PRAWO CYWILNE I HANDLOWE W ZARYSIE

Transkrypt

1 PRAWO CYWILNE I HANDLOWE W ZARYSIE 4. WYDANIE redakcja naukowa Wojciech J. Katner Aleksander Kappes Wojciech J. Katner Urszula Promińska Wojciech Robaczyński Anna Rzetelska Zbigniew Świderski Warszawa 2011

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 19 Słowo wstępne do czwartego wydania 25 Rozdział pierwszy Wprowadzenie do prawa cywilnego i handlowego (Wojciech J. Katner) Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny Zasady prawa cywilnego Zasady prawa handlowego (gospodarczego prywatnego). Obrót gospodarczy, obrót konsumencki, obrót powszechny Systematyka prawa cywilnego i handlowego Prawo gospodarcze i prawo handlowe w Unii Europejskiej i na gruncie międzynarodowym Źródła prawa cywilnego i handlowego Podstawowe piśmiennictwo 36 Rozdział drugi Wolność działalności gospodarczej (Wojciech J. Katner) Pojęcie działalności gospodarczej Zasady działalności gospodarczej Wolność podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz jej ograniczenia Zasada konstytucyjna Koncesjonowanie działalności gospodarczej Zezwolenia Regulowana działalność gospodarcza 42 Rozdział trzeci Charakterystyka podmiotów prawa (Wojciech J. Katner) Istota zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych Podmioty stosunku cywilnoprawnego Osoby fizyczne Osoby prawne Państwowe osoby prawne Samorządowe osoby prawne 49 5

3 Inne osoby prawne Podmioty bez osobowości prawnej, mające zdolność prawną Konsumenci Pojęcie konsumenta Skutki wyróżnienia obrotu konsumenckiego 51 Rozdział czwarty Przedsiębiorcy zagadnienia ogólne. Przedsiębiorstwo. Firma Pojęcie i cechy przedsiębiorcy (Wojciech J. Katner) Przepisy prawa publicznego Stanowisko kodeksu cywilnego i innych ustaw Podejmowanie działalności gospodarczej przez podmioty niebędące przedsiębiorcami odesłanie (Wojciech J. Katner) Przedsiębiorcy zagraniczni i inne podmioty zagraniczne (Wojciech J. Katner) Reguła ogólna na tle prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych Przedsiębiorcy w Polsce z krajów spoza UE Oddział przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce Przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego Przedsiębiorstwo (Urszula Promińska) Wieloznaczność pojęcia przedsiębiorstwo Przedsiębiorstwo jako przedmiot czynności prawnej Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa Firma przedsiębiorcy i oznaczenie przedsiębiorstwa (Urszula Promińska) Uwagi wstępne Pojęcie firmy, jej funkcje i charakter Zasady tworzenia firm Ochrona firmy Oznaczenie przedsiębiorstwa 67 Rozdział piąty Kategorie przedsiębiorców i ich rejestrowanie (Aleksander Kappes) Przedsiębiorca jednoosobowy. Wspólnicy spółki cywilnej Osoba fizyczna jako przedsiębiorca jednoosobowy Wspólnicy spółki cywilnej Umowa spółki cywilnej Przedsiębiorstwa państwowe Uwagi ogólne Organy przedsiębiorstwa i jego reprezentacja Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego Spółdzielnie Uwagi ogólne Organy spółdzielni Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego 81 6

4 5.1. Zagadnienia ogólne Gmina Powiat Województwo Formy prowadzenia działalności gospodarczej Stowarzyszenia i fundacje. Organizacje pożytku publicznego Stowarzyszenia Fundacje Działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji Organizacje pożytku publicznego Rejestr przedsiębiorców Istota rejestru Funkcje Krajowego Rejestru Sądowego Ewidencja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą Ewidencja a rejestr przedsiębiorców Wpis do CEIDG 91 Rozdział szósty Spółki handlowe. Przepisy wspólne. Spółki osobowe (Aleksander Kappes) Osobowe spółki handlowe. Uwagi ogólne Podmiotowość prawna spółek osobowych Podstawowe cechy spółek osobowych Zmiany przedmiotowe i podmiotowe w spółkach osobowych Spółka jawna Istota spółki jawnej Powstanie spółki Zagadnienia majątkowe spółki jawnej Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne wspólników Odpowiedzialność za zobowiązania spółki Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja Spółka partnerska Istota spółki partnerskiej. Partnerzy Powstanie spółki Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki Odpowiedzialność partnera za zobowiązania spółki Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja Spółka komandytowa Istota spółki komandytowej. Komandytariusz i komplementariusz Powstanie spółki Zagadnienia majątkowe spółki komandytowej Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne wspólników Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. Suma komandytowa 110 7

