SPOŁECZEŃSTWO EDUKACJA JĘZYK

Transkrypt

1 WYDAWNICTWO PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU SPOŁECZEŃSTWO EDUKACJA JĘZYK TOM 1 SOCIETY. EDUCATION. LANGUAGE Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku PŁOCK 2013

2 REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTWA PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU REDAKTOR NACZELNY dr Anna Nowacka SEKRETARZ REDAKCJI mgr Katarzyna Atemborska REDAKCJA NAUKOWA CZASOPISMA dr hab. Walentyna Łozowiecka, prof. zw. dr hab. Jacek Piekarski, prof. zw. dr hab. Roman Sadziński, prof. zw. dr hab. Jadwiga Uchman, dr hab. Ilona Żeber-Dzikowska REDAKTORZY TEMATYCZNI dr Ewa Chojnacka, dr Maria Szymańska REDAKTOR JĘZYKOWY dr Izabela Lis-Lemańska mgr Joanna Nawrocka-Szmulewicz Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana ISSN Skład, druk i oprawa: Agencja Reklamowa TOP Włocławek, ul. Toruńska 148 tel , fax: agencja.top@agencjatop.pl

3 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 SPIS TREŚCI I. TEORIA I PRAKTYKA PEDAGOGICZNA Beata Jagieła DZIAŁANIA O CHARAKTERZE BIBLIOTERAPEUTYCZNYM REALIZOWANE W RAMACH ĆWICZEŃ ZE STUDENTAMI KIERUNKU PEDAGOGIKA W PWSZ TECHNICZNO-EKONOMICZNEJ W JAROSŁAWIU...7 Agnieszka Sochal Z DOŚWIADCZEŃ NIEMIECKICH PACYFISTÓW. EDUKACJA DLA POKOJU-KIEDYŚ, DZIŚ I JUTRO...18 Jagodzińska Małgorzata, Buchcic Elżbieta WYCHOWANIE EKOLOGICZNE POPRZEZ AKTYWNE POZNAWANIE RZECZYWISTOŚCI PRZYRODNICZEJ...28 Skibicka-Piechna Alicja, Wolińska Monika SOCJOTERAPIA W SZKOLE-MOŻLIWOŚCI, KONIECZNOŚĆ, FIKCJA?...37 Żeber-Dzikowska Ilona, Olczak Izabela MOTYWACYJNE UWARUNKOWANIA TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM...44 II. JĘZYK JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI PŁASZCZYZNA WSPÓŁCZESNA Barbara Lewandowska-Tomaszczyk NABYWANIE KOMPETENCJI EMOCJONALNEJ W KONTAKCIE JĘZYKOWYM...55 Ewa Chojnacka UMYSŁ, EDUKACJA, PRZYSZŁOŚĆ-ŚWIADOMOŚĆ I ZDERZENIE...66 Rumianowska Agnieszka MEDIACJE W KONFLIKTACH ROZWODOWYCH

4 Znyk Jacek POZYTYWNY I NEGATYWNY WPŁYW TELEWIZJI NA ROZWÓJ DZIECKA...90 Żeber-Dzikowska Ilona, Reczyńska Daria, Cisło Łukasz NAUCZYCIEL WOBEC WYZWAŃ EDUKACYJNYCH XXI WIEKU...95 III. POSZUKIWANIA BADAWCZE WYMIAR HUMANISTYCZNY I SPOŁECZNY Izabela Lis-Lemańska STUDENCKIE PRAKTYKI ZAWODOWE ODPOWIEDZIĄ NA OCZEKIWANIA PRZYSZŁYCH TŁUMACZY Buchcic Elżbieta, Jagodzińska Małgorzata, Przybyszewska Kinga EKOLOGIA SPOŁECZNA ROZPOCZYNA SIĘ W SZKOLE IV. SPRAWOZDANIA I RECENZJE Jagodzińska Małgorzata RECENZJA KSIĄŻKI TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNO-KULTUROWA STUDENTÓW MIASTA PŁOCKA AUTORSTWA DR KINGI PRZYBYSZEWSKIEJ

5 I. TEORIA I PRAKTYKA PEDAGOGICZNA

6

7 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 Beata Jagieła, Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Jarosławiu. DZIAŁANIA O CHARAKTERZE BIBLIOTERAPEUTYCZNYM REALIZOWANE W RAMACH ĆWICZEŃ ZE STUDENTAMI KIERUNKU PEDAGOGIKA W PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOLE TECHNICZNO-EKONOMICZNEJ W JAROSŁAWIU ACTIVITIES OF BIBLIOTHERAPEUTIC NATURE EXECUTED AS PART OF CLASSES WITH STUDENTS OF THE PEDAGOGY COURSE AT THE STATE HIGHER SCHOOL OF TECHNOLOGY ECONOMICS IN JAROSLAW Streszczenie Tematem niniejszego artykułu jest wykorzystanie biblioterapii rozwojowej, jako narzędzie pracy z młodymi ludźmi. Poprzez pryzmat ich własnych spostrzeżeń (test), zostanie naświetlona osobotwórcza funkcja kontaktu z literaturą. Literatura piękna bowiem bez wątpienia wywiera wpływ na człowieka, zwłaszcza na początku jego podróży przez życie, nakreśla jego priorytety, wytycza azymut życiowych celów i poszukiwań. Dzięki niej człowiek zdobywa esencjonalną wiedzę o otaczającym świecie i ludziach wzbogaconą niejednokroć o gotową puentę. Udział literatury w rozwoju osobowości człowieka jest niepodważalny i nie do przecenienia. Czy jednak współcześni młodzi ludzie wystarczająco doceniają jego rolę? Czy obecna kultura oparta o nieskomplikowany, lapidarny przekaz obrazkowy nie odsunęła kontaktu z książką na plan dalszy? Jeśli tak, to czy istnieją narzędzia pozwalające ten proces odwrócić? Autorka artykułu postara się odpowiedzieć na te pytania w oparciu o praktykę działań o charakterze biblioterapeutycznym, realizowanych w ramach zajęć z przedmiotu Arteterapia ze studentami III roku kierunku Pedagogika Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno - Ekonomicznej w Jarosławiu, których celem jest kształtowanie pozytywnych postaw w stosunku do literatury, jako do narzędzia samopoznania i pogłębiania wiedzy o świecie. Słowa kluczowe: biblioterapia, książki, promowanie czytelnictwa, studenci Abstract The subject of this article is developmental bibliotherapy as a tool of work with young people. On the basis of their own experience (open test), it will shed light on the personality-forming function of contact with literature. Belles-lettres has undeniable impact on people, especially at the beginning of their journey through life. It indicates priorities, sets the azimuth for life goals and searches. Thanks to it people gain essential knowledge about the world and other people around them, not to mention a ready-made punchline. The role of literature in development of 7

