Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
|
|
- Julia Jaworska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Pac-Kożuchowska E. Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dziecka Vol. 7/2008 Nr 4(25) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dzieci The Fatty Acid Omega-3 and the Childrens Health Elżbieta Pac-Kożuchowska Klinika Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Elżbieta Pac-Kożuchowska, Zakład Propedeutyki Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Lublin, ul. Chodźki 2, tel.: (081) , fax. (081) , epac@mp.p Słowa kluczowe: kwasy tłuszczowe omega-3, żywienie, suplementacja, dzieci Key words: fatty acid omega-3, nutrition, supplementation, children STRESZCZENIE/ABSTRACT W ostatnich latach rola długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w żywieniu dzieci jest ważnym tematem dyskusji i publikacji naukowych. Problem ten wywołuje wiele kontrowersji i stanowi trudny temat badań. Praca stanowi przegląd piśmiennictwa w zakresie oceny korzystnego działania kwasów omega-3 na stan zdrowia dzieci. Endokrynol. Ped. 7/2008;4(25): The topic of long-chain polyunsaturated fatty acid in relation to the development of children has been important undertaken in medial discussions and publications in recent years. This is a difficult problem for investigation and raises many controversies. This review covers numerous publications dealing with different aspects of the profitably effect the fatty acid omega-3 on the health of children. Pediatr. Endocrinol. 7/2008;4(25): Wstęp Od wielu lat prowadzone są badania, na podstawie których naukowcy starają się odpowiedzieć na pytanie, od czego zależy zdrowie człowieka. Wiadomo, że dużą rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne (czynniki endogenne), ale również należy zwrócić uwagę na rolę czynników środowiskowych (egzogennych). Żywienie uznawane jest za jeden z najważniejszych czynników środowiskowych odpowiedzialny za stan zdrowia we wszystkich okresach życia człowieka, a szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Dieta, zwłaszcza w pierwszych latach życia, może programować metabolizm ustrojowy poprzez oddziaływanie na aktywność enzymów, układ wewnątrzwydzielniczy czy immunologiczny. Właściwe żywienie dzieci i młodzieży ma nie tylko podstawowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju i dobrego stanu zdrowia, ale również jest najlepszym sposobem profilaktyki niektórych chorób cywilizacyjnych, które występują w późniejszych latach życia, lecz początki mogą mieć już w dzieciństwie. Do nich zaliczamy: podwyższone stężenie cholesterolu i zaburzenia gospodarki lipidowej, otyłość, cukrzycę typu 2, nadciśnienie, miażdżycę czy 49
2 Praca przeglądowa Endokrynol. Ped., 7/2008;4(25):49-54 osteoporozę [1, 2]. W ostatnich latach wiele uwagi poświęca się opracowaniu zaleceń żywieniowych, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci, których celem jest między innymi obniżenie ryzyka chorób cywilizacyjnych [3, 4, 5, 6]. Zapotrzebowanie na tłuszcz zależy od zapotrzebowania energetycznego organizmu, które jest związane z wiekiem, płcią, rodzajem wykonywanej pracy, a u kobiet również ze stanem fizjologicznym, tj., okresem ciąży i laktacji. Ze względu na bardzo zróżnicowany metabolizm, zapotrzebowanie na energię i różne składniki odżywcze na poszczególnych etapach rozwoju dziecka, istnieje potrzeba opracowania specjalnych zaleceń żywieniowych dla poszczególnych grup wiekowych. Szczególnie ważne jest opracowanie zaleceń dotyczących roli tłuszczu w żywieniu niemowląt i małych dzieci [7]. W ustalaniu zaleceń żywieniowych dla dzieci ważna jest nie tylko ilość dostarczanego w pożywieniu tłuszczu, ale także udział poszczególnych kwasów tłuszczowych. W tłuszczach pożywienia występują kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone (jednonienasycone i wielonienasycone). Z punktu widzenia fizjologii najważniejsze są kwasy wielonienasycone: kwas linolowy (n-6) i alfa linolenowy (n-3) oraz ich długołańcuchowe pochodne. Kwas linolowy i alfa linolenowy oraz ich pochodne mają właściwości kwasów niezbędnych. W wyniku przemian (elongacja i desaturacja) zachodzących w wątrobie i mózgu, kwas linolowy metabolizowany jest do kwasu arachidonowego (AA), a kwas α-linolenowy do kwasu eikozapentaenowy (EPA) i dekozaheksaenowego (DHA). Kwasy te spełniają w organizmie bardzo ważne funkcje. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe są ważnym składnikiem błon komórkowych, stanowią istotny składnik ludzkiego mózgu i biorą udział w różnych jego funkcjach. Kwas dokozaheksaenowy (DHA) jest obecny w dużej ilości w tkankach mózgu i w siatkówce oka. Odgrywa ważną rolę w dojrzewaniu siatkówki oka, poprawia ostrość widzenia oraz pełni ważną rolę w funkcjonowaniu komórek mózgowych, przeciwdziała depresji i stresowi. Natomiast kwas eikozapentaenowy (EPA) bierze udział w syntezie eikozanoidów, które wykazują działanie przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne i hamują nadmierną kurczliwość naczyń krwionośnych. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe zapewniają także prawidłowe tempo wzrostu i rozwoju, odgrywają istotną rolę w regulacji wzrostu i regeneracji tkanek oraz modulacji procesów immunologicznych [8, 9, 10, 11, 12]. Są one odpowiedzialne za odpowiedni rozwój płodu, za wyższą średnią masę urodzeniową noworodków, a następnie za prawidłowy rozwój noworodka i małego dziecka. W okresie życia płodowego dziecko czerpie długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe od matki poprzez łożysko. Najbardziej decydującym dla rozwoju mózgu i narządu wzroku płodu jest trzeci trymestr ciąży. W tym czasie zachodzi intensywne gromadzenie kwasu DHA w tkance mózgowej. A więc, wcześniaki są szczególnie narażone na niedobory długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Niedobór kwasów omega-3 powoduje zaburzenia w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego u dzieci urodzonych przedwcześnie. Łożysko pełni rolę selektywnego transportera i między innymi dlatego, stężenia kwasu DHA we krwi pępowinowej są wyższe niż u matki. Przedwczesny poród uniemożliwia gromadzenie kwasu DHA przez płód w tkankach i wcześniak musi go czerpać z pokarmu, ponieważ własna synteza nie jest wystarczająca. Pokarm kobiecy zawiera procentowo dużą ilość tłuszczu, ale jednocześnie ma optymalny i unikalny skład, jeśli chodzi o jego jakość. Skład tłuszczów w mlekach do żywienia sztucznego został opracowany w oparciu o wzorzec pokarmu kobiecego, w którym tłuszcze są głównym źródłem energii (40-55% energii). Pokarm kobiecy zawiera 50% kwasów tłuszczowych nienasyconych, 40% kwasów tłuszczowych jednonienasyconych oraz 10% kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. Spośród kwasów wielonienasyconych w pokarmie kobiecym zawarte są głównie kwas linolowy (LA) i α-linolenowy (ALA), ale także obecne są pewne ilości ich pochodnych. Wg rekomendacji ESPGHAN, aby zapewnić odpowiednią gęstość energetyczną pożywienia i dobre tempo przyrostu masy ciała, zawartość tłuszczów w mlekach początkowych dla zdrowych niemowląt w pierwszym kwartale życia i w mlekach dla wcześniaków powinna wynosić 40-55% energii, natomiast w mlekach następnych (dla niemowląt powyżej piątego miesiąca życia) 35-55% energii. Kwas linolowy (n-6) i α-linolenowy (n-3) muszą być bezwzględnie zawarte w mieszankach dla niemowląt. Zalecana zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych dla niemowląt powinna wynosić 4-6% całkowitej energii, a proporcje pomiędzy kwasami szeregu n-3 i n-6 w granicach 1/5 do 1/15 [13, 14]. Ze względu na ogromne znaczenie intensywnego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego we 50
3 Pac-Kożuchowska E. Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dziecka wczesnym okresie niemowlęcym, metody oceny wpływu długołańcuchowych kwasów tłuszczowych dotyczą głównie czynności mózgu i siatkówki oka. Niestety ośrodkowy układ nerwowy jest trudnym przedmiotem badań, tym bardziej, gdy mają być oceniane niewielkie zaburzenia jego funkcji. W badaniach posługiwano się najczęściej oceną narządu wzroku i wykładnikami rozwoju ostrości widzenia oraz testami oceniającymi rozwój psychoruchowy. Znane są wyniki badań klinicznych, w których suplementacja kwasem dokozaheksaenowym poprawiała ostrość widzenia w pierwszych miesiącach życia zarówno u wcześniaków, jak i u niemowląt urodzonych o czasie. Wykazano także korzystny wpływ podawania LC-PUFA na rozwój psychoruchowy niemowląt w pierwszych miesiącach życia, który był oceniany za pomocą skali Brunet-Lezine. Prowadzono również badania oceniające wpływ karmienia piersią na parametry neurofizjologiczne u dzieci jednorocznych i starszych, które pierwszy raz były badane w okresie niemowlęcym. Wskaźnik rozwoju umysłowego oraz wskaźnik rozwoju psychomotorycznego oceniano posługując się testem Bayley [15]. Korzystny wpływ wielonienasyconych kwasów tłuszczowych można badać oceniając słuch za pomocą wywołanych potencjałów słuchowych oraz ostrość widzenia za pomocą wywołanych potencjałów wzrokowych. Dostępne dane w piśmiennictwie dowodzą, że zbilansowana podaż długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mieszankach mlecznych jest bezpieczna, co znajduje odbicie w obecnych zaleceniach dotyczących stosowania mieszanek mlecznych dla niemowląt [14]. Wiele przeprowadzonych badań wskazuje na istnienie związku między sposobem żywienia dzieci w okresie niemowlęcym a występowaniem zaburzeń gospodarki lipidowej oraz chorób układu sercowo-naczyniowego w wieku dojrzałym, a także na ochronną rolę karmienia naturalnego. Singhal i wsp. prowadzili badania długofalowe i oceniali wpływ karmienia piersią na stężenie cholesterolu w surowicy u dzieci w kolejnych latach życia. Badania prowadzono u dzieci w wieku lat. W tej grupie były dzieci urodzone o czasie oraz przedwcześnie. Analizowano sposób żywienia od urodzenia (karmienie mlekiem matki lub sztucznie) oraz oceniano parametry przemiany lipidowej i białko C-reaktywne (CRP). W wyniku przeprowadzonych badań u dzieci w wieku lat, stwierdzono niższe stężenie cholesterolu