5 5. Spółka komandytowo-akcyjna Istota spółki komandytowo-akcyjnej. Komplementariusze i akcjonariusze Powstanie spółki Zagadnienia majątkowe spółki komandytowo-akcyjnej Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne Odpowiedzialność za zobowiązania spółki Wystąpienie wspólnika, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 115 Rozdział siódmy Spółki kapitałowe. Zmiany strukturalne spółek (Aleksander Kappes) Zagadnienia wspólne Uwagi wprowadzające Spółka w organizacji Wkłady do spółek kapitałowych Kapitał zakładowy Rozwiązanie i likwidacja spółek kapitałowych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Istota spółki z o.o. Wspólnicy Powstanie spółki. Umowa spółki Udziały Prawa i obowiązki wspólników Prawa i obowiązki majątkowe Prawa i obowiązki niemajątkowe (korporacyjne) Organy spółki Zarząd Rada nadzorcza. Komisja rewizyjna Zgromadzenie wspólników Odpowiedzialność członków organów spółki Spółka akcyjna Istota spółki akcyjnej. Akcjonariusze Powstanie spółki. Statut spółki Akcje Prawa i obowiązki akcjonariuszy Prawa majątkowe Prawa niemajątkowe (korporacyjne) Organy spółki akcyjnej Zarząd Rada nadzorcza Walne zgromadzenie akcjonariuszy Zaskarżanie uchwał Odpowiedzialność członków organów Łączenie, podział i przekształcanie spółek Łączenie spółek Podział spółek Przekształcanie spółek 150 8

6 Rozdział ósmy Upadłość przedsiębiorcy. Postępowanie naprawcze (Aleksander Kappes) Istota upadłości Zdolność upadłościowa Przesłanki ogłoszenia upadłości Osoby uprawnione i zobowiązane do zgłoszenia wniosku Rodzaje upadłości Skutki ogłoszenia upadłości Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego Przebieg postępowania upadłościowego Układ w postępowaniu upadłościowym Podział funduszy masy Postępowanie naprawcze 158 Rozdział dziewiąty Przedmiot stosunku cywilnoprawnego (Wojciech J. Katner) Przedmiot jako element stosunku cywilnoprawnego Pojęcie mienia i majątku. Dobra niematerialne Rzeczy Pojęcie rzeczy Rzeczy znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu Nieruchomości i rzeczy ruchome Części składowe rzeczy Przynależności Pojęcie i rodzaje pożytków Przedsiębiorstwo według art k.c Nieruchomość rolna i gospodarstwo rolne Inne szczególne przedmioty stosunku cywilnoprawnego Pieniądze Papiery wartościowe Inne przedmioty (wzmianka) 167 Rozdział dziesiąty Prawo podmiotowe (Zbigniew Świderski) Istota i klasyfikacje praw podmiotowych Pojęcie prawa podmiotowego Rodzaje praw podmiotowych Postacie normatywne praw podmiotowych Nabycie prawa podmiotowego Wykonywanie prawa podmiotowego i jego nadużycie Ochrona praw podmiotowych Ochrona sądowa Ochrona własna Ochrona dóbr osobistych 176 9

7 Rozdział jedenasty Czynności prawne. Przedstawicielstwo (Zbigniew Świderski) Istota i klasyfikacje czynności prawnych Pojęcie czynności prawnej i oświadczenia woli Rodzaje czynności prawnych Forma czynności prawnych Formy szczególne Podpis elektroniczny a forma pisemna Skutki niedochowania formy Wadliwość czynności prawnych Źródła wadliwości czynności prawnych Skutki wadliwości czynności prawnych Warunek i termin Istota przedstawicielstwa i podstawy jego umocowania Pojęcie przedstawicielstwa Udzielenie pełnomocnictwa Rodzaje pełnomocnictw i instytucje pokrewne Klasyfikacje pełnomocnictw Instytucje pokrewne Wygaśnięcie pełnomocnictwa Prokura 193 Rozdział dwunasty Zarys prawa rzeczowego (Wojciech J. Katner) Znaczenie, charakter prawny i rodzaje praw rzeczowych Posiadanie Własność Treść i granice prawa własności Nabycie prawa własności Ochrona własności Współwłasność Inne prawa rzeczowe Użytkowanie wieczyste Ograniczone prawa rzeczowe Księgi wieczyste 205 Rozdział trzynasty Zarys prawa zobowiązań (Wojciech Robaczyński) Pojęcie zobowiązania. Źródła zobowiązań Świadczenie Pojęcie i rodzaje świadczeń Świadczenia pieniężne Uwagi ogólne Nominalizm i waloryzacja Inne zasady spełniania świadczeń pieniężnych

