GLOSY. Glosa do postanowienia SN z dnia 7 stycznia 2008 r., sygn. V KK 158/07 1

Transkrypt

1 R. A. Stefański GLOSY Ryszard A. Stefański Glosa do postanowienia SN z dnia 7 stycznia 2008 r., sygn. V KK 158/07 1 Streszczenie Autor krytykuje pogląd Sądu NajwyŜszego, Ŝe na odcinku specjalnym rajdu samochodowego zawodnik nie jest obowiązany przestrzegać zasady prędkości bezpiecznej. Wywodzi, Ŝe rajd, w tym na odcinkach specjalnych, odbywa się z reguły na drodze publicznej, na której obowiązują zasady określone w prawie o ruchu drogowym, a gdy rajd odbywa się poza drogą publiczną, to obowiązują jego uczestników zasady ruchu drogowego w takim zakresie, w jakim byłoby to konieczne dla uniknięcia zagroŝenia uczestników tego ruchu (art. 1 ust. 2 p.r.d.). Nie moŝna wymagać od uczestnika rajdu przestrzegania tylko ogólnych zasad ostroŝności, gdyŝ te wchodzą w grę tylko wówczas, gdy w danej dziedzinie nie obowiązują szczególne zasady ostroŝności. Na odcinku specjalnym rajdu samochodowego zawodnik nie jest zobowiązany do przestrzegania przepisów ruchu drogowego, w tym zasady prędkości bezpiecznej. 1. Glosowane orzeczenie zasługuje na uwagę z dwóch zasadniczych powodów: primo, jest to pierwsza wypowiedź tego organu w kwestii odpowiedzialności karnej zawodnika za skutki wynikłe w trakcie zawodów sportowych, secundo, jego teza budzi uzasadnione zastrzeŝenia. 1 OSNKW 2008, nr 5, poz i Prawo 6, 2009

2 Glosa do postanowienia SN z dnia 7.I.2008 r. Nie dziwi zatem zainteresowanie, z jakim spotkało się ono w literaturze 2. RóŜne jego oceny wywołują potrzebę odniesienia się nie tylko do argumentów przytoczonych w uzasadnieniu orzeczenia, ale takŝe do tych zawartych w wypowiedziach w literaturze oraz zgłoszenia propozycji rozwiązania zaistniałej sytuacji. 2. Sąd NajwyŜszy w uzasadnieniu glosowanego postanowienia odrzucił dokonanie w zaistniałej sytuacji oceny zachowania uczestnika rajdu w płaszczyźnie kontratypu dozwolonego ryzyka sportowego, uznając, Ŝe oskarŝony nie naruszył zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego 3. Przy takim załoŝeniu było to uzasadnione, gdyŝ wyłączenie bezprawności czynu ze względu na dozwolone ryzyko sportowe moŝe mieć miejsce wówczas, gdy czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa. Sprawca wprawdzie wypełnia znamiona przestępstwa, lecz nie ponosi odpowiedzialności, dlatego Ŝe działał w ramach tego ryzyka. Zasadnie w doktrynie podkreśla się, Ŝe nie zachodzi potrzeba odwoływania się do kontratypu dozwolonego ryzyka, skoro problem bezprawności moŝe być w zupełności rozstrzygnięty na płaszczyźnie naruszenia obowiązku wymaganej ostroŝności 4. W załoŝeniu przyjętym przez ten organ było to wystarczające, skoro przyjął, Ŝe oskarŝony nie naruszył zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego. Nie sposób jednak nie odnieść się do przesłanek wyłączenia bezprawności czynu ze względu na dozwolone ryzyko sportowe. Warunkami tego kontratypu są: 1) dopuszczalność danej dyscypliny sportu do uprawiania, 2) uregulowanie zasad uprawniania danej dyscypliny, np. w regulaminach, 3) zgodność zachowania z tymi regułami, 4) podjęcie działania w czasie gry lub ćwiczeń sportowych, 5) podjęcie działania w celu sportowym, 6) dobrowolnie uczestnictwo w grze lub zawodach 5. Z warunków tych nie wynika, Ŝe 2 Zob. glosy do tego postanowienia: aprobującą M. B o j a r s k iego, OSP 2008, nr 11, poz. 114 i krytyczną T. H u m i n i a k a, PnD 