Etnografia i folklorystyka żydowska w Polsce do roku Międzynarodowa Konferencja Naukowa

Transkrypt

1 Etnografia i folklorystyka żydowska w Polsce do roku 1945 Międzynarodowa Konferencja Naukowa International Academic Conference Organizator: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie Organizer: The State Ethnographic Museum in Warsaw 1-3 września 2015 / 1-3 September 2015

2 Program konferencji / Conference Program Dzień pierwszy / Day One 8:30-9:20 Rejestracja uczestników / Registration dr Piotr Grącikowski, 9:25-9:30 dr Adam Czyżewski Powitanie / Welcome 9:30-9:45 dr Adam Czyżewski Wprowadzenie / Conference Introduction 9:45-10:10 prof. Barbara Kirshenblatt- Gimblett Przyszłość etnografii i folklorystyki żydowskiej / The Future of Jewish Ethnography and Folkloristics Sylwetki / Silhuettes 10:15-10:40 Dorota Liliental Moja prababka, ambasadorka sztetla / My Great Grandmother, the Ambassador of the Shtetl 10:45-11:10 prof. Olga Mulkiewicz- Goldberg Indywidualne i zbiorowe badania etnograficzne w okresie międzywojennym / Individual and Collective Ethnographic Research in the Interwar Period 11:15-11:40 Rabbi Michael Joseph Schudrich O Abrahamie Gombinerze / Lecture on Abraham Gombiner

3 11:45-12:10 dr Konrad Górny Sula Benet (Sara Benetowa) / Sula Benet Max Weinreich początki żydowskiej antropologii kulturowej / Max Weinreich Beginnings of Jewish 12:15-12:40 dr Alina Cała Cultural Anthropology S. A. An-ski i Nojech Pryłucki. Jeden problem, dwa podejścia / S. A. An-sky and Noyekh Prilutski. Two 12:45-13:10 prof. Valery Dymshits Different Views on the Same Problem 13:15-13:35 Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate 13:35-14:40 Przerwa / Break Środowisko Badawcze / Research Field 14:40-15:05 dr Alicja Maślak- Maciejewska Szymona Dankowicza projekt zbierania przysłów żydowskich (1862) i jego krytyka / Szymon Dankowicz's Project of Jewish Proverb Collection (1862) and a Critical View thereof Karty z życzeniami a Jerozolimski Uniwersytet Hebrajski / Blessing Scrolls and the Hebrew University of 15:10-15:35 dr Rina Benari Jerusalem Nauka i polityka. Relacje polsko-żydowskie w środowisku antropologów i etnologów międzywojennego Lwowa / Science and Politics. Polish-Jewish Relationship Among Anthropologists and Ethnologists in 15:40-16:05 dr Olga Linkiewicz Inter-war Lviv 16:10-16:30 Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate 17:00-18:30 Projekcja archiwalnego filmu w jidysz (,,Bezdomni ) / Screening of an Archival Film in Yiddish ( The Homeless )

4 Dzień drugi / Day Two Kolekcje Etnograficzne / Ethnographic Collections Sztuka niska i sztuka wysoka przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. O kolekcji i prezentacji sztuki żydowskiej we Lwowie / Folk Art and High Art Past, Present and Future. The Collection and Display of 9:00-9:25 dr Sarah Zarrow Jewish Art in Lviv Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie / Slivers 9:30-9:55 dr Piotr Grącikowski of Memory. What We Know about the Jewish Collection of the Ethnographic Museum in Warsaw 10:00-10:20 Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate Tematy i Motywy / Subjects and Themes Modlitwy dla kobiet (tchines) i ich obecność w piśmiennictwie etnografów (folklorystów) żydowskich przed 1939 rokiem / Prayers for Women (Tchines) and their Presence in Jewish Ethnographers' and Folklorists' 10:30-10:55 dr Anna Jakimyszyn Studies before 1939 Żydowskie legendy o powstaniu styczniowym zebrane przez A. Almiego / The Polish Insurrection of :00-11:25 prof. Haya Bar-Itzhak in Jewish Legends Collected by A. Almi Motywy chrześcijańskie w medycynie ludowej Żydów polskich / Christian Motifs in Polish Jews Folk 11:30-11:55 dr Marek Tuszewicki Medicine 12:00-12:20 Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate 12:20-13:30 Przerwa / Break

5 Opowieści o Gąbinie / Gombin Stories Wojciech Wasilewski, 13:30-13:55 Michał Sroka, dr Adam Czyżewski O pracy nad makietą synagogi w Gąbinie / The Work on the Model of the Gombin Synagogue 14:00-15:00 Bella Szwarcman- Czarnota Rejzl z Gąbina. O poezji Rejzl Żychlińskiej / Rejzl from Gombin. On Rejzl Zychlinska's Poetry 15:00-15:45 Oprowadzanie po wystawie,,czas świętowania" / Guided Tour of Exhibition "Celebration Time" 16:00-17:30 Wieczór filmowy: Andrzej Titkow Takie miejsce i Album rodzinny / Movie Night: Andrzej Titkow Such a place, The Family Album 17:30-20:00 Wizyta w POLIN / Visit in POLIN

6 Dzień trzeci / Day Tyree Źródła Wizualne / Visual Sources Fotografia etnograficzna dokumentująca życie Żydów w Polsce studium z zakresu antropologii wizualnej 9:15-9:40 dr Grażyna Kubica / Ethnographic Documentary Photography of Jews in Poland a Study on Visual Anthropology Portret Żydów: z archiwum fotograficznego wypraw Semena An-skiego / Creating the Portrait of the 9:45-10:10 Aleksandr Ivanov Jewish People: Photo Archive of Semen An-sky s Expeditions 10:15-10:40 prof. Shalom Sabar O kartach pocztowych jako źródle badań etnograficznych / Postcards as an Ethnographic Source Dom z kuczką w polskim krajobrazie kulturowym. Tradycja stan badań zagadnienia ochrony / Małgorzata Michalska- Nakonieczna House with Kuczka (a sukkah) in Polish Cultural Landscape. Tradition State of Research Protection Issues 11:15-11:35 Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate Miscellanea dr Eleonora Bergman, 11:45-12:10 Jan Jagielski Kalendarz ścienny: znaki zodiaku w synagogach / Wall Calendar: Zodiac Signs in Synagogues

7 Koleje losu: Okruchy z drugiego życia Niny Zyk / 12:15-12:40 Susan Faine The Life Lived: Nina Zyk and the Detritus of a Life 2 Żydzi w Lublinie w okresie 20-lecia międzywojennego w świetle ksiąg metrykalnych i innych dokumentów zarys problematyki / Inter-war Lublin's Jews Based on Registry Books and Other Documents Outline of 12:45-13:10 Patrycja Wołyńczuk Issues dr Monika Szabłowska- Żydowski folklor na łamach prasy polsko-żydowskiej w XX w. / Jewish Folklore in the Pages of Polish- 13:15-13:40 Zaremba Jewish Press in the 20th Century Świat za kratami - obraz życia na marginesie społecznym w Pieśniach złodziejskich Szmuela Lehmana / 13:45-14:10 Agnieszka Jeż The World Behind Bars Life on the Social Margin in Shmuel Lehman's Thieves' songs Komentarz i dyskusja / Commentary and Debate 14:15-14:50 Podsumowanie i zakończenie / Summary 14:50-16:00 Przerwa / Break Wieczór filmowy: Andrzej Titkow Bezsenność / 16:00-17:15 Movie Night: Andrzej Titkow Insomnia

8 Barbara Kirshenblatt-Gimblett Przyszłość etnografii i folklorystyki żydowskiej Etnografia i folklorystyka żydowska zawsze były przedsięwzięciami o charakterze ratunkowym, próbującymi wyprzedzić rychłe zniknięcie przedmiotu swoich badań. I choć dla tej dziedziny wiedzy zegar wielokrotnie wskazywał już za pięć dwunasta, funkcjonuje ona do dziś. Nawet holokaust i jego katastrofalne skutki nie przesunęły wskazówki na nieruchomą północ. To, co in situ w Polsce miało być etnografią ocalającą, przerodziło się w badania kultury na odległość, nie tylko w znaczeniu czasowym, ale też przestrzennym. W latach powojennych projekt badania kultury na odległość (Culture at a Distance) Margaret Mead i Ruth Benedict zaowocował książką Life Is With People: The Jewish Little-Town of Eastern Europe (1957), najbardziej przekrojowym studium życia Żydów w Europie Wschodniej (głównie w Polsce). W tym czasie rozpoczęto również prace nad Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry, w najbardziej systematyczny sposób dokumentującym wykorzystanie jidysz jako języka mówionego, obejmującym źródła etnograficzne i folklorystyczne. Historia ta nie dobiegła jeszcze końca i wciąż wiele zostało do odkrycia. Pojawiły się nowe sposoby dokumentowania, nowe narzędzia teoretyczne do analizowania materiału zebranego przed II wojną światową, w czasie jej trwania i po niej. Są wreszcie wciąż żywe tradycje polskich Żydów, praktykowane zarówno w kraju, jak i zagranicą, które czekają na swojego etnografa i folklorystę. prof. Barbara Kirshenblatt-Gimblett profesor emerytowana Uniwersytetu i Performance Studies, New York University, Doradca Dyrektora / Główny Kurator Wystawy Stałej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. The Future of Jewish Ethnography and Folkloristics The field of Jewish ethnography and folkloristics was always a salvage enterprise racing against the clock of the imminent disappearance of its subject. The eleventh hour struck many times, indeed keeps striking to this day. Not even the Holocaust, with its catastrophic consequences, brought the clock to a midnight standstill. What had been salvage ethnography in situ in Poland became the study of culture at a distance, not only in time but also in space. In the years immediately after the war, the Culture at a Distance project of Margaret Mead and Ruth Benedict resulted in Life Is With People: The Jewish Little-Town of Eastern Europe (1957), the single most comprehensive ethnographic account of Jewish life in Eastern Europe (and largely Poland). Around the same time, the Language and Culture Atlas of Ashkenazic Jewry, the most systematic documentation of Yiddish as a spoken language, including ethnographic and folkloristic material, was initiated. The story is not over, and there is still much to recover. There are new approaches to documentation, new theoretical tools for the analysis of material collected before, during, and after the war, and, not least, there are living traditions among Polish Jews today, both in Poland and abroad, awaiting their ethnographer and folklorist. Barbara Kirshenblatt-Gimblett, Prof. University Professor Emerita and Professor Emerita of Performance Studies, New York University, Advisor to the Director / Chief Curator, Core Exhibition, POLIN Museum of the History of Polish Jews.

9 Dorota Liliental Moja prababka, ambasadorka sztetla Dziedzictwo Reginy Lilientalowej ma osobisty wymiar dla Doroty Liliental, która dziś czerpie z dzieł swojej prababki wiedzę o tradycjach przodków. Tradycjach, które po spustoszeniu dokonanym przez Shoah przestały być kultywowane. Około sto lat temu, w czasach, kiedy etnografia żydowska dopiero kiełkowała jako odrębna dziedzina wiedzy, Lilientalowa napisała w przedmowie do Świąt Żydowskich : Jest obowiązkiem wszystkich Żydów i każdego innego narodu, mającego szacunek wobec swojej przeszłości, uwieczniać to, co dawne. Trzeba się spieszyć, czynić to, ponieważ dziedzina żydowskiego folkloru jest prawie nieruszona, a życie zaciera krok po kroku dawne tradycje". Przebywająca od czasów młodości w kręgu intelektualistów skupionych wokół Icchoka Lejbusza Pereca, świadoma ogromnego bogactwa aszkenazyjskiej kultury, Lilientalowa z pietyzmem utrwalała w swoich pracach unikalną obrzędowość sztetla. Chciała świat, w którym dorastała jako dziecko, ocalić przed unicestwieniem. Walczyła o status degradowanego języka jidysz i o jego lepszą recepcję wśród nieżydowskiej społeczności, o to, by Żydom nie narzucano obcych standardów kulturowych. Poprzez prace Lilientalowej przemawia żydowski lud ze swoimi pieśniami, tradycjami, przesądami i baśniami. Dzieci na podwórku znów skandują rymowanki, uczniowie chederu płatają figle mełamedowi, a pełne troski matki obdarowują swe pociechy amuletami. Nieobecni stają się Obecni. Dorota Liliental absolwentka Wydziału Sztuk Dramatycznych kalifornijskiego Uniwersytetu w Berkeley (1988). Po kilkunastu latach emigracji w Stanach Zjednoczonych, wróciła do Polski, kraju swojego dzieciństwa. Mieszka w Warszawie, pracuje jako aktorka filmowa, lektorka użyczająca głosu w nagraniach radiowych i telewizyjnych oraz jako lektorka języka angielskiego i tłumaczka. Członkini Stowarzyszenia Drugie Pokolenie Potomkowie Ocalałych z Holocaustu". My Great Grandmother, the Ambasador of the shtetl The legacy of Regina Lilientalowa has a personal significance for Dorota Liliental. Today, she absorbs the knowledge about the traditions of her ancestors from her great-grandmother's works. The traditions that have no longer been cultivated after the desolation caused by the Shoah. About 100 years ago, in the times when Jewish ethnography just started to germinate as a distinct branch of study, Lilientalowa wrote in the preface to Jewish Holidays: All the Jews as well as other nations, having respect for their past, ought to preserve the things that are gone by. One must hurry to do so, because the field of the Jewish folklore is almost untouched, and, step by step, life keeps blearing the old traditions. As one of the intellectuals in the circle of Isaac Leib Peretz, whom she had known since her youth, and thus being aware of the enormous richness of the Ashkenazi culture, she perpetuated in her works the unique rites of the shtetl with pietism. She wanted to save the world she had grew up in from annihilation. She fought for the status of the degraded Yiddish language, and for its better reception among the non-jewish community, and she fought against imposing foreign cultural standards on Jews. Through Lilientalowa's works, we can hear the voice of the common Jewish people, together with their songs, their traditions, superstitions and fables. And again, the children in the yard chant nursery rhymes, mothers give their offspring amulets as gifts, and the students of cheder play pranks on the melamed. The Absent become Present. Dorota Liliental graduated from the Dramatic Arts Department at the University of California in Berkeley (1988). After over a dozen years of emigration spent in the United States, she returned to her native Poland, the country of her childhood. Dorota lives in Warsaw, works as a film actress and does voice-overs for Tv and radio recordings. She also works as a translator and teaches English. A member of the Association "The Second Generation The Descendants of the Holocaust Survivors."