8 Wykonywanie świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców Odsetki Świadczenia odszkodowawcze Pojęcie i rodzaje szkody Wysokość szkody majątkowej Naprawienie szkody Przesłanki żądania naprawienia szkody Sposoby naprawienia szkody Szczególne zasady dotyczące naprawiania szkód na osobie Zobowiązania solidarne Pojęcie i rodzaje solidarności Źródła solidarności Roszczenia regresowe Wygaśnięcie zobowiązania Wykonanie zobowiązania Zaspokojenie interesu wierzyciela Czas i miejsce spełnienia świadczenia Surogaty wykonania zobowiązania Uwagi ogólne Potrącenie Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego Pozostałe surogaty Odpowiedzialność deliktowa Pojęcie czynu niedozwolonego. Zasady odpowiedzialności Związek przyczynowy odesłanie Odpowiedzialność za własne czyny Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez inne osoby Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch przedsiębiorstwa Odpowiedzialność za szkody komunikacyjne Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny Odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkodę w środowisku Współodpowiedzialność kilku osób za szkodę Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej Zmiana stron w zobowiązaniu Uwagi ogólne Przelew wierzytelności Subrogacja Przejęcie długu Ustawowe przystąpienie do długu Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika Przedawnienie roszczeń. Terminy zawite Pojęcie i skutki przedawnienia Bieg terminu przedawnienia Terminy zawite

9 Rozdział czternasty Zagadnienia ogólne umów (Wojciech Robaczyński) Uwagi ogólne Pojęcie umowy. Swoboda umów Rodzaje umów Treść umowy Zawieranie umów Uwagi ogólne Oferta Aukcja i przetarg Negocjacje Umowa przedwstępna System zamówień publicznych Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość wzmianka Wzorce umowne Znaczenie wzorców umownych w obrocie gospodarczym Niedozwolone klauzule umowne w umowach z konsumentami Wykonanie umowy Zasady wykonywania umów odesłanie Zasady dotyczące wykonywania umów wzajemnych Terminy płatności w umowach przedsiębiorców Modyfikacje zobowiązania umownego Zmiana treści umowy przez strony Zmiana treści umowy na podstawie orzeczenia sądu Odpowiedzialność kontraktowa Uwagi ogólne Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej Kara umowna 272 Rozdział piętnasty Zabezpieczenie wykonania zobowiązań (Anna Rzetelska) Uwagi ogólne Zabezpieczenia rzeczowe Zastaw Hipoteka Przewłaszczenie na zabezpieczenie Zabezpieczenia osobiste Poręczenie Treść umowy poręczenia Charakter prawny zobowiązania poręczyciela Zarzuty przysługujące poręczycielowi Umowa gwarancji bankowej Pojęcie i istota Zawarcie i treść umowy Samodzielny charakter gwarancji Przelew na zabezpieczenie Zabezpieczenia wekslowe

10 Rozdział szesnasty Umowy część szczegółowa Obrót towarowy. Umowa sprzedaży i dostawy (Wojciech J. Katner) Rodzaje obrotu towarowego. Umowy Pojęcie i cechy umowy sprzedaży Rodzaje sprzedaży według kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych Strony umowy sprzedaży Składniki umowy sprzedaży Przedmiot umowy Cena Accidentalia i naturalia negotii Treść i skutki umowy sprzedaży Obowiązki sprzedawcy Obowiązki kupującego Cechy charakterystyczne sprzedaży konsumenckiej Rękojmia za wady rzeczy według kodeksu cywilnego. Gwarancja jakości Rękojmia i gwarancja przy sprzedaży konsumenckiej Podstawowe informacje o sprzedaży międzynarodowej na podstawie konwencji wiedeńskiej Pojęcie i ogólna charakterystyka umowy dostawy (wzmianka) Umowy o używanie rzeczy cudzej (Anna Rzetelska) Umowa użyczenia Umowa najmu Pojęcie i strony umowy Prawa i obowiązki stron Umowa dzierżawy Pojęcie, strony i przedmiot umowy Prawa i obowiązki stron Umowa leasingu Geneza i rodzaje leasingu Pojęcie umowy. Uczestnicy leasingu Prawa i obowiązki stron Umowy w pośrednictwie (Anna Rzetelska) Uwagi ogólne Umowa zlecenia Pojęcie i charakterystyka ogólna Zawarcie umowy Prawa i obowiązki stron Umowa agencyjna Uwagi ogólne Prawa i obowiązki stron Agent morski Umowa komisu Pojęcie i charakterystyka Prawa i obowiązki stron