2009, nr 1, s. 7 24, a takŝe uwagi L. K. P a p r z y c k i e g o, Wypadek drogowy kierowcy rajdowego, PnD 2008, nr 7, s ; T. H u m i n i a ka, Odpowiedzialność karna kierowcy za wypadek podczas rajdu, PnD 2004, nr 10, s. 5 13; J. W i e r c ińskiego, Rajd samochodowy a przepisy ruchu drogowego, PnD 2008, nr 10, s Z nieporozumienia wynika twierdzenie, Ŝe organ ten wyłączył odpowiedzialność karną oskar- Ŝonego na zasadzie kontratypu dozwolonego ryzyka sportowego (J. W i e r c iński, Rajd samochodowy, s. 74). 4 K. B u c h a ł a, Prawo karne materialne Warszawa 1989, s M. B o j a r s k i, W poszukiwaniu formuły wyłączającej odpowiedzialność za wypadki w sporcie, Pal. 1971, nr 12; t e nŝe, Wyłączenie odpowiedzialności karnej za wypadki w sporcie, NP 1970, nr 10; M. F i l a r, Problemy odpowiedzialności karnej zawodowych sportowców za wypadku sportowe, PPK 1997, nr 16; A. G u b iński, Wyłączenie bezprawności czynu, Warszawa 1961; t e nŝe, Ryzyko sportowe, funkcje reguł sportowych, NP 1959, nr 10; S. Jęd r u c h, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z uprawianiem sportu, Warszawa 1972; R. K u b i a k, Legalność pierwotna ryzyka sportowego, Prok. i Pr. 2006, nr 12; A. S z w a r c, Karnoprawne funkcje reguł sportowych, Poznań 1977; t e nŝe, Sport a prawo karne, Poznań 1971; t e n Ŝ e, Zgoda pokrzywdzonego jako podstawa wyłączenia odpowie- i Prawo 6,

3 R. A. Stefański skutki zachowania uczestnika zawodów sportowych mają jak twierdzi się w piśmiennictwie dotknąć wyłączenie innego uczestnika, a nie osoby postronnej, np. kibica 6. Słusznie wskazuje się w doktrynie, Ŝe skutki zachowania uczestnika zawodów mogą dotknąć takŝe inne osoby Twierdzenie Sądu NajwyŜszego, Ŝe uczestnika rajdu nie obowiązują zasady bezpieczeństwu ruchu drogowego, w tym prędkości bezpiecznej, jest nie do zaakceptowania. Uzasadniając ten pogląd, organ ten przyjął, Ŝe rajd jako odmiana sportu wyczynowego z załoŝenia polega na pokonywaniu barier ograniczających codzienną ludzką egzystencję, balansowaniu na granicy praw kinetyki i dlatego zawodnicy zwolnieni są z obowiązku stosowania się do ogólnych reguł obowiązujących normalnych uczestników ruchu. Na odcinkach specjalnych kierowcy dąŝą do uzyskiwania jak największych prędkości, gwarantujących najkrótsze czasy przejazdu i tym samym, jak najlepszy wynik sportowy. Z istoty rajdów, a zwłaszcza na odcinkach specjalnych, wcale nie wynika, Ŝe ich uczestników nie obowiązują zasady bezpieczeństwa. Obowiązani są oni dostosować się do reguł, które ustalają porządek przebiegu rajdu i gwarantują bezpieczeństwo zarówno jego uczestnikom, jak i osobom postronnym, np. kibicom. W trakcie zawodów sportowych ich uczestnicy obowiązani są przestrzegać ogólnych zasad ostroŝności, a jeŝeli są przewidziane szczególne zasady takŝe ich respektowania. W zakresie rajdów samochodowych ich uczestnicy biorą udział w ruchu drogowym i w związku z tym juŝ prima vista nasuwa się wniosek, Ŝe powinni przestrzegać zasad obowiązujących w ruchu drogowym. By odrzucić taka moŝliwość trzeba wskazać podstawę prawną. Sąd NajwyŜszy jako podstawę wyłączenia zasad bezpieczeństwu ruchu wskazał przepisy Międzynarodowego Kodeksu Sportowego (pkt 64.1) i Przepisy Ogólnych Rajdów Mistrzowskich FIA (pkt 19.1). Międzynarodowy Kodeks Sportowy stanowi, Ŝe zawody przeprowadzone na drogach otwartych dla ruchu drogowego muszą stosować się do krajowych przepisów ruchu drogowego (pkt 64 