10 Olga Mulkiewicz-Goldberg prof. Olga Mulkiewicz-Goldberg uczona polska i izraelska, zasłużona dla badania kultury Żydów polskich. Pochodzi z Gorlic. Studia etnologiczne ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim, doktoryzowała się na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie pracowała w latach W 1967 r. wraz z mężem, prof. Jakubem Goldbergiem, wyemigrowała do Izraela. Przez lata związana z Uniwersytetem Hebrajskim, członkini między innymi Society of Jewish Art w Jerozolimie. Do najważniejszych jej publikacji należą: Ethnographic Topics Relating Jews in Polish Studies (1989), Stara i nowa ojczyzna. Ślady kultury Żydów polskich (2003). Olga Mulkiewicz-Goldberg, Prof. Polish and Israeli academic renowned for her studies of Polish Jews culture. She comes from Gorlice. Graduated in ethnology at the Jagiellonian University and received her doctorate at Łódz University, where she worked from In 1967 with her husband, Professor Jakub Goldberg, emigrated to Israel. For many years cooperated with the Hebrew University, member of the Society of Jewish Art in Jerusalem. Her most important works include: Ethnographic Topics Relating Jews in Polish Studies (1989), Stara i nowa ojczyzna. Ślady kultury Żydów polskich (2003).

11 Rabin Michael Schudrich Rabin Michael Schudrich ur r. w Nowym Jorku w Stanach Zjednoczonych. Studiował w szkole żydowskiej w Nowym Jorku, a w 1997 r. ukończył State University of New York w Stony Brooks na kierunku religioznawstwo. Schudrich otrzymał także smichę (uprawnienie do pełnienia funkcji rabina) w Yeshiva University (pol. jesziwa) i tytuł magistra historii na Uniwersytecie Columbia w W latach pełnił funkcję rabina w gminie żydowskiej w Japonii. Był zaangażowany w upamiętnienie bohaterstwa konsula Sugihary. Jeszcze w okresie studiów Schudrich zaczął podróżować po Europie Wschodniej, gdzie prowadził wycieczki grup żydowskich i spotykał się z ocalałymi członkami żydowskich społeczności. W 1990 r. osiadł z rodziną w Warszawie i pracował dla Fundacji Ronalda S. Laudera. W 1998 r. wyjechał do Nowego Jorku, aby powrócić do Polski w czerwcu 2000 r. jako rabin Warszawy i Łodzi. W grudniu 2004 r. został naczelnym rabinem Polski. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń. Ma córkę Ariannę. Rabbi Michael Schudrich born in New York City in Educated in Jewish Day Schools in the NY area, he graduated from SUNY at Stony Brook in 1997 with Religious Studies major. Schudrich received smicha through Yeshiva University and received an MA in history from Columbia in Schudrich served as rabbi of the Jewish Community of Japan from He was also concerned with the recognition of the heroism of Consul Sugihara. As a student in the 1970 s, Schudrich began his travels to East Europe by leading Jewish groups to those countries and meeting with the remnants of the Jewish communities. In 1990, Schudrich began working for the Ronald S. Lauder Foundation and spent residing in Warsaw, Poland. In June 2000, Rabbi Schudrich returned to Poland as the Rabbi of Warsaw and Lodz and in December 2004 was appointed Chief Rabbi of Poland. Rabbi Schudrich is the recipient of several awards and medals. He has one daughter, Arianna.

12 Konrad Górny Sara Benetowa Sula Benet Można postawić tezę, że do niedawna postać Sary Benetowej, znanej w światowej antropologii kulturowej jako Sula Benet, była w Polsce prawie nieznana lub po prostu zapomniana. Fakt ten może budzić zdziwienie, gdyż była ona cenioną i znaną w świecie, a zwłaszcza w USA, badaczką naukową i profesorem uniwersytetów amerykańskich. Znana jest np. jej współpraca z Margaret Mead, która napisała przedmowę do jednej z jej licznych publikacji. Wspomnienie sylwetki Sary Benetowej wydaje się więc uzasadnione, ze względu na jej wkład w dorobek polskiej, a przede wszystkim światowej antropologii. dr Konrad Górny adiunkt w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego. Zainteresowania badawcze to antropologia i socjologia społeczności lokalnych, wielokulturowość, pogranicza kulturowe, antropologia kultury społeczeństw pozaeuropejskich, antropologia filmu, antropologia miasta, metodologia badań terenowych. Sekretarz redakcji czasopisma naukowego Zeszyty Etnologii Wrocławskiej oraz autor wielu artykułów naukowych i dwóch książek, m.in. Antropologicznosocjologiczne studium społeczności lokalnych w okresie transformacji. Przypadek Włodawy i powiatu włodawskiego (2003). Sara Benetowa Sula Benet It might be said that until recently Sara Benetowa, whom Cultural Anthropology knows as Sula Benet, was almost unknown or simply forgotten. A surprising fact, since she was a renowned scholar (especially in the USA) and a professor of American universities. For example, she co-operated with Margaret Mead, who wrote a preface to one of her numerous publications. Thus, due to Sula Benet's contribution to Polish and especially world anthropology, a tribute to her is justified. Konrad Górny, Ph.D. assistant professor in Ethnology and Cultural Anthropology Department of the University of Wrocław. His studies focus on anthropology and sociology of local communities, multiculturalism, cultural borders, cultural anthropology of non-european societies, anthropology of film, urban anthropology and field studies methodology. Assistant editor in an academic magazine Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, author of numerous academic texts and two books, e.g.: Antropologiczno-socjologiczne studium społeczności lokalnych w okresie transformacji. Przypadek Włodawy i powiatu włodawskiego (2003).

13 Alina Cała Max Weinreich początki żydowskiej antropologii kulturowej Max Weinreich, jeden z współtwórców Żydowskiego Instytutu Naukowego w Wilnie, pozostaje kimś wyjątkowym, zarówno w polskiej, jak i żydowskiej nauce. Zaczynał podobnie jak wielu ówczesnych folklorystów i etnografów badał twórczość ludową Żydów wschodnioeuropejskich (Estonia, Łotwa, Litwa). Tak jak współcześni mu etnografowie, stosował metodologię pozytywizmu. Dość wcześnie jednak jego działalność badawcza przestała mieścić się w ramach tradycyjnej etnografii, choćby dlatego, że zainteresował go język, którym posługiwali się Żydzi. Zaczął badać dialektyczne odmiany języka jidysz. Był twórcą literackiej formy tego języka formy, która nie miała czasu, by zaistnieć w kulturze żydowskiej, zniszczonej przez hitlerowców. Przełomem było stypendium amerykańskie, które zaowocowało współpracą Weinreicha z socjologami: Florianem Znanieckim, Edwardem Sapirem, Johnem Dollardem i E. Franklinem Frazierem. Pod ich wpływem zainteresował się problemem alienacji społecznej grup dyskryminowanych. Łącząc metody socjologii i etnografii, zainicjował w Wilnie badania nad źródłami wywołanymi. Trzykrotnie ogłoszone konkursy na autobiografie młodzieży żydowskiej przyniosły bardzo ciekawy materiał, który od niedawna jest dogłębnie badany. Nie jest to już jednak źródło stricte etnograficzne. W jego badaniu bardziej przydatne są metody antropologii kulturowej, choć ze względu na upływ czasu znaczenie ma również znajomość metodologii historii. W referacie omówiony zostanie ten zbiór dokumentów oraz niezrealizowane zamierzenia badawcze Weinreicha. dr Alina Cała etnografka, badaczka terenowa, doktor nauk historycznych, pracownica naukowa Żydowskiego Instytutu Historycznego, członkini zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny. Autorka książek poświęconych stosunkom polsko-żydowskim, m.in. Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim ( ) (1989), Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej (1987) oraz zbiorów tekstów: Ostatnie pokolenie: autobiografia polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego (2003) oraz Dzieje Żydów w Polsce : teksty źródłowe (1997, wspólnie z Heleną Datner). Wraz z Hanną Węgrzynek i Gabrielą Zalewską jest współautorką encyklopedii Historia i kultura Żydów polskich (2000). Max Weinreich Beginnings of Jewish Cultural Anthropology Max Weinreich, one of the founders of the Jewish Scientific Institute in Vilnius, is a remarkable man for both Polish and Jewish science. As many contemporary folklorists and ethnographers, he began his career by studying the folk art of East- European Jews (Estonia, Latvia, Lithuania) and similarly to other ethnographers he employed positivist methodology. However, his studies quickly surpassed the limits of traditional ethnography, for example because he got interested in the language used by the Jews. He began studying dialectic forms of the Yiddish language. He was the creator of the language's literary form, which did not have the time to develop in the Jewish culture destroyed by the Nazis. The American scholarship was a turning point and resulted in cooperation with sociologists like Florian Znaniecki, Edward Sapir, John Dollard and E. Franklin Frazier, whose influence made him look closer at the problem of social alienation of groups discriminated against. In Vilnius, by combining sociological and ethnographic methods, he initiated studies of solicited sources. Three competitions for autobiographies written by the Jewish youth brought in very interesting material, which is currently being studied. However, it is not exactly an ethnographic source, since studying it requires the methods employed by cultural anthropology. Moreover, due to the time passed, the knowledge of historical methodology is also useful. The paper discusses this document collection as well as Weinreich's uncompleted academic plans. Alina Cała, Ph.D. ethnographer, field researcher, doctor of the humanities, employee of Jewish Historic Institute, board member of the Jewish Historic Institute Association. Author of books on Polish-Jewish relations, for example: "Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim ( )" (1989), "Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej" (1987) and collections of texts: "Ostatnie pokolenie: autobiografia polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego" (2003) and "Dzieje Żydów w Polsce : teksty źródłowe" (1997, with Helena Datner). With Hanna Węgrzynek and Gabriela Zalewska a co-author of "The History and Culture of Polish Jews" (2000).

14 Valery Dymshits S.A. An-ski i Nojech Pryłucki. Jeden problem, dwa podejścia Zarówno Semen An-ski, jak i Nojech Pryłucki wyrazili swoje podejście do problemu kolekcjonowania folkloru żydowskiego w opracowaniach naukowych. An-ski zrobił to w artykule Żydowska twórczość Ludowa («Еврейское народное творчество», Пережитое, 1, 1908), Pryłucki zwarł zaś swoje folklorystyczne kredo w przedmowie do zbioru pieśni ludowych wydanych w 1911 w jidysz. Badacze prezentowali całkowicie odmienne podejścia do problematyki studiów folklorystycznych. Wystąpienie poświęcę analizie różnic pomiędzy podejściami badawczymi An-skiego i Pryłuckiego. Wykażę, że wynikały one w znacznym stopniu z reprezentowanych przez znanych badaczy i kolekcjonerów odmiennych światopoglądów i postaw polityczno-ideologicznych. prof. Valery Dymshits w 1982 r. ukończył Petersburski Instytut Technologiczny, w roku 1986 uzyskał tytuł doktora nauk, a w 1996 doktora habilitowanego w dziedzinie Chemii. Od 1988 roku poświęcił się również badaniom etnografii żydowskiej i folkloru, sztuce profesjonalnej i ludowej, żydowskiej literaturze pisanej w jidysz i po rosyjsku. Od 1999 r. jest członkiem Centrum Petersburg Judaica, które aktualnie jest integralną częścią Petersburskiego Uniwersytetu Europejskiego. W latach uczestniczył w 23 ekspedycjach, prowadząc badania z zakresu etnografii Żydów, sztuki tradycyjnej, folkloru i historii mówionej w Ukrainie, Mołdawii, Białorusi, Rumunii, krajach Bałtyckich, Azji Środkowej oraz na Kaukazie. S.A. An-sky and Noekh Prilutski. Two different views on the same problem An-sky and Prilutski both published their theoretical approaches to collecting Jewish folklore. An-sky did it in his article On Jewish Folk-Creativity («Еврейское народное творчество», Пережитое, 1, 1908). Prilutski developed his folkloristic credo in a preface to the collection of folksongs (1911) and did it in Yiddish. Both researchers demonstrated absolutely opposite reasons and philosophy of folklore studies. My paper is dedicated to analyses of the difference between views of An-sky and Prilutski. I will show that this difference is based on the difference between two political ideologies of the famous researchers and collectors. Vlery Dymshits, Prof. graduated from St. Petersburg Technological Institute in 1982, granted therein in 1986 the degree of Candidate of Science and in 1996 the degree of Doctor of Science (Chemistry). Since 1988 he has been involved in studies of Jewish ethnography, folklore, professional and folk art, Jewish literature in Yiddish and in Russian. Since 1999 he is a participant of «Petersburg Judaica» Center (PJ). Now PJ is the integral part of European University at St. Petersburg. In he took part in 23 expeditions, carrying out studies of Jewish ethnography, traditional art, folklore and oral history in Ukraine, Moldavia, Byelorussia, Baltic States, Central Asia, Caucasus and Romania.