11 3.5. Umowy maklerskie Przechowanie i skład (Anna Rzetelska) Umowa przechowania Umowa składu Pojęcie i cechy umowy Umowa przewozu i umowy pokrewne (Anna Rzetelska) Uwagi ogólne Umowa przewozu Pojęcie i strony umowy Przewóz osób Przewóz rzeczy List przewozowy. Konosament Umowa czarteru Umowa spedycji Umowa o podróż Biuro podróży i usługi turystyczne Charakterystyka umowy o podróż Umowa o dzieło i o roboty budowlane. Inwestycje (Wojciech J. Katner) Znaczenie i rodzaje umów inwestycyjnych. Kodeks cywilny i prawo budowlane Umowa o dzieło Pojęcie, przedmiot, strony Treść umowy o dzieło. Podstawowe prawa i obowiązki stron Umowy o przygotowanie i wykonanie inwestycji Umowa o prace geologiczne i geodezyjno-kartograficzne Umowa o wykonanie projektu w budownictwie Umowa o nadzór autorski Umowa o roboty budowlane Nadzór inwestorski Działalność deweloperów Umowy z bankiem. Pożyczka (Anna Rzetelska) Uwagi ogólne Umowa rachunku bankowego Pojęcie i zawarcie umowy Treść umowy Umowa kredytu bankowego Pojęcie i charakterystyka ogólna Prawa i obowiązki stron Kredyt konsumencki Umowa pożyczki Umowa faktoringu. Forfaiting (Urszula Promińska) Istota i znaczenie gospodarcze faktoringu Strony umowy faktoringu Przedmiot umowy faktoringu Charakter prawny umowy faktoringu

12 8.5. Forfaiting Znaczenie gospodarcze forfaitingu Umowa forfaitingu Umowa franchisingu (Urszula Promińska) Istota i znaczenie gospodarcze Strony umowy i jej przedmiot Treść umowy Charakter umowy franchisingu Ubezpieczenia gospodarcze (Wojciech J. Katner) Funkcje ubezpieczenia, ryzyko ubezpieczeniowe, zdarzenie losowe. Źródła prawa ubezpieczeń Rodzaje ubezpieczeń Stosunek ubezpieczenia i umowa ubezpieczenia Podmioty stosunku ubezpieczenia Ubezpieczyciel Ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony Pośrednictwo ubezpieczeniowe Działalność agencyjna i brokerska Agent ubezpieczeniowy Broker ubezpieczeniowy Zawarcie i treść umowy ubezpieczenia Zawarcie umowy Polisa Treść umowy ubezpieczenia 357 Rozdział siedemnasty Zarys prawa papierów wartościowych (Zbigniew Świderski) Uwagi ogólne Pojęcie papieru wartościowego Rodzaje papierów wartościowych Źródła prawa papierów wartościowych Zasadnicze postacie papierów wartościowych Weksle Czeki Obligacje Akcje Certyfikaty inwestycyjne i jednostki uczestnictwa Listy zastawne Publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych Podstawowe pojęcia i reguły rynku kapitałowego Dematerializacja papierów wartościowych Zasadnicze cechy rynku regulowanego Firmy inwestycyjne i inni uczestnicy rynku kapitałowego

13 Rozdział osiemnasty Zarys prawa spadkowego (Wojciech Robaczyński) Pojęcia podstawowe Dziedziczenie Spadek Dziedziczenie ustawowe Dziedziczenie testamentowe Uwagi ogólne Rodzaje testamentów Zapis i polecenie Przyjęcie i odrzucenie spadku. Odpowiedzialność za długi spadkowe Zachowek Pojęcie zachowku Wydziedziczenie Dział spadku Zbycie spadku Stwierdzenie nabycia spadku. Ochrona dziedziczenia 388 Rozdział dziewiętnasty Zarys prawa własności przemysłowej (Urszula Promińska) Uwagi ogólne Pojęcie własności przemysłowej Ochrona własności przemysłowej Źródła prawa własności przemysłowej Międzynarodowa regulacja prawna własności przemysłowej Polska regulacja własności przemysłowej Wynalazek i jego ochrona Wynalazek jako przedmiot patentu Uzyskanie patentu Treść i zakres patentu Charakter prawny patentu Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami Ustanie ochrony Dodatkowe prawo ochronne na produkty lecznicze oraz produkty ochrony roślin (Supplementary Protection Certificate SPC) Patent europejski Wzór użytkowy i jego ochrona Wzór użytkowy jako przedmiot prawa ochronnego Uzyskanie prawa ochronnego Treść, zakres i ochrona prawa ochronnego Ustanie prawa ochronnego Wzór przemysłowy i jego ochrona Wzór przemysłowy jako przedmiot prawa z rejestracji Uzyskanie prawa z rejestracji Treść i zakres prawa z rejestracji

