Wykład 13: Efekty zewnętrzne. Internalizacja kosztów

Transkrypt

1 STRUKTURY RYNKU I ICH REGULACJE Wykład 13: Efekty zewnętrzne. Internalizacja kosztów Prowadzący zajęcia: dr inŝ. Edyta Ropuszyńska Surma Politechnika Wrocławska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Organizacji i Zarządzania edyta.ropuszynska-surma@pwr.wroc.pl Wrocław

2 Plan wykładu 1. Efekty zewnętrzne 2. Internalizacja kosztów 3. Modele handlu emisjami 4. Modele certyfikatów w energetyce na przykładzie Polski 5. Model tarriff in feets

3 Efekty zewnętrzne (external effects, externality) 1. Alfred Marshall wprowadził do ekonomii pojęcie efektów zewnętrznych, oszczędności zewnętrznej (external economy). 2. Arthur Cecil Pigou (uczeń A. Marshalla) The Economics of Welfare (ekonomia dobrobytu); rozróŝnienie pojęć: uŝyteczność indywidualna, uŝyteczność społeczna: Technologiczne efekty zewnętrzne (non pecuniar exteralities), PienięŜne efekty zewnętrzne (pecunary externalities) poprzez mechanizm rynkowy następuje wniesienie pienięŝnych efektów zewnętrznych do rachunku ekonomicznego przedsiębiorstw. 3. Tibor de Scitovsky rozwinął to zagadnienie A.C. Pigou. Zgodnie z definicją T. Scitovsky ego pienięŝne efekty zewnętrzne nie są uwaŝane ze efekty zewnętrzne sensu stricte, dlatego przedmiotem badań są technologiczne efekty zewnętrzne, przez które rozumie bezpośrednie uzaleŝnienie funkcji celu podmiotu gospodarczego (zysku lub uŝyteczności) od działalności produkcyjnej lub konsumpcyjnej innych podmiotów gospodarczych, z którymi dany podmiot nie zawarł transakcji kupna-sprzedaŝy [Klimczak].

4 Efekty zewnętrzne (external effects, externality) 4. J. Buchanan i W. Stubblebine analizy dotycząca efektów zewnętrznych i optimum Pareto 5. Arrow teoria równowagi ogólnej 6. Ronald Coase Teoremat Coase a dotyczące internalizacji efektów zewnętrznych

5 Technologiczne efekty zewnętrzne dwa podejścia 1. Relacje między podmiotami efekty zewnętrzne występują, jeŝeli indywidualna funkcja uŝyteczności (lub funkcja produkcji) zaleŝą od czynników zewnętrznych (a dokładniej tych zaleŝnych od innych podmiotów. 1. Niedoskonałość (brak) rynków. efekty zewnętrzne występują, jeŝeli w gospodarce opartej na zdecentralizowanych procedurach regulacyjno-optymalizacyjnych występują niedostateczne bodźce do tworzenia efektywnych rynków ( w tym rynku czynników produkcji) co prowadzi do braku równowagi (optimum) w sensie Pareto.indywidualna funkcja uŝyteczności (lub funkcja produkcji) zaleŝą od czynników zewnętrznych (a dokładniej tych zaleŝnych od innych podmiotów.

6 Efekty zewnętrzne - Pigou P P MSC (-) MC MC MSC (+) MR MR q q

7 Podatek Pigou P MSC MC+MEC MEC marginalny koszt zewnętrzny MC MR q

8 Teoremat Coase a - Przykład ZałoŜenia: 150 dochód fabryki opon, 100 dochód browaru 20 koszty szkód 0 koszty negocjacji L.P. Prawa własności Dochody f. Opon Dochody browaru Suma dochodów 1. P.W. do fabryki opon P. W. do browaru P.W. do fabryki opon Budowa oczyszczalni 4. P. W. do browaru Budowa oczyszczalni

9 Teoremat Coase a Gdy dwa racjonalnie gospodarujące podmioty negocjują w sprawie efektu zewnętrznego, przy czym prawo własności do zasobu związanego z tym efektem jest ustalone, wówczas, jeśli są moŝliwe nic nie kosztujące negocjacje, a prawa własności są dobrze zdefiniowane, alokacja zasobów osiągnięta w wyniku negocjacji będzie efektywna

10 Metody internalizacji efektów zewnętrznych: nakładanie przez państwo podatków i stosowanie dotacji, bezpośrednie negocjacje między zainteresowanymi podmiotami, rozwiązanie mieszane, polegające na kreowaniu przez państwo warunków umoŝliwiających dobrowolną internalizację efektów zewnętrznych [Klimczak].