15 Alicja Maślak-Maciejewska Szymona Dankowicza projekt zbierania przysłów żydowskich (1862) i jego krytyka W 1862 r. S. Dankowicz, rabin, kaznodzieja i nauczyciel opublikował na łamach warszawskiej Jutrzenki apel o zbieranie z ust ludu żydowskiego przysłów, a następnie opublikowanie ich w tym czasopiśmie. Jak zauważał, przysłowia mają istotne znaczenie dla kształtowania tożsamości narodu, wśród którego powstały, a także posiadają wartość historyczną. Dankowicz sam rozpoczął to dzieło i, razem z apelem, opublikował pierwszą zebraną przez siebie grupę przysłów. Skupiał się przede wszystkim na powiedzeniach z literatury rabinicznej i zestawiał je z przysłowiami funkcjonującymi w kulturze polskiej. W sumie na łamach Jutrzenki ukazały się jedynie trzy części jego zbioru, a sam projekt nie został zrealizowany w zamierzonym przez Dankowicza zakresie, co mogło wyniknąć z ostrej krytyki, z jaką się spotkał. Zarzucano mu bowiem zbytne zamiłowanie do archeologii i niepotrzebne propagowanie języka jidysz, a jego inicjatywie zbytną drobiazgowość na prawidłowe ukształcenie ludu wpływu nie wywierającą. W referacie opiszę inicjatywę Dankowicza, kontekst, w jakim powstała oraz kontrowersje, jakie wywołała. Zagadnienie to wydaje się istotne, gdyż mimo ograniczonego zasięgu przedstawionej inicjatywy można uznać ją za jeden z pierwszych tego typu pomysłów w Europie Środkowo-Wschodniej, a Dankowicza za pioniera etnografii żydowskiej na tych terenach. dr Alicja Maślak-Maciejewska absolwentka historii sztuki i judaistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 2015 r. uzyskała tytuł doktora. Jej zainteresowania badawcze obejmują dzieje Żydów w XIX w. ze szczególnym uwzględnieniem Galicji i Krakowa oraz historię judaizmu postępowego na ziemiach polskich. Jest autorką książki pt. Rabin Szymon Dankowicz ( ) życie i działalność (2013), oraz kilku artykułów na temat krakowskiego środowiska Żydów postępowych. Szymon Dankowicz's project of collecting Jewish proverbs (1862) and a critical view thereof In 1862 Dankowicz a rabbi, preacher and teacher published in Jutrzenka, a Warsaw-based magazine, a call to collect from Jewish people's mouths proverbs and then publish them in the magazine. He noticed that proverbs are an important element in the process of shaping the identity of the nation where they were created and also they have some historical value. Dankowicz began by example and together with the appeal he published the first batch of proverbs he had collected. He focused mainly on sayings in rabbi literature and contrasted them with proverbs functioning in Polish culture. Three parts of his collection appeared in Jutrzenka, the project's results disappointed Dankowicz, perhaps due to the intense criticism directed at the endeavour. Dankowicz was accused of too much love of archaeology and unnecessary promotion of Yiddish; his initiative focuses on minute details not important for shaping a people. My text presents a more detailed look at Dankowicz's initiative, the context in which it was created and the controversy it caused. The topic seems important, since despite the limited range of Dankowicz's project, it can be considered as one of first such ideas in Central and Eastern Europe and the man himself a pioneer of Jewish ethnography in this region. Alicja Maślak-Maciejewska, Ph.D. graduated from History of Art and Jewish Studies of the Jagiellonian University, where in 2015 she received her Ph.D. degree. Her studies focus on the history of Jews in the 19th century, especially in the Galicja region and Kraków, as well as the history of Progressive Judaism in Poland. Author of Rabin Szymon Dankowicz ( ) - życie i działalność, 2013, and a number of articles about progressive Jews in Kraków.

16 Rina Benari Karty z życzeniami a Jerozolimski Uniwersytet Hebrajski W wykładzie przedstawię różne aspekty kart z życzeniami (pism gratulacyjnych), wysłanych wiosną 1925 roku z Diaspory do Eretz Israel (Ziemi Izraela), wychwalających otwarcie Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie na Górze Skopus. Uwagę skupię na piśmie z Mławy, miasta na północnym Mazowszu. Przedstawię trzy główne zagadnienia: - kontakt między Diasporą i ludnością Eretz Izrael, wydanie okolicznościowej publikacji w Polsce wychwalającej powstanie Uniwersytetu w Jerozolimie, opisywanego jako nowa narodowa świątynia. - kontakt pomiędzy lokalną, małomiasteczkową placówką edukacyjną a poważną instytucją powstającą na Ziemi Izraela, który oddaje złożoność akademickiego świata żydowskiego w Polsce międzywojennej i odzwierciedla tęsknotę za Syjonem. - dialog pomiędzy tekstem a ilustracją zawartą w piśmie z Mławy, który podkreśla napięcie istniejące między przeszłością i tradycją tym co symboliczne, a współczesnym Izraelem reprezentującym naukę i przyszłość. Na końcu opowiem o powrocie zwoju do Mławy pod koniec 2008 roku. dr Rina Benari autorka rozprawy doktorskiej pod kierunkiem prof. Olgi Mulkiewicz-Goldberg, zatytułowanej Recounting the Ruined Culture The experience of the object in personal remembrance as a symbolic present among former Jewish townlets' residents in Poland presently living in Israel", którą obroniła na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Wykladała w Instytucie Folkloru Żydowskiego i Komparatystyki Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie oraz w Zakładzie Studiów Żydowskich na Uniwersytecie Wrocławskim. Aktualnie pracuje w AMCHA National Israeli Center for Psychosocial Support of Survivors of the Holocaust and the Second Generation. Blessing Scrolls and the Hebrew University of Jerusalem The paper will discuss the different aspects of Blessing Scrolls sent in the spring of 1925 from Diaspora to Eretz Israel, acclaiming the inauguration of the Hebrew University of Jerusalem on Mount Scopus; focusing on the individual case of the Scroll from the town of Mława in Poland. There will be presented three central dialogue issues: - Dialogue between the Diaspora and the Population in Eretz Israel; As special publications dedicated to the event were published in Poland acclaimed the advent of the new University in Jerusalem described as a new national temple. - Dialogue between the small town's educational institutions and the academic institution developing in Eretz Israel; due to the Jewish academic complexity in the inter war period in Poland which reflect the yearning to Zion. - Dialogue between the text and the illustration in the Scroll from Mława; focusing on the significant tension between the symbolic traditional past and the modern Israeli scientific future. The conclusion will focus on the scroll's journey home to Mława in the fall of Rina Benari, Ph.D. Ph.D. thesis written under the supervision of Prof. Olga Mulkiewicz-Goldberg: "Recounting the Ruined Culture The experience of the object in personal remembrance as a symbolic present among former Jewish townlets' residents in Poland presently living in Israel"; submitted and received from the Hebrew University of Jerusalem. In the past lecturer at the department of Jewish and Comparative Folklore at the Hebrew University of Jerusalem and guest lecturer at the department of Jewish Studies at the Wroclaw University in Poland. Recently working at AMCHA National Israeli Center for Psychosocial Support of Survivors of the Holocaust and the Second Generation.

17 Olga Linkiewicz Nauka i polityka. Relacje polsko-żydowskie w środowisku antropologów i etnologów międzywojennego Lwowa Świat międzywojennego Lwowa jest idealizowany zarówno we wspomnieniach byłych mieszkańców, jak i w polskiej historiografii. Wiemy jednak, że napięcia o charakterze politycznym i narodowościowym dominowały w przekazie medialnym i niektórych obszarach przestrzeni społecznej. Lata trzydzieste były naznaczone nacjonalizmem i wystąpieniami antysemickimi, które szczególnie wyraźnie oddziaływały na życie uniwersyteckie. Jak układały się stosunki osobiste i środowiskowe między Polakami i Żydami, zajmującymi się etnologią i antropologią rasową, w tym w obszarze relacji mistrz uczeń? Z katedrami pod kierownictwem Jana Czekanowskiego i Adama Fischera oraz Towarzystwem Ludoznawczym byli związani między innymi Henryk Biegeleisen, Samuel Czortkower, Gizela Frenkel, Gizela Lempert i Henryk Perls. Istotną cezurą w działaniach ośrodka lwowskiego był rok 1934 i intensyfikacja działań państwa polskiego, które skierowały badania etnografów na tereny pogranicza narodowościowego w Galicji Wschodniej. W referacie poddaję analizie relacje między naukowcami polskimi i żydowskimi w kontekście rywalizacji narodowej, politycznej i dyscyplinarnej oraz przemian związanych z kształtowaniem naukowej ekspertyzy w międzywojennej Polsce. dr Olga Linkiewicz adiunkt w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się historią społeczną Polski w XX wieku i historią nauki. Prowadziła badania etnograficzne dotyczące tożsamości i pamięci o przeszłości w Polsce, na Ukrainie i Białorusi. Jest autorką artykułów na temat społeczności chłopskich, w tym m.in. Peasant Communities in Interwar Poland s Eastern Borderlands: Polish Historiography and the Local Story (2014). Jej nowy projekt dotyczy relacji między nauką i polityką w okresie formowania się i instytucjonalizacji nauk społecznych w Polsce międzywojennej. Science and Politics. Polish-Jewish Relationship Among Anthropologists and Ethnologists in Inter-war Lviv The world of inter-war Lviv is idealised both in the memories of ex-inhabitants and in Polish historiography. However, we do know that political and ethnic tensions dominated the media and some areas of the social space. The 1930s bore the mark of nationalism and anti-semitic disturbances, which were especially visible in university life. What did personal and professional relations between Poles and Jews studying ethnology and racial anthropology look like, also on the "masterapprentice" level? Among others, Henryk Biegeleisen, Samuel Czortkower, Gizela Lempert, Gizela Frenkel and Henryk Perls were connected to the Ethnological Society and the faculties led by Jan Czekanowski and Adam Fischer marks a turning point in the Lviv circle's activities and intensified government s initiatives, which directed ethnographers to the ethnic borderland of the East Galicia region. The paper analyses the relations between Polish and Jewish academics in the context of national, political and professional rivalry, as well as the changes related to formation of academic expertise in interwar Poland. Olga Linkiewicz, Ph.D. assistant professor in the Institute of History of the Polish Academy of Sciences. Her studies focus on social history of Poland in the 20th century and the history of science. Has conducted ethnographic studies on identity and remembering the past in Poland, Ukraine and Belarus. Author of articles about rural communities, e.g.: Peasant Communities in Interwar Poland s Eastern Borderlands: Polish Historiography and the Local Story (2014). Her new project discusses the relation between science and politics in the times when social sciences coalesced in interwar Poland.

18 Sarah Zarrow Sztuka niska i sztuka wysoka przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. O kolekcji i prezentacji sztuki żydowskiej w lwowskim Muzeum Muzeum Żydowskie we Lwowie, planowane od 1910 r. a otwarte w 1934 r., wykorzystywało obiekty i dzieła sztuki, by wzmocnić świadomość żydowskiej historii i poczucie zakorzenienia we Lwowie. Żydzi byli już wtedy przedmiotem badań historycznych; twórcy lwowskiego muzeum chcieli, by pokazywało ono przynależność Żydów do polskiej ziemi poprzez prezentację pięknych judaików i przykładów architektonicznej spuścizny żydowskiego Lwowa. Byłby to argument za dalszym trwaniem żydowskiej społeczności w tym mieście, wbrew trudnej codzienności ówczesnych Żydów. Wybór prostych, niebudzących krytyki środków dla osiągnięcia celu, jakim było wykorzystanie wystawy sztuki, a może też obiektów etnograficznych, dla wzmocnienia świadomości dziedzictwa i historii lwowskich Żydów, nie okazał się łatwy. W okresie międzywojennym i latach poprzedzających Wielką Wojnę wyłoniły się dwie strategie: jedna zakładała pokazywanie żydowskiej sztuki ludowej i rzemiosła w muzeach na ziemiach polskich leżących wcześniej na terenach różnych zaborów, we współpracy z innymi (nieżydowskimi) polskimi i ukraińskimi organizacjami; druga stworzenie muzeum społeczności żydowskiej we Lwowie, które pokazałoby dziedzictwo architektury i blednącą chwałę galicyjskich Żydów. Koncepcje te stanowiłyby realizację dwóch ideologicznych celów: powiązania z lokalnymi elitami habsburgskimi i polskimi, oraz identyfikacji z innymi, lokalnymi mniejszościami narodowymi, zwłaszcza z Ukraińcami. Referat, oparty na dokumentach instytucji, opublikowanych pracach etnograficznych, aktach osobowych, śledzi rozwój etnografii żydowskiej na ziemiach polskich. dr Sarah Zarrow wykładowczyni wizytująca w Center for European and Mediterranean Studies (CEMS) na Uniwersytecie w Nowym Jorku. Uzyskała stopień doktora w ramach międzywydziałowego programu Instytutu Historii oraz Hebraistyki i Studiów Judaistycznych (NYU Skirball) na Uniwersytecie Nowojorskim. Stypendystka Center for Jewish History, YIVO, the Remarque Institute i Memorial Foundation for Jewish Culture. Redaktorka naczelna nowego, internetowego czasopisma jidyszystycznego In geveb. Folk Art and High Art, Past, Present, and Future: The Collection and Display of Jewish Art in Lviv Lviv s Jewish museum, opened in 1934 but first imagined in 1910, used artifacts and art to bolster a sense of Jewish history and rootedness to place in Lviv. Jews were already an object of historical study; the creators of Lviv s museum intended that the museum demonstrate Jewish belonging on Polish soil through the historical presentation of fine Judaica and examples of the built heritage of Jewish Lviv. In that way, a case would be made for the continuation of Jewish life in Lviv that bypassed the contemporary fraught reality of Lviv Jewry. Achieving the goal of using display of art, and potentially ethnographic objects, to bolster a sense of Leopolitan Jewish heritage and history did not lend itself to a clear, uncontested, or straightforward means. Two strategies emerged in the years immediately before the Great War and in the interwar period: that of highlighting Jewish folk art and artisan Judaica in a series of museums over all of the partitioned Polish areas, in cooperation with other (non-jewish) Polish and Ukrainian organizations, and that of creating a Jewish community museum in Lemberg, one that showcased the built heritage and fading glory of Galician Jewry. These two aims would accomplish dual ideological goals: affiliation with local Habsburg and Polish elites, and identification with the other local national minorities, most notably Ukrainians. This paper draws on institutional reports, published ethnographies, and personal papers to trace an evolving practice of Jewish ethnography in Polish lands. Sarah Zarrow, Ph.D. a Visiting Scholar at the Center for European and Mediterranean Studies (CEMS) at New York University. She holds a doctorate from New York University, from the joint program of the Skirball Department of Hebrew & Judaic Studies and the History Department. She has held fellowships from the Center for Jewish History, YIVO, the Remarque Institute, and the Memorial Foundation for Jewish Culture. She is a managing editor of the new online Yiddish Studies journal In geveb.