14 5.4. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami Ustanie ochrony Wzór Wspólnoty Topografia układów scalonych i jej ochrona Przedmiot ochrony Uzyskanie prawa z rejestracji Treść, zakres i ochrona prawa z rejestracji Ustanie ochrony Znak towarowy i jego ochrona Znak towarowy jako przedmiot prawa ochronnego Kategorie normatywne znaków towarowych Zdolność rejestracyjna znaku towarowego Uzyskanie prawa ochronnego Treść i zakres prawa ochronnego Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami Ustanie ochrony Znak towarowy wspólnotowy Oznaczenia geograficzne i ich ochrona Przedmiot prawa z rejestracji Uzyskanie prawa z rejestracji Treść i zakres prawa z rejestracji Ustanie ochrony Ochrona oznaczeń geograficznych na podstawie rozporządzenia nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych 437 Rozdział dwudziesty Ochrona przed nieuczciwą konkurencją (Urszula Promińska) Uwagi ogólne Pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji Typizowane czyny nieuczciwej konkurencji Wprowadzające w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa Czyn nieuczciwej konkurencji skierowany na oznaczenia geograficzne Wprowadzające w błąd oznaczenia towarów Ujawnianie tajemnicy przedsiębiorstwa Naśladownictwo Nieuczciwa reklama Oczernianie, utrudnianie dostępu do rynku, ingerencja w stosunki umowne Sprzedaż premiowana, formułowanie ofert w loteriach promocyjnych, system sprzedaży lawinowej, nadmierna sprzedaż marek właściciela, system konsorcyjny Środki ochrony przed czynami nieuczciwej konkurencji 448 Literatura

15

16 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne dyrektywa 98/44/WE dyrektywa 98/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych (Dz. Urz. WE L 213 z , s. 13; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20, s. 395) dyrektywa 98/71/WE dyrektywa 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wzorów (Dz. Urz. WE L 289 z , s. 28; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 21, s. 120) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz z późn. zm.) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja ONZ Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 45, poz. 286) konwencja o udzielaniu patentów europejskich konwencja paryska k.p.c. Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 z późn. zm.) Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r. (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) 19

17 KPPUE Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 303 z , s. 1, z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) nowela z dnia ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 z późn. zm.) 28 lipca 1990 r. nowela z dnia ustawa z dnia 6 czerwca 2002 r. o zmianie ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 108, poz. 945) 6 czerwca 2002 r. nowela z dnia ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) 14 lutego 2003 r. nowela z dnia ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 136, poz. 958) 29 czerwca 2007 r. nowela z dnia ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) 30 maja 2008 r. nowela z dnia ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw 10 lipca 2008 r. (Dz. U. Nr 141, poz. 888) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) p.d.g. ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz z późn. zm.) pierwsza dyrektywa pierwsza dyrektywa Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE L 40 z , s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 92, z późn. zm.) akt zastąpiony dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. UE L 299 z , s. 25) porozumienie TRIPS Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, stanowiące załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu z dnia 15 kwietnia 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143, zał.) p.o.ś. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: pr. bud. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz z późn. zm.) pr. czek. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.) 20

18 pr. lot. ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) pr. not. ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz z późn. zm.) pr. przew. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) pr. spółdz. ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn. zm.) pr. stow. ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) pr. weksl. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) p.u.n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) p.w.u.s.d. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz z późn. zm.) p.z.p. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.) regulamin GPW Regulamin Giełdy w brzmieniu przyjętym Uchwałą Nr 1/1110/2006 Rady Giełdy z dnia 4 stycznia 2006 r., tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 18 lutego 2011 r. dostępny: rozporządzenie rozporządzenie Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia 22 grudnia nr 2790/ r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz. Urz. UE L 336 z , s. 21; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 8, t. 1, s. 364, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. Urz. WE L 3 z , s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 27, s. 142, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 93 z , s. 12, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. nr 207/2009 TFUE u.d.p.p. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. Urz. UE L 78 z , s. 1) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s. 47) ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz z późn. zm.) 21

19 u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) u.f. ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.) u.f.i. ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz z późn. zm.) u.g.k. ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) u.k.k. ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715) u.k.p. ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz z późn. zm.) u.k.w.h. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.) u.l.z.b.h. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 z późn. zm.) u.o. ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz z późn. zm.) u.o.b.a. ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.) u.o.i.f. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz z późn. zm.) u.o.n.p.k. ustawa z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855 z późn. zm.) u.o.p. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185, poz z późn. zm.) u.p.e. ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz z późn. zm.) u.p.p. ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.) u.p.t.z. ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13) u.p.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz z późn. zm.) u.s.g. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) 22

20 u.s.m. u.s.p. ustawa o KRS u.s.u.m. u.s.w. u.s.w.s.k. u.t.z.t.h. u.u.t. u.z.n.k. u.z.r.r.z. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. Nr 65, poz. 404) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 141, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) Inne CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej GPW Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA GSP Gdańskie Studia Prawnicze KDPW Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA KRS Krajowy Rejestr Sądowy M. Praw. Monitor Prawniczy PiP Państwo i Prawo PPG Przegląd Prawa Gospodarczego PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Spółek Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SN Sąd Najwyższy St. Praw. Studia Prawnicze St. Pr.-Ek. Studia Prawno-Ekonomiczne 23