8 human personality is unquestionable and cannot be overestimated. Is it, however, appreciated enough by young people today? Has the present civilization, based on complex, lapidary, image-based communication, moved contacts with books into the background? If so, are there any tools making it possible to reverse that process? The author of the article will try to answer those questions basing the answers on the practical activities of bibliotherapeutic nature, executed as a part of classes with third-year students of Pedagogy at the State Higher School of Technology and Economics in Jarosław oriented at shaping positive attitude towards belles-lettres as a tool of self-realization and deepening one s knowledge about the world. Key words: bibliotherapy, books, promotion of reading, students Wstęp Odpowiedzi na te pytania poprzedzone zostaną próbą definicji pojęcia arteterapii oraz szczególnego jej rodzaju biblioterapii, który z wiadomych względów interesuje nas w sposób szczególny. Współczesna nauka, poszukując wciąż nowych dróg, sięga do starych prawd zaprzęgając sztukę w służbie zdrowia człowieka. Jedną z metod terapii odwołującą się do twórczości jako narzędzia terapeutycznego, wyrosłą na gruncie nieustannych poszukiwań nowych technik diagnozy, terapii, a wreszcie profilaktyki jest arteterapia. Arteterapia wykorzystuje szeroki wachlarz różnorodnych form twórczości: malarstwo, rzeźbiarstwo, fotografię, film itp. Dla przykładu: psychoterapia słowem (biblioterapia) to m.in. bajkoterapia, terapia poprzez poezję i mity. W ramach arteterapii funkcjonuje również terapia dźwiękiem: muzykoterapia, choreoterapia czy terapia wykorzystująca dźwięki natury. Technikami leczenia sztuką są również psychodrama i pantomima. Ze względu na złożoność tej materii, a także fakt jej efemeryczności (wszak poruszamy się w wymykającym się definicjom świecie sztuki) - to, na czym polega arteterapia i czym dokładnie jest nie jest łatwe do określenia. Według Wity Szulc, której stanowisko należy do najczęściej cytowanych:,,arteterapia polega na wykorzystaniu rożnych środków artystycznych, które ułatwiają pacjentowi ekspresję emocji (Szulc 2001, 126). W świetle tej definicji zasadnicze znaczenie ma sam proces twórczy, fakt zaistnienia ekspresji uczuć oraz efekt finalny, którym są spodziewane, pozytywne zmiany zachodzące pod wpływem twórczej działalności tak w osobowości osoby poddawanej tej formie terapii, jak i w jej relacjach z otoczeniem. Podobnie ogląd rzeczy prezentuje Marian Kulczycki, twierdząc, że,,arteterapią możemy nazwać układ poglądów i czynności, których celem jest utrzymanie bądź podnoszenie jakości życia jednostki, za pomocą szeroko rozumianego uprawiania sztuki (Kulczycki 1990, 12). Następna z definicji podkreśla celowość i planowość działań terapeutycznych z wykorzystaniem medium jakim jest szeroko rozumiana sztuka. Wprowadza ona mechanizm wykluczający działania, które ze względu na ich chaotyczny charakter arteterapią nie są, podkreśla także odpowiedzialny charakter tych działań, które muszą być prowadzone zgodnie z zasadami terapii oraz sztuki. (Konieczyńska 1990, 118) 8

9 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 W rozumieniu Władysława Dykcika (2001, 36), arteterapia to niczym nie skrępowana twórczość człowieka,,powiązana z wykorzystaniem szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki. W tym ujęciu arteterapia może służyć zarówno jako narzędzie edukacyjne jak i takie, które nastawione jest na korekcję rożnego typu zaburzeń. Ten drugi cel stawia arteterapii Andrzej Janicki określając ją jako metodę leczenia wyrosłą z różnych koncepcji teoretycznych, łączącą się z socjoterapią, terapią zajęciową, wychowaniem przez sztukę, psychologią, a wreszcie pedagogiką. (Janicki 1990, 14) Kolejne stanowisko dotyczące definicji arteterapii, rozpatrujące kwestię ze zgoła odmiennej perspektywy, prezentuje Andrzej Wojciechowski, który kategorycznie wzbrania się przed łączeniem pojęcia arteterpii ze sztuką. Taki zabieg powoduje bowiem, według niego, zamienne odczytywanie nazw:,,terapia przez twórczość z,,terapią przez sztukę 1.(Wojciechowski 1992, 16) Biblioterapia nie należy do nowych dziedzin arteterapii. Terminu tego po raz pierwszy użyto bowiem już w Po półwieczu od tego momentu Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy podało definicję tego pojęcia, według której biblioterapią nazywamy użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii, a także pomoc w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie. Literatura przedmiotu jest obecnie bogata i ciekawa, a współczesne teorie poszerzają ogląd zagadnienia, podając co najmniej kilka definicji terminu biblioterapia oraz przypisując jej wielorakie funkcje. Dla przykładu: Encyklopedia wiedzy o książce serwuje następującą definicję tego pojęcia: bilioterapia to według tej pozycji - stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych. (Binkermajer 1971, 303) Podobny charakter ma bardziej współczesna definicja autorstwa Marii Molickiej (2002, ), według której biblioterapia jest metodą psychoterapeutyczną, która ma za zadanie wzmocnić i wzbogacić zasoby pacjenta, by lepiej potrafił radzić sobie z trudnościami. Niezwykle istotne w biblioterapii są jej funkcje. Ewa Tomasik (1997, 83-85) wymienia funkcję kompensacyjną, polegającą m. in. na przywracaniu jednostce utraconego sensu życia, oraz profilaktyczną, spełniająca swoją rolę poprzez zagospodarowanie wolnego czasu,,wartościową treścią. Jako taka biblioterapia może i powinna być adresowana do ludzi zdrowych jako katalizator pozytywnej zmiany osobowości. Jak trafnie zauważa Wanda Krzemińska (1973, 11),,( ) Człowiek pragnie ukojenia, zapomnienia o tym co go dręczy, ruchome obrazy i natarczywe dźwięki przeważnie wówczas drażnią, obecność innych ludzi męczy. Wielkim dobrodziejstwem jest wówczas możność słuchania muzyki i to raczej klasycznej niż nowoczesnej, a przede wszystkim możność czytania. W takim ujęciu biblioterapia adresowana jest do szerokiego grona odbiorców, spełnia bowiem funkcję stymulującą, ogólnorozwojową oraz poprawiającą jakość życia osób zdrowych. 1 Zob. Jagieła, Beata Arteterapia z wykorzystaniem plastyki. Próba klasyfikacji form, metod i technik przez pryzmat działalności Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej im. prof. Antoniego Kępińskiego w Jarosławiu. Jarosław: Wydawnictwo PWSTE w Jarosławiu, s

10 Rozdział I Przeprowadzony wśród studentów III roku kierunku Pedagogika Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno Ekonomicznej uczestniczących w zajęciach z Arteterapii test pokazał, że czytelnictwo wśród młodzieży pozostawia wiele do życzenia. Młodzi ludzie wolą spędzać czas zgoła inaczej, jak sami mówią aktywniej. Tylko niespełna 25 % osób przedkłada czytelnictwo ponad inne formy wypoczynku, 67 % ankietowanych czyta średnio 1 książkę miesięcznie przy czym jest to głównie literatura związana z przedmiotem studiów. Studenci pytani o przyczynę, nazwijmy to,,ambiwalentnego stosunku do książek, wymieniają ich parę. Najczęściej pojawiającymi się odpowiedziami są: szybkość życia brak czasu oraz preferowanie innego medium, które w sposób szybszy i bardziej esencjonalny przekazuje podobne treści (film). Pytani w dyskusji o wartość ekranizacji literatury w zderzeniu z nią samą - w większości przypadków stawiają znak równości, jakby nie dostrzegając faktu, że film jest wyobrażeniem swego twórcy na temat dzieła, które z góry narzucone pozbawia nas możliwości uczestnictwa w procesie imaginacji. Studenci zostali także poproszeni o stworzenie listy książek, które stanowiły dla nich źródło inspiracji, wpłynęły na rozwój wrażliwości i świadomości. Miały być to pozycje najwartościowsze dla ankietowanych, a jedyne ograniczenie stanowił fakt, że lista winna składać się z 5 pozycji. Tu także nie było zaskoczenia większość z wymienianych przez uczestników testu książek stanowiły lektury szkolne. Ponad 50 % ankietowanych (52 %) w oparciu o nie konstruowało swoje wykazy,,książek najistotniejszych. Wyniki testu, które analizujemy pobieżnie ze względu na położenie akcentów niniejszego opracowania na działania mające zaradzić tej sytuacji, nie są w żaden sposób odkrywcze. Potwierdzają one ogólna tendencję książek czyta się coraz mniej, a szybka, stężona, często wzmocniona przekazem obrazkowym informacja wypiera pogłębioną refleksję, rozbudowana myśl i całe morze odcieni emocji, których doświadczamy za sprawą literatury. Biblioterapia rozwojowa, która adresowana jest do osób zdrowych w celu wzmacniania pozytywnych postaw, rozwoju wrażliwości i empatii, pobudzenia ciekawości oraz otwartości na to co przynosi życie może i powinna być zorientowana na promowanie czytelnictwa jako takiej z form spędzania wolnego czasu, która z założenia spełnia role osobotwórczą. Czy poprzez książkę można zachęcić do kontaktu z książką? To z pozoru absurdalne pytanie ma głęboki sens - wszak najlepszą motywacją do pracy (wg teorii motywacji) jest zadowolenie z pracy już wykonanej, tak więc aby polubić czytanie trzeba po prostu zacząć czytać. Logikę tę potwierdza niedawno zainicjowana akcja,,książka na podryw, organizowana przez stronę Audioteka.pl oraz Entropię Słowa, której ideą jest promowanie literatury wśród młodzieży. W inicjatywę zaangażowało się wiele znanych osobowości świata kultury i sztuki. 2 Twórcy nagrywają fragmenty swoich ukochanych książek, które wyznaczyły kierunek ich życiowych poszukiwań, porwały, udzieliły odpowiedzi 2 Agata Passent, Monika Richardson, Zbigniew Zamachowski, Krzysztof Ziemiec, Michał Piróg, Olivier Janicki, Dorota Miśkiewicz, Wojciech Fibak, Maciej Orłoś oraz Łukasz Simlat. 10