19 Piotr Grącikowski Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie W zbiorach warszawskiego Muzeum Etnograficznego znajdowała się przed wojną kolekcja eksponatów związanych z kulturą żydowską. Tak jak inne zbiory zgromadzone w gmachu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul. Krakowskie Przedmieście 66, uległa ona zniszczeniu we wrześniu 1939 r. W niniejszym referacie staram się zebrać wszystkie istniejące wzmianki na temat kolekcji judaistycznej. Tłem jest tu historia rozwoju Muzeum Etnograficznego. Celem referatu jest nie tylko ocalenie pamięci o żydowskich zbiorach i darczyńcach, ale i zainspirowanie dzisiejszych muzealników, kolekcjonerów i mecenasów kultury do odbudowania kolekcji. dr Piotr Grącikowski ur. w 1976 r. we Wrocławiu. Literaturoznawca, doktor nauk humanistycznych w specjalności literatura i kultura żydowska, pracownik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Zajmuje się historią etnografii, historią gier i zabaw, literaturą popularną. Autor pracy doktorskiej Portret etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej, napisanej w Zakładzie Studiów Żydowskich Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Marcina Wodzińskiego, oraz szeregu artykułów naukowych i popularyzatorskich. Slivers of Memory. What We Know about the Jewish Collection of the Ethnographic Museum in Warsaw Before the war The State Ethnographic Museum's collection included objects of Jewish culture. Like other collections in the museum's building on Krakowskie Przedmieście 66 they were destroyed in September This paper attempts to collect all available information about that Judaic collection, while the history of the Ethnographic Museum will provide a suitable background. The paper not only aims to save the memory of Jewish collections and donators, but also wants to inspire contemporary museologists, collectors and patrons of the arts to restore the collection. Piotr Grącikowski, Ph.D. born in 1976 in Wrocław. Literary scholar, specialist in Jewish literature and culture, employee of the Ossolineum Library in Wrocław. His studies focus on the history of ethnography, games and popular literature. Author of a number of academic and popularizing articles and a doctoral thesis titled Regina Liliental - a portrait of a Jewish ethnographer, written under the supervision of professor Marcin Wodziński in Jewish Studies Faculty of the University of Wrocław.

20 Anna Jakimyszyn Modlitwy dla kobiet (tchines) i ich obecność w piśmiennictwie etnografów (folklorystów) żydowskich przed 1939 rokiem W tradycji żydowskiej doby nowożytności hebrajski termin tchinot, określający początkowo modlitwy zanoszone do Najwyższego przez pramatki, został rozszerzony na zbiory modlitw adresowanych przede wszystkim do żydowskich dziewcząt i kobiet. Nie stosowano jednak hebrajskojęzycznej formy tego rzeczownika, lecz jidyszową tchines. Tchines stanowiły odrębny gatunek literacki rozwijający się w kręgu kultury aszkenazyjskiej. Z tej przyczyny ich cechą charakterystyczną było użycie języka jidysz. Był to bowiem język codziennej komunikacji, przez co ułożone w nim modlitwy pozostawały w pełni zrozumiałe dla kobiet (tego samego nie można było powiedzieć o tekstach w języku hebrajskim). Zawężenie grona użytkowników tchines do przedstawicielek płci pięknej zaważyło na ich specyfice, formie i treści. Tchines odmawiane były przez kobiety przy różnych okazjach w czterech miejscach (w synagodze, na cmentarzu, w domu oraz w mykwie). Można wśród nich wyodrębnić modlitwy związane z dwoma cyklami: liturgicznym, w którym uczestniczyła niewiasta na przestrzeni całego żydowskiego roku, oraz cyklem życia, który rozciągał się na wszystkie etapy jej egzystencji od narodzin do śmierci. Oba cykle przeplatały się. Odwołujące się do nich modlitwy łączyło jedno: koncentrowały się wokół spraw istotnych dla niewiast. Poprzez recytacje tchines, kobieta uświęcała wykonywane przez siebie czynności bądź też wyrażała swoje pragnienia. Nie oznaczało to zarazem, iż kobiece modlitwy zamykały się jedynie w kręgu domoworodzinnym i odwoływały do indywidualnych życzeń czy potrzeb. W modlitewnikach zamieszczano również prośby wznoszone za osoby, z którymi modląca się nie była spokrewniona oraz błagania o ogólnym charakterze i znaczeniu, jak choćby modlitwy o dobro całego Izraela. Tchines drukowane były od połowy XVII wieku. Modlitewniki zawierały od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu modlitw. Ich odmawianie nie było obligatoryjne. Nie było również tradycji nakazującej utrzymanie modlitw odmawianych w danej intencji w stałej, niezmiennej postaci. Mimo że tak w formie ustnej, jak i drukowanej tchines obecne były w kręgu kultury aszkenazyjskiej, zainteresowanie analizą treści i znaczenia tych modlitw było w okresie przedwojennym niewielkie. Traktowano je jako część rytuału religijnego, w konsekwencji nie uznając za źródło do badań nad historią i kulturą żydowską. W rezultacie nieliczne były wzmianki odwołujące się do tego typu materiału. Nie oznacza to jednak, iż był on całkowicie pomijany. Wybrani ludoznawcy, folkloryści, etnografowie okresu przedwojnia włączali bowiem tchines do omawianych zagadnień. Jak to wyglądało i kto podejmował takie działania, przedstawione zostanie w referacie. Prayers for women (tchines) and their presence in works of Jewish ethnographers (folklorists) before 1939 In modern Jewish tradition the meaning of the Hebrew word tchinot, which initially meant the prayers recited by the matriarchs, has been extended and now includes collections of prayers for Jewish girls and women. However, instead of the noun's Hebrew form, the Yiddish form tchines is used. Tchines were a separate genre that developed in Ashkenazi culture and thus they were in Yiddish - the language used in everyday communication. Unlike texts in Hebrew, prayers in Yiddish could be understood by women. Narrowing the target group for tchines to women influenced the prayers' uniqueness, form and content. Tchines were recited on various occasions, in four places (synagogue, graveyard, home and mikvah). The prayers can be divided into two groups, each corresponding to the liturgical cycle, in which a woman dr Anna Jakimyszyn adiunkt, wicedyrektor ds. studenckich w Instytucie Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk-judaista. Autorka monografii Żydzi krakowscy w dobie Rzeczypospolitej Krakowskiej. Status prawny. Przeobrażenia gminy. System edukacyjny (2008), Mykwa. Dzieje żydowskiej łaźni rytualnej przy ul. Szerokiej w Krakowie (2012) oraz wielu artykułów. Tłumaczka tekstu Statut krakowskiej gminy żydowskiej z roku 1595 i jego uzupełnienia (2005). Zainteresowania naukowe koncentruje na dziejach polskich gmin żydowskich, w szczególności historii gminy krakowskiej, historii żydowskiej książki oraz żydowskiej etnografii, ze szczególnym uwzględnieniem tchines. Członek Komisji Historii i Kultury Żydów Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiego Towarzystwa Studiów Jidyszystycznych. Anna Jakimyszyn, Ph.D. professor, vice director for Students Affairs at the Faculty of Jewish Studies of Jagiellonian University in Kraków, a historian and a specialist in Judaic studies. Author of Żydzi krakowscy w dobie Rzeczypospolitej Krakowskiej. Status prawny. Przeobrażenia gminy. System edukacyjny (2008), Mykwa. Dzieje żydowskiej łaźni rytualnej przy ul. Szerokiej w Krakowie

21 consecrated her activities or expressed her desires. However, women's prayers were not limited to the family circles or individual needs or wishes. Prayer books also included requests on behalf of the people the praying person participated throughout a Jewish year, and to the life cycle - which spanned her entire life. Both cycles were interwoven. The prayers had one common kernel: they focused on issues important for women. By reciting tchines, a woman was not related to, as well as general prayers, for example, for prosperity of whole Israel. Tchines were printed since the mid-seventeenth century. Prayer books counted from several dozen to well over a hundred prayers. Reciting them was not obligatory, likewise, there was no tradition forcing one to keep a given prayer in the same, unchanged form. Although printed or spoken tchines were present in Ashkenazi culture, the interest in their contents and meaning before the war was minimal. They were treated as an element of a religious ritual and thus not qualified as a source for studying Jewish history and culture. As a result, mentions of this source material were scarce. However, it was not completely ignored. Selected folklorists/ethnographers of the interwar period included tchines into their studies. How it was done and by whom will be discussed in my presentation. (2012) and numerous articles. Translated Statut krakowskiej gminy żydowskiej z roku 1595 i jego uzupełnienia (2005). Her work focuss on the history of Polish Jewish communities, especially the history of Kraków community, history of Jewish books and ethnography, with a special focus on tchines. A member of the Commission A member of the Commission of Jewish History and Culture of Polish Academy of Learning, and the Polish Society of Yiddish Studies..

22 Haya Bar-Itzhak Żydowskie legendy o powstaniu styczniowym zebrane przez A. Almiego Prześledzę opowieści powstałe na podstawie legend związanych z powstaniem styczniowym, przedstawionych w zbiorze podań ludowych zebranych przez A. Almiego, wydanym po raz pierwszy w Warszawie w r., w języku jidysz w dzienniku Der Moment ; powtórne wydane one zostały w jidysz w 1927 r. Narracja powstała z nagromadzenia motywów legend ludowych zestawiona zostanie z narracją historyczną i tą stworzoną w nurcie literatury polskojęzycznej z okresu powstania. Postaram się odpowiedzieć na pytania: które z żydowskich niepokojów z tamtych czasów mają odzwierciedlenie w legendach? Czego mogą nauczyć nas legendy o tożsamości politycznej polskich Żydów z tamtego okresu? Czy te ludowe przekazy zgodne są z narracją historyczną, rozpatrującą ten czas jako okres polsko-żydowskiego braterstwa, który nie ma odpowiednika w jakimkolwiek innym momencie w historii relacji polsko-żydowskich. Prof. Haya Bar-Itzhak profesor literatury i folklorystyki, kieruje Instytutem Komunikacji w Akademickim College u Doliny Jezreel imienia Maxa Sterna, szefowa studiów folklorystycznych oraz dyrektor Izraelskiego Archiwum Historii Mówionej przy Uniwersytecie Hajfy. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na żydowskiej literaturze ludowej ze szczególnym uwzględnieniem poetyki i etnograficznego kontekstu. Wydała jedenaście książek, w tym Jewish Poland Legends of Origin, Jewish Ethnography and Folkloristics in Eastern Europe, Israeli Folk Narratives Settlement, Immigration, Ethnicity i około 100 artykułów. W 2014 r. zredagowała pierwszą Encyklopedię tradycji i folkloru żydowskiego. Otrzymała liczne nagrody i stypendia, w tym: American National Jewish Book Award, stypendium Fulbrighta i grant Izraelskiej Fundacji Nauki. Wykładała gościnnie na Uniwersytecie Pensylwanii, Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, prowadziła badania w Instytutucie Simona Dubnowa w Lipsku oraz była stypendystką programu Schustermana na Uniwersytecie Indiany i Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor. Insurrection of 1863 in Jewish Legends Collected by A. Almi In my lecture I examine the narrative created by legends about the 1863 Polish insurrection against the Russian Empire, as reflected in A. Almi collection of folk stories first published in in the Warsaw Yiddish daily Der Moment and later in a volume in Yiddish in Warsaw in The narrative created by the aggregate of the folk legends is examined against the historical narrative and the narrative created by Polish written literature contemporary with the event. The questions raised are: What was on the Jews' mind in those days as reflected in the folk legends? What can the legends teach us about the identity politics of the Polish Jews of that time? Is the folk narrative compatible with the brotherhood between Poles and Jews unparalleled in the annals of Polish Jewry? Haya Bar-Itzhak, Prof. a professor of literature and folklore. She is Chair of the Department of Communication at the Max Stern Academic College of Emek Yezreel, Head of Folklore Studies, and the Academic Director of the Israel Folktale Archives at the University of Haifa. The focus of her research is Jewish folk literature with an emphasis on the ethnographic and poetic aspects.prof. Bar-Itzhak published eleven books

23 among them Jewish Poland Legends of Origin; Jewish Ethnography and Folkloristics in Eastern Europe; Israeli Folk Narratives Settlement, Immigration, Ethnicity and approximately hundred of articles. In 2014 she edited the first Encyclopedia of Jewish Folklore and Traditions. Haya Bar- Itzhak is a recipient of several awards and grants, among them the American National Jewish Book Award, Fulbright fellowship and the Israeli Science Foundation grant. She was a visiting professor at the University of Pennsylvania, the University of California, Berkeley, Research Fellow at Simon Dubnow Institute in Leipzig, Germany, Schusterman Visiting Professor at Indiana University, and at the University of Michigan, Ann Arbor.