11 Handel emisjami Koncepcja handlu emisjami została zaproponowana przez kanadyjskiego ekonomistę Johna Dales a w 1968 roku [19]. Zaproponował on zastąpienie standardów dotyczących ograniczenia emisji przez uprawnienia do emisji.

12 Formy handlu emisjami Forma handlu emisjami Mechanizm klosza (buble) Rozliczenia netto (netting) Cechy Jest określony dopuszczalny wolumen jednego rodzaju zanieczyszczenia, Określony jest dla kilku podmiotów z jednego obszaru, Wymagania stawiane grupie źródeł są wyŝsze, niŝ wszystkim osobno Dotyczy istniejących źródeł emisji. Uprawnienie jest przyznawane jednemu podmiotowi i dotyczy wszystkich jego źródeł emisji (w tym nowopowstałych). Efekty Handel emisjami w ramach grupy podmiotów. Podmiot chcący zbudować nowe źródło emisji musi ograniczyć emisję z dotychczasowego źródła, Motywacja do wprowadzania technik niskoemisyjnych.

13 Formy handlu emisjami Forma handlu emisjami Mechanizm kompensat (offsets) Cechy Łączne rozliczanie dwóch róŝnych podmiotów Dotyczyło nowopowstałych podmiotów na rynku Efekty Spadek emisji u jednego źródła musiał być wyŝszy niŝ wzrost emisji u drugiego źródła Mechanizm uznanych redukcji emisji (Emission Reduction Credit (ERCs)) Mechanizm alokacji (cap and trade) Wynagradzanie emitentów, którzy zredukowali poziom emisji poniŝej poziomu odniesienia, poprzez przyznanie im określonej liczby kompensat ERCs. Emitent mógł je wykorzystać na własne potrzeby lub sprzedać innym emitentom. Zostaje ustalony dopuszczalny limit ingerencji w środowisko na danym terenie. KaŜdy podmiot działający na danym terenie musi posiadać prawo do określonego udziału w ingerencji w środowisko. Uprawnienie przyznawane jest nieodpłatnie przez organ administracji państwowej lub sprzedawane na aukcji. Emitent moŝe wykorzystać uprawnienie dla siebie (obecnie lub w przyszłości) lub sprzedać na rynku wtórnym (np. giełdzie) ObniŜenie poziomu emisji, uruchomienie mechanizmu motywującego do instalacji urządzeń lub implementacji procesów proekologicznych. Powstanie rynków wtórnych handlu emisjami ObniŜenie poziomu emisji, uruchomienie mechanizmu motywującego do instalacji urządzeń lub implementacji procesów proekologicznych. Powstanie rynków wtórnych handlu emisjami

14 Systemu handlu emisjami dwutlenku węgla (EU ETS) Obecnie w ramach systemu handlu emisjami moŝliwe jest zawieranie kontraktów bieŝących na uprawnienia do emisji (EUA) na Europejskiej Giełdzie Energetycznej (EEX) w Lipsku, natomiast terminowych na Europejskiej Giełdzie Klimatycznej (ECX). Handel uprawnieniami oferuje takŝe skandynawska Giełda Energii Nord Pool oraz dwie platformy obrotu spot: Carbon pool i BlueNext w ParyŜu.

15 System zbywalnych praw majątkowych związanych ze świadectwami pochodzenia (kolorowe certyfikaty) - plan zielone wspierające rozwój elektroenergetyki odnawialnej, czerwone wspierające wysoko sprawną kogenerację węglową (i mikroźródła), Ŝółte wspomagające energetykę gazową, białe wspierające efektywność energetyczną, błękitne wspierające wysoko sprawne źródła η> 46%, pomarańczowe wspierające technologie czystego węgla, np. CCS;

16 Świadectwa pochodzenia a prawa majątkowe Świadectwo pochodzenia Prawo majątkowe (certyfikat) Dwa strumienie przychodów: 1. za obrót energią (energia czarna + instrumenty pochodne terminowe kontrakty na giełdzie energii ) 2. ze sprzedaŝy praw majątkowych

17 Świadectwo pochodzenia dokument potwierdzający wytworzenie energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii. Cel świadectwa pochodzenia: ułatwienie obrotu energią zieloną (pochodzącą z wysokosprawnej kogeneracji), poprzez zagwarantowanie nabywcy, Ŝe dana porcja energii została wytworzona w oparciu o odnawialne nośniki energii (z wysokosprawnej kogeneracji). świadectwo pochodzenia nie posiada wartości materialnej i nie moŝe być przedmiotem obrotu. Obrotowi podlega wyłącznie energia elektryczna objęta świadectwem.