nota 1). Zawody rozgrywane na pętlach prędkościowych muszą stosować się do przepisów Międzynarodowego Kodeksu Sportowego, ale mogą równieŝ do dodatkowych przepisów regulujących zasady jazdy samochodów wyścigowych na pętlach prędkościowych i wydadzialności karnej za wypadki sportowe, Poznań 1975; J. S a w i c k i, Ryzyko w sporcie, Warszawa T. H u m i n i a k, Glosa do postanowienia SN z dnia 7 stycznia 2008 r., sygn. VKK 158/07, PnD 2009, nr 1, s A. M a r e k, Prawo karne, Warszawa 2005, s. 179; L. G a r d o c k i, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 131; L. W i l k, (w:) T. D u k i e t - N a g ó r s k a, S. H o c, M. K a l i t o w s k i, O. S i t a r z, L. T y s z k i e w i c z, L. W i l k, Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, pod red. T. D u k i e t - N a g ó r s k i e j, Warszawa 2008, s i Prawo 6, 2009

4 Glosa do postanowienia SN z dnia 7.I.2008 r. nych specjalnie w tym celu (pkt 64 nota 2). Natomiast Przepisy Ogólne Rajdów Mistrzowskich FIA w dziele XIX, dotyczącym odcinków specjalnych, określają dodatkowe warunki, wymagane do przeprowadzenia tego etapu rajdu. Wynika z nich, Ŝe odcinki specjalne są próbą szybkościową rozgrywaną na drogach zamkniętych dla potrzeb rajdu (19.1.) i na ich na trasie przebywające w samochodzie członkowie załogi muszą mieć na głowach homologowane kaski ochronne oraz zapięte pasy bezpieczeństwa (19.2), zabroniona jest jazda w kierunku przeciwnym do kierunku rozgrywania odcinka specjalnego (19.3), a kaŝdy samochód uczestniczący w rajdzie musi być wyposaŝony w czerwony trójkąt odblaskowy, który w przypadku zatrzymania samochodu na trasie odcinka specjalnego musi być ustawiony w dobrze widocznym miejscu w odległości co najmniej 50 m za samochodem w celu ostrzegania kolejnych kierowców (19.7.). Ponadto dodatkowe warunki zawierają regulaminy krajowe, np. Regulamin rajdu samochodowego pucharu Polskiego Związku Motorowego na rok przewiduje, Ŝe kaŝdy samochód na trasie odcinka specjalnego musi poruszać się z włączonymi światłami mijania i musi mieć zamknięte okna (15.2.). Z przepisów tych wcale nie wynika, Ŝe nie obowiązują na odcinkach specjalnych krajowe przepisy określające bezpieczne uczestnictwo w ruchu, a jedynie podkreślają znacznie poszczególnych rodzajów przepisów. Punkt 64 nota 1 Międzynarodowego Kodeksu Sportowego wprost nie wyłącza krajowych przepisów regulujących bezpieczeństwo ruchu drogowego, co zdaje się przyjmować Sąd NajwyŜszy, a jedynie do wniosku takiego moŝna dojść poprzez wnioskowanie a contrario. Nawet gdyby przepisy te expressis verbis wyłączały stosowanie uregulowań krajowych, to przepisy takie w naszym porządku prawnym byłby bez znaczenia i nie mogłyby w stanie wyłączyć przepisów Prawa o ruchu drogowym, gdyŝ jak słusznie zauwaŝa się w piśmiennictwie nie są zawarte w ratyfikowanej umowie międzynarodowej, a w aktach niŝszej rangi 10. Zgodnie bowiem z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustawa RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, o ile jej stosowanie nie jest uzaleŝnione do wydania ustawy (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP). Za chybione zatem naleŝy uznać nałoŝenie na uczestnika rajdu na odcinku specjalnym obowiązku przestrzegania tylko wspomnianych regulaminów 11. Odwołanie się tylko do wspomnianych przepisów międzynarodowych oraz regulaminów poszczególnych rajdów, które nie określają szczegółowych zasad bezpieczeństwa obowiązujących uczestników rajdów, doprowa T. H u m i n i a k, Glosa, s Tak przyjmuje L. K. P a p r z y c k i, Wypadek drogowy, s i Prawo 6,