11 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 na nurtujące pytania, wzruszyły. 3 Dodatkowy magnes dla młodych stanowi możliwość przyłączenia się do inicjowanej przez cele brytów akcji - każdy może nagrać swojego audiobooka dla ukochanej osoby. 4 Studenci kierunku Pedagogika Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno Ekonomicznej w Jarosławiu otrzymali podobne zadanie mieli bowiem zachęcić swych rówieśników do czytania książek. Podjęcie tej inicjatywy zasadzało się na przekonaniu, że najłatwiej rozwiązać problem osobie, której on bezpośrednio dotyczy, wie ona bowiem jakie narzędzia będą w tym celu,,kompatybilne, a które zupełnie chybione. Zaprojektowanie warsztatów arteterapeutycznych, których celem miałoby być promowanie czytelnictwa wśród młodzieży, zmusiło także ich potencjalnych autorów do zadania sobie pytań: jak przekonałbym siebie samego? Czy jest to zadanie realne? Co zniechęca mnie w książkach? Jak temu zaradzić? Wartość tego typu rozwiązania polega na fakcie zaistnienia procesu arteterapeutycznego już w momencie projektowania przez studentów tego typu zajęć. Efekty eksperymentu okazały się niezwykle ciekawe. Poniżej zamieszczono wybrane konspekty, które udowadniają, że w pracę z zakresu biblioterapii rozwojowej można zaprzęgnąć współczesne media (internet, techniki multimedialne) czyniąc warsztaty dostępniejszymi i ciekawszymi dla młodych ludzi. Należy zaznaczyć, że prezentowane konspekty zajęć mają charakter skrótowy, ze względu na specyfikę niniejszego opracowania. 3 Podczas spotkania osobowości zaproponowały tytuły książek, których fragmenty przygotują w formie audiobooków, pozostałą część przeczyta wybrany lektor. Limitowana edycja audiobooków,,książki na podryw zostanie wydana na dyskach przenośnych w formacie MP3 i będzie dostępna dla zainteresowanych do pobrania przez Internet oraz telefony komórkowe. 4 Gwiazdy_nagrywaja_audiobooki.html, , godz Szczegółowe informacje na temat akcji Książka na podryw oraz Ławeczka uczuć znajdują się na stronie pl i Szczegółowy raport oraz wyniki badania zostaną przedstawione na spotkaniu dotyczącym Światowego Dnia Książki, który przypada na 23 kwietnia br. W raporcie znajdą się odpowiedzi na takie pytania jak m.in. czy osoba, która na randce wykazuje się brakiem znajomości literatury wydaje się mniej atrakcyjna, albo czy książki mogą pomóc w zainteresowaniu innych swoją osobą. Organizatorzy przedsięwzięcia na kanwie prowadzonych przez siebie badań pragną uzyskać odpowiedź na pytanie: czy dobra książka może być lepsza niż seks? Dotychczasowe wyniki ukazują istnienie zależności pomiędzy czytaniem, a udanym związkiem. Blisko 85% respondentów uważa, że wspólne czytanie i słuchanie książek może służyć wzmocnieniu więzi miedzy dwojgiem ludzi, zbliża i ożywia wzajemne relacje. Dla 2/3 ankietowanych wspólne czytanie sprawia, że partner wydaje się bardziej interesujący. 11

12 Rozdział II Przykładowe scenariusze zajęć z biblioterapii rozwojowej pobudzające zainteresowanie czytelnictwem Nr 1,,Cmentarz zapomnianych książek książki są lustrem, widzisz w nich tylko to, co już masz w sobie. Grupa docelowa: młodzież licealna, studenci Cel zajęć: uświadomienie uczestnikom, że dla każdego odbiorcy dzieło sztuki (w tym przypadku książka) może być czymś innym, a podmiotowość poznania i przeżywania czyni nas wyjątkowymi. Uświadamiając uczestnikom warsztatów powyższe pokazujemy, że kontakt z książką jest sposobem poznania siebie, co może zachęcić w efekcie do czytania. Zajęcia prowadzone na podstawie książki C.R. Zafóna - Cień wiatru 1. Warunkiem skutecznie przeprowadzonych zajęć jest wcześniejsze zapoznanie się uczestników warsztatów ze wskazaną lekturą. 2. Prezentacja antagonistycznych recenzji na temat książki znajdujących się na forum Lubimyczytać.pl, dyskusja. Posłużenie się medium, jakie stanowi i internet ma za zadanie uświadomienie młodzieży, że książki to bardzo dobry pretekst do dyskusji na forum. Formuła internetowego,,czatu umożliwia skuteczniejsze dotarcie do osób, dla których ten sposób komunikacji jest czymś oczywistym i codziennym. Przykładowe recenzje:,,pierwszy raz spotkałam się z książką, która wywołałaby we mnie TAKIE emocje. Na języku nadal czuję smak jej słów, w myślach cały czas mam historie i przygody bohaterów, którzy mnie wprost oczarowali. Klimat tej książki jest niesamowity, nie mogłam się od niej oderwać. Były momenty, gdy łzy nie chciały przestać płynąć, albo uśmiech sam pojawiał się na ustach. Przepiękna książka, którą mogłabym czytać jeszcze i jeszcze... Po stokroć warta polecenia! Tę książkę bez żadnych większych przemyśleń mogę dodać do ulubionych, bo z pewnością na to zasługuje. Czekałam na tę książkę rok i teraz wiem, że było warto. Były momenty, w których sama chciałabym przeczytać jakąkolwiek książkę Caraxa. Historia Juliana była tak niesamowita i realna, że czułam się, jakbym ja sama ją przeżywała. Niebanalna, zaskakująca fabuła i piękne, idealnie dopasowane (moim zdaniem) do książki zakończenie. Miłość Juliana i Penelope, która z góry została skazana na klęskę. Jestem pewna, że ta lektura pozostanie w mojej pamięci na bardzo, bardzo długo i z przyjemnością do niej kiedyś powrócę. Po raz pierwszy spotkałam się z książką, w której smutek tak dziwnie przeplata się z radością. Bardzo polecam! , godz Pisownia za oryginałem. 12