18 Prawa majątkowe PE, Art. 9e ust 6. Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i stanowią towar giełdowy, o którym mowa wart. 2 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 26 października 2000 r.o giełdach towarowych (Dz.U. Nr 103, poz. 1099, z późn.zm.). Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia powstają z chwilą zapisania świadectwa, na podstawie informacji o wydanych świadectwach pochodzenia, o której mowa w ust. 17, po raz pierwszy na koncie widencyjnym w rejestrze świadectw pochodzenia prowadzonym przez podmiot, o którym mowa w ust. 9, i przysługują osobie będącej posiadaczem tego konta. Przeniesienie praw majątkowych wynikających ze świadectwa pochodzenia następuje z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu w rejestrze świadectw pochodzenia. Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia wygasają z chwilą jego umorzenia

19 Świadectwa Pochodzenia certyfikaty zielone OŹE - Źródła prawa Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych Ustawa Prawo energetyczne art. 9e Rozporządzenie MG z w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczania opłaty zastępczej zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. Nr 156, poz. 969 z )

20 Świadectwa Pochodzenia OŹE Rozporządzenie MG z Co określono w rozporządzeniu? szczegółowy zakres obowiązku uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE, do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w OŹE oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii

21 Świadectwa Pochodzenia OŹE Rozporządzenie MG z Potwierdzane dane w świadectwie pochodzenia: 1) rodzaje odnawialnych źródeł energii; 2) parametry techniczne i technologiczne wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii; 3) wymagania dotyczące pomiarów, rejestracji i sposobu obliczania ilości energii elektrycznej lub ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii za pomocą instalacji wykorzystujących w procesie wytwarzania energii nośniki energii, 4) miejsce dokonywania pomiarów ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii na potrzeby realizacji obowiązku potwierdzania danych, 5) wielkość i sposób obliczania udziału energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii, wynikającej z obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, w sprzedaŝy energii elektrycznej odbiorcom końcowym, w okresie kolejnych 10 lat; 6) sposób uwzględniania w kalkulacji cen energii elektrycznej i ciepła ustalanych w taryfach przedsiębiorstw energetycznych.

22 Świadectwa Pochodzenia OŹE Od 1 października 2005 roku przedsiębiorstwa energetyczne mają wybór dotyczący: 1. zakupu energii ze źródeł odnawialnych i przedłoŝenie do umorzenia Prezesowi URE świadectwa pochodzenia LUB 2. uiszczenie tzw. opłaty zastępczej

23 Świadectwa Pochodzenia OŹE ustawy Prawo energetyczne art. 9e: przedsiębiorstwa energetyczne mają obowiązek uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectwa pochodzenia albo uiszczenia opłaty zastępczej. Minimalne udziały ilościowe energii elektrycznej z OŹE w całkowitej rocznej sprzedaŝy energii elektrycznej odbiorcom końcowym w przedsiębiorstwie mającym obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectwa pochodzenia lub uiszczenia opłaty zastępczej: 2008 r. 7,0% 2009 r. 8,7%, 2010 r. 10,4%, 2011 r. 10,4%, 2012 r. 10,4%, 2013 r. 10,¹%, 2014r. 11,4%, 2015 r. 11,9%, 2016 r. 12,4%, 2017 r. 12,9%

24 Formuła opłaty zastępczej Art. 9a ust 2. Opłatę zastępczą oblicza się według wzoru: Oz = Ozj x (Eo - Eu), gdzie: Oz - opłatę zastępczą wyraŝoną w złotych, Ozj - jednostkową opłatę zastępczą wynoszącą X złotych za 1 MWh, Eu - ilość energii elektrycznej, wyraŝoną w MWh, wynikającą ze świadectw pochodzenia, o których mowa w art. 9e ust. 1, które przedsiębiorstwo energetyczne przedstawiło do umorzenia w danym roku. Eo- ilość energii elektrycznej, wyraŝoną w MWh, wynikającą z obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, o których mowa w art. 9e ust. 1, w danym roku,