oraz białka CRP w surowicy u tych dzieci, które były karmione piersią, niezależnie od ich wieku płodowego. Badania te potwierdzają korzyści wynikające z karmienia mlekiem matki w profilaktyce miażdżycy [16]. Bardzo ciekawe wyniki badań przedstawili Owen i in. W wyniku przeprowadzonej metaanalizy wykazano, że niemowlęta karmione w sposób naturalny mają wyższe średnie stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy krwi, w porównaniu z żywionymi sztucznie, ale osoby dorosłe, które były karmione piersią w okresie niemowlęcym, mają niższe stężenie cholesterolu całkowitego [17]. Do końca drugiego roku życia nie należy ograniczać tłuszczu i cholesterolu jako składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. W tym okresie szczególnie ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Po ukończeniu drugiego roku życia podaż tłuszczów w diecie dziecka powinna być stopniowo zmniejszana tak, aby w wieku 5 lat otrzymywało nie mniej niż 20% a nie więcej niż 30% kalorii z tłuszczów na dobę. Wartość energii pochodząca z tłuszczów nasyconych nie powinna przekraczać 10%. Natomiast niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe powinny pokrywać 6-10% energii, a proporcje kwasów omega-6 do omega-3 powinny wynosić 5-8%: 1-2%. Takie zalecenia dotyczące spożycia tłuszczów powinny być stosowane u dzieci i młodzieży do 18. roku życia. W ustalaniu proporcji kwasów tłuszczowych w żywieniu dzieci należy również zwrócić uwagę na ograniczenia w stosowaniu nasyconych kwasów tłuszczowych. Wysokie spożycie tych kwasów, a szczególnie kwasu laurynowego i mirystynowego, powoduje wzrost stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu we frakcji LDL i VLDL w surowicy, zwiększenie krzepliwości krwi, a także dysfunkcję śródbłonka naczyniwego. Izomery trans kwasów tłuszczowych uważane są także za czynnik aterogenny [18]. Badania doświadczalne wykazują, że izomery trans kwasów tłuszczowych nienasyconych znajdujących się w pożywieniu przechodzące przez łożysko do płodu mogą wpływać na niską masę urodzeniową noworodków, a w wyniku karmienia piersią mogą przechodzić do organizmu niemowlęcia [18]. Natomiast u dzieci na miażdżycorodny typ diety mają wpływ szczególnie popularne w tym wieku produkty typu fast food, zawierające dużo tłuszczów i kwasów tłuszczowych trans, słodycze źródło cukrów prostych oraz jogurty zwiększające spożycie tłuszczów nasyconych [19]. 51
4 Praca przeglądowa Endokrynol. Ped., 7/2008;4(25):49-54 W okresie poniemowlęcym zachodzą istotne zmiany w sposobie żywienia. Jest to okres, w którym zaczynają kształtować się nawyki żywieniowe, a także często występują niedobory pokarmowe, które hamują procesy wzrastania. W żywieniu dzieci powyżej roku zalecany jest już szeroki asortyment produktów, z uwzględnieniem ich wysokiej wartości odżywczej, wysokiego udziału węglowodanów złożonych i produktów o obniżonej zawartości tłuszczu. Dzieci i młodzież w wieku szkolnym, to kolejna grupa wiekowa, która charakteryzuje się intensywnym dojrzewaniem i wzrastaniem, a więc jest szczególnie wrażliwa na niedobory ilościowe, jak i jakościowe. Dziecko od najwcześniejszych lat powinno zdobywać informacje o roli żywienia w zachowaniu zdrowia i zapobieganiu chorobom dietozależnym. W kształtowaniu nawyków żywieniowych dziecka główną rolę odgrywa środowisko rodzinne i szkolne. Dzieci i młodzież stanowią grupę społeczną szczególnie podatną na skutki niewłaściwego żywienia [20]. Skuteczną metodą profilaktyki wielu chorób jest prawidłowa dieta wzbogacona w produkty żywności funkcjonalnej, a więc zawierająca sterole i stanole roślinne, probiotyki, prebiotyki, witaminy oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe [20, 21]. Intensywny rozwój i dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego obserwuje się we wczesnym dzieciństwie (do drugiego roku życia dziecka). Kwasy tłuszczowe omega-3 mają duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju niemowląt, dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa, w wieku przedszkolnym i szkolnym. Wywierają one korzystny wpływ na rozwój i czynność układu nerwowego, rozwój funkcji poznawczych oraz prawidłowy rozwój fizyczny i psychoruchowy. Przeprowadzono badania oceniające funkcje poznawcze u zdrowych, 4-letnich dzieci po zastosowaniu kwasu dokozaheksaenowego (400 mg/dzień) przez cztery miesiące. W analizie regresji wykazano dodatnią, istotną statystycznie korelację pomiędzy stężeniem tego kwasu we krwi a wyższą oceną według skali PPVT (Peabody Picture Vocabulary Test) [22]. Kwasy tłuszczowe omega-3 w diecie małego dziecka poprawiają zdolność zapamiętywania, przyspieszają procesy myślowe, usprawniają koncentrację oraz podwyższają współczynnik inteligencji (IQ). Odgrywają także ważną rolę w regulacji snu, łagodzą stres, agresję i nadpobudliwość dziecięcą, poprawiają wzrok oraz wykazują skuteczność w leczeniu dysleksji u dzieci. W prowadzonych badaniach wykazano, że suplementacja kwasami omega-3, omega-6 i flawonoidami może prowadzić do zmniejszenia objawów zespołu ADHD u dzieci [23]. Wyniki badań oceniających wpływ kwasów omega-3 u dzieci z zespołem ADHD nadal nie są jednoznaczne, ale pozytywne efekty są widoczne po zastosowaniu wysokich dawek tych kwasów. Biologiczna rola kwasów omega-3 polega również na ich korzystnym wpływie na gospodarkę lipidową, ciśnienie krwi, podatność tętnic i funkcje śródbłonka, a także na działaniu przeciwzakrzepowym i przeciwzapalnym. Wykazują one więc działanie przeciwmiażdżycowe [24]. Podstawowym źródłem kwasów omega-3 jest tłuszcz ryb morskich. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że dzienne spożycie g tłustych ryb morskich wiąże się ze zmniejszeniem o 50% ryzyka zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca [25]. Natomiast w innych badaniach stwierdzono, że spożywanie mięsa ryb powodowało zmniejszenie ogólnego wskaźnika śmiertelności, a nie tylko zgonów na skutek choroby niedokrwiennej serca [26]. Biorąc pod uwagę wyniki ostatnich badań wskazujących na bardzo niskie spożycie ryb morskich w naszym kraju, w szczególności w kilku rejonach Polski, należy sądzić, iż niewystarczające jest pokrycie zapotrzebowania na niezbędne kwasy tłuszczowe omega-3 tj.: EPA kwas eikozapentaenowy i DHA kwas dokozaheksaenowy. Właściwe pokrycie powinno dostarczać tych kwasów na poziomie 0,2-0,3% wydatkowanej energii. Polskie Towarzystwo Pediatryczne i Polskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą postanowiły wspólnie podjąć działania mające na celu zapobieganie tym niedoborom w codziennym żywieniu ludzi, szczególnie w populacji kobiet w ciąży, niemowląt i dzieci. Jest bowiem faktem dobrze udokumentowanym zarówno w badaniach podstawowych, jak i klinicznych, że kwasy EPA i DHA mają bezpośredni i znaczący wpływ na rozwój płodowy dziecka oraz jego dalszy dobry stan zdrowia w przyszłości. Przygotowane przez ekspertów zalecenia zawierają zarówno podstawowe dane dotyczące biologicznych mechanizmów działania kwasów omega-3 (EPA i DHA), jak i wskazówki praktyczne dla lekarzy pediatrów, lekarzy rodzinnych oraz producentów suplementów i żywności funkcjonalnej. W sytuacji niedoborów kwasów omega-3 w diecie wskazana jest suplementacja preparatami zawierającymi te kwasy. Eksperci Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i Polskiego Towarzystwa 52
5 Pac-Kożuchowska E. Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dziecka Badań nad Miażdżycą zalecają w codziennym żywieniu kobiet w ciąży i niemowląt od 6 tygodnia życia, łączne spożycie kwasów EPA i DHA od 1,0 do 1,5 g. W zalecanych dawkach spożycie kwasów omega-3 jest w pełni bezpieczne. Dzieci do drugiego roku życia powinny otrzymywać wyłącznie kwasy EPA i DHA w postaci suplementów po konsultacji z lekarzem pediatrą, ale tylko jako preparaty podlegające kontroli przez odpowiednie władze sanitarne. Należy podkreślić, że kobiety w ciąży i dzieci pomiędzy 2. a 7. rokiem życia nie powinny spożywać ryb morskich, a w szczególności tuńczyka i łososia, częściej niż 1 raz w tygodniu ze względu na zwiększone ryzyko zatrucia rtęcią i/lub dioksynamii. W tej grupie uzupełnieniem niedoborów w diecie powinny być suplementy o kontrolowanej zawartości EPA i DHA. Dla dzieci od 7. roku życia zalecane jest spożycie ryb morskich przynajmniej 2 razy w tygodniu w szczególności śledzi, makreli, halibuta, dorsza, sardynek. Dodatkowym cennym źródłem roślinnym kwasów omega-3, mogą być orzechy i produkty otrzymywane z ziaren o wysokiej zawartości kwasu ALA (alfa-linolenowy). Suplementy zawierające EPA i DHA są szczególnie wskazane dla dzieci obciążonych rodzinną historią chorób układu krążenia oraz nadwagą i otyłością, gdyż mogą zapobiegać zaburzeniom gospodarki lipidowej i nadciśnieniu tętniczemu. Stała suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3 w diecie zapobiega arytmii i agregacji płytek, a więc jest także zalecana w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego [27]. Regularne spożywanie gotowych preparatów zawierających kwasy omega-3 oraz witamin (D i E) daje pewność dostarczenia organizmowi stałej dawki tych składników. Dodatkową zaletą gotowych preparatów jest niski poziom toksyn oraz możliwość stałej kontroli jakości, co zapewnia, że ich spożycie jest bezpieczne. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Ziemlański S., Socha P.: Normy i zalecenia dotyczące spożycia tłuszczów ze szczególnym uwzględnieniem dzieci oraz kobiet ciężarnych i karmiących. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka, 1999:1, 2/3, [2] Socha J.: Żywienie a rozwój dziecka w pierwszym roku życia. Standardy Medyczne, 2003:9 supl., [3] Szostak W.B., Cybulska B.: Narodowy Program Profilaktyki Cholesterolowej w Polsce: dokonania i wyzwania przyszłości. Med. Metab., 1999:3, [4] Kłosiewicz-Latoszek L., Grzybek A.: Żywienie w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia. Terapia, 1999:7, [5] Książyk J.: Karmienie naturalne a rozwój. Standardy Medyczne, 2003:9 supl., [6] Innis S.M.: Polyunsaturated fatty acids in human milk: an essential role in infant development. Adv. Exp. Med. Biol., 2004:554, [7] Książyk J.: Zasady żywienia dzieci i młodzieży. Pediatria, 2005:6, [8] Birch E.E., Garfield S., Hoffman D.R. et al.: A randomized controlled trial of early dietary supply of long-chain polyunsaturated fatty acids and mental development in term infants. Dev. Med. Child. Neurol., 2000:3, [9] Makrides M., Neumann M.A., Simmer K., Gibson R.A.: A critical appraisal of the role of dietary long-chain polyunsaturated fatty acids on neural indices of term infants: a randomized, controlled trial. Pediatrics., 2000:1, [10] Innis S.M: The role of dietary n-6 and n-3 fatty acids in the developing brain. Dev. Neurosci., 2000:5-6, [11] Hoffman D.R., Birch E.E., Castaneda Y.S. et al.: Visual function in breast-fed term infants weaned to formula with or without longchain polyunsaturates at 4 to 6 months: a randomized clinical trial. J Pediatr., 2003:6, [12] Koletzko B., Sauerwald U., Keicher U. et al.: Fatty acid profiles, antioxidant status, and growth of preterm infants fed diets without or with long-chain polyunsaturated fatty acids. A randomized clinical trial. Eur J. Nutr., 2003:5, [13] Socha P.: Znaczenie długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w żywieniu niemowląt. Ped. Pol., 1999:3, [14] Socha P., Kwiecień J., Stolarczyk A.: Znaczenie tłuszczu w żywieniu niemowląt i małych dzieci. Standardy Medyczne., 2003:9 supl., [15] Dangour A.D., Uauy R.: N-3 log-chain polyunsaturated fatty acid for optimal function during brain development and agein. Asia. Pac. J. Clin. Nutr., 2008:17, suppl.1, [16] Singal A., Cole T.J., Fewtrell M., Lucas A.: Breastmilk feeding and lipoprotein profile in adolescents born preterm: follow-up of a prospective randomised study. Lancet, 2004:363, [17] Owen C.G., Whincup P.H., Odoki K. et al.: Fant feeding and blood cholesterol a study in adolescents and a systematic reviev. Pediatrics., 2002:110, [18] Ballabriga A.: Lipids in Childchood Nutrition: Importance of Fats in Food Composition. Nestle Nutrition Services. Feeding from Toddlers to Adolescence. Nestec Ltd., Vevey, Switzerland [19] Amorim-Cruz J.A.: Dietary habits and nutritional status in adolescents over Europe-Southern Europe. Eur. J. Clin. Nutr., 2000:54/suppl, 1,
6 Praca przeglądowa Endokrynol. Ped., 7/2008;4(25):49-54 [20] Kozłowska-Wojciechowska M.: Tłuszcze pokarmowe w profilaktyce miażdżycy. Medycyna po dyplomie, 2003:2, [21] Szostak W.B., Cybulska B.: Profilaktyka miażdżycy w świetle postępów wiedzy. Czynniki Ryzyka., 2002:2-3, [22] Ryan A.S., Nelson E.B.: Assessing the effect of docosahexaenoic acid on cognitive functions in healthy, preschool children a randomized placebo-controlled, double-bind study. Clinical Pediatrics, 2008:47,4, [23] Kidd P.M.: Attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in children: rationale for its integrative management. Altern. Med. Rev., 2000:5, [24] Mori T.A., Woodman R.J.: The independent effects of eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid on cardiovascular risk factors in human. Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care., 2006:9, [25] Marckmann P., Gronbaek M.: Fish consumption and coronary heart disease mortality. A systematic review of prospective cohort studies. Eur. J. Clin. Nutr., 1999:53, [26] Mozaffarian D., Rimm E.B.: Fish intake, contaminants, and human health: evaluating the risk and the benefits. Jama., 2006:296, [27] Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (PTP) i Polskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą (PTBnM). Czynniki Ryzyka, 2007:1,
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium - formuła, dla której potwierdzono w badaniach korzystny wpływ na parametry rozwoju OUN* Rozwój dziecka przebiega w czterech obszarach * W porównaniu
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597
ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597 Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących
Bardziej szczegółowoPiotr Socha. Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Interdyscyplinarna szkoła zimowa, 2014 Zdjęcie Holenderki Zima 1944/45 2414 urodzonych w
Bardziej szczegółowoCHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Bardziej szczegółowoPokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny
Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny WPROWADZENIE Żywienie niemowląt, a zwłaszcza odpowiedź na pytania: co? kiedy? jak? budzi
Bardziej szczegółowozbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Bardziej szczegółowoWartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku
Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku dr inż. Joanna Szlinder-Richert Morski Instytut Rybacki-Państwowy Instytut Badawczy w Gdyni Gdańsk, 24 maj 2013 Dlaczego zaleca sięjedzenie ryb Strawne
Bardziej szczegółowoPrzedmowa. Zawartość. 1. Wprowadzenie Kompleksowe podejście do żywienia Koncepcja równowagi (bilansu)
140964 Zawartość Przedmowa 1. Wprowadzenie 1.1. Kompleksowe podejście do żywienia 1.2. Koncepcja równowagi (bilansu) 1.2.1. Model podaży i zapotrzebowania 1.2.2. Przekarmienie 1.2.3. Niedożywienie 1.2.4.