13 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1,,Skończyłam Cień wiatru Zafóna, i muszę przyznać, że jestem rozczarowana. Zaczyna się rewelacyjnie. Poetyckie opisy, śmiałe porównania, nietuzinkowe metafory, piękny język, który przenosi człowieka w inny świat. Cmentarz zapomnianych książek, mnóstwo starych woluminów, które otacza tajemnica - buduje to wszystko niesamowity, ezoteryczny wręcz nastrój. Tylko po to, by potem z hukiem sprowadzić czytelnika na ziemię. Dialogi płytkie, pisane przy tym prostacko, często pełne wulgaryzmów. Ogromny kontrast. Im bardziej zagłębiałam się w lekturę książki, tym mniej czytanie sprawiało mi przyjemność, a stawało się przykrym obowiązkiem. Dlatego opornie mi szło. Fabuła sama w sobie nieciekawa. Być może dlatego, że nie lubię kryminałów. A ta książka zdaje się do nich należeć. Strachliwy Daniel Sempere w roli nastoletniego Sherlocka Holmesa zupełnie nie znajduje mojej aprobaty. Karykatura detektywa, często przyprawiająca mnie o ironiczny uśmiech. Pomieszanie z poplątaniem, wszyscy uwikłani są w sprawę, wszystkich łączą dalsze lub bliższe więzy krwi. Taki trochę zlepek bzdur, sensacyjno-miłosny kicz. Nie rozumiem wobec tego tych wszystkich zachwytów, tego całego szumu wokół niej. Ja przekonałam się, że Cień wiatru to stek bzdur, które nie niosą ze sobą żadnego przesłania, nie unaoczniają żadnej idei. Co tu dużo mówić, nawet nie potrafią zaabsorbować czytelnika. 6,,Z daleka przyciągnęła mnie szarość okładki, a gdy zobaczyłam tytuł, juz się nie mogłam oderwać. Zaczęłam czytać z tyłu opis książki. Gdy skończyłam, zapomniałam, że jestem w empik u i rodzina na mnie czeka. Wzięłam książkę. Kupiłam i...i utonęłam w niesamowitym świecie pastelowej i subtelnej atmosfery. Odnalazłam w tej książce siebie. Poczułam jak każda kartka oddycha, a każde zdanie szepce do mnie. To jest jedna z książek, posiadająca żywą duszę. Opowiada o ludziach samotnych, pragnących szczęścia, kochających, poświęcających się i ukrywających się przed sobą Każdy uczestnik zajęć pisze autorską recenzję książki na wypranym przez siebie forum. Każdy z autorów śledzi opinie internautów dotyczące jego własnej recenzji, zbiera je i przynosi na zajęcia ich wydruki. Demokratycznie wybierana jest najlepsza recenzja, analizowane są opinie internautów na jej temat. Autor zostaje nagrodzony egzemplarzem ciekawej książki. 8 Nr 2,,Nasza wspólna książka Grupa docelowa: młodzież licealna, studenci Cel: Zachęcenie do przeczytania konkretnej książki spoza kanonu lektur. Uświadomienie jak wiele trudu kosztuje praca nad książką i jakie pokłady uczuć i myśli absorbuje. Rozwijanie wrażliwości i umiejętności myślenia przyczynowo skutkowego, a także umiejętności pracy zespołowej oraz empatii. 6 Tamże, j.w. 7 Tamże; j.w. 8 Konspekt zajęć opracowany w ramach ćwiczeń z przedmiotu Arteterapia na kierunku Pedagogika w PWSTE w Jarosławiu. 13

14 Przebieg zadania: Grupa otrzymuje zeszyt formatu A4 oraz kserokopię 1 rozdziału wybranej powieści. Zeszyt trafia do każdej osoby na okres tygodnia czasu. Każdy z uczestników warsztatów dopisuje dalszą cześć książki po czym przekazuje zeszyt koledze. Zeszyt krąży pomiędzy uczestnikami ćwiczenia przez taki okres, jaki jest potrzebny do sfinalizowania dzieła ukończenia książki. Uczestnicy posiadają jedynie zdawkowe informacje dotyczące fabuły. Warunkiem zadania jest oczywiście zachowanie ciągłości przyczynowo - skutkowej, każdy z autorów musi się wszak zapoznać z tekstami poprzedników. Naturalna chęć konkurowania sprawia, że uczestnicy starają się wypaść jak najlepiej, wkładając w proces pisania sporo wysiłku. Uczestnicy warsztatów w sposób naturalny zechcą zapoznać się z książką, która stała się pretekstem tej twórczej zabawy. 9 Nr 3,,Sprzedawca książek Grupa docelowa: młodzież licealna Cel: uświadomienie znaczenia książki Metody: dyskusja, burza mózgu, prezentacja. Przebieg zajęć: 1. Burza mózgów: Grupa zastanawia się nad zaletami czytania książek. Każdy podaje jedną z zalet czytania. Prowadzący zapisuje na tablicy podawane przez uczestników sugestie oraz uzupełnia wypowiedzi uczestników warsztatów. 2. Zabawa w,,targowisko książki : Każdy z uczestników (kolejno) staje pośrodku sali wcielając się w sprzedawcę. Towarem do zaoferowania i polecenia jest jego ulubiona książka. Celem zabawy jest takie zaprezentowanie ulubionej lektury aby zachęcić potencjalnych klientów (reszta grupy) do jej kupienia i przeczytania. Każdy uczestnik przedstawia swoją ulubioną książkę w wybrany przez siebie sposób np. prezentując jej recenzję, odczytując wybrany fragment, pokazując prezentację multimedialną dotyczącą wybranej pozycji. Im większa kreatywność uczestników w tej materii, tym lepiej. Pod koniec prezentacji grupa demokratycznie wybiera najlepszego,,sprzedawcę. 10 Nr 4 Książka jako narzędzie introspekcji Grupa docelowa: studenci Cel: uświadomienie sobie swoich odczuć i postaw w obliczu kontaktu z książką, odświeżenie pozytywnych emocji z tym związanych, kształcenie umiejętności werbalizowania swoich odczuć, asertywności i umiejętności argumentacji. 9 Konspekt zajęć opracowany w ramach ćwiczeń z przedmiotu Arteterapia na kierunku Pedagogika w PWSTE w Jarosławiu. 10 Konspekt przygotował J. Michajłów, studentka III roku kierunku Pedagogika PWSTE w Jarosławiu. 14

