Temat lekcji: Gleby strefowe i astrefowe na Ziemi.

Transkrypt

1 Temat lekcji: Gleby strefowe i astrefowe na Ziemi. kl. ILO Cel główny: Zapoznanie uczniów z głównymi typami gleb strefowych i astrefowych na kuli ziemskiej Cele operacyjne: Uczeń wie co to jest gleba strefowa i astrefowa wymienia typy gleb strefowych i astrefowych na Ziemi wyjaśnia związek między skałą macierzystą, klimatem a typem gleby zna cechy charakterystyczne poznanych gleb wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania poznanych gleb Umiejętności kluczowe: Uczeń korzysta z dostępnych źródeł informacji efektywnie współpracuje w zespole rozwiązuje problemy organizuje własną pracę Metody pracy: praca z atlasem, podręcznikiem i mapą (ćwiczenia w rozumowaniu) pogadanka dyskusja obserwacja pośrednia Formy pracy: praca indywidualna, grupowa, z całą klasą Pomoce dydaktyczne: atlas mapa ścienna podręcznik przykładowe profile glebowe foliogramy karta pracy + materiały dla grup

2 Zarys przebiegu lekcji 1. Czynności organizacyjne 2. Podanie tematu lekcji i przedstawienie celów lekcji 3. Przypomnienie pojęć gleba i proces glebotwórczy 4. Praca z atlasem - przypomnienie stref klimatycznych na kuli ziemskiej, dopasowanie typów gleb dla każdej z podanych stref 5. Praca z atlasem - typy gleb w Polsce (charakterystyczne dla naszej strefy klimatycznej i inne) 6. Praca w grupach z wykorzystaniem podręcznika, atlasu i podanych materiałów wypełnienie karty pracy 7. Omówienie pracy grup (przez przedstawiciela grupy) z wykorzystaniem foliogramów z profilami glebowymi różnych typów gleb 8. Ocena pracy grup (co zostało omówione w sposób wyczerpujący, co można uzupełnić, pytania do grupy ) 9. Podsumowanie lekcji (z uwzględnieniem czynników powodujących degradacje gleb) 10. Praca domowa (skserowane zadania do wklejenia do zeszytu)

3 KARTA PRACY DLA GRUP 1. Uzupełnij tabelę na podstawie informacji zawartych w podręczniku, atlasie, oraz w podanych materiałach: Typ gleby Czerwonoziemy /KAŻDA GRUPA MA INNY TYP GLEB DO OPRACOWANIA/ Skała macierzysta Strefa klimatyczna, w której występuje Przykład obszaru występowania gleby Żyzność gleby 2. Znajdź w podręczniku właściwy danym glebom profil i przygotuj się do jego omówienia. 3. Wpisz numer rozpoznanego na foliogramie profilu glebowego na mapie konturowej świata w miejscu występowania gleby. Wskaż to miejsce na mapie fizycznej świata, określ wyraźnie czy jest to gleba strefowa, czy astrefowa. 4. Podaj przykłady czynników degradujących gleby

4 Praca domowa 1. Rozpoznaj i podpisz typy gleb przedstawione na profilach glebowych. a -... b -... c Wyjaśnij na czym polegają, zachodzące w glebach, procesy wymywania i wmywania Poniżej podano nazwy gleb. Pojedynczą, ciągłą linią podkreśl nazwy gleb strefowych, a przerywaną linią nazwy gleb astrefowych. bielica, czarna ziemia, mada, brunatna, górska (inicjalna), czarnoziem, rędzina, laterytowa 4. Na podstawie własnej wiedzy uzupełnij tabelę. Przydatność rolniczą gleb określ w skali ocen: niska, średnia, wysoka, bardzo wysoka. Numer profilu glebowego Typ gleby Podłoże geologiczne (skały) Przydatność rolnicza brunatna wapienie bielicowa less