25 Kara za niewypełnienie obowiązku w zakresie świadectw pochodzenia PE, Art. 56 ust 2a pkt 1. Wysokość kary pienięŝnej wymierzonej w przypadkach określonych w ust. 1 pkt. 1a nie moŝe być niŝsza niŝ: w zakresie nieprzestrzegania obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 1, obliczona według wzoru: Ko = 1,3 x (Oz - Ozz), gdzie: Ko - minimalną wysokość kary pienięŝnej, wyraŝoną w złotych, Oz - opłatę zastępczą, obliczoną zgodnie z art. 9a ust. 2, wyraŝoną w złotych, Ozz - uiszczoną opłatę zastępczą, wyraŝoną w złotych;

26 Świadectwa Pochodzenia czerwone i Ŝółte certyfikaty wytyczne UE Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło uŝytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniającej dyrektywę 92/42/EWG: wprowadzenie jasnych, przejrzystych definicji, wprowadzenie pojęcia gwarancji pochodzenia dla energii skojarzonej o wysokiej sprawności, zobowiązanie do analizy krajowych rynków kogeneracji, konieczność wprowadzenia i stosowania promowania rozwoju kogeneracji rozproszonej, kogeneracja o wysokiej sprawności.

27 Świadectwa Pochodzenia czerwone i Ŝółte certyfikaty Źródła prawa - Polska Ustawa z r. Prawo energetyczne (w tym szczególnie zmiany wprowadzone nowelizacją z 12 stycznia 2007 r.): wprowadzenie nowego systemu wsparcia od r., dodatkowy system wsparcia mikrokogeneracji oraz źródeł gazowych, ustalenia poziomów opłat zastępczych przez Prezesa URE na 2007 i 2008 rok, wykorzystanie doświadczeń i systemu wsparcia OZE, brak rozporządzenia wykonawczego (do 26 września 2007 r.), wpływ wzrostu obowiązków na ceny energii elektrycznej.

28 Świadectwa Pochodzenia czerwone i Ŝółte certyfikaty Źródła prawa - Polska Rozporządzenie MG z w sprawie sposobu obliczania danych podanych we wniosku o wydanie świadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia tych świadectw, uiszczania opłaty zastępczej i obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji (Dz. U. 185 poz z )

29 Obieg świadectw pochodzenia z kogeneracji

30 Świadectwa pochodzenia wydane w 2008 r. (za produkcję w 2007 r. i 2008 r.) w rozbiciu na poszczególne technologie wytwarzania Rodzaj OŹE Elektrownie na biogaz Elektrownie na biomasę Elektrownie wiatrowe Elektrownie wodne Współspalanie Okres wytwarzania Ilość energii [w MWh] , , , , ,681 Liczba SP Okres wytwarzania Ilość energii [w MWh] , , , , ,466 Liczba SP Łącznie , , [Źródło : URE]

31 Świadectwa pochodzenia z kogeneracji wydane w 2008 r. (za produkcję w 2007 r. i 2008 r.) w rozbiciu na poszczególne rodzaje jednostek kogeneracji Rodzaje jednostek kogeneracji Okres wytwarzania Ilość energii [w MWh] Liczba SP CHP Okres wytwarzania Ilość energii [w MWh] Liczba SP CHP Opalana paliwami gazowymi lub o łącznej mocy elektrycznej zainstalowanej <1 MW (CHP1) , , o łącznej mocy elektrycznej zainstalowanej >1 MW, nieopalana paliwami gazowymi (CHP2) , , [Źródło : URE]

32 Towarowa Giełda Energii (TGE) Rejestr Praw Majątkowych (RPMk) od do Wyszczególnienie Rejest zielony Rejestr Ŝółty Rejestr "czerwony" Data uruchomienia rejestru Wystawione [kwh] Umorzone [kwh] Pozostało aktywnych [kwh] Liczba członków

33 Towarowa Giełda Energii (TGE) Rynek Praw Majątkowych (RPMk) RPM dla OŹE RPM dla Kogeneracji od 28 grudnia 2005 r. od 28 grudnia 2007 r. Instrumenty ŚP (liczba podmiotów ) Instrumenty ŚP (liczba podmiotów ) PMOZE (1080) PMOZE_A PMEC (174) PMGM (166) Notowania PMOZE_A od