15 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 Metoda: recenzja na bazie introspekcji, prezentowanie recenzji na forum grupy, dyskusja. Przebieg zadania: Studenci zostają poproszeni o to by zastanowili się nad książką, która przewartościowała ich sposób patrzenia na rzeczywistość. Ich zadaniem jest maksymalnie szczere opisanie wartości wskazanej pozycji w ujęciu subiektywnym. Proszeni są o uzasadnienie swojego wyboru. Zadanie to jest realizowane indywidualnie. Recenzje prezentowane są na forum grupy. Zadanie zamyka dyskusja, podczas której studenci dzielą się uwagami, oraz ewentualnymi deklaracjami chęci sięgnięcia po wybrane pozycje, których recenzje zrobiły na nich największe wrażenie. Fragment jednej z wielu recenzji stworzonej w ramach zajęć: Anthony de Mello,,,Przebudzenie,,Spotkanie z tą książką było sprowokowane gnieżdżącymi się w mojej głowie, odwiecznymi pytaniami, które co rusz domagały się odpowiedzi. Punktem wyjścia tych poszukiwań była chęć odnalezienia prawdziwej wolności wynikającej z samowiedzy. Prawdą jest, że wielu ludzi nie potrafi bądź nie chce,,oswoić tej książki, albo po jej lekturze zwyczajnie nie wierzy w to, że można żyć w sposób tak oczywisty i nieskomplikowany. Dla mnie,,przebudzenie stanowi esencję wiedzy o życiu, nie podaje co prawda gotowych recept, ale niesie zastanowienie, zmusza do myślenia Może być tak, że na tym się skończy, codzienność dnia pochłania nas przecież czasem bez reszty, jednak niekiedy jest to początek drogi. Tak było w moim przypadku. 11 Nr 5 Projektowanie okładki książki - wizualizacja wyobrażeń na temat ulubionej lektury Grupa docelowa: studenci Cel zasadniczy: kształcenie umiejętności wizualizacji własnych wyobrażeń, uruchomienie wyobraźni i pozytywnych wspomnień związanych z ulubioną lekturą. Cel drugoplanowy: poznawanie programów graficznych. Narzędzia: Adobe Photoshop, Gimp, Corel Draw. Przebieg zadania: Studenci po uprzednim namyśle przystępują do tworzenia wizualizacji odczuć związanych z ulubiona lekturą. Esencjonalna forma wypowiedzi plastycznej, jaką jest graficzny projekt okładki, stanowi pretekst do skrótowego i syntetycznego,,opowiedzenia o fabule, treści oraz całym wachlarzu wyobrażeń i wzruszeń wynikających z obcowania z konkretna książką. Atrakcyjne narzędzie, jakim jest program graficzny sprawia, że studenci uczestniczą w zajęciach niezwykle chętnie. Wartością dodatkową ćwiczenia, które odwołuje się do dwóch form wypowiedzi artystycznej, jest uświadomienie uczestnikom specyfiki języka plastycznego i literackiego oraz możliwości wynikających z faktu sprowadzania ich do wspólnego mianownika. Twórczo wykonane ćwiczenie pozwala na odnalezienie nowych pokładów znaczeniowych w wybranej książce, umożliwia twórcza ekspresję, jest narzędziem pogłębionej introspekcji oraz daje powód do satysfakcji wynikającej z faktu uczestnictwa w procesie twórczym M. Kłosowska, studentka III roku kierunku Pedagogika PWSTE w Jarosławiu. 12 Projekt realizowany w ramach zajęć z Arteterapii w PWSTE w Jarosławiu. 15

16 Zakończenie Kontakt z literaturą jest jednym ze sposobów, dzięki którym można na moment oderwać się od codzienności, stanowi oddech nieodzowny w życiu pełnym pospiechu i problemów, którym trzeba sprostać. Może też pomóc w ich rozwiązywaniu, przywrócić równowagę wewnętrzną, poprawić samopoczucie. Odpowiednio dobrana lektura może stanowić źródło inspiracji tym samym przyczyniając się do samorealizacji jednostki. Pogłębiona refleksja, której sprzyja czytanie, jest narzędziem samopoznania, może ułatwić zmianę przekonań, wyznacza często kierunek życiowych zmian. Kontakt z wartościową książką może także poprawić poczucie własnej wartości, zwiększyć akceptację siebie, wpłynąć na pogodzenie się z własnymi ograniczeniami oraz umożliwić dostrzeżenie własnych zdolności co w efekcie prowadzi do aktywniejszego i bardziej komfortowego życia. Z tych i z wielu innych względów warto promować czytelnictwo wśród młodzieży oraz uzmysławiać jej dobrodziejstwa płynące z obcowania z literaturą. Sam proces projektowania warsztatów temu służących może stanowić narzędzie biblioterapii rozwojowej. Bibliografia 1. Binkermajer, Aleksander Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 2. Dykcik, Władysław ,,Poszukiwanie nowatorskich i alternatywnych koncepcji indywidualnej rehabilitacji oraz społecznej integracji osób niepełnosprawnych aktualnym wyzwaniem praktyki edukacyjnej : Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej, pod red. Władysława Dykcika i Barbary Szymkowiak. Poznań: WNUAM. 3. Jagieła, Beata Arteterapia z wykorzystaniem plastyki. Próba klasyfikacji form, metod i technik przez pryzmat działalności Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej im. prof. Antoniego Kępińskiego w Jarosławiu. Jarosław: Wydawnictwo PWSTE w Jarosławiu. 4. Janicki, Andrzej ,,Znaczenie sztuki dla zdrowia psychicznego : Arteterapia, pod red. Hanek L., Pasella M. Zeszyt Naukowy nr 57. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Muzycznej. 5. Konieczyńska, Zuzanna ,,Arteterapia i psychorysunek w terapii klinicznej : Arteterapia, pod red. Hanek L., Pasella M. Zeszyt Naukowy nr 57. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Muzycznej. 6. Krzemińska, Wanda Literatura piękna a zdrowie psychiczne, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. 7. Kulczycki, Marian, 1990.,,Arteterapia i psychologia kliniczna : Arteterapia, pod red. Hanek L., Pasella M. Zeszyt Naukowy nr 57. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Muzycznej. 8. Molicka, Maria Bajkoterapia. O lekach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań: Media Rodzina. 16

17 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 9. Szulc, Wita Sztuka w służbie medycyny. Od antyku do postmodernizmu, Poznań: Wydawnictwo AM. 10. Tomasik, Ewa ,,Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej, Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej, pod. Red. Tomasik Ewy. Warszawa: WSPS. 11. Wojciechowski, Andrzej ,,Wspólny świat twórczości, Zeszyty Artystyczne PWSSP, nr 6. 17

18 Agnieszka Sochal, Centrum Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych i Edukacji Europejskiej w Warszawie Z DOŚWIADCZEŃ NIEMIECKICH PACYFISTÓW. EDUKACJA DLA POKOJU KIEDYŚ, DZIŚ I JUTRO FROM GERMAN PACIFISTS EXPERIENCES. EDUCATION FOR PEACE BEFORE, NOW AND TOMORROW Streszczenie Treści nauczania skierowane na popularyzację idei pokojowych nie cieszyły się popularnością a ich zwolennicy byli narażeni na niebezpieczeństwo. W artykule przedstawiono tendencje i perspektywy pedagogiki pokojowej w Niemczech przed I wojną światową i w drugiej połowie XX wieku. Zostały tu przybliżone zarówno tendencje ogólne jak i nastawienie wybranych pedagogów. Ukazano także tragiczne skutki edukacji opartej na przemocy i militaryzmie. Na przykładzie wybitnej pacyfistki, Aliny Boccardo, przedstawione zostało zaangażowanie na rzecz promowania idei pokojowych. Słowa kluczowe: pokój, edukacja dla pokoju, militaryzm, pacyfizm, zbrojenie, broń atomowa, wyścig zbrojeń Abstract Education aiming at popularization of peace ideas did not enjoy popularity and their supporters were exposed to danger. That paper shows the tendencies and perspectives of peace pedagogy in Germany before the World War I and in the second half of the 20th century. It describes both general tendencies and the attitude of selected educationalists. The tragic consequences of the education based on violence and militarism are also presented in the paper. Alina Boccardo serves as an example of the person engaged in promoting peace ideas. Key words: peace, education for peace, militarism, pacifism, armament, nuclear weapon, arms race Wstęp Tytuł niniejszego artykułu wydawać się może zarazem aktualny i nieaktualny. W dzisiejszej Europie nie ma przecież konfliktów zbrojnych a kolejna na tym terenie wojna po traumie II wojny światowej nie jest przecież możliwa. Tak samo wydawało się już jednak Europejczykom w latach 90-tych XX wieku. A jednak wojna w Jugosławii wydarzyła się tuż za naszymi drzwiami i zmieniła na zawsze nasze pojęcie o pokoju. Zdajemy dziś sobie sprawę, że obecne konflikty dotyczą dalekich nam krajów przede wszystkim 18