21 TSUE ZNUJ PWiOWI Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej 24

22 SŁOWO WSTĘPNE DO CZWARTEGO WYDANIA Każdy z nas codziennie styka się z prawem cywilnym, a jeśli prowadzi działalność gospodarczą, to także z tą jego częścią, którą określa się mianem prawa handlowego. Zatem każdy powinien poznać chociaż podstawy prawa, wokół którego nie tylko obracają się relacje rodzinne, zawierane i wykonywane są umowy, płacone należne świadczenia, dochodzone odszkodowania, organizowane przedsięwzięcia gospodarcze z angażowaniem sporych kapitałów zwłaszcza przez spółki handlowe, w tym z udziałem zagranicznym lecz także prowadzona jest działalność spółdzielni, fundacji, stowarzyszeń i licznego grona osób fizycznych. Tym wszystkim zagadnieniom, włącznie z podstawami prawa rzeczowego, spadkowego, zobowiązań, w tym umów oraz tak dzisiaj aktualną problematyką własności przemysłowej i ochrony konkurencji, jest poświęcone to opracowanie. Dobra opinia, jaką czytelnicy obdarzyli trzy poprzednie wydania podręcznika, skłoniły wydawcę do złożenia autorom propozycji przygotowania zaktualizowanego i poprawionego kolejnego wydania. Czynimy to z przyjemnością, zwłaszcza że poprzednie wydanie zostało nagrodzone. Pozostawione zostały dotychczasowy układ formalny, zakres tematyczny i objętość dzieła. Dokonujemy potrzebnych uzupełnień i zmian, wynikających zwłaszcza z nowych regulacji prawnych oraz bardzo licznych nowelizacji ustaw. Weryfikacja normatywna obejmuje okres aż do końca lipca 2011 r., uwzględniając również nowelizującą blisko sto ustaw ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.). Uzupełniona i poprawiona została także bibliografia zalecana dla czytelników potrzebujących dokładniejszej wiedzy na tematy nieraz tylko sygnalizowane w podręczniku, zgodnie z jego charakterem. Podręcznik jest zarysem prawa cywilnego i handlowego, a więc omówieniem w stopniu podstawowym ogółu zagadnień ważnych dla obrotu prywatnoprawnego. Chodzi zatem o zaznajomienie z podmiotami prawa cywilnego i ich stosunkami prawnymi w tzw. obrocie powszechnym i gospodarczym (handlowym), w tym z relacjami między przedsiębiorcami oraz między nimi a konsumentami (obrót konsumencki). Podręcznik może służyć prawnikom i administratywistom do łatwego zweryfikowania posiadanych wiadomości, zwłaszcza co do aktualności regulacji prawnych w wyjątkowo szybko zmieniającym się systemie prawa, co dotyczy od kilku lat również prawa cywilnego i obrotu gospodarczego. Założeniem autorów było opracowanie podręcznika przeznaczonego głównie dla nieprawników: studentów administracji, ekonomii, zarządzania, finansów, bankowo- 25

23 ści, ubezpieczeń gospodarczych itd. na poziomie magisterskim i licencjackim. Treść podręcznika powinna być szczególnie przydatna dla słuchaczy studiów podyplomowych w ramach przedmiotu podstawy (zarys) prawa cywilnego i/lub handlowego (gospodarczego prywatnego), zwłaszcza na wydziałach prawa, administracji, ekonomii i zarządzania. Powinna również zainteresować praktyków, członków organów zarządzających firmami i rad nadzorczych, kierowników działów handlowych i marketingowych, ekonomistów, pracowników banków i instytucji finansowych, funkcjonariuszy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, podmioty indywidualnie zajmujące się działalnością gospodarczą, a także licznych menedżerów w przedsiębiorstwach, spółdzielniach, spółkach handlowych oraz prowadzących działalność gospodarczą fundacjach i stowarzyszeniach. Działające w Polsce liczne firmy zagraniczne, w tym osoby zagraniczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, oraz przedsiębiorców zagranicznych powinien zainteresować przystępnie przedstawiony zarys polskiego systemu prawnego, będącego wprawdzie dzisiaj częścią prawa Unii Europejskiej, ale w zakresie prawa prywatnego mającego samodzielny wyraz, o bogatej tradycji własnej. Akademicki charakter podręcznika wynika ze sposobu prezentacji poszczególnych zagadnień, ze względu na krąg adresatów ograniczenia do minimum dyskusji teoretycznych, ale jednak ze wskazaniem podstawowego piśmiennictwa i orzecznictwa sądowego. To umożliwia łatwe znalezienie dokładniejszych objaśnień oraz poznania praktyki stosowania prawa. Autorzy mają wieloletnie doświadczenia dydaktyczne na kierunku prawa i pozaprawniczych kierunkach studiów na Uniwersytecie Łódzkim. To wskazało na zakres podręcznika, podzielonego tematycznie na dwadzieścia rozdziałów, w tym: część ogólna prawa cywilnego (podmioty prawa, przedmiot stosunku cywilnoprawnego, prawo podmiotowe, czynności prawne, przedstawicielstwo i pełnomocnictwo), prawo rzeczowe i spadkowe, zobowiązania wraz z przedawnieniem roszczeń, zabezpieczeniem wykonania zobowiązań, odpowiedzialnością odszkodowawczą i licznymi umowami, prawo papierów wartościowych oraz prawo własności przemysłowej i ochrona przed nieuczciwą konkurencją. W pierwszej części podręcznika zostały omówione zasady działalności gospodarczej przedsiębiorców, z przedstawieniem ich istoty oraz bardziej szczegółowym zaprezentowaniem spółek handlowych, a także upadłości przedsiębiorców. W całym toku wywodów zostały poruszone niezbędne kwestie z zakresu prawa gospodarczego publicznego, jeżeli wywierają bezpośredni wpływ na stosunki prywatnoprawne lub są z nimi związane. Stan prawny zaktualizowany na 1 listopada 2011 r. W imieniu autorów, prof. zw. dr hab. Wojciech J. Katner 26