5 R. A. Stefański dziłoby do tego, Ŝe w gruncie rzeczy na odcinkach tych nie obowiązywałyby Ŝadne zasady, a to musiałoby stwarzać zagroŝenie nie tylko dla innych uczestników rajdu, ale i dla postronnych obserwatorów. W istocie uczestników rajdu nie obowiązywałyby Ŝadne reguły bezpieczeństwa, co naleŝałoby uznać za absurd. Nie wiele zmienia odwołanie się do ogólnych reguł ostroŝności, gdyŝ ze względu na specyfikę rajdu, zwłaszcza na odcinkach specjalnych trudno byłoby wykazać, na czym miałaby polegać ta ogólna ostroŝność. Wprawdzie w literaturze wskazuje się na taką moŝliwość, lecz brak jest bliŝszego wskazania zakresu tej ostroŝności, a jedynie generalnie stwierdza się, Ŝe kierujący samochodem rajdowym sprawca wypadku będzie ponosić odpowiedzialność karna za skutku swego zachowania według przepisów karnych o dyspozycji ogólnej, nie relatywizowanych do szczególnych okoliczności działania lub zaniechania 12. Problem jednak w tym, Ŝe dla oceny zachowania kierującego niezbędne byłoby przeprowadzenie analizy prędkości w kontekście jej nadmierności, a tego moŝna byłoby dokonać, odnosząc ją do elementów wskazanych w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym 13. Tym samym tylnymi drzwiami wprowadzono by zasady obowiązujące w ruchu drogowym. 4. Tymczasem wbrew poglądowi Sądu NajwyŜszego uczestników rajdów, w tym na odcinkach specjalnych obowiązują podstawowe zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego, które nie są sprzeczne z istotą rajdów. Przemawia za tym to, Ŝe po pierwsze, rajd, w tym na odcinkach specjalnych, odbywa się z reguły na drodze publicznej, na której zgodnie z art. 1 ust. 1 p.r.d. obowiązują zasady określone w tym akcie prawnym. Z faktu, Ŝe w trakcie rajdu droga ta nie jest ogólne dostępna i zostaje wyłączona dla innych uczestników, nie wynika, Ŝe traci charakter drogi publicznej. Okresowe wyłączenie pewnego odcinka szlaku kolejowego z normalnego ruchu, w celu przeprowadzenia na tym odcinku odpowiednich prób (testów) doświadczalnych (badawczych), jak słusznie zauwaŝył Sąd NajwyŜszy, nie ma w razie spowodowania wypadku na tym odcinku znaczenia dla oceny prawnokarnej zachowania się sprawcy w aspekcie art. 145 (ob. art. 177) k.k. 14. Ponadto, nawet gdyby rajd odbywał się poza drogą publiczną, to i tak obowiązywałyby ich uczestników zasady ruchu drogowego w takim zakresie, w jakim byłoby to konieczne dla uniknięcia zagroŝenia uczestników tego ruchu, Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 2 p.r.d. przepisy tego aktu stosuje się 12 T. H u m i n i a k, Odpowiedzialność karna, s Dz. U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 ze zm. 14 Wyrok SN z dnia 30 września 1982 r., sygn. Rw 841/82, OSNKW 1983, nr 11 2, poz. 11 z uwagami R. G ó r a l a, Przegląd orzecznictwa Sądu NajwyŜszego, WZ 119/83, nr 5, s. 14; Z. Ć w iąk a l s k i e g o, A. Z o l l a, Przegląd orzecznictwa Sądu NajwyŜszego w zakresie części szczególnej kodeksu karnego (za rok 1983), NP 1985, nr 1, s. 55; H. K m i e c i a k, Przegląd orzecznictwa Izby Wojskowej Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego i procesowego, WPP 1985, nr 1, s i Prawo 6, 2009