19 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 krajów arabskich, Bilskiego Wschodu, czy wojen południowoamerykańskich karteli narkotykowych. Stąd też poczucie bezpieczeństwa wojny są daleko, nie u nas. Ale przecież na tym, wydawałoby się spokojnym, europejskim gruncie zagościł terroryzm. Po 11 września 2001 roku świat nie jest i nigdy nie będzie już taki sam. Wydaje się ponadto, że globalizacja przyczyniła się do zdewaluowania pojęcia ojczyzna. W dzisiejszych czasach ludzie należący do różnych nacji mogą żyć wszędzie, dlatego nie wyobrażamy sobie już tak strasznych wojen jak ta sprzed ponad siedemdziesięciu lat. Ale konflikty zbrojne toczą się jednak stale. Ponadto dzisiejsze wojny to nie pozycyjne ustawienie wrogich sobie armii na polach przed miastem, jak to kiedyś bywało. Tak więc, czy edukacja dla pokoju rzeczywiście nie jest nam już potrzebna? Jedną z wielu inspiracji dla tej publikacji stał się artykuł pod znamiennym tytułem Nienawiść od kołyski 1, który ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita w 2004 roku. Tekst ten poświęcony został podręcznikom dla północnokoreańskich uczniów, którym od najmłodszych lat wpaja się nienawiść do Ameryki (rozumianej jako Stany Zjednoczone). Jedno z zadań dla uczniów drugiej klasy szkoły podstawowej brzmi następująco: Podczas wojny o wyzwolenie ojczyzny [ ] północnokoreański żołnierz chciał zarąbać 87 Amerykanów. Zabił 51, a pozostałych wziął do niewoli. Ilu ujął żywcem? 2 Od pierwszoklasistów zaś oczekuje się odpowiedzi na następujące pytanie: Na polu bitwy 12 uczniów strzelało do szakala Amerykanina. Troje chybiło. Oblicz, ilu strzelało celnie. 3 Równie brutalne są w tych podręcznikach ilustracje, ukazujące np. katolickiego księdza maltretującego biedne koreańskie dziecko, czy też [d]wóch mądrych chłopców zabijających Japończyka, zdobywających broń, by dołączyć do partyzantki Kim Ir Sena czy też zawody sportowe, polegające na uderzaniu w kukłę symbolizującą Amerykanina. 4 Jak można wywnioskować z lektury wspomnianego tekstu, treści nauczania skierowane na popularyzację idei pokojowych są ciągle na czasie. Niniejszy artykuł przedstawia tendencje i perspektywy pedagogiki pokojowej w Niemczech przed I wojną światową i w drugiej połowie XX wieku. Następnie przybliża on także perspektywę wybitnej szwajcarskiej pacyfistki, Aliny Boccardo, na pokojowe wychowanie społeczeństwa. Militaryzm pruski o potyczkach pomiędzy edukacją dla pokoju i edukacją dla wojny Koncepcja przekazywania pewnych zamierzonych kwestii poprzez edukację nie jest wymysłem pedagogów północnokoreańskich. Istniała zapewne już od początku uświadomienia sobie tego potencjału przez społeczeństwa. Niniejsza praca skoncentruje się na modelu niemieckim. To, że edukacja, może spowodować wzrost nienawiści nie jest niczym nowym. W powiązaniu z militaryzmem pruskim doprowadziła ona do wzrostu zbrojeń, a w konsekwencji do wybuchu I wojny światowej. Motywem przewodnim mi- 1 Artykuł Kingi Dygulskiej, korespondentki z Seulu ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita w piątek, 11 czerwca 2004 r. 2 Cyt. za: Dygulska 2004, A1. 3 Tamże. 4 Tamże, A8. 19

20 litaryzmu pruskiego wydaje się być wiersz Felixa Dahna, niemieckiego profesora prawa i historyka, wyśmiewający pacyfistyczne zaangażowanie społeczeństwa. Wiersz pod tytułem Do kobiet i mężczyzn stroniących od broni, surowo i kategorycznie nakazywał babie zamilczeć i wyśmiewał mężczyzn zainteresowanych ideami pacyfistycznymi, doradzając im noszenie halek. 5 Być może dlatego popularne w XIX wieku w Europie idee pacyfistyczne stają się znane w Niemczech stosunkowo późno. Przyczyną późnego zakładania stowarzyszeń pokojowych była zapewne wygrana wojna Prus z Francją w 1871 i związane z nią przekonanie o wielkości i dobrobycie Niemiec. Przekonanie to kojarzyło się z militaryzmem 6 i to zapewne ten triumfujący militaryzm niweczył wszelakie przeciwne mu inicjatywy. 7 Ważnym przyczynkiem do znikomej popularności idei pokojowych w II Rzeszy było zakotwiczenie pod koniec XIX wieku ruchu pokojowego w internacjonalizmie. W erze nacjonalizmu uważano to za utopię. 8 Przekonanie społeczeństwa niemieckiego, że uniwersalizm nie jest szkodliwy było procesem długotrwałym. Wymagał on także zdefiniowania na nowo słowa patriotyzm. Jedna z działeczek pokojowych Marie Springer pytała przed I wojną światową, czy nie można kochać ojczyzny pokojowo jako obywatel świata? Przekonywała ona, że pokój na świecie jest możliwy, choć stanie się to w dalekiej przyszłości. 9 Bertha von Suttner, pierwsza kobieta uhonorowana pokojową nagrodą Nobla 10, opisała w poruszający sposób skutki edukacji przepojonej militaryzmem. Powieść Precz z orężem 11 ukazuje losy Marty, której wojna zniszczyła życie Suttner opisuje przy tym wojny w XIX wieku, w tym bratobójczą wojnę pomiędzy Prusami i Austrią. Zaraz na pierwszych stronach powieści Suttner przedstawia system ówczesnego patriotycznego wychowania. Opierał się on na przekonaniu, iż bohaterstwo możliwe jest tylko na polu bitwy, wobec czego każdy chcący go doświadczyć mężczyzna powinien stać się żołnierzem i walczyć. Każdy obywatel winien stać się obrońcą ojczyzny. Suttner precyzuje to dość dokładnie, gdy pisze, iż takie wychowanie wymagało pozbycia się naturalnego obrzydzenia do wojny i jej okropności, co czyniono zarzucając wręcz młodzież i dzieci opowieściami o krwawych i okrutnych bitwach. Wojna była tam zawsze idealizowana 12 a skutkiem takiego stanu rzeczy było wzrastanie z wojną, niejako przyzwyczajenie się do niej. Suttner widzi we wszystkich gloryfikujących wojnę mężczyznach ofiary militarystycznego wychowania. Marta Althausen po małżeństwie z pacyfistą snuje plany dotyczące przyszłości jej dzieci ponieważ nie chce, by były żołnierzami, w domu zostają zabronione militarne zabawki: wszelka broń oraz ołowiane żołnierzyki. Powieść ta jest dogłębną analizą edukacji wręcz gloryfikującej wojnę. Znajdziemy wiele rozważań 5 W oryginale wiersz brzmi następująco: An die weiblichen und männlichen Waffenscheuer/ Die Waffen hoch! Das Schwert ist Mannes eigen;/wo Männer fechten, hat das Weib zu schweigen,/doch freilich, Männer gibt s in diesen Tagen /Die sollten lieber Unterröcke tragen, Felix Dahn, cyt. za: Lischewski 1995, Por. Stritt 1901, Por. Maltry 1993, Zobacz u: Stritt 1901, Por. Lischewski 1995, Więcej na ten temat w Hamann, 1999, oraz Kempf, 1965, Tytuł niemiecki: Die Waffen nieder, pierwsze wydanie Por. Suttner, 3. 20