24 Wojciech J. Katner Rozdział pierwszy WPROWADZENIE DO PRAWA CYWILNEGO I HANDLOWEGO 1. Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne 1. Prawo cywilne jest podstawową dziedziną prawa prywatnego, a więc prawa, które cechuje się równorzędnością podmiotów występujących w obrocie, z założenia reprezentujących własne interesy i własne mienie. Prawo handlowe tradycyjnie jest częścią prawa cywilnego, opiera się bowiem na takiej samej metodzie regulowania stosunków społecznych, jaka jest właściwa dla tego prawa (zob. pkt 2 tego rozdziału). Wyróżnienie prawa handlowego wynika głównie z kwalifikacji podmiotów, którymi są przedsiębiorcy (dawniej kupcy, podmioty gospodarcze), występujący po obu stronach stosunku prawnego lub po jednej jego stronie. Mówi się wówczas o czynnościach handlowych, czyli umowach zawieranych w obrocie gospodarczym (handlowym), zob. pkt 4.2. Prawo handlowe poświęca też wiele uwagi przepisom o charakterze ustrojowym, tzn. dotyczącym powstania, funkcjonowania, struktury organizacyjnej i ustania różnych postaci prawnych przedsiębiorców. Dawniej mówiło się, że prawo handlowe to prawo stanu kupieckiego, dzisiaj lepiej nazwać je prawem gospodarczym prywatnym. Składa się na nie prawo przedsiębiorców oraz prawo obrotu gospodarczego, nazywanego pod rządem rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) czynnościami handlowymi albo obrotem handlowym. Dziedzin prawa nie wyodrębnia się ze względu na usytuowanie przepisów. Dlatego do prawa cywilnego zalicza się działy prawa znajdujące się poza ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) i mające własne ustawy, jak właśnie ta część prawa handlowego, która dotyczy prawa spółek handlowych (dzisiejsza ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.), prawo ubezpieczeniowe, przewozowe, papierów wartościowych, prawo międzynarodowe prywatne, prawo własności przemysłowej i inne. Wyobrażenie o odrębności prawa handlowego w Polsce ukształtowało się ze względu na powstanie, wzorem kodyfikacji niemieckiej, odrębnecechy prawa cywilnego i prawa handlowego 27