Bardziej szczegółowoSANPROBI Super Formula
SUPLEMENT DIETY SANPROBI Super Formula Unikalna formuła siedmiu żywych szczepów probiotycznych i dwóch prebiotyków Zdrowie i sylwetka a w super formie Zaburzenia metaboliczne stanowią istotny problem medyczny
Bardziej szczegółowoZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI
ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI Optymalnym i fizjologicznym sposobem żywienia niemowląt jest karmienie piersią. Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach przez zdrową matkę w pełni
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoSuplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia
Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia DHA supplementation in critical periods of life - how to implement Polish and International
Bardziej szczegółowoOlej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E. Omega-3. Wyjątkowa formuła wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię
Olej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E Wyjątkowa formuła wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię Dlaczego kwasy tłuszczowe są tak ważne? Kwasy tłuszczowe należą do grupy
Bardziej szczegółowo- szac. zapotrzebowanie O pok. naturalny
Białko w żywieniu niemowląt i małych dzieci D. Gruszfeld Klinika Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka IP CZD Plan Rola białka Skutki niedoboru białka Skutki nadmiaru białka Ocena zapotrzebowania
Bardziej szczegółowoTrienyl. - kwas alfa-iinolenowy (C 18:3) - kwas eikozapentaenowy (EPA, C 20:3) - kwas dokozaheksaenowy (DCHA, C 22:6)
Trienyl - kwas alfa-iinolenowy (C 18:3) - kwas eikozapentaenowy (EPA, C 20:3) - kwas dokozaheksaenowy (DCHA, C 22:6) Stosowany w leczeniu przeciwmiażdżycowym i w profilaktyce chorób naczyniowych serca
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowoNazwa producenta Ilość w opakowaniu handlowym. opak. Cena części / netto / słownie : zł groszy. Kwota podatku VAT słownie : zł groszy
Załącznik nr 1 Część nr 1 - Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Mleko początkowe. Opis produktu leczniczego, postać, dawka, ilość w opakowaniu j.m.. Nazwa handlowa, postać w opakowaniu
Bardziej szczegółowo"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
Bardziej szczegółowo(Tekst mający znaczenie dla EOG)
L 119/4 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 7.5.2011 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 440/2011 z dnia 6 maja 2011 r. w sprawie udzielenia i odmowy udzielenia zezwolenia na niektóre oświadczenia zdrowotne
Bardziej szczegółowoPolskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D 2009
ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 57 Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D 2009 Zalecenia opracowane przez Zespół Ekspertów w składzie: Prof. Jadwiga Charzewska Kierownik
Bardziej szczegółowoWarszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013
Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa, III Kongres Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, 12 października 2013 Nieskuteczna
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoRADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 25 stycznia 2011 r. (25.01) (OR. en) 5610/11 DENLEG 7
RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 25 stycznia 2011 r. (25.01) (OR. en) 5610/11 DENLEG 7 PISMO PRZEWODNIE Od: Komisja Europejska Data otrzymania: 21 stycznia 2011 r. Do: Sekretariat Generalny Rady Dotyczy:
Bardziej szczegółowoWymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej
Bardziej szczegółowoKorzyści z wegetarianizmu
Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej
Bardziej szczegółowoGDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)
1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego
Bardziej szczegółowoKwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Broszura informacyjna IDF (Factsheet) kwiecień 2016 Uwaga krajowa: tłumaczenie na język polski zostało sfinansowane ze środków FUNDUSZU PROMOCJI MLEKA
Bardziej szczegółowopotrzebujemy ich 1 g, by nasz organizm dobrze funkcjonował.