21 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 na temat przyczyn wybuchu wojen, wśród których edukacja zajmuje niestety poczesne miejsce. Naturalnie największą przyczyną wojen jest przemysł zbrojeniowy. Suttner zdaje sobie z tego sprawę, podkreślając, że wydatki na zbrojenia zawsze są usprawiedliwiane koniecznością obrony i cytuje pod rozwagę następujący wierszyk: Moje zbrojenie jest defensywne,/twoje zbrojenie jest ofensywne,/muszę się zbroić, ponieważ ty się zbroisz,/ponieważ się zbroisz, zbroję się ja,/więc zbrójmy się, zbrójmy się ciągle. 13 Militaryzm w XIX wieku to więcej niż choćby obecność garnizonów wojskowych w wielu miastach i miasteczkach. Jest on wyczuwalny niemal wszędzie. Problem ten dobitnie przedstawia też powieść Christy Winsole - Dziewczęta w mundurkach 14. Powstała ona w latach 30-tych XX wieku a jej akcja rozgrywa się na początku wieku XX. Winsole opisuje jak poprzez wykluczające indywidualizm surowe wychowanie i niemalże pruską tresurę, życie młodej dziewczyny zostało zniszczone. Manuela von Meinhardis, córka oficera, jest przykładem negatywnego wpływu takiego wychowania na młodego człowieka. Szkoła z internatem, do którego zostaje wysłana, przypomina więzienie: białe korytarze, surowe schody, brak czegokolwiek przytulnego dywanów czy też zasłon. Wszelkie reguły zaś i przepisy postrzegane są jak świętość. Szkoła ta ma być przykładem dla wszystkich innych w kraju. Dziewczęta są w niej traktowane jak żołnierze a życie według rozkazów to ich codzienność. Budynek szkoły przypomina Manueli koszary ale jej ciotka wydaje się być zachwycona: Teraz dziecko stanie się przyzwoitym człowiekiem. 15 Dla młodej dziewczyny najbardziej przerażająca wydaje się myśl, że trudno jej będzie odróżnić kogokolwiek wszystkie wychowanki mają bowiem te same gładko zaczesane fryzury i mundurki, które czynią je podobnymi do siebie. To wrażenie potęgują jeszcze numery, które funkcjonują w placówce zamiast imion. 16 Dokładny opis systemu edukacji pruskiej nie jest jednak jego gloryfikacją. Poprzez swoją powieść Winsloe dołącza do wybitnych pedagogów Republiki Weimarskiej, którzy jak np. Elisabeth Rotten, postulowali wychowanie do twórczego człowieczeństwa. Uważali oni, że kształtowanie młodego człowieka powinno być pozbawione każdej formy przemocy a za największego wroga młodzieży uważano ukryte formy autorytarnego wychowania. Militaryzm w wychowaniu pojmowany był jako mechanizacja ducha i zniewolenie gospodarki do niecnych celów. 17 Wychowanie dzieci w Prusach pod koniec XIX wieku poddane było militaryzacji. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że dzieci wzrastały z wojną. Pierwszymi zabawami chłopców były oczywiście gry wojenne. Jedna z popularnych pieśni z okresu Bożego Narodzenia brzmiała: Jutro przyjdzie Mikołaj, przyjdzie z darami. Trąbkę, szablę i broń, hełm i lancę i jeszcze więcej, tak, całe wojsko chciałbym mieć. 18 W modzie były wówczas zdjęcia dzieci ubranych w mundury i pozujących z bronią. W szkole zaś młodzież konfrontowana była z treściami militarnymi na niemal każdym przedmiocie. Na ortografii były to dyktanda o tematyce wojennej, na matematyce, fizyce i chemii zadania związane z przemysłem wojennym. Na zajęciach sportowych wymagano z kolei żelaznej kondycji Por. Suttner, Tytuł niemiecki: Die Mädchen in Uniform, pierwsze wydanie Por. Winsloe 1983, Por. tamże, Por. Elisabeth Rotten, w: Das Werdende Zeitalter z roku 1924, cyt. za: Donat/Holl 1983, Piosenka Weihnachtsmann zacytowana za: Bergmann/Schneider 1982, Por. Oldfield 1992,

22 Wojna była niejako oczywistym elementem dnia codziennego: militarna muzyka obecna na festynach, reklama zmonopolizowana przez portrety uśmiechniętych żołnierzy. Za szczególnie szykowną uchodziła biżuteria dla mężczyzn z emblematami militarnymi. Popularne pieśni gloryfikowały śmierć na polu bitwy. 20 Analogicznie dużą popularnością cieszyły się wiersze i historie, który chwaliły bitewne bohaterstwo. 21 Wybuch I wojny światowej wielu badaczy i świadków tamtych wydarzeń określa mianem psychozy 1914 roku. 22 Młodzi mężczyźni gotowi byli umrzeć za swojego cesarza, a kobiety z entuzjazmem żegnały mężczyzn odjeżdżających na front i gotowe były do ciężkiej służby dla ojczyzny. Kobiety i dziewczęta motywowała także sama cesarzowa, Augusta Wiktoria, wzywając je do ulżenia swoim mężom, synom i braciom w walce. 23 O radosnym podnieceniu i zaangażowaniu świadczą dziś m.in. piosenki śpiewane podczas robienia na drutach skarpet, szali i swetrów dla ukochanych mężczyzn na froncie. Wszystkie działania wspierające wysiłek wojenny określane były jako prace z miłości. Do takiego pojmowania zaangażowania przyczyniło się niewątpliwie wychowanie w duchu patriotycznym pojmowanym jako szowinizm. W czasie wojny podniecano ten płomień przez odpowiednią propagandę. 24 W porównaniu z modelem północnokoreańskim militaryzm niemiecki nie wydaje się być aż tak brutalny, ale dał przerażające rezultaty m. in. I wojnę światową. W innych krajach także nie było lepiej. Edukacja czy nawet propaganda wojenna były obecne niemal wszędzie. Przykładem niech będzie film Boże Narodzenie 25, który w poruszającym intro pokazuje dobitnie rolę edukacji przed I wojną światową: Wiersze wzywające do wytępienia wroga można było znaleźć w systemie edukacyjnym wielu krajów, straszne jest to, że uczono ich dzieci. I tak mały francuski chłopiec przy tablicy, na tle mapy, recytuje: Spójrz, dziecko, na tych mapach, na ten czarny punkt do usunięcia. Małymi palcami go odsuwasz. Powinno się go oznaczyć na czerwono. Później zaś, cokolwiek zrobisz./ Obiecaj mi, że zejdziesz poszukać dzieci Alzacji. Co do nas wyciągają swe malutkie rączki/przez cię, me dziecko słodkie,/zielone nadziei gałęzie/zakwitnąć mogą w naszej Francji drogiej/która czeka rośnij więc, rośnij! Mały obywatel Imperium Brytyjskiego deklamuje na tle mapy swojej ojczyzny: Niech na mapie nie zostanie najmniejszy ślad po Niemcach i Hunach./Niech wyginą./co do jednego./nie słuchajmy płaczu niemowląt/ani lamentu kobiet./niech zginą wszyscy. Teraz albo nigdy. Mały niemiecki chłopczyk recytuje natomiast: Wróg jest wspólny i jedyny/kopie groby niemieckiej rodziny/pierś oddycha nienawiścią/pełna zazdrości i winy/wróg jest wspólny i jedyny/ Anglia. Mordercy i gadziny Por. Bergmann/Schneider 1982, Zob. wiersz Die Einquartierung (1887), cyt. za: Bergmann/Schneider 1982, Niem. Psychose 1914, takie stwierdzenie znaleźć możemy m.in.: u Spalt, Karl Heinz: Kultur oder Vernichtung? Ein Handbuch über Gedanken bedeutender Menschen über die Friedensfrage, die Stellung der Frau, der Kirchen, des Sozialismus, der modernen Wissenschaft zum Friedensproblem, die geschichtliche Entwicklung der Forderung auf ewigen Frieden und Schiedsgerichtsbarkeit. Darmstadt 1990, Por. Bergmann/Schneider 1982, Por. Haefs/Gille 1994, Film w reżyserii Christiana Carion z 2005 r. 26 Cytaty z filmu Boże Narodzenie Christiana Carion. 22