6 Glosa do postanowienia SN z dnia 7.I.2008 r. równieŝ do ruchu odbywającego się poza drogami publicznymi, jeŝeli jest to konieczne dla uniknięcia zagroŝenia bezpieczeństwa uczestników tego ruchu. W grę wchodzą te miejsca, w których ruch jest dostępny w pełnym lub ograniczonym zakresie dla kaŝdego. Nie jest nim kaŝde miejsce, gdzie obywa się ruch pojazdów, ale takie, które jest przeznaczone do ruchu. Ma to być ruch reglamentowany, a taki ze swej istoty moŝe odbywać się wyłącznie na drodze, tj. wydzielonym, przystosowanym do komunikacji pasie ziemi, łączącym poszczególne miejscowości lub punkty terenowe 15. O konieczności stosowania przepisów Prawa o ruchu drogowym w danym miejscu decyduje sytuacja rzeczywista, a mianowicie sam fakt odbywania się ruchu m.in. bez względu na szczególne warunki i specyficzny cel owego ruchu oraz uŝyte urządzenia i środki techniczne. Trafnie w orzecznictwie przyjmowano, Ŝe takimi miejscami są: podziemie kopalni, gdzie odbywa się transport materiałów i przewóz ludzi 16, oraz rampa kolejowa, na której odbywa się zarówno ruch pojazdów, jak i pieszych 17. Wprawdzie zawody sportowe, rajdy i wyścigi wymagają korzystania z drogi w szczególny sposób, lecz z tego powodu mogą się odbywać dopiero po uzyskaniu zezwolenia na ich przeprowadzenia oraz pod warunkiem zapewnienie bezpieczeństwa i porządku podczas trwania imprezy (art. 65 p.r.d.). Warunek zapewnienia bezpieczeństwa w sytuacji, gdy droga jest wykorzystywana do ruchu pojazdów w szczególny sposób, jest spełniony, jeŝeli przestrzegane są zasady jego bezpieczeństwa wynikające z przepisów prawa o ruchu drogowy, skoro chodzi o wykorzystanie drogi w sposób polegający na prowadzeniu na niej ruchu drogowego. Po drugie, uczestnicy rajdu są jednocześnie uczestnikami ruchu. Zgodnie z ustawową definicją uczestnikiem ruchu jest pieszy, kierujący, a takŝe inna osoba przebywająca w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze (art. 2 pkt 17 p.r.d.). Z tego tytułu obowiązują ich zasady bezpieczeństwa wynikające z Prawa o ruchu drogowym, a w szczególności zasada ostroŝności (art. 3 p.r.d.) oraz zasada prędkości bezpiecznej (art. 19 p.r.d.). Ta ostatnia zasada nakłada na kierującego pojazdem obowiązek jazdy z prędkością zapewniającą panowanie nad pojazdem, z uwzględnieniem warunków, w jakich ruch się odbywa, a w szczególności: rzeźby terenu, stanu i widoczności drogi, stanu i ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych i natęŝenia ruchu. Kierowca rajdowy, takŝe na odcinku specjalnym, nie jest zwolniony od przestrzegania tych zasad, gdyŝ dają one gwarancję bezpiecznego w nim udziału. Pokonując zakręt jak to było w sprawie, na której 15 Postanowienie SN z dnia 20 sierpnia 1976 r., VII KZP 11/76, OSNPG 1976, nr 9, poz Wyrok SN z dnia 30 października 1973 r., II KR 156/73, OSNKW 1974, nr 3, poz Postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 1979 r., V KRN 72/79, (w:) R. A. S t e f ański, Przestępstwa i wykroczenia drogowe w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego, Warszawa 1997, poz i Prawo 6,

