Jan A. Stefanowicz Zakopane, X.2014r.

Transkrypt

1 Strategia surowcowa w strategiach zintegrowanych ŚSRK i KPZK 2030 obszary funkcjonalne i złoża strategiczne, pierwiastki krytyczne Jan A. Stefanowicz Zakopane, X.2014r. 1

2 Wstęp Dla poszczególnych krajów, jak i w stosunkach międzynarodowych, coraz większe znaczenie geopolityczne ma polityka surowcowa. Obok takich jak zdrowotna, imigracyjna, klimatyczna, ta surowcowa ma szczególnie istotne znaczenie dla gospodarek krajowych UE jak i gospodarki globalnej. Kraje wysokorozwinięte jak i większość krajów rozwijających wprowadza lub już wprowadziło pod różnymi pojęciami, bądź ochronę i reglamentację gospodarki pierwiastkami krytycznymi, surowcami, bądź obszarami i konkretnymi złożami kopalin uznawanych w danym kraju za istotne dla rozwoju gospodarki, energetyki przemysłu obronnego, wysokich technologii, lotniczego, kosmicznego, zbrojeniowego. 2

3 KPZK 2030 i Plan Działań Rady Ministrów Rada Ministrów w dniu 4 czerwca 2013 roku przyjęła dokument pod nazwą: Plan Działań służący realizacji Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Istotna jest tak sama Koncepcja, jak i przyjęte w Planie Działań przedsięwzięcia, zadania i narzędzia, które mają obejmować także te kluczowe dla sektora eksploracji, eksploatacji surowców mineralnych oraz sektora paliwowo energetycznego. 3

4 Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. Polski Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. Polski i innych programów rozwoju (Wersja przyjęta uchwałą Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r.) jest jedną z zintegrowanych strategii rozwoju stanowiących element średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Strategia BEiŚ stanowi ramy strategiczne dla dalszych prac programowych i wdrożeniowych, dotyczących w szczególności zagadnień adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego, jak również bezpieczeństwa i efektywności energetycznej. Została ona także poddana strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. 4

5 Źródło: Opracowanie MIR 5

6 Obszary funkcjonalne, złoża strategiczne W pozycji KPZK Obszary ochrony strategicznych złóż kopalin, wskazano, że w celu zachowania ich wartości użytkowych mających znaczenie strategiczne dla gospodarki państwa, w tym zachowania bezpieczeństwa energetycznego kraju w perspektywie roku 2030 i późniejszych lat, konieczna jest delimitacja obszarów występowania strategicznych złóż kopalin i podjęcie działań w zakresie ich ochrony. Monitoring, planowanie i ochrona ponadregionalnych obszarów funkcjonalnych, w tym dla złóż strategicznych ma być prowadzony w ramach KPZK 2030, pozostałych w ramach planowania i monitoringu na poziomie regionalnym. W zakresie złóż kopalin aktualnie do monitoringu krajowego zaliczane są obszary funkcjonalne dla węgla brunatnego w 6 rejonie Gubin Mosty i Legnica.

7 Strategiczne / krytyczne Termin strategiczne, odnoszący się do surowców, jest często używany w krajach UE i w Polsce zamiast zwrotu "krytyczne". Przyjmuje się, iż strategiczne to surowce do zastosowań obronnych, podczas gdy istotne dla gospodarki, których import konieczny jest z zagranicy, stanowiąc tym samym zagrożenie dla gospodarki narodowej, uważane są za "krytyczne". Pierwiastek krytyczny