5 Materiały dla grup uczniów do wykorzystania na lekcji Do gleb strefowych należą: gleby bielicowe - powstają w klimacie umiarkowanym chłodnym pod formacją lasu iglastego. Charakteryzują się słabo rozwiniętym, zakwaszonym poziomem próchnicznym o ciemnoszarej barwie, bardzo wyraźnym poziomem wymywania o jasnej barwie składającym się niemal wyłącznie z pyłu i piasku kwarcowego oraz wyraźnym rdzawym poziomem wmywania. W dolnej części profilu bielicy może występować poziom glejowy. Żyzność tych gleb jest niewielka. gleby brunatne - charakterystyczne dla klimatu umiarkowanego ciepłego. Powstają pod lasami liściastymi i mieszanymi. W profilu gleb brunatnych pod poziomem próchnicznym występuje poziom brunatnienia. Gleby te posiadają odczyn słabo kwaśny lub obojętny. Są glebami żyznymi. gleby płowe - należą do tej samej grupy co gleby brunatne. Powstają na utworach pylastych. W ich profilu nad poziomem brunatnienia występuje jasny poziom pozbawiony części ilastych. Gleby płowe są. dość żyzne. czerwonoziemy - tworzą się pod wilgotnymi sawannami i lasami monsunowymi strefy równikowej i podrównikowej. Ich czerwona barwa wynika z utleniania związków żelaza w skale laterytowej. Duża ilość substancji organicznej szybko ulega procesowi mineralizacji. Mimo że poziom próchniczny ma małą miąższość, gleby te charakteryzują się znaczną żyznością. czarne gleby tropikalne - powstają w klimacie podrównikowym na zwietrzelinie skał magmowych. Mają bardzo dobrze rozwinięty poziom próchniczny o czarnej barwie. Są to gleby żyzne, silnie zasadowe. gleby tundrowe - tworzące się w klimacie subpolamym na wiecznej zmarzlinie przy współudziale roślinności tundrowej. Charakteryzują się słabo rozłożoną próchnicą o niewielkiej miąższości. Może w nich występować słabo zaznaczony poziom wymywania i poziom glejowy zalegający na wiecznej zmarzlinie. Gleby tundrowe najczęściej są kwaśne i mało żyzne. Na skutek wielokrotnego zamarzania i rozmarzania dochodzi do przesuwania ku górze większych okruchów skalnych, co na powierzchni powoduje powstawanie sieci wielobocznych, kamienistych szczelin. czarnoziemy - gleby tworzące się w strefie umiarkowanej, w klimatach kontynentalnych okresowo suchych. Powstają przy współudziale roślinności stepowej. Mają bardzo dobrze rozwinięty poziom próchniczny o odczynie obojętnym, słabo kwaśnym lub słabo zasadowym. Poziom próchniczny osiąga do dwóch metrów miąższości i leży na wapnistym poziomie wmywania. Czarnoziem jest glebą bardzo żyzną. gleby cynamonowe (brązowe) - powstają w klimacie śródziemnomorskim strefy podzwrotnikowej na skałach bogatych w węglan wapnia. Mają dobrze rozwinięty poziom próchniczny. Są glebami żyznymi, lecz wymagaj ą nawodnienia w czasie suchego lata.

6 Gleby strefowe Typy Charakterystyka Występowanie na kuli ziemskiej tundrowe bielice brunatne i płowe czarnoziemy kasztanowe szaroziemy pustynne czerwonoziemy, żółtoziemy, lateryty tworzą się w klimacie subpolarnym, płytkie i słabo wykształcone ze względu na wieczną marzłość tworzą się w klimatach umiarkowanie chłodnych na piaskach porośniętych lasami szpilkowymi; mają słabo rozwinięty poziom próchniczny i dobrze wykształcony poziom wymywania w postaci jasnej wstęgi kwarcowego pyłu i piasku występują w klimacie umiarkowanym o cechach oceanicznych pod pokrywą lasów mieszanych i liściastych; mniejsze procesy bielicowania, lepiej rozwinięty poziom próchniczny powstają głównie w klimacie umiarkowanym na lessach, przy udziale trawiastej i cebulkowej roślinności stepowej; wspaniale rozwinięty poziom próchniczny tworzą się w klimatach ciepłych i suchych, poziom próchniczny jaśniejszy o czerwonym zabarwieniu pochodzącym od tlenków żelaza słabo rozwinięty poziom próchniczny lub całkowity jego brak ze względu na brak roślinności niedostatek wody, szybki rozkład próchnicy występują w klimacie gorącym wilgotnym, gdzie wietrzenie niszczy warstwę próchniczną przez nadmiar wody; są gęste, zbite, gliniaste lub ilaste o barwie czerwonej lub żółtawej północne krańce Eurazji, od półwyspu Kolskiego po Kamczatkę i od Alaski po Labrador w Ameryce Północnej na południe od gleb tundrowychznaczne obszary Europy Środkowej i Północnej, szeroki pas na Nizinie Wschodnioeuropejskiej i w azjatyckiej części Rosji, północna część USA i na znacznych obszarach Kanady Europa Zachodnia i Południowa, Mandżuria, Korea i Japonia w Azji, Afryka Południowa, wschodnia Australia, północno- wschodnia część USA od Ukrainy po górny Irtysz, preria w środkowych stanach USA, pampa argentyńska, południowo- wschodnia Australia na północ od M. Kaspijskiego i Aralskiego po Bałchasz, Wyżyna Mongolska, południowo- zachodnia Australia, Sudan i na północ od Kalahari, część prerii w USA, południowa Argentyna obszary pustynne w Azji Środkowej, Sahara w Afryce, wnętrze Australii Afryka Równikowa, Amazonia, Ameryka Środkowa, Indie, Północna Australia; gleby te zajmują około 25% powierzchni lądów Przydatność rolnicza uprawy jęczmienia, ziemniaków i kapusty, inne w szklarniach konieczne intensywne nawożenie, uprawa żyta, owsa, jęczmienia, ziemniaków i roślin pastewnych, pszenica w południowej części przy intensywnym nawożeniu wysokie plony roślin zbożowych, okopowych i przemysłowych najżyźniejsze glebyuprawa pszenicy, buraka cukrowego, bawełny; łatwo ulegają erozji przy odpowiednim nawodnieniu dają dobre plony, uprawa pszenicy nie nadają się do uprawy, nawodnione po dłuższym czasie wytwarzają glebę trudne do uprawy, wymagają skomplikowanych zabiegów; uprawa kakao, drzew kauczukowych

