidualnej Eksploatacja niektórych gatunków jest dozwolona ale pod warunkiem prowadzenia odpowiedniej kontroli; ochrona częściowa Tworzenie i ochrona korytarzy ekologicznych utrzymanie i poprawa spójności sieci Natura 2000

10 Sieć Natura 2000 Dwie niezaleŝne części sieci to zaszłość historyczna, częściowo jednak uzasadniona specyfiką biologii ptaków Obszary ptasie ( Ptaków (Obszary Specjalnej Ochrony ( SPA ) OSOP Wyznaczane na podstawie dyrektywy ptasiej; dla ochrony ptaków Obszary siedliskowe ( Siedlisk (Specjalne Obszary Ochrony ( PSCI SOOS (SAC, SCI, Wyznaczane na podstawie dyrektywy siedliskowej, dla ochrony siedlisk przyrodniczych, roślin i zwierząt z wyjątkiem ptaków Mogą się całkowicie lub częś ęściowo nakładać

11 Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich: Wyznaczenie obszarów powinno być oparte na danych naukowych i tylko na nich Ostoje Ptaków o Znaczeniu Międzynarodowym wynikające z danych naukowych muszą być wyznaczone jako OSOP TakŜe do momentu zatwierdzenia/wyznaczenia obszarów, Państwa Członkowskie są obowiązane zapewnić nie pogorszenie ich stanu ekologicznego Pełne orzecznictwo Trybunału (większość takŝe po polsku) znajdziesz na

12 Przedmiotem ochrony na obszarach są tylko wybrane siedliska przyrodnicze i gatunki Fot. P. Pawlaczyk For. Malene Thyssen z Wikipedia Commons GNU FDL Licence, Fot. P. Pawlaczyk Fot. P. Pawlaczyk Fot. P. Pawlaczyk Fot. P. Pawlaczyk Fot. P. Pawlaczyk Fot. R. Pielech

13 ... Lecz w praktyce stanowią one parasol chroniący takŝe inne komponenty przyrody i krajobrazu Fot. M. Czasnojć Fot Marek Szczepanek, z Wikipedia Commons GNU FDL Licence Fot. P. Pawlaczyk Fot. P. Pawlaczyk Fot. B. Sępioł

14 W Polsce: do wyznaczono 126 obszarów specjalnej ochrony ptaków, zajmujących łącznie 14,5% terytorium. Podobnie jak w większości państw Europy, by wypełnić wymagania Dyrektywy, potrzebne są jeszcze dalsze obszary Po aktualne dane zob.

17 Polska: do r. zgłosiła Komisji Europejskiej 364 obszary siedliskowe, zajmujące łącznie 8,1% terytorium. Podobnie jak w innych państwach sieć nie jest ukończona - dalsze obszary są jeszcze potrzebne, by zapewnić reprezentatywne ujęcie gatunków i siedlisk Po aktualne dane zob.

23 Przykłady obszarów Natura 2000 Ławica Słupska to jedyne na polskich wodach morskich miejsce masowego występowania zbiorowisk roślinności dennej, związanych ze specyficznym, kamienistym, twardym i stabilnym dnem. Zbiorowiska te charakteryzują się duŝą naturalnością. Jest to złoŝony ekosystem powiązanych ze sobą gatunków roślinności morskiej, zbiorowisk bezkręgowców, ryb oraz zimujących ptaków, korzystających z płytko znajdującej się bazy pokarmowej. W ramach sieci Natura 2000 jest to zarówno obszar ptasi jak i siedliskowy we wspólnych granicach (PLC990001).

24 Przykłady obszarów Natura 2000 Ostoja Świdnik (PLH060021) obejmuje trawiastą płytę lotniska, która jest regularnie koszona i wyrównywana. Obszar jest szczególnie cenny z europejskiego punktu widzenia poniewaŝ swoje siedliska mają tu bardzo rzadkie w Polsce susły perełkowane, uznane za gatunek priorytetowy. Stanowisko susła powstało w wyniku przypadkowego sztucznego wsiedlenia, ale dziś jest to największa kolonia tego gatunku w UE. Status obszaru Natura 2000 juŝ pomógł ocalić to miejsce przed zniszczeniem: plany rozbudowy lotniska zostały zmienione tak, Ŝe nie będzie ono przeszkadzać susłom. Fot. J. Krogulec