23 Społeczeństwo. Edukacja. Język TOM 1 Kobiety i mężczyźni przekonani o zasadności wojny, pojmowali ją jako konieczność, bo przecież trzeba bronić ojczyzny. Tym większą tragedią było więc dla nich zakończenie wojny i upokarzające warunki traktatu wersalskiego. To właśnie warunki tego traktatu są uznawane za jedną z przyczyn popularności, i późniejszej wygranej, narodowego socjalizmu w Niemczech i w konsekwencji wybuchu II wojny światowej. Pedagogika pokojowa w drugiej połowie XX wieku tendencje i plany Po wielkich katastrofach życie toczy się dalej. Pomaga się ofiarom, opłakuje umarłych. Nikt nie myśli o nowej wojnie a jej tragiczny bilans staje się dla wielu zobowiązaniem do pracy na rzecz pokoju. W historii ludzkości ludzie głoszący pokój jako największą wartość, często byli za swoje przekonania wyśmiewani lub nawet zabijani. Uważano ich za tchórzy, bo wojna stanowiła przecież niezbity dowód męskości i męstwa. Tak też było w hitlerowskich Niemczech, gdzie już samo użycie słowa pokój mogło skończyć się oskarżeniem o zdradę stanu. Powszechna edukacja pokojowa w tym okresie nie wydawała się możliwa. Rok 1945 był przełomowy dla pedagogiki pokojowej. Wychowanie pokojowe wydawało się w tym okresie oczywistością. Nikt wtedy nie wyobrażał sobie, że konflikty wojskowe o takim zasięgu, mogłyby się przydarzyć raz jeszcze. Był to także czas rewizji treści nauczania. Uznano bowiem, że m.in. to właśnie wychowanie stało się przyczyną tak strasznego konfliktu. Mimo pojedynczych głosów, a nawet rezolucji konferencji międzynarodowych dotyczących wychowania pokojowego zainteresowanie edukacją skierowaną na treści pokojowe i naukowe opracowania problemu to w krajach niemieckojęzycznych dopiero początek lat 70-tych XX wieku. Wtedy bowiem ukazała się znacząca liczba publikacji poświeconych tym kwestiom. 27 Jednak pierwsze plany duchowej odnowy społeczeństwa niemieckiego na okres po formacji hitlerowskiej ustalono już podczas emigracji Pedagożka Minna Specht swoje spostrzeżenia i przemyślenia poświęcone tej tematyce opisała w Gesinnungswandel. Die Erziehung der deutschen Jugend nach dem Weltkrieg. Wydana już w 1943 roku publikacja dotyczy duchowego odrodzenia narodu niemieckiego po zakończeniu wojny. Przedstawia ona program wychowania młodzieży. Plan Specht dotyczący wychowania nie tylko młodych, ale i nauczycieli, został opracowany niezwykle szczegółowo. Mottem pracy stało się zakorzenienie w młodzieży nowego ducha. 28 Ta obszerna publikacja poświęcona została szczególnie: wychowaniu i polityce oraz wychowaniu i filozofii. Oprócz podbudowy teoretycznej ważną częścią pracy było przedstawienie sposobów urzeczywistnienia opisanych propozycji. Specht uważała, że wychowanie młodzieży powinno zależeć od państwa. W przypadku państwa niemieckiego musi jednak najpierw nastąpić jego wyzwolenie od wszelkich form władzy nazistowskiej. 29 Połączenie polityki z wychowaniem w państwie uważała Specht za konieczne, tak samo jak wychowanie młodzieży bez propagandy i bez przymusu. Uwolnienie mło- 27 Por. Nipkow 2007, Por. Specht 1943, Por. Specht 1943, 6. 23

24 dzieży z więzów poglądów faszystowskich stanowiło tylko część planu Specht. Celem przyszłej edukacji było wykształcenie człowieka, który myśli praworządnie, jest wolny i radosny. Rola pedagogów powinna się tu jednak ograniczać do pomocy młodzieży w samodzielnym przejściu od nacjonalistycznego do demokratycznego wychowania. 30 Wielu pacyfistów odbierało koniec wojny nie tylko jako rodzaj wyzwolenia. Zdawali sobie oni bowiem sprawę, że jest to początek pracy nad uzdrowieniem ducha narodu. Anna Haag z mężem złożyli sobie przysięgę: Będziemy oboje próbować, dotrzymać naszego przyrzeczenia, którym jest praca na rzecz uzdrowienia naszego narodu z ciężkiej duchowej choroby i uratowania go z niewyobrażalnej materialnej biedy, będziemy pracować aż do utraty sił. 31 Z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet w dniach 7-8 marca 1947 roku miał miejsce pierwszy kongres kobiet niemieckich pochodzących ze wszystkich stref będących pod jurysdykcją aliantów i Związku Radzieckiego. Odbywał się on pod hasłem: Kongres kobiet niemieckich dla pokoju. Widocznym wynikiem obrad było powstanie organizacji Demokratischer Frauenbund Deutschlands, która pracę na rzecz pokoju postrzegała jako jedno z najważniejszych zadań. Kobiety zaangażowane w pracę organizacji stawiały sobie także za cel działania przeciwko faszyzmowi i militaryzmowi. Istotnym punktem programu było wychowanie młodzieży w duchu demokracji, humanizmu oraz pokoju. Także Międzynarodowy Kongres Matek Przeciwko Broni Atomowej, który odbył się w Lozannie w 1955 roku kładł wielki nacisk na konieczność formowania i wychowania młodych ludzi w duchu pokojowym. W jego manifeście czytamy m.in.: Jesteśmy tutaj, uskrzydleni wolą, aby nasze dzieci chronić przed wojną i zapewnić im przyszłość w pokoju i szczęściu. 32 Manifest ten kończył się apelem do kobiet wszystkich krajów, aby wychowywały swoje dzieci w miłości do wszystkich ludzi i nie dopuszczały by ich ducha zatruwały uprzedzenia do innych nacji oraz przekonania o wyższości swojego narodu nad innymi. 33 Edukacja dla pokoju sprawa jednostki? Własne tragiczne przeżycia powodują często zaangażowanie się na rzecz pokoju na świecie. Celem takiego zaangażowania jest edukacja dla pokoju i zrozumienie, iż przemoc jest w stanie zrodzić tylko przemoc. Na przykładzie losu Aliny Boccardo (ur. 1920) możemy dostrzec, ze takiej misji można podporządkować całe życie. Napad Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 stał się bowiem dla niej początkiem Odysei. Ta urodzona w Alzacji Niemka spędziła dzieciństwo w Wolnym Mieście Gdańsku. W roku 1939 trafiła do Warszawy, gdzie pracowała w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Tutaj dane jej było przeżyć tragiczny 1 września 1939 roku. Wraz z innymi pracownikami Ministerstwa została ewakuowana z Warszawy. Trasa tej ucieczki pozostała na zawsze w jej pamięci. Szczególnie bolesny był dla niej widok rzeszy uciekinierów, matek z małymi 30 Por. Specht 1943, Haag, 1978, Kuhn 1992, Por. Kuhn 1992,