Specjaliści od zdrowego żywienia biją na alarm. Jemy za mało ryb morskich, co oznacza, że w organizmie przeciętnego Polaka brakuje nienasyconych kwasów Omega 3, uważanych przez wielu naukowców za złoty
Bardziej szczegółowoPAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki
Bardziej szczegółowoGENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu
Bardziej szczegółowoparametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoPro-zdrowotne działanie substancji aktywnych, których źródłem są batoniki Omisie med dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci.
Pro-zdrowotne działanie substancji aktywnych, których źródłem są batoniki Omisie med dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci. Obecnie nie ulega wątpliwości, że niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
Bardziej szczegółowoZatwierdzone oświadczenia żywieniowe
Zatwierdzone oświadczenia żywieniowe Oświadczenia żywieniowe i warunki ich stosowania zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE
ZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE RACJONALNIE = ZDROWO Zdrowa dieta jest jednym z najważniejszych elementów umożliwiających optymalny wzrost, rozwój i zdrowie. Ma przez to wpływ na fizyczną i umysłową
Bardziej szczegółowoŻywienie, które wspomaga rozwój mózgu
MATERIAŁ PRZEZNACZONY WYŁĄCZNIE DLA SPECJALISTÓW OCHRONY ZDROWIA, ŻYWIENIA I DIETETYKI Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium 1 w płynie zawiera 0,3% DHA*, pojemność 59 ml w butelce, 6 butelek
Bardziej szczegółowo10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych
10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną
Bardziej szczegółowoNormy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoCo z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z
Bardziej szczegółowoLipidy OLEJ. Kwasy t uszczowe. Kwasy t uszczowe Omega6 COOH COOH CH3. Schéma acides gras omega 6 COOH
Lipidy CH 3 R CH3 Kwasy t uszczowe Kwasy t uszczowe Omega3 Lipidy Schéma acides gras omega 6 CH3 Kwasy t uszczowe Omega6 23 TRAN Kwasy t uszczowe Wielonienasycone kwasy t uszczowe zawarte w pokarmie ulegajà
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoRejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010
Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 711 717 Halina Weker 1, 3, Małgorzata Więch 1, Marta Barańska 2, Hanna Wilska 3 ANALIZA ZMIAN W PROFILU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GOTOWEJ ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ
Bardziej szczegółowoRACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r.
RACJONALNE ŻYWIENIE Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Polega na systematycznym dostarczaniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach
Bardziej szczegółowoOMEGA TEST BADANIE PROFILU KWASÓW TŁUSZCZOWYCH
BADANIE PROFILU KWASÓW TŁUSZCZOWYCH Organizm człowieka zbudowany jest z około 10 bilionów komórek. To od ich stanu zależy nasze zdrowie i samopoczucie. Kluczem do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki
Bardziej szczegółowoNormy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część I Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish
Bardziej szczegółowoWitamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Agnieszka Szlagatys-Sidorkiewicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański Uniwersytet Medyczny Witamina D w chorobach
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU!
PROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU! Jak dożyć do 100, będąc silnym i sprawnym fizycznie i psychicznie PROJEKT EDUKACYJNY POD PATRONATEM Program edukacji zdrowotnej w zakresie żywienia
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoŚniadanie jeść czy nie jeść? To nie jest trudne pytanie.
Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Wydział V Nauk Medycznych Polska Akademia Nauk Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Śniadanie jeść czy nie
Bardziej szczegółowoUNIKALNA, PROZDROWOTNA KONCEPCJA PROZDROWOTNYCH MLECZNYCH BATONIKÓW OMISIE DLA DZIECI Z KWASAMI OMEGA 3
UNIKALNA, PROZDROWOTNA KONCEPCJA PROZDROWOTNYCH MLECZNYCH BATONIKÓW OMISIE DLA DZIECI Z KWASAMI OMEGA 3 WSTĘP WSTĘP Wprowadzenie na rynek żywności funkcjonalnej przeznaczonej w szczególności dla dzieci,
Bardziej szczegółowoEkskluzywna receptura wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię
/1/ Olej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E Omega-3 Ekskluzywna receptura wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię /2/ Dlaczego kwasy tłuszczowe Omega-3 są ważne? Kwasy tłuszczowe
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoSylabus przedmiotu. Zakład Dietetyki Klinicznej
Sylabus przedmiotu Dietetyka (Zakład Dietetyki Klinicznej) 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (Kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów np.: Zdrowie publiczne I stopnia
Bardziej szczegółowoBanting - tabletki Tiens kategoria: ZIOŁA, HERBATKI i SUPLEMENTY > Tiens
Glinka Agency Zapraszamy do sklepu www.multistore24.pl mail;sklep@multistore24.pl Warszawa tel. +48 602 395 051 Banting - tabletki Tiens kategoria: ZIOŁA, HERBATKI i SUPLEMENTY > Tiens Producent: Tiens
Bardziej szczegółowoZDROWO JEM. Mamo! Tato! - ZDROWO ROSNE!