25 Jak funkcjonuje obszar Natura 2000? Obszar ochrony, a nie obszar chroniony Ochronie podlega nie cały obszar, ale konkretne siedliska i gatunki na nim. Z drugiej strony, ograniczenia oraz działania ochronne, niezbędne dla ochrony obszaru, mogą wykraczać poza jego granice Cel = Właściwy Stan Ochrony Gatunku nie ubywa, jego siedlisko jest w dobrym stanie, są perspektywy Ŝe zachowa się teŝ w przyszłości. Siedliska nie ubywa, zachowana struktura i funkcje (w tym procesy ekologiczne, róŝnorodność biologiczna), są perspektywy Ŝe tak będzie takŝe w przyszłości Ochrona celowościowa a nie system zakazów Nie ma Ŝadnych z góry narzuconych zakazów. Na kaŝdym z obszarów naleŝy indywidualnie zastosowaćśrodki (w tym regulacje planistyczne, zakazy i działania ochronne) takie i tylko takie, by osiągnąć cel ochrony Formy i sposoby ochrony nie są z góry dane, ale elastycznie dostosowane do celu Ochrona przez właściwe uŝytkowanie, ochrona przez modyfikacje sposobu zagospodarowania, ochrona czynna i ochrona ścisła powinny być stosowane zaleŝnie od potrzeb siedlisk i gatunków. Dla siedlisk półnaturalnych ochrona nie wyklucza gospodarczego uŝytkowania, a czasem wręcz go wymaga Wymogi ochrony nie ostrzejsze, niŝ to naprawdę niezbędne dla siedlisk i gatunków!

26 Jak funkcjonuje obszar Natura 2000? Obowiązek ochrony Państwo jest obowiązane podjąć wszelkie działania (takŝe ochronę czynną) konieczne dla skutecznej ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych w obszarze. Nie moŝna braku właściwej ochrony usprawiedliwiać np. lukami w krajowym prawodawstwie. Obowiązek analizowania KaŜdy plan, przedsięwzięcie lub działanie musi być rozwaŝone pod kątem wpływu na obszar, z punktu widzenia celów jego ochrony Zakaz szkodzenia Plany, przedsięwzięcia ani działania, które wpływałyby znacząco negatywnie na obszar, w zasadzie nie mogą być wdroŝone (wyjątek: jeŝeli są niezbędne dla zrealizowania nadrzędnego interesu publicznego i jednocześnie udowodniono, Ŝe nie moŝna tego interesu ( kompensacje zrealizować w inny, nie szkodzący obszarowi sposób; wówczas konieczne są Zakaz zakazywania W Ŝaden sposób nie są ograniczane plany, przedsięwzięcia ani działania, które nie wpływają negatywnie na obszar z punktu widzenia celów jego ochrony Zasada przezorności: nie rozwiane wątpliwości muszą być interpretowane na korzyść śćśrodowiska, a nie na korzyść projektu!

27 Prawo polskie Minister opracowuje listę i wyznacza obszary, nadzoruje, zatwierdza plan ochrony; Wojewoda (dyrektor Urzędu Morskiego) sprawuje nadzór, sporządza plan ochrony, wykonuje ochronę, wydaje zezwolenia, opracowuje raporty Działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów słuŝących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, wędkarstwo: - nie podlega ograniczeniu, jeŝeli nie wpływa negatywnie na cele ochrony; - moŝe podlegać ograniczeniu, jeŝeli wpływa negatywnie na cele ochrony Działanie mogące negatywnie wpłynąć na obszar jest zakazane, za wyjątkiem: - przedsięwzięć ęć w sensie Prawa Ochrony Środowiska dla których zostało przeprowadzone postępowanie OOŚ i wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, zezwalająca na przedsięwzięcie - innych działań dla których wydane zostało zezwolenie wojewody w trybie art. 34 MoŜna zezwolić na działanie lub przedsięwzięcie negatywnie wpływające na obszar tylko wtedy gdy jednocześnie: - istnieją konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego (nie kaŝdy interes publiczny!); - nie ma rozwiązań alternatywnych (zostały usunięte wszystkie racjonalne wątpliwości Ŝe takie rozwiązania ( znaleźć moŝna by W przypadku zezwolenia na takie działanie, konieczna jest kompensacja przyrodnicza. W przypadku działania bez zezwolenia, wojewoda ma obowiązek jego wstrzymania i nakazania przywrócenia stanu poprzedniego

28 Pomocą w interpretacji prawa są opracowania publikowane przez Komisję Europejską Obowiązującym prawem (równieŝ w Polsce!) są wyroki Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Organy państwa i samorządu mają obowiązek tzw. prowspólnotowej interpretacji prawa, są więc związane precedensami tego orzecznictwa

29 Więcej Oficjalna polska strona o obszarach Natura Mapy obszarów i dane jakie Ministerstwo Środowiska posiada o obszarach ex_en.htm Natura 2000 na stronach Komisji Europejskiej. M. in. aktualny stan tworzenia sieci w Europie ( barometr Natura 2000 ), podręczniki interpretacyjne Komisji, ulotki i broszury o Naturze 2000, listy zatwierdzonych obszarów wg regionów biogeograficznych