24 Marek Tuszewicki Motywy chrześcijańskie w medycynie ludowej Żydów polskich Przedmiotem wystąpienia będzie obecność motywów wywodzących się z chrześcijaństwa w medycynie ludowej Żydów polskich. Przedstawię stosunek tradycyjnej społeczności żydowskiej do wierzeń i obrzędowości jej chrześcijańskich sąsiadów, a także wskażę na konsekwencje tego stosunku dla praktyk obliczonych na zachowanie bądź przywrócenie zdrowia. Główny nacisk położony zostanie na potencjalne zapożyczenia wynikające z bliskich relacji łączących Żydów z lokalną ludnością wiejską. Na podstawie wybranych przykładów, omówię skalę, charakter i znaczenie tych zapożyczeń, w tym formalne ramy ułatwiające lub utrudniające ich adaptację przez wyznawców judaizmu. Ponadto zastanowię się nad innymi drogami, którymi elementy chrześcijańskie zwłaszcza łacińskie formuły magiczne docierały do tradycyjnej ludności żydowskiej. W końcu spróbuję odpowiedzieć na pytanie, na ile omawiane artefakty kultury świadczą o bliskości i otwartości społeczności żydowskiej względem jej chrześcijańskiego otoczenia, na ile zaś o obcości i zamknięciu. Referat oparty jest głównie na źródłach w językach hebrajskim i jidysz, w tym na rękopisach. Dr Marek Tuszewicki ur r., asystent w Instytucie Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jego zainteresowania naukowe koncentruj się wokół języka i kultury jidysz. W 2014 r. obronił doktorat z historii na Uniwersytecie Jagiellońskim, przygotowuje książkę na temat wierzeń i praktyk medycznych w tradycyjnej społeczności żydowskiej w Europie Wschodniej. Od 2008 r. publikował w artykuły w Yiddishe Heftn, Afn Shvel i Cwiszn-Tsvishn oraz przekłady (głównie poezji i yizker-bikher) z jidysz, angielskiego i hebrajskiego. Christian Motifs in Polish Jews Folk Medicine The paper discusses motifs of Christian origins in Polish Jews folk medicine. It discusses the attitude of traditional Jewish community to their Christian neighbors beliefs and observances, as well as presents the consequences of this attitude for health care or healing practices. Particular emphasis is put on potential borrowings resulting from close relations between Jews and a local community. Basing on selected examples the scale, character and importance of these borrowings, including the formal framework that facilitated or hindered the adaptation, will be discussed. Additionally, the paper looks at other ways in which Christian elements, especially Latin magical formulas, reached traditional Jewish communities. Finally, I will try to see if the discussed cultural artefacts show closeness and openness of Jewish communities towards their Christian surroundings, or rather the opposite - their strangeness and separation. The paper bases mainly on Hebrew and Yiddish sources, including manuscripts. Marek Tuszewicki, Ph.D. born in 1981, Assistant at the Institute of Jewish Studies, Jagiellonian University in Kraków. Much of his research and teaching focuses on Yiddish language and culture. In 2014 received a Ph.D. in History from Jagiellonian University and prepares a book on medical beliefs and practices of the traditional Jewish community in the Eastern Europe. He cooperates with JCC Krakow and the Jewish Historical Institute in Warsaw. Since 2008 published numerous articles in Yiddishe Heftn, Afn Shvel and Cwiszn-Tsvishn, as well as translations from Yiddish, English and Hebrew (mainly poetry and yizker-bikher).

25 Wojciech Wasilewski, Michał Sroka, dr Adam Czyżewski O pracy nad makietą synagogi w Gąbinie Na dwa dni przed Jom Kipur, na dzień przed Szabatem, który w 1939 roku bezpośrednio poprzedzał święto, Niemcy podpalili wspaniały gombiński szul, jedną z najpiękniejszych bożnic we wschodniej Europie, a z pewnością jedną z najbardziej okazałych barokowych budowli sakralnych, jakie wzniesiono z drewna w dawnej Polsce. Marzenie o wskrzeszeniu pięknej synagogi, nie opuszczające duchowych spadkobierców dawnego Gąbina, spełniło się w dziele rzeźbiarza Wojciecha Wasilewskiego rekonstrukcji i makiecie architektonicznej stworzonej przez niego na zamówienie i sfinansowanej ze środków pozostających w dyspozycji Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Wojciech Wasilewski artysta rzeźbiarz, projektant mebli i wnętrz, ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie w 1987 r. Jest autorem modelu synagogi w Gąbinie, eksponowanego w aneksie judaistycznym wystawy stałej Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Wraz z Michałem Sroką wykonał opracowanie architektoniczne obiektu oraz wirtualną panoramę sferyczną wnętrza synagogi. Michał Sroka absolwent Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, wcześniej ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Zajmuje się malarstwem, rysunkiem, grafiką, fotografia, tworzeniem obiektów przestrzennych oraz projektowaniem architektonicznym. Jest współautorem opracowania architektonicznego modelu synagogi w Gąbinie oraz panoramy sferycznej wnętrza obiektu. dr Adam Czyżewski antropolog kultury, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczeń prof. Mieczysława Porębskiego i prof. Czesława Robotyckiego, autor prac z dziedziny antropologii miasta, kultury wizualnej i antropologii przedmiotu, m.in. książek Trzewia Lewiatana: antropologiczna interpretacja idei miasta-ogrodu (2001), Honorowa Nagroda SARP (2006), Trzewia Lewiatana: miasta-ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego (2009), współautor zbioru Architecture and Avant- Garde in Poland Rassegna (1996), pod jego redakcją ukazały się: Zwykłe niezwykłe: fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie (2008), Pasja i pragmatyzm (2010). Wykładowca antropologii miasta i kultury wizualnej na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Uniwersytecie Warszawskim. Dyrektor Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

26 The Work on the Model of the Gombin Synagogue Two days before Jom Kippur, one before the Sabbath, which in 1939 preceded the holiday, Germans set fire to the magnificent shul in Gombin one of the most beautiful in Eastern Europe and for certain one of the grandest baroque wooden temples in Poland. The dream of the beautiful synagogue's resurrection had never left the old Gombin inheritors and was fulfilled by Wojciech Wasilewski's work a reconstruction and a model the sculptor created for The State Ethnographic Museum in Warsaw, which also funded the project. Wojciech Wasilewski sculptor, furniture and interior designer, graduated from the Academy of Fine Arts in Kraków in Author of the model of the Gąbin synagogue, presented in the Judaic annexe of a permanent exhibition in the State Ethnographic Museum in Warsaw. With Michał Sroka developed an architectural study of the building and a virtual spherical panorama of the synagogue's interior. Michał Sroka graduate of the Faculty of Painting of the Academy of Fine Arts in Cracow and of the Faculty of Architecture of Cracow University of Technology. His work includes painting, drawing, graphics, photography, models and architectural design. He is a co-author of the architectural study of the Gąbin synagogue and the spherical panorama of the building's interior. Adam Czyżewski, Ph.D. a cultural anthropologist, graduate of the Jagiellonian University, student of Professors Mieczysław Porębski and Czesław Rybotycki, author of works on urban anthropology, visual culture and anthropology of an object, including books such as Trzewia Lewiatana: antropologiczna interpretacja idei miasta-ogrodu (2001), Honorowa Nagroda SARP (2006), Trzewia Lewiatana: miasta-ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego (2009), co-author of the collection Architecture and Avant-Garde in Poland Rassegna (1996), editor of Zwykłe niezwykłe: fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie (2008), Pasja i pragmatyzm (2010). He is a lecturer in Urban Anthropology and Visual Culture at the Jagiellonian University and the University of Warsaw, and Director of The State Ethnographic Museum in Warsaw.

27 Bella Szwarcman-Czarnota Rejzl z Gąbina. O poezji Rejzl Żychlińskiej Rejzl Żychlińska jedna z najwybitniejszych lirycznych poetek żydowskich przyszła na świat w Gąbinie 1910 r., zmarła zaś w Nowym Jorku w 2001 r. Pierwszy tom jej poezji, zarekomendowany przez Icyka Mangera, ukazał się w Warszawie w 1936 r. Droga Żychlińskiej była kręta, tułała się podczas II wojny światowej, ale najbardziej wstrząsające wiersze napisała, gdy na krótko wróciła do rodzinnego Gąbina. Całe swoje życie zarejestrowała w poezji, wracała też do tych dawnych wierszy, stale je zmieniając, poprawiając. Opowiem o jej drodze poetyckiej i przeczytam jej najważniejsze wiersze w moim przekładzie z jidysz. Bella Szwarcman-Czarnota absolwentka Wydziału Filozofii UW i Podyplomowego Studium dla Tłumaczy. Wieloletnia redaktorka Redakcji Filozofii PWN. Była pracownica Żydowskiego Instytutu Historycznego. Obecnie jest redaktorką dwumiesięcznika Midrasz. Przetłumaczyła ponad 30 książek z francuskiego, rosyjskiego i jidysz. Autorka książek: Mocą przepasały swe biodra. Portrety kobiet żydowskich ; Cenniejsze niż perły ; Znalazłam wczorajszy dzien. Moja osobista tradycja żydowska ; Księga kobiet kobiety Księgi. Komentarze do Tory. Rejzl from Gombin. On Rejzl Zychlinska's Poetry Rejzl Zychlinska one of the greatest Jewish lyric poets was born in Gąbin in 1910 and died in New York in Her first collection of poetry, recommended by Itzik Manger, was published in Warsaw in Zychlinska didn't have an easy life and wandered during the Second World War. She wrote her most shocking poems after a brief visit to Gąbin. She recorded her whole life with poetry and would often return to her old poems to change or improve them. I would like to talk about her poetic process and read her most important poems, which I have translated from Yiddish. Bella Szwarcman-Czarnota graduate of Philosophy Studies at the University of Warsaw and Postgraduate Translation Studies. For many years was an editor of Redakcja Filozofii PWN and has worked at the Jewish Historical Institute. Currently an editor of Midrasz, a bi-monthly publication for Polish Jews. She has translated over 30 books from French, Russian and Yiddish. Author of: Mocą przepasały swe biodra. Portrety kobiet żydowskich; Cenniejsze niż perły; Znalazłam wczorajszy dzien. Moja osobista tradycja żydowska; Księga kobiet - kobiety Księgi. Komentarze do Tory.

28 Grażyna Kubica Fotografia etnograficzna dokumentująca życie Żydów w Polsce studium z zakresu antropologii wizualnej Antropologia wizualna ma duże osiągnięcia w dziedzinie analizy archiwalnych materiałów fotograficznych. Prowadzono ją w tradycji studiów postkolonialnych, teorii materialności rzeczy i innych koncepcji. W moim wystąpieniu będę się starała przede wszystkim przedstawić istniejący korpus fotograficzny życia żydowskiego w Polsce, znajdujący się w polskich muzeach i archiwach, w nowojorskim YIVO, a także w kilku publikacjach (np. zdjęcia Vishniaca, Kacyzne, Kaplana). Odniesieniem będzie niedawno wydane opracowanie spuścizny fotograficznej ekspedycji An-skiego, Photographing the Jewish Nation. Będę starała się przedstawić także wstępną analizę tego materiału, określić jego główne gatunki i tematy, zaproponować interpretację. dr Grażyna Kubica adiunktka w Zakładzie Antropologii Społecznej Instytutu Socjologii UJ. Interesuje się problematyką śląską, ewangelicką i żydowską oraz antropologią polityczną, wizualną, feministyczną oraz historią dyscypliny. Oprócz pracy naukowej zajmuje się także literaturą faktu, fotografią i filmem dokumentalnym. Jest członkinią European Association of Social Anthropologists, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Polskiego Instytutu Antropologii, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i innych towarzystw naukowych. Angażuje się także w prace organizacji pozarządowych związane z projektami historii mówionej na Ukrainie i Śląsku Cieszyńskim. Została uhonorowana Nagrodą Literacką im. Narcyzy Żmichowskiej, Nagrodą Indywidualną Rektora UJ oraz kilkukrotnie nagrodą zespołową. Ethnographic Documentary Photography of Jews in Poland a Study on Visual Anthropology Visual anthropology has made significant contribution in the field of the analysis of archival photographs. It was employed in the tradition of post-colonial studies, the thing theory and other concepts. My paper will present the existing photographic corpus of the life of Jews in Poland, which can be found in Polish museums and archives, in New York in YIVO and other publications (Vishniac, Kacyzyne, Kaplan's photos). The recently published edition of An-sky's photographic expedition, "Photographing the Jewish Nation," will constitute a point of reference. I will attempt to present a preliminary analysis of this material, define its main genres and themes, and suggest an interpretation Grażyna Kubica, Ph.D. assistant professor in the Department of Social Anthropology at Jagiellonian University. Interested in the Silesia, Jews and Evangelical Church as well as political, visual and feminist anthropology and the history of the discipline. Additionally, she is also interested in non-fiction literature, photography and documentary film. Member of the European Association of Social Anthropologists, Polish Sociological Association, Polish Institute of Anthropology and a number of other academic societies. Participates in NGO work connected to oral history projects in Ukraine and the Cieszyn Silesia region. Received the Narcyza Żmichowska award, UJ vice-chancellor's award and several times a team award.