7 R. A. Stefański kanwie zapadło glosowane postanowienie kierujący obowiązany jest dostosować prędkość do takiej, która pozwoli na jego bezpieczne przejechanie. Oczywiście, nie mogą być w czasie rajdu przestrzegane te zasady, które pozostają w sprzeczności z istotą odbywającej się imprezy, w tym wypadku wyścigu samochodowego. Rację ma Sąd NajwyŜszy, twierdząc, Ŝe kierowcę nie obowiązują administracyjne ograniczenia prędkości. Chodzi o prędkość ustaloną w przepisach (art. 20 p.r.d.) lub znakiem drogowym, np. za pomocą znaku B-33 ograniczenie prędkości, oznaczającego zakaz przekraczania prędkości określonej na znaku liczbą kilometrów na godzinę. Wymóg ich przestrzegania pozostawałby w sprzeczności z istotą rywalizacji sportowej w czasie rajdu. Jej istota na odcinku specjalnym polega na osiąganiu największych prędkości. Trafnie zwraca się uwagę w piśmiennictwie, Ŝe trudno byłoby sobie wyobrazić, aby kierowca musiał uwzględniać administracyjne ograniczenie prędkości 18. Podstawą określenia prędkości administracyjnie dozwolonej są róŝne elementy, o charakterze zmiennym, co w konkretnych warunkach drogowych z uwagi na róŝne natęŝenie tych czynników moŝe prowadzić do uznania za prędkość bezpieczną przekraczającą nominalne granic prędkości maksymalnej. Dotyczy to zwłaszcza prędkości rozwijanej na odcinkach specjalnych, na których nie odbywa się ruch innych pojazdów, a nadto kierujący pojazdami mają szczególnie wysokie kwalifikacje. Prędkość bezpieczna nie jest wartością ogólną dla wszystkich w danym miejscu i czasie; jest wartością zindywidualizowną, róŝną dla poszczególnych kierujących. Numeryczne określenie dopuszczalnej prędkości oznacza potencjalnie bezpieczną prędkość. Jest ona ustalona dla sytuacji typowych 19. Przyjmuje się, Ŝe przekroczenie tak określonej granicznej prędkości jazdy jest niebezpieczne dla większości statystycznych kierowców. KaŜdy kierowca powinien prowadzić pojazd w granicach swojej własnej prędkości bezpiecznej. Prędkość bezpieczna ma swoje granice; tylko bardzo dobry kierowca moŝe sobie pozwolić na prowadzenie pojazdu na granicy górnej teoretycznej prędkości bezpiecznej, czyli na tzw. granicy przyczepności kół Nie moŝna wymagać od uczestnika rajdu przestrzegania tylko ogólnych zasad ostroŝności, gdyŝ te wchodzą w grę tylko wówczas, gdy w danej dziedzinie nie obowiązują szczególne zasady ostroŝności. W trakcie rajdu jak wykazano obowiązują zasady bezpieczeństwa specyficzne dla ruchu drogowego. Z tego teŝ powodu nie mają znaczenia rozwaŝania Sądu NajwyŜszego odwołujące się do naleŝytej rozwagi, ostroŝności, które moŝna wywieść z ogólnych zasad bezpieczeństwa ocenionych przez pryzmat 18 J. W i e r c iński, Rajd samochodowy, s B. P i j a n o w s k i, Samochód kierowca droga, Warszawa 1989, s S. Z a s a d a, Szybkość bezpieczna, Warszawa 1992, s i Prawo 6, 2009

8 Glosa do postanowienia SN z dnia 7.I.2008 r. zdrowego rozsądku. Niewątpliwie mogą one wchodzić w grę w tych dyscyplinach sportowych, w których nie obowiązują specjalne reguły zachowania 21. Commentary on the Supreme Court decision of 7 January 2008, file no. V KK 158/07 Abstract This paper criticizes the Supreme Court s opinion that a competitor driving special stages of a car rally has no obligation to observe safe speed limits. It argues that rallies, including their special stages, are usually organized on public roads where rules set forth in the Traffic Law Act must be complied with; and where any rally is off public roads, its participants must obey traffic regulations to the extent necessary to avoid posing any threat to the traffic participants (Article 1, clause 2 of the Traffic Law Act). The rally participants cannot be required to obey just general safety rules for those rules are governing only where no other particular safety rules are binding. 21 R. K u b i a k, Legalność pierwotna ryzyka sportowego, Prok. i Pr. 2006, nr 12, s. 32. i Prawo 6,