25 jedność prawa cywilnego prawo publiczne a prawo prywatne Wojciech J. Katner go kodeksu handlowego (z 1934 r.), obok pierwszej części przygotowywanej unifikacji prawa cywilnego, jaką było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.). Losy tych regulacji, zwłaszcza zaś uchwalenie ustaw unifikujących kolejne działy prawa cywilnego w 1946 r., a następnie powstanie regulacji prawnych właściwych dla gospodarki uspołecznionej obok kodeksu cywilnego, pogłębiły, jak się zdawało, rozdzielenie prawa cywilnego i prawa handlowego. Uchylenie w 1965 r. kodeksu handlowego, z obszernymi wprawdzie wyjątkami dotyczącymi spółek handlowych (art. VI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.), spowodowało wszczęcie dyskusji na temat jedności prawa cywilnego ze względu na odrębną regulację prawną stosunków w obrocie powszechnym (prywatnym) i gospodarczym (między funkcjonującymi do zmian ustrojowych w Polsce w latach jednostkami gospodarki uspołecznionej). 2. Udało się obronić przeważające stanowisko w doktrynie i orzecznictwie co do jednolitego prawa cywilnego dla ogółu stosunków prawnych dotyczących podmiotów prawa cywilnego, w tym stosunków gospodarczych. Zdecydowało o tym posłużenie się metodą cywilistyczną regulacji prawnej, a więc oparcie jej na równości prawnej podmiotów w stosunku prawnym (np. w umowie). Wraz ze zmianami ustrojowymi po 1989 r. straciło znaczenie wyróżnienie typów własności podmiotów prawa, które uzyskały jednakowy status w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego, czy reprezentują własność państwową, komunalną, czy prywatną osób fizycznych lub prawnych 1. Twierdzenie o jedności prawa cywilnego umocniły przepisy kodeksu spółek handlowych, który w art. 2 zawiera wyraźne stwierdzenie, że w sprawach dotyczących spółek handlowych, nieuregulowanych przez ten kodeks, stosuje się wprost, a w pewnych tylko okolicznościach odpowiednio, przepisy kodeksu cywilnego. Przez całe lata zarzucony był podział prawa na publiczne i prywatne. W nowej rzeczywistości politycznej i gospodarczej nieraz się do tego rozróżnienia powraca, uznając sferę prawa prywatnego za poddaną szczególnej ochronie przed ingerencją państwa, jego organów, a nawet poprzez przepisy o charakterze nakazów lub zakazów różnego rodzaju zachowań w stosunkach międzyludzkich i w obrocie gospodarczym. Do prawa prywatnego należy prawo cywilne ze wszystkimi swoimi działami oraz prawo pracy, prawo na dobrach niematerialnych i prawo rolne, natomiast prawo publiczne to prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne, międzynarodowe publiczne, publiczne gospodarcze (ochrona konkurencji, prawo antymonopolowe) itp. 1 Zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 25 i n.; Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 1998, s ; M. Safjan (w:) System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, rozdział II 2 i 3. 28

26 2. Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny Wojciech J. Katner 1. Prawo cywilne jest gałęzią prawa, która reguluje stosunki społeczne i gospodarcze występujące pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa. Gdy mówi się o cywilistycznej metodzie regulacji prawnej, to ma się na myśli równorzędność prawną podmiotów (osób fizycznych i prawnych), które wykonują względem siebie i innych podmiotów (zwanych ogólnie osobami trzecimi) przypadające im uprawnienia i obowiązki. Źródła tych uprawnień i obowiązków mogą być różne, choć najbardziej charakterystyczne dla prawa cywilnego są wola podmiotu i oświadczenie tej woli w celu wywołania określonych skutków prawnych. Skutki te, o czym dalej będzie mowa dokładniej, polegają na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilnoprawnego, a więc regulowanego przez prawo cywilne. Między podmiotami prawa cywilnego nie ma stosunku nadrzędności, właściwego np. prawu administracyjnemu (relacja między organem administracyjnym a petentem) lub prawu karnemu (relacja między oskarżycielem a oskarżonym lub skazanym). Wskazana nierówność cechuje wspomniane wyżej prawo publiczne (uczestnikiem obrotu prawnego po jednej stronie jest organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej). Równość podmiotów, będącą cechą prawa cywilnego, a więc prawa prywatnego, potwierdza art. 1 k.c., który stanowi, że kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Stosunki te mają charakter majątkowy i niemajątkowy, chociaż przeważają majątkowe. W części szczegółowej podręcznika będzie mowa prawie wyłącznie o stosunkach majątkowych, bo one dominują, co zrozumiałe, w obrocie gospodarczym. 2. Swoim zakresem prawo cywilne obejmuje ogólne zagadnienia podmiotów prawa i czynności prawnych, problematykę praw rzeczowych, zobowiązań, prawa spadkowego, prawa rodzinnego, prawa na dobrach niematerialnych (autorskiego, własności przemysłowej). Występują też oddzielne działy prawa o charakterze kompleksowym, jak prawo górnicze, wodne, ochrony środowiska, budowlane i wiele innych, w których znajdujemy normy cywilnoprawne obok administracyjnoprawnych i coraz częściej karnych. Mimo różnych zastrzeżeń do tej grupy należy też zaliczyć przepisy regulujące stosunki prawne w rolnictwie, bliskie w swej istocie prawu cywilnemu, ale z wieloma odniesieniami publicznoprawnymi Stosunek cywilnoprawny jest stosunkiem prawnym normowanym przez prawo cywilne. To dalekie od precyzji określenie jest wyjaśniane przez swoje składniki. Elementami (składnikami) stosunku cywilnoprawnego są jego podmioty, przedmiot i treść. Podmiotami są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale którym ustawodawca przyznał zdolność prawną zgodnie z regułą wyrażoną przez art k.c. Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest wszystko to, czego dotyczy ten stosunek (umowa, czynność jednostronna), a więc rzeczy i dobra niebędące rzeczami, ale występujące w obrocie prawnym, na które istota prawa cywilnego zakres prawa cywilnego pojęcie stosunku cywilnoprawnego 2 M. Safjan, tamże, 4. 29