29 Alexander Ivanov Portret Żydów: z archiwum fotograficznego wypraw Semena An-skiego Wykład poświęcony będzie dokumentacji fotograficznej wypraw etnograficzno-historycznych zorganizowanych przez znanego pisarza rosyjskiego i jidysz, etnografa i działacza Semena An-skiego (Shloyme Zanvl Rapoport ). W czasie trzech etapów wyprawy z lat jej uczestnik, Salomon Iudovin, zrobił przeszło 2000 zdjęć, które później zostały włączone do kolekcji utworzonej w petersburskim Muzeum Historii i Etnografii Żydowskiej, otwartym w 1917 r. Główną zasługą Salomona Iudovina było to, że w swoich zdjęciach połączył podstawy fotografii etnograficznej z artystycznymi technikami piktoralizmu (trend w fotografii z końca XIX wieku, którego celem było nadanie zdjęciom charakteru sztuki). Tylko nieliczne zdjęcia etnograficzne z Rosji z tamtego okresu można rozpatrywać w kategoriach artystycznych, w tym te Iudovina. W wyniku artystycznych eksperymentów Iudovin zbliżył się do celu, który chciał osiągnąć An-ski stworzenia portretu społeczności żydowskiej. Ekspedycja An-skiego może być taktowana jako jedna z pierwszych prób systematycznego, wizualnego udokumentowania życia Żydów w strefie osiedlenia. W 1929 r. sowieckie władze zamknęły Muzeum, a kolekcja zdjęć rozproszona została po różnych muzeach i archiwach w Rosji, USA i Izraelu. Duża część kolekcji 350 fotografii obecnie znajduje się w magazynach Centrum Petersburg Judaica. Warto również zwrócić uwagę, jaki wpływ wywarły zdjęcia Iudovina na żydowskich artystów i fotografików: Altera Kacyznego czy Nathana Altmana. Alexander Ivanov badacz, wykładowca, szef Centrum Petersburg Judaica przy Europejskim Uniwersytecie w Petersburgu. Od 2007 r. kurator i opiekun petersburskiej części międzynarodowego archiwistycznego projektu dotyczącego źródeł żydowskich z terenów Rosji, Ukrainy i Białorusi, prowadzonego przez Rosyjski Państwowy Uniwersytet Humanistyczny w Moskwie i Żydowskie Seminarium Teologiczne z Nowego Jorku. W 2014 r. otrzymał nagrodę Eugene a Weinera za działalność badawczą. Prowadził zajęcia na Uniwersytecie w Bergen (2010), w EHESS w Paryżu (2012) i w Instytucie Archiwistyki Uniwersytetu Humanistycznego w Moskwie (2013). Główne zainteresowania badawcze: historia i kultura rosyjskich Żydów, teorie archiwistyczne i europejskie archiwalia żydowskie, w tym kolekcje dokumentacji wizualnej. Creating the Portrait of the Jewish People: Photo Archive of Semen An-sky s expeditions The paper will focus on the photo-archive of the historical and ethnographic expeditions organized by the famous Russian and Yiddish writer, ethnographer, and revolutionary activist Semen An-sky (Shloyme Zanvl Rapoport; ). During the three field seasons of the expedition photographer Solomon Iudovin made about 2000 photos that later were included in the photo collection of the Museum of the Petersburg Jewish Historical and Ethnographic Society opened in Iudovin s chief merit was that at the dawn of artistic photography his photographic practice united the principles of ethnographic photography with the artistic methods of pictorialism (a trend in the 19th century photography which goal was to grant photography the status of art by using techniques, or, pictorial effects, that made photographs resemble paintings). Only a few ethnographic photographs of the time can be considered within the context of art photography in Russia. The best of Iudovin s expedition photos can be included in this category. In occupying himself with different artistic experiments, Iudovin came close to fulfilling the final purpose of his patron Ansky: to create a portrait of the Jewish people. The An-sky s expeditions can be considered as one of the first projects of the systematic visualization of Jewish life in the Pale. In 1929, the Museum was closed by the Soviet authorities and the photo collection was scattered over various museums and archives in Russia, USA and Israel. Its large part consisting of 350 vintage photos is stored now in the depository of the Center Petersburg Judaica. It is also expected to trace the impact of Iudovin s photos on Jewish artists and photographers including Alter Kacyzne and Nathan Altman. Alexander Ivanov researcher, lecturer, administrator of the Center Petersburg Judaica of the European University at St. Petersburg. Since 2007 curator of the Petersburg branch of the International archival project on Jewish documentary sources in depositories of Russia, Ukraine, and Belarus carried out by the Russian State University of Humanities (Moscow) and the Jewish Theological Seminary (New York). Recipient of the Eugene Weiner Annual Award in Jewish studies for He read courses of lectures at the University of Bergen (2010), Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (Paris, 2012), the Archival Department of the Russian State University of Humanities (2013). Research interests: history and culture of the Soviet Jewry, archival theory and European Jewish archives including collections of visual materials.

30 Shalom Sabar O kartach pocztowych jako źródle badań etnograficznych Pocztówki ilustrowane to przedmioty ulotne, często wyrzucane wkrótce po ich zakupieniu, wypisaniu i wysłaniu do przyjaciół czy krewnych. Kartka pocztowa jest jednak obiektem kulturowym, niesie wiele informacji na temat wydarzeń i zabytków, popularnych postaci, pomysłów i idei, wartości i koncepcji estetycznych, rzeczywistości i marzeń, wyobrażeń na temat Innego i ukrytych autostereotypów. Prawidłowo i dogłębnie badane, stare pocztówki pochodzące z danego czasu i miejsca mogą stanowić etnograficzny materiał źródłowy, który dotychczas nie był wystarczająco doceniany. Mogą też dostarczyć nowego spojrzenia na przeszłość i nowych informacji na jej temat, niedostępnych w innych źródłach. Za złoty wiek pocztówek w Europie i Stanach Zjednoczonych uważa się lata , kiedy osiągnęły one szczyt popularności i artyzmu. W tym okresie, znanym jako pocztówkowe szaleństwo, wyprodukowano i wysłano ich miliony. Wielu europejskich i amerykańskich Żydów dało się porwać tej modzie. Pierwsze ilustrowane kartki wydano w latach 80. XIX wieku w Niemczech ówczesnym centrum druku pocztówek. Pod koniec XIX i w pierwszych latach XX wieku zjawisko to dotarło do Polski i Stanów Zjednoczonych. Polska była zdecydowanie najważniejszym i najbardziej wpływowym centrum wczesnych, ilustrowanych pocztówek żydowskich. Początki tego zjawiska w Polsce i Niemczech są podobne, choć pierwszych wydawców krytykowano za produkowanie zbyt zdobnych i efekciarskich kartek. Pomimo takich opinii, kartki okazały się wielkim sukcesem i do początkowych dekad XX wieku pocztówki żydowskie produkowane w Polsce przewyższyły te niemieckie pod względem różnorodności, bogactwa i jakości. Twórcy pocztówek, żydowscy i nieżydowscy, stworzyli szeroki obraz życia Żydów w Polsce i Rosji przed II wojną światową. W odróżnieniu od sytuacji w Niemczech, tematyka biblijna była tu drugorzędna, preferowano ukazywać współczesność lub wyobrażenia o życiu wcześniejszych pokoleń. Wiele z pocztówek to zdjęcia przedstawiające sztetl i żydowskie ulice, synagogi i cmentarze, dzieci i typowe dla Żydów zawody, portrety współczesnych pisarzy żydowskich, przywódców syjonistycznych czy obrazy Eretz Izrael. Drukarze pokazywali nawet wojny i sceny pogromów, czasem na odwrocie drukując bezpośredni apel o pomoc. Wystąpienie dotyczyć będzie pocztówek tworzonych przez Żydów zamieszkałych głównie w Warszawie (np. Jehudia, Alt-naj-land, Omanut, Verlag Synaj, Verlag Central, S. Resnik), pokazujących obrzędowość. Choć przedstawienia powstawały często w sposób sztuczny w studiach fotograficznych zawierają bezcenne informacje etnograficzne o obyczajach, strojach i przedmiotach rytualnych, szczególnie tych wykorzystywanych podczas Jamim Noraim i Szabatu. Pocztówki takie dają współczesnemu badaczowi obrazy minionego życia, a w kilku przypadkach są jedynymi zachowanymi przedstawieniami konkretnych wydarzeń, miejsc, zniszczonej synagogi czy danego rytuału. prof. Shalom Sabar historyk sztuki i folklorysta, profesor folklorystyki i sztuki żydowskiej na Hebrajskim Uniwersytecie w Jerozolimie. Uzyskał tytuł doktora historii sztuki na UCLA w 1987 r. Jest profesorem wizytującym i wykładowcą na wielu uniwersytetach, w muzeach oraz instytucjach w Izraelu, Europie i USA. W swojej pracy naukowej łączy zainteresowania folklorem i historią sztuki, uwypukla ludową naturę żydowskiej sztuki, kultury materialnej i obrzędowości. Pośród wielu napisanych przez niego książek są: Ketubbah: Jewish Marriage Contracts of the Hebrew Union College Skirball Museum and Klau Library (1990), Jerusalem Stone and Spirit: 3000 Years of History and Art (z Danem Bahat, 1997), The Life Cycle of the Jews in the Lands of Islam (2006). Jest redaktorem i współredaktorem kilku czasopism naukowych.

31 Postcards as an Ethnographic Source Illustrated postcards are ephemeral objects, commonly discarded shortly after they are bought or mailed to friends and relatives. Yet, the picture postcard is a cultural object, containing vast information on events and monuments, popular personalities, ideas and ideals, aesthetic values and concepts, reality and fantasy, conception of the other and hidden self-evaluations of the society that produced them. When studied properly and carefully, a large body of old postcards from a given time and place can serve a hitherto little-noticed ethnographic source material for the century and a half in which they have been produced. Furthermore, they can provide new insights and ways of looking at the past not available from other sources. The golden age of the illustrated postcard in Europe and the United States is considered the period between 1898 to 1918 when this phenomenon reached its highest popularity and creativity. The new phenomenon became known as The Postcard Craze, and during these years millions of picture postcards were produced and mailed. Many European and American Jews participated fully in the new fad. Illustrated Jewish postcards were first issued in the 1880s in Germany the printing center of pictorial postcards at the time. Towards the end of the century and in the early years of the twentieth the phenomenon spread to Poland and the United States. Poland has apparently been the most important and influential center of early illustrated Jewish postcards. The beginnings of this phenomenon in Poland are closely associated with the early examples that appeared first in Germany, though the early publishers were criticized for issuing ornate and ostentatious postcards. Despite such views, the illustrated postcard became great success, and by the first decades of the 20th century the variety, richness and quantity of the Jewish cards produced in Poland apparently exceeded that of Germany. The makers of the Jewish postcards in Poland, whether Jewish or not, provided a broad view of Jewish life in pre-world War II Poland and Russia. Unlike in Germany, biblical themes were secondary and they preferred, by and large, to depict the realm of their time or a nostalgic view of the previous generations. Many of the cards are actual photographs depicting shtetls and Jewish streets, synagogues and cemeteries, children and typical Jewish professions, portraits of contemporary Jewish writers, Zionist leaders and views of the Eretz Israel. The printers found it suitable to feature even war and pogroms scenes involving Jews, sometimes with direct appeal for help on the back of the cards. The lecture will focus on the postcards of Jewish makers, chiefly concentrated in Warsaw (e.g., Jehudia, Alt-naj-land, Omanut, Verlag Synaj, Verlag Central, S. Resnik), whose cards depict Jewish rituals. Though often staged in an artificial way in a studio, they contain invaluable ethnographic information about Jewish practices, costumes, and ritual objects especially those pertaining to the High Holidays and the Sabbath. The total body of these postcards provides the modern researcher with authentic views of bygone life, and in a few cases the only extant images of a certain event, location, a destroyed synagogue, or a particular ritual. Shalom Sabar, Prof. folklorist and Art Historian, Professor of Jewish Art and Folklore at the Hebrew University of Jerusalem. He earned his Ph.D. in Art History from UCLA (1987). He serves as a visiting professor and lectures widely in universities, museums, and public institutions in Israel, Europe and the US. His research joins together the disciplines of art history and folklore, highlighting issues pertaining to the folk nature of Jewish art and Jewish material culture, customs and rituals. Among his books are: Ketubbah: Jewish Marriage Contracts of the Hebrew Union College Skirball Museum and Klau Library (1990); Jerusalem Stone and Spirit: 3000 Years of History and Art (with Dan Bahat; 1997); The Life Cycle of the Jews in the Lands of Islam (2006). He is an editor, co-editor and member of editorial board of several specialist periodicals.

32 Małgorzata Zofia Michalska-Nakonieczna Dom z kuczką w polskim krajobrazie kulturowym. Tradycja stan badań zagadnienia ochrony Niezwykle różnorodny krajobraz kulturowy polskich miast i miasteczek obfituje w, niezauważalne dla wielu, objawy dawnej współegzystencji kultur i religii. Jednym ze znaków tej wielokulturowości jest istnienie do dzisiejszego dnia, przy wielu budynkach mieszkalnych, żydowskich kuczek, w których wyznawcy judaizmu spędzali 7 dni jesiennego święta Sukoth. Na skutek uwarunkowań klimatycznych i kulturowych kuczki z Polsce przybrały formę, drewnianych lub murowanych, zabudowanych balkonów, loggii lub ganków, których charakterystyczną cechą był otwierany dach. Klapy w dachach kuczek często podnoszono za pomocą skomplikowanych mechanizmów, będących wytworami ludowej inżynierii i pomysłowości rzemieślników. Nierzadko zewnętrzne ściany szałasu otrzymywały bogatą dekorację. Obecny stan zachowania kuczek, stanowiących jeden z nierozerwalnych składników krajobrazu kulturowego polskich miast, jest zazwyczaj bardzo zły. Właściwym postępowaniem byłoby stworzenie programu ochrony tych zanikających zabytków budownictwa wernakularnego. Wobec zagrożeń dla trwania kuczek jako składnika polskiego dziedzictwa kulturowego, należy pobudzać i wykorzystać już istniejące zainteresowanie społeczne. Konieczne jest inicjowanie działań mających na celu opracowania naukowo-historyczne, wzmocnienie ochrony prawnej oraz uświadamianie samorządów lokalnych, właścicieli i zarządców nieruchomości. Małgorzata Zofia Michalska-Nakonieczna zam. w Lublinie, historyk sztuki, absolwenta KUL, wieloletni pracownik Muzeum Wsi Lubelskiej. Początkowo w dziale edukacji muzealnej, a następnie kierownik działu ekspozycji. Brała udział w wielu programach badawczych i edukacyjnych oraz projektach, m. in. Miasteczko prowincjonalne Europy Środkowej w Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie. Etap I. Autorka publikacji z zakresu historii architektury XIX i XX w. i etnografii. Obecnie współwłaścicielka firmy projektowoinwestycyjnej, nauczyciel akademicki. Zainteresowania naukowe to historia architektury i urbanistyki XIX i XX w., etnografia Lubelszczyzny i historia społeczności żydowskiej w Polsce. House with Kuczka (a sukkah) in Polish Cultural Landscape. Tradition State of Research Protection Issues The varied cultural landscape of Polish cities and towns abounds in often unnoticed examples of former coexistence of cultures and religions. The Jewish sukkah, inside which the followers of Judaism would spend 7 days during the autumn holiday of Sukoth, is such a mark that still exists today near many residential buildings. In Poland, due to the climate and culture, the sukkah took the form of wooden or brick structures, walled-off balconies, loggias or verandas, which all featured an opening roof. The hatch was often operated with complex mechanical devices - products of folk engineering and ingenuity. Quite often the shed's outside was richly decorated. The current state of surviving sukkah, which make a vital element of the cultural landscape of Polish towns, is usually very bad. Creating a protection programme for these vanishing monuments of vernacular architecture is strongly recommended. Moreover, knowledge about the sukkah, as an element of Polish cultural heritage, should be promoted and currently existing interest should be exploited. It is vital to initiate the creation of academic and historical studies, strengthen legal protection and teach local authorities, owners and property managers. Małgorzata Zofia Michalska-Nakonieczna art historian, graduate of the Catholic University of Lublin, for many years employed at the Museum of Lublin Countryside - first in the Education Department and later as the director of the Exhibition Department. Participated in many research and educational projects, such as "Provincial towns of Central Europe in the Museum of Lublin Countryside in Lublin. Stage I." Published works on the 19th and 20th century architecture and ethnography. Currently works as an academic teacher and is a co-owner of a design and investment company. Her studies focus on the history of architecture and urban planning in the 19th and 20th centuries, ethnography of the Lublin region and the history of Jewish community in Poland.

33 Eleonora Bergman, Jan Jagielski Kalendarz ścienny: znaki zodiaku w synagogach Podział symbolicznej strefy nieba na 12 części jest dziełem astronomów chaldejskich. Znaki zodiaku odpowiadają kolejnym miesiącom, są także identyfikowane z 12 plemionami Izraela. Wyobrażenia znaków znamy z wczesnych synagog palestyńskich. Nie jest jasne, kiedy i w jaki sposób upowszechniły się wśród Żydów w diasporze, ani od kiedy stały się niemal nieodłącznym elementem dekoracji synagog. Z uwagi na zakaz przedstawiania ludzi, Żydzi zastępują np. postać Strzelca wizerunkiem łuku, postacie Bliźniąt parą drzew, itd. Wśród zachowanych dekoracji wnętrz synagog, a także na fotografiach zniszczonych obiektów, spotykamy ogromną różnorodność tych wizerunków. Świadczy ona o braku kanonu, ale równocześnie o potrzebie obecności tego swoistego kalendarza w żydowskim domu modlitwy. dr Eleonora Bergman architekt-urbanista, autorka i współautorka ponad 20 studiów historycznourbanistycznych miast polskich, 5 książek i ponad 50 artykułów. Dokumentalistka i badaczka synagog XIX- i XXwiecznych, w tym problemów ich ochrony. Od 1991 r. w Żydowskim Instytucie Historycznym: jego wicedyrektorka ( i ) i dyrektorka ( ). Autorka i współautorka wystaw na temat Archiwum Ringelbluma, m.in. w Niemczech, USA, Francji, Hiszpanii. Od 2004 r. zaangażowana w przygotowanie pełnej edycji Archiwum. Kawaler Orderu Legii Honorowej w 2012 r. Jan Jagielski ur r., magister geochemii. Wieloletni pracownik naukowy Instytutu Chemii Przemysłowej w Warszawie. Od 1991 r. pracownik Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie na stanowisku kierownika Działu Dokumentacji materialnych śladów Żydów polskich. Współzałożyciel Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. Współautor książki Niezatarte ślady getta warszawskiego z Tomaszem Lecem (1997), współautor katalogu Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce z Eleonorą Bergman (1996). Otrzymał nagrodę Jana Karskiego (2005) za działalność w ochronie zabytków kultury żydowskiej i Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2015).

34 Wall Calendar: Zodiac Signs in Synagogues It was Chaldean astronomers who divided the sky into 12 symbolic sections. Zodiac signs correspond to months and are also identified with the 12 tribes of Israel. In early Palestinian synagogues we can find depictions of the signs. It is unknown when and how they became popular among the Diaspora Jews, likewise we do not know when they became an everpresent decorative element of synagogues. Since the Jews are forbidden to depict human beings, Sagittarius is represented as a bow, Gemini as two trees etc. Surviving decorations of synagogue interiors and photographs of destroyed buildings show us how numerous and varied these depictions were. This variety shows the lack of canon, but also the need for this peculiar calendar in synagogues. Eleonora Bergman, Ph.D. architect and urbanist, author and co-author of over 20 historical and urbanism studies of Polish cities, 5 books and over 50 articles. Documents and studies 19th and 20th century synagogues, also the issue of protecting them. Since 1991 has worked in Jewish Historical Institute, first as the vice director ( and ) and then as the director ( ). Author and co-author of exhibitions about the Ringelblum Archive, among others in Germany, the USA, France and Spain. Since 2004 has been working on preparing the Archive's full edition. In 2012 awarded with the National Order of the Legion of Honour. Jan Jagielski born in 1937, master degree in geochemistry. For many years an employee of Industrial Chemistry Research Institute in Warsaw. Since 1991 in Jewish Historic Institute in Warsaw as the head of the Documentation and Photographic Archive department. Co-founder of the Public Committee for Protection of Cemeteries and Culture of Polish Jews. Co-autor of Niezatarte ślady getta warszawskiego (with Tomasz Lec, 1997), co-author of Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce catalogue (with Eleanora Bergman, 1996). In 2005 received the Jan Karski award for protecting historical sites of Jewish culture and in 2015 Gloria Artis silver medal.

35 Susan Faine Koleje losu: okruchy z drugiego życia Niny Zyk W czasie wystąpienia zastanowię się, jak kultura materialna, a czasem tylko nieliczne namacalne dowody ludzkiego istnienia, mogą być interpretowane, reinterpretowane i nadinterpretowane w kontekście rekonstrukcji XX-wiecznej społecznej historii Żydów. W 2007 roku osiemdziesięcioletnia Nina Zyk, której rodzina zginęła podczas Holokaustu, zwróciła się do Australijskiego Muzeum Żydowskiego z prośbą o upamiętnienie jej matki. Była to jedna z trzech rzeczy, które miała zrobić, by móc umrzeć pogodzona z losem. Owa prośba trafiła do mnie, jako osoby odpowiedzialnej za kolekcję i wystawy stałe. Nina zmarła niecały rok później, a do tego czasu zdążyłam zostać jej powierniczką. Nie miała żadnych spadkobierców i wykonawca jej woli zaprosił mnie, bym spojrzała na rzeczy, które pozostawiła. Poczułam moralną odpowiedzialność za upamiętnienie matki Niny i pozyskałam dla Muzeum przedmioty, które mogły zaświadczać o jej życiu. Nina, samotna, doświadczyła ogromnej tragedii i straty, ale równocześnie wykazała się niezrównaną odwagą, choć wtedy jeszcze nie znałam ciężaru jej przeżyć. Posiadała niewiele; złożona historia pozostawionych przedmiotów, podobnie jak jej życie, przekraczały granice kontynentów i języków, społeczne i kulturowe. Wykorzystując doświadczenie spotkania z Niną, chcę przyjrzeć się metodologiom, wartościom i odpowiedzialności, które są nieodłącznym elementem badań i pogłębionych interpretacji (z zakresu społecznej historii kolekcji) pozostawionych osobistych pamiątek. Wystąpienie oparte jest na badaniach rozpoczętych w 2013 roku, pierwotnie zaprezentowanych na konferencji The Lives of Objects w Wolfson College w Wielkiej Brytani w Oxfordzie we wrześniu Susan Faine niezależna wykładowczyni i badaczka, konsultantka historyczna, kurator, w latach opiekun i kurator zbiorów w Australijskim Muzeum Żydowskim. The Life Lived: Nina Zyk and the Detritus of a Life 2 This paper considers how material culture, sometimes the only tangible remains of a person s life, can be interpreted, reinterpreted and mis-interpreted in the reconstruction of 20th century Jewish social history. In 2007, Nina Zyk, a diminutive octogenarian whose family had perished in the Holocaust, asked the Jewish Museum of Australia to permanently memorialise her mother. She said this was one of three things she needed to do to die in peace. As curator with responsibility for the Museum s collection and permanent exhibitions, the request came to me. Nina died less than a year later, and in that time I had become her confidente. She had no descendants, and her executor invited me to look through her belongings. I felt a moral responsibility to perpetuate her mother s memory and took to the Museum whatever I knew was or could be documentary evidence of her life. Nina had known great tragedy and shown remarkable courage, alone, although I didn t know the extent of this then. Her possessions were few and simple, their layered biographies crossing continents, languages and social and cultural boundaries, just as she had. Using my experience with Nina Zyk as a case study, I will explore the methodologies, values and responsibilities that are integral to research and meaningful interpretation of deceased estate social history collections. The paper is based on research begun in 2013, first presented at The Lives of Objects conference, at Wolfson College, Oxford UK, in September Susan Faine Independent Scholar, Consulting Historian, Curator, Collection Manager, Curator in the Jewish Museum of Australia

36 Patrycja Wołyńczuk Żydzi w Lublinie w okresie 20-lecia międzywojennego w świetle ksiąg metrykalnych i innych dokumentów zarys problematyki Referat jest prezentacją głównych problemów przygotowywanej rozprawy doktorskiej, zawierającej charakterystykę społeczności żydowskiej Lublina w okresie międzywojennym, opartą na analizie statystycznej ksiąg metrykalnych USC (36 woluminów obejmujących akty urodzenia, małżeństw i zgonów) oraz dokumentów wytworzonych przez instytucje administracji państwowej. Tematyka wystąpienia obejmuje zagadnienia: regulacje prawne dotyczące sporządzania i prowadzenia akt stanu cywilnego obowiązujące w latach , antroponimię żydowską (szczegółowy opis językoznawczy imion i nazwisk, motywacji ich nadawania, zmian danych osobowych), tendencje w statystyce zawodowej, kwestie związane z zawieraniem i rozwiązywaniem małżeństw (intercyzy, rozwody) oraz zestawienie dotyczące statystyki zgonów (śmiertelność małoletnich, przyczyny zgonów, itp.). Dane z akt metrykalnych zostaną skonfrontowane z innymi dokumentami demograficznymi (wyniki dwóch spisów powszechnych z lat 1921 i 1931, spuścizna aktowa lubelskiej Gminy Żydowskiej oraz instytucji samorządowych). Statystyczno-demograficzne badania okresu międzywojennego umożliwiają m.in. uchwycenie zmian kulturowych w społeczności żydowskiej (odchodzenie od tradycji i stopniową modernizację i asymilację), a także znacznie wzbogacają wiedzę na temat wielokulturowości Lublina w pierwszej połowie XX wieku. Ponadto warto podkreślić, że problematyka onomastyki lubelskiej społeczności żydowskiej w Lublinie nie doczekała się dotąd żadnych prac o charakterze naukowym. Patrycja Wołyńczuk ur r. w Lublinie, magister filologii polskiej ze specjalizacją redaktorsko-medialną oraz dodatkową specjalizacją judaistyczną. Obecnie doktorantka w Zakładzie Kultury i Historii Żydów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Pracuje nad projektem badawczym Żydowska społeczność w Lublinie na podstawie akt metrykalnych Urzędu Stanu Cywilnego i innych dokumentów państwowych z lat Ujęcie statystyczno-demograficzne. Obszar zainteresowań naukowych kształtuje się w tematyce onomastyki żydowskiej (z naciskiem na zagadnienia antroponimiczne), dziejów lubelskich Żydów w I połowie XX wieku oraz literatury jidysz. Inter-war Lublin's Jews Based on Registry Books and Other Documents Outline of Issues The paper presents the main issues of the doctoral dissertation that the Author is writing. It focuses on the Jewish community in Lublin during the inter-war period, based on a statistical analysis of registry books in Registry Office (36 volumes including birth, marriage and death certificates) as well as documents produced by administrative institutions. The paper focuses on: legal regulations in regarding creating and keeping acts of civil status, Jewish anthroponymy (detailed linguistic description of names and surnames, the motivation for giving them, changes in personal data), tendencies in employment statistics, issues of entering into and dissolving marriages (prenuptial agreements, divorces) and a list with mortality statistics (children mortality rate, reasons, etc.). The data from the certificates will be compared with demographic documents (i.e. results of two censuses from 1921 and 1931, certificates left after Lublin's Jewish community and local institutions). Statistical and demographic analysis of the inter-war period allows us to notice cultural changes in Jewish communities (diverging from tradition and gradual modernization and assimilation) and also add to the knowledge about the multiculturalism of Lublin in the first half of the 20th century. Finally, it should be said that the issue of the onomastics of the Lublin Jewish Community has never been a focus of academic study. Patrycja Wołyńczuk born in 1988 in Lublin, M.A. in Polish Philology, with specializations in media and Judaic studies. Currently does her Ph.D. studies in the Institute of Jewish Culture and History at Maria Curie-Skłodowska University in Lublin. Works on a project titled Jewish community in Lublin, based on certificates issued by the Registry Office and other official documents in A statistical and demographic overview. Her studies focus on Jewish onomastics (with emphasis on anthroponomical issues), the history of Lublin Jews in the first half of the 20th century, and Yiddish literature.

37 Monika Szabłowska-Zaremba Żydowski folklor na łamach prasy polsko-żydowskiej w XX w. Pierwsza połowa XX w. okazała się niezwykle atrakcyjna dla prasowych inicjatyw Żydów zamieszkałych w Polsce. Wprawdzie tytuły przynależne do tej grupy czasopism odnajdziemy wcześniej, lecz zjawisko, jakim była prasa polskożydowska, w pełni rozwinęło się dopiero po 1918 r. Twórcami prasy byli dobrze wykształceni i przygotowani do tego ludzie, którzy uznali, że jest ona świetnym narzędziem nie tylko przekazu bieżących wiadomości, ile komunikowania się z Żydami zamieszkującymi różne miasta, miasteczka i wsie II Rzeczypospolitej. Wybór języka polskiego był świadomy, gwarantował realizację dwóch podstawowych postulatów: zwracał się ku spolonizowanemu czytelnikowi żydowskiemu, który, nie znając języka jidysz czy hebrajskiego, wyrzucony był na margines społeczności, po drugie umożliwiał zaprezentowanie swojej tradycji, kultury, sztuki i literatury czytelnikowi polskiemu. W referacie odwołam się do przeróżnych tytułów prasowych. Odniosę się do Izraelity, na łamach którego już z końcem XIX w. pojawił się kącik Z ludoznawstwa żydowskiego, zaskakujący współczesnego badacza swoją zawartością. Znajdują się w nim bowiem liczne opowieści związane z Mędrcami z Chełma. Oprócz tego pojawiały się inne artykuły, m.in. cykl H. Lew O lecznictwie i przesądach leczniczych ludu żydowskiego, a także materiały podawane przez czytelników, dotyczące konkretnych obrzędów. Pod uwagę należy wziąć fakt, iż tak naprawdę na łamach prasy niewiele udało się zamieścić tekstów związanych z folklorem żydowskim, jednak sporadycznie pojawiały się apele o przesyłanie materiałów na temat obrzędowości, by uchronić tradycję przed zapomnieniem. W kontekście folkloru niezwykle inspirujące jest przyjrzenie się czasopismom skierowanym do dzieci. To właśnie w nich odnajdziemy najwięcej szkiców, artykułów, czasem opowieści, które dziś umieścilibyśmy w bazie danych etnograficznych. Godny omówienia jest również stosunek ówczesnych elit żydowskich do zagadnienia folkloru. dr Monika Szabłowska-Zaremba dr nauk humanistycznych, adiunkt w Pracowni Literatury Polsko-Żydowskiej oraz w Katedrze Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Zainteresowania: literatura polsko-żydowska, kultura żydowska, dziennikarstwo, fotografika artystyczna i prasowa. Opublikowała książkę Człowiek po Zagładzie. Problematyka egzystencjalna w twórczości Henryka Grynberga (2010), a także jest współredaktorką trzech wydawnictw zbiorowych. Członek Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich i Polskiego Towarzystwa Studiów Jidyszystycznych. Jewish Folklore in the Pages of Polish-Jewish Press in the 20th Century The first half of the 20th century was a very attractive time for press-related initiatives of Poland-based Jews. Although such magazines did appear earlier, Polish-Jewish press fully developed only after It was created by educated and prepared people, who decided that it was a great tool for spreading current news as well as for communicating with Jews living in various Polish cities, towns and villages. Choosing Polish was a conscious decision, since this language guaranteed fulfilment of both fundamental postulates: it was directed to the polonized Jewish reader, who having no Yiddish or Hebrew was pushed onto the social margin; and secondly it presented the tradition, culture, art and literature to the Polish reader. My paper refers to various titles: first Izraelita, which since the late 19th century featured a column titled From Jewish folklore, whose content surprises contemporary researchers with its numerous stories about the Wise Men of Chełm. There were also other articles, for example a cycle by H. Lew, On medicine and healing superstitions of the Jewish people, and texts sent in by readers about specific rites. It should be remembered that in reality not many texts about Jewish folklore were published in the press. However, occasionally there were appeals requesting any materials about observances and rites to save the tradition from dying out. Monika Szabłowska-Zaremba, Ph.D. holds a Ph.D. in humanities, assistant professor in Polish-Jewish Literature Studies and Department of Didactics of Literature and Polish Language at the John Paul II University of Lublin. She is interested in Polish-Jewish literature, Jewish culture, journalism, and photojournalism and art photography. Author of Man after the Holocaust. Existential themes in Henryk Grynberg's works (2010). Editor of three joint publications. Member of the Polish Association for Jewish Studies and the Polish Association for Yiddish Studies.

38 When discussing folklore a look at magazines for children can be very inspiring. They offer us the majority of sketches, articles, sometimes stories which today we would put in an ethnographic database. The attitude of the contemporary Jewish elite towards folklore is also worth discussing.

39 Agnieszka Jeż Świat za kratami obraz życia na marginesie społecznym w Pieśniach złodziejskich Szmuela Lehmana Szmuel Lehman ( ) był jednym z przedwojennych folklorystów i dokumentalistów żydowskiej kultury na terenach ówczesnej II Rzeczpospolitej. Działał również we wcześniejszym okresie w ramach tzw. warszawskiej szkoły folklorystów. W obszarze jego zainteresowań znalazły się nie tylko muzyka i pieśni, lecz także język jidysz z całym jego bogactwem subdialektów, powiedzonek, przysłów, zapożyczeń. Prowadził z dużym zaangażowaniem rozległe badania terenowe, sięgając nieraz do kultury środowisk nie uznawanych wówczas za godne zainteresowania. W 1928 roku wydał w Warszawie zbiór pieśni z nutami zatytułowany Ganowim lider (Pieśni złodziejskie), w którym zawarł unikatową kolekcję utworów dokumentujących życie ulicy i kryminalnego świata w przedwojennej Polsce. Sto trzydzieści utworów, opatrzonych nieraz autorskim komentarzem, stanowi dzisiaj nieocenione źródło do badania kondycji społecznej najuboższych i zepchniętych na margines ludzi, będących świadkami biedy, przemocy i najtrudniejszych ludzkich doświadczeń. Agnieszka Jeż ukończyła studia w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego w 1999 r. Jest członkiem Krajowego Seminarium Etnomuzykologicznego przy Uniwersytecie Warszawskim. Praca magisterska, pod kierunkiem prof. Anny Czekanowskiej, dotyczyła pieśni żydowskich z kolekcji Menachema Kipnisa. W obszarze jej zainteresowań znajduje się żydowska muzyka z terenów Polski i krajów sąsiednich. Przeprowadziła liczne kwerendy w archiwach w Wilnie, Berlinie, Jerozolimie oraz badania terenowe w Polsce. Obecnie pracuje nad wątkami polskimi w muzycznej twórczości Chasydów, ze szczególnym uwzględnieniem rytmów mazurkowych w chasydzkich nigunach. Bierze również udział w polsko-greckim projekcie finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki we współpracy z teatrem Dora Stratou w Atenach pt: Przedmioty w tańcu greckim. The world behind bars life on the social margin in Shmuel Lehman's Thieves' songs Shmuel Lehman ( ) was a pre-war folklorist who documented Jewish culture in interwar Poland. He was also active earlier, as a member of Warsaw Folklorist School. He was interested not only in music and songs, but also in the Yiddish language with its sub-dialects, catchphrases, proverbs and loanwords. He enthusiastically conducted extensive field studies, often showing interest in the culture of environments at the time not deemed interesting. In 1928 he published in Warsaw a collection of songs with notes, titled Ganovim-lidermitmelodyes (Thieves Songs with Melodies), which is a unique set of works documenting streetlife and the seedy world in pre-war Poland. Today these 130 works, often with Lehman's commentary, are an invaluable source of knowledge about the conditions of the poorest and least fortunate outcasts. Agnieszka Jeż graduated from the Institute of Musicology of the University of Warsaw in Member of National Ethnomusicology Seminar of the University of Warsaw. Her M.A. thesis (under the supervision of Anna Czekanowska) focused on Jewish songs in the collection of Menachem Kipnis. Studies Jewish music from Poland and neighbouring countries. Conducted numerous preliminary archival researches in Vilnius, Berlin, Jerusalem, as well as field studies in Poland. Her current work involves Polish themes in Hasidic music, especially Mazurka-like rhythms in Hasidic nigunim. She is also participating in a Polish-Greek project, funded by the National Science Centre, in cooperation with Dora Stratoutheathre in Athens: Items in Greek dances.

40 Filmy / Movies 1 września / 1st September Projekcja archiwalnego filmu w jidysz / Screening of an Archival Film in Yiddish Bezdomni / The Homeless, reż. / directed by Aleksander Marten, Polska, 1939, 73 Ostatni film w języku jidysz nakręcony przed II wojną światową. Porusza modny w tamtych latach temat emigracji z Europy do Ameryki. Rodzina Rywkinów z Kazimierza Dolnego żyje w bardzo skromnych warunkach, a w wyniku powodzi w miasteczku traci jedno z dzieci. Ojciec postanawia wyjechać do USA w celach zarobkowych. W Ameryce ciężko pracuje, jednak nie może uzbierać wystarczających środków, aby sprowadzić do siebie żonę i jedynego syna. Wtedy poznaje Bessie (Bessy), piosenkarkę w nocnym lokalu, która pomaga mu rozwiązać jego problem. Sielanka nie trwa jednak długo. The last Yiddish movie made before 2nd World War in Poland. Rywkin s family lives in Kazimierz Dolny, shares difficult living conditions, and what s more they ve lost one of their two children at the time of flood in the town. Father decides to emigrate to the United States to earn money. He works very hard but still can t earn enough money to bring his wife and the only son to America. Then he meets Bessie, a night club singer, and thanks to her his family is fimally coming to the USA. But the idyll doesn t last long.

41 Wieczór filmowy: Andrzej Titkow / Movie Night: Andrzej Titkow Andrzej Titkow poeta, reżyser, scenarzysta, producent i wykładowca akademicki. Urodzony w Warszawie 24 marca 1946 roku. Absolwent Wydziału Reżyserii PWSFTviT w Łodzi. Dyplom oraz tytuł Magistra Sztuki uzyskał w roku Debiutował filmem dokumentalnym pt. W takim niedużym mieście w roku Ma w swym dorobku ponad siedemdziesiąt filmów dokumentalnych, kilka fabularnych filmów telewizyjnych (w tym serial Układ krążenia ), film kinowy pt. Światło odbite, spektakle teatralne i telewizyjne. Jest autorem dwóch tomów poetyckich: Wstęp do nie napisanego poematu (1976) oraz Zapisy, zaklęcia (1996). Od listopada 2004 roku do lipca 2006 roku sprawował funkcję zastępcy kierownika Redakcji Form Dokumentalnych Programu 1 TVP S.A. W latach był Dyrektorem Artystycznym Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy w Warszawie. Jest członkiem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego PEN-Clubu. Uczestniczył w licznych indywidualnych przeglądach filmowych, zarówno w kraju, jak i zagranicą. Jest laureatem wielu nagród filmowych. W 2013 roku odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Andrzej Titkow a poet, a film director, a film producer and a scriptwriter. Born on 24 th March 1946 in Warsaw, Poland. Graduated from the Film Directing Department of the State Higher Film, TV and Theatre School in Łódź, with M.A. degree in Ever since he made his debut in 1971, he has had to his name over 70 documentaries and several TV feature films including a drama serial, a cinema feature, a few stage drama performances and TV spectacles. He is also an author of two Volumes of Verse. Since November 2004 to July 2006 he was a Deputy Head of the Documentary Department in TVP 1. Since 1998 he has been teaching documentary film making in Polish High Schools. He was an Art Director of International Film Festival Jewish Motifs in Warsaw ( ). He is a member of different professional associations. He took part in numerous individual film retrospectives both in Poland and abroad, he has won many film awards. In 2013 he was awarded the Knight s Cross of the Order of Polonia Restituta.

42 2 września / 2nd September Takie miejsce / Such a place, WFDiF, 1985, 11 Poetycka impresja bez słów, z muzyką Zygmunta Koniecznego, na temat Kazimierza, dawnej dzielnicy żydowskiej w Krakowie. Dotknięcie jej przeszłości i dnia dzisiejszego. Film o przemijaniu ludzi i kamieni. Wordless poetic impressions about Krakow s former Jewish district, Kazimierz, to the music by Zygmunt Konieczny. A glance at its past and present. A film about the ephemeral nature of people and stones. Album rodzinny / The Family Album, Studio Filmowe TAK, 2013, 57 Saga rodzinna z elementami dokumentu dochodzeniowego, opowiadająca historię dwóch zasymilowanych rodzin żydowskich z Lublina Arnsztajnów i Meyersonów, wielce zasłużonych, zaangażowanych w działalność niepodległościową, społeczną, naukową i artystyczną. Główną bohaterką filmu jest moja prababka, Franciszka Arnsztajnowa, znana poetka, która w roku 1939 dokonała konwersji religijnej, by niedługo potem zginąć w niewyjaśnionych okolicznościach w getcie warszawskim. Film jest próbą zrozumienia i opowiedzenia tych skomplikowanych i fascynujących zarazem historii. A family saga with elements of an investigative documentary of two assimilated Jewish families from Lublin, the Arnsteins and the Meyersons both of great merits, involved in independence-focused activity, social, scientific and artistic activities. The main protagonist of that documentary is my great-grandmother Franciszka Arnsztajnowa, who was well known Polish poetess. In 1939 she had converted into Christianity and shortly afterwards died in the Warsaw ghetto in unexplained circumstances. The film is an attempt to understand and to retell some complicated, but fascinating human stories.

43 3 września / 3rd September Bezsenność / Insomnia, Studio Filmowe TAK, Zachodniopomorski Fundusz Filmowy Pomerania Film, TVP S.A., 2012, 53 Leonard Borkowicz urodził się w 1912 roku w Wiedniu w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. W młodości został członkiem ruchu komunistycznego. W więzieniach II RP spędził ponad pięć lat, a potem trafił do obozu w Berezie Kartuskiej. Po wojnie pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji partyjno-rządowych. W roku 1968, na fali partyjnej, antysemickiej czystki, został zwolniony ze swej ostatniej pracy. Upadek komunizmu przyjął z radością i nadzieją. W wieku 77 lat, rozczarowany, zgorzkniały, cierpiący na nieuleczalną bezsenność, popełnił samobójstwo. Leonard Borkowicz was born in 1912 in Vienna, in the assimilated Jewish family. As a young man he joined the communist movement. He spent over 5 years in prisons in the mid-war Poland and then he landed in Bereza Kartuska camp. After WW II, he performed important party and government functions. In 1968, during anti-semitic purge, he was fired from his last job. He greeted the collapse of the communism with joy and hope. In age of 77, disappointed, bitter, suffering from incurable insomnia, he committed suicide.

44