34 Towarowa Giełda Energii (TGE) Rynek Praw Majątkowych wyniki sesji dla PMGM i PMEC Tysiące Obrót całkowity Obrót Aukcja Obrót - notowania ciągłe Obrót transakcje pozasesyjne PMGM 2008 [MWh] PMGM do [MWh] PMEC 2008 [MWh] PMEC do [MWh]

35 Towarowa Giełda Energii (TGE) Rynek Praw Majątkowych wyniki sesji dla PMOZE, PMOZE_A Tysiące MWh Obrót całkowity Aukcja Notowania ciągłe Transakcje pozasesyjne (do )

36 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) subfundusz opłat zastępczych i kar Planowane wpływy Wpływy * 2010* 2011* 2012* Planowane i faktyczne wpływy NFOŚiGW z opłat i kar wynikających z ustawy z r Prawo energetyczne przeznaczonych na wspieranie odnawialnych źródeł energii i wysokosprawną kogenerację [w tys. PLN]

37 Środki pienięŝne i papiery wartościowe na subfunduszu opłat zastępczych i kar wynikających z ustawy PE w 2008 roku [tys. zł] Rok Stan środków na początku danego roku Wpływy Wydatki Stan środków na koniec danego roku r * * W 2007 roku udzielono po raz pierwszy poŝyczki z subfunduszu opłat zastępczych i kar URE wynoszącej ponad 43 mln zł.

38 Porównanie kosztów systemu białych certyfikatów z moŝliwymi oszczędnościami dla róŝnych rocznych stóp oszczędności 45,00% 30,00% 15,00% 0,00% stopa 2,0% stopa 1,0% stopa 0,7% koszt w % Źródło: Funkcjonowanie systemu białych certyfikatów w Polsce jako mechanizmu stymulującego zachowania energooszczędne zasady i szczegółowa koncepcja działania, Procesy inwestycyjne przy współpracy Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Warszawa październik 2007.

39 Efekty systemu certyfikatów Oszczędność/efektywność/sprawność energetyczna, Zmiana struktury wytwarzania Fundusz na rzecz rozwoju OŹE (subkonto w NFOŚiGW), Wartość wsparcia z NFOŚiGW inwestycji w OŹE niesatysfakcjonująca w stosunku do wpływów środków pienięŝnych na wydzielone subkonto, Transfer pieniędzy Rozwój rynków finansowych rynek giełdowy praw majątkowych świadectw pochodzenia (S I), punkt odniesienia dla rachunku kosztów ekonomicznych (z uwzględnieniem efektów ekologicznych), Interwencja w mechanizm cenowy, Zmiana rachunku ekonomicznego opłacalności inwestycji w sektorach gł. energetycznym, budowlanym, Powstanie nowych profesji (np. audytorów energetycznych) funkcjonujący system (tj. z karami) przy słabo rozwiniętych mechanizmach wsparcia nowych innowacyjnych proefektywnościowych i proekologicznych źródeł energii nie sprzyja rozwojowi w/w mocy wytwórczych w dotychczas funkcjonujących podmiotach (efekt odpływu kapitału). Zmiany w księgach rachunkowych i finansowych przedsiębiorstw energetycznych, Zwolnienia z akcyzy, Ulgi za przyłączenie do sieci

40 Źródła: 1. Acocella N., Zasady polityki gospodarczej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Alternetywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Warszawa, Klimczak B.: Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław NFOŚiGW, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2007 roku, Warszawa, kwiecień NFOŚiGW, Sprawozdanie finansowe za rok obrotowy 2006, NFOŚiGW, Sprawozdanie finansowe za rok obrotowy 2007, NFOŚiGW, Sprawozdanie finansowe za rok obrotowy 2008 wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta, NFOŚiGW, Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2006 roku, Warszawa, marzec NFOŚiGW, Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2008 roku, Warszawa, kwiecień NFOŚiGW, Strategia działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata Narodowy Fundusz przyjazny środowisku i beneficjentom, Warszawa, wrzesień Rozporządzenie MG z w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczania opłaty zastępczej zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii, Dz. U. Nr 156, poz. 969 z Ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 roku, Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.