7 Gleby astrefowe Typy Charakterystyka Występowanie na kuli ziemskiej rędziny aluwialne (mady) bagienne czarne ziemie górskie rozwinięte na wapieniach, dosyć duży poziom próchniczny zalega bezpośrednio na skale macierzystej- brak pozostałych poziomów tworzą się współcześnie wzdłuż dolin rzecznych, zwłaszcza w odcinkach ujściowych rzek; powstają z drobnego materiału naniesionego przez rzeki, bogate w próchnicę mały przepływ wody i wysoko położone lustro wody gruntowej powoduje powstawanie nie rozłożonej torfowatej próchnicy powstają na obszarach zarastających bagien, najczęściej po zanikających jeziorach, przy obniżonym poziomie wód gruntowych płytkie, pozbawione wyraźnego profilu, niszczone przez silne wietrzenie i zmywanie w klimatach umiarkowanych na wapieniach; w Polsce na Wyżynie Kieleckiej i Lubelskiej; w klimacie śródziemnomorskim powstaje "terra rosa" na obszarach delt, największe w Egipcie, Mezopotamii, Indiach i na Nizinie Chińskiej w różnych obszarach na stosunkowo niewielkich przestrzeniach, większe obszary na Nizinie Zachodniosyberyjskiej w różnych obszarach- największe w Afryce Środkowej, Indiach i Urugwaju, w Polsce na Kujawach we wszystkich górach Przydatność rolnicza urodzajne, ale trudne do uprawy bardzo żyzne, nadające się do wszystkich upraw, często wymagają melioracji mało urodzajne nawet po osuszeniu bardzo urodzajne, ale trudne do uprawy- pszenica, burak cukrowy słabe, tylko możliwa hodowla; w dolinach owies i ziemniaki Gleby strefowe- w zależności od ich stopnia wykształcenia wykazują rośliny związek ze skałą macierzysta. a) tundrowe - klimat subpolarny, płytkie, słabo wykształcone, uprawiane rzadko (płn. Europa, Azja, Ameryka Płn.); b) bielice - klimat umiarkowany chłodny (strefa lasów iglastych), dobrze rozwinięte, wysoka kultura rolna (Europa Śr., Płn., Niź. Wsch-europejska, Kanada, płn. część USA); c) brunatne - klimat umiarkowany morski (strefa lasów mieszanych i liściastych) dają wysokie plony (Europa zach., Azja, Afryka Płd. Wsch. Część Australii, płn.- wsch. cz. USA); d) czarnoziemy - klimat umiarkowany na lessach przy znacznym udziale roślinności trawiastej, bogaty poziom próchniczy, dużo składników odżywczych, bardzo żyzne (płd.- wsch. Australia, Ukraina, pampa argentyńska, prerie Płn. Ameryki) g) czerwonoziemy obszar okołorównikowy, czerwona barwa, duża zawartość związków żelaza, ubogie w próchnicę, mało żyzne, trudne do uprawy (Amazonia, Ameryka Śr., Afryka Równikowa, płn. Australia)