Mamo! Tato! To od Was zależy, co znajdzie się na moim talerzu, a potem - w brzuszku. Wybierajcie mądrze i nauczcie mnie jeść zdrowe oraz smaczne produkty. Tę naukę musimy zacząć już teraz. Kolorowanka
Bardziej szczegółowoPOLSKIE TOWARZYSTWO POŁOŻNYCH ZARZĄD GŁÓWNY
POLSKIE TOWARZYSTWO POŁOŻNYCH ZARZĄD GŁÓWNY ul. Jackowskiego 41, 60-512 Poznań tel. (061) 8547-227, fax (061) 8547-226 REKOMENDACJA POLSKIEGO TOWARZYSTWA POŁOŻNYCH W ZAKRESIE STOSOWANIA KWASU DOKOZAHEKSAENOWEGO
Bardziej szczegółowoNowe dane naukowe Cochrane kwestionują pogląd, że suplementy omega 3 zmniejszają ryzyko chorób serca, udaru mózgu lub zgonu
Kontakt z mediami: Katie Abbotts M +44(0) 7810 504380 E kabbotts@cochrane.org or pressoffice@cochrane.org Nowe dane naukowe Cochrane kwestionują pogląd, że suplementy omega 3 zmniejszają ryzyko chorób
Bardziej szczegółowoPowszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska
Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowo4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE. suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach
4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach JESTEŚ RODZICEM MŁODEGO SPORTOWCA? Czy Twoje dziecko uczęszcza na treningi minimum 2 razy w tygodniu? Zdarzyło się, że
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoSkładniki pokarmowe i ich rola w żywieniu
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: kucharz Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 1. Ocena Nazwa działu / wymagania Znaczenie nauki
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoKwasy tłuszczowe. Kate Brophy
Kwasy tłuszczowe Kate Brophy Biologiczne wytłumaczenie podłoża autyzmu staje się coraz istotniejsze, gdyż lekarze i rodzice szukają sposobów leczenia patologii i zaburzeń, które często są niezdiagnozowane
Bardziej szczegółowoDokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość
2009R0983 PL 11.07.2014 002.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 983/2009 z
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoMIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Bardziej szczegółowoDieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT
Dieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT Odżywianie oparte na tłuszczach jest coraz częściej stosowane w sportach wytrzymałościowych. Jakie korzyści płyną ze wzrostu spożycia lipidów i kiedy można stosować taką
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka
Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoPiramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS
Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
Bardziej szczegółowoNnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie
Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie dr n. med. Tomasz Stępieo Dział Nauki, Badao i Rozwoju Marinex International www.clinicaltrial.gov Omega-3, fish oil, n-3
Bardziej szczegółowoCzynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe
Bardziej szczegółowoŻywność, żywienie, zdrowie
Żywność, żywienie, zdrowie est modus in rebus Roman Cichon CM UMK 2013 ŻYWNOŚĆ BEZPIECZNA pod względem higienicznym, UMOŻLIWIAJĄCA dostarczanie potrzebnych składników odżywczych, UMOŻLIWIAJĄCA prawidłowe
Bardziej szczegółowostandardy medyczne prof. Ewa Helwich konsultant krajowy w dziedzinie neonatologii
Stanowisko grupy ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3 Position
Bardziej szczegółowoTajemnica magnezu (część pierwsza)
Tajemnica magnezu (część pierwsza) Magnez, wapń, potas i sód są podstawowymi jonami niezbędnymi do zachowania równowagi pomiędzy poszczególnymi fizjologicznymi procesami w organizmie. Odchylenia od prawidłowego
Bardziej szczegółowoMlekovita największym producentem mleka w Polsce w 2015 r.
Mlekovita największym producentem mleka w Polsce w 2015 r. 594 mln litrów mleka, czyli 20% całej polskiej produkcji tyle w ubiegłym roku wyprodukowała wysokomazowiecka spółdzielnia mleczarska. Tym samym
Bardziej szczegółowoWarzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu.
Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu. Dostarczają także kwasu foliowego. Zawierają znaczne ilości składników
Bardziej szczegółowoLAMININE OMEGA +++ Informacje o produkcie
LAMININE OMEGA +++ Informacje o produkcie NAWIĄZUJĄC DO DANYCH GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO W POLSCE W 2011r. Z powodu chorób układu krążenia zmarło 440,9 na każde 100 tys. osób W Polsce wykryto cukrzycę
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska
Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2016 Ciśnienie tętnicze krwi Ciśnienie wywierane
Bardziej szczegółowoCo to jest dietetyka?
Co to jest dietetyka? Dietetyka to nauka, która bada jak to, co spożywamy wpływa na nasze zdrowie i wydajność organizmu. Bada pewne składniki pożywienia, które mogą wpływać na nasze zdrowie. Na przykład
Bardziej szczegółowoZadbaj o swoje zdrowie już dziś
Zadbaj o swoje zdrowie już dziś Jurata Jurkun Specjalista ds. odżywiania i kontroli wagi Centrum Zdrowego Odżywiania i Kontroli Wagi w Suwałkach Zmiany cywilizacyjne Zmiany cywilizacyjne Transport Zbiory
Bardziej szczegółowoSkładniki pokarmowe i ich rola w żywieniu
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik żywienia i usług gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 2. Ocena Nazwa
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoTematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2
Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowoAfrican Mango - recenzja, opis produktu
African Mango - recenzja, opis produktu African mango to popularne obecnie suplementy diety wspomagające odchudzanie, stworzone na bazie pestek afrykańskiego mango. Skutecznie pomagają w utracie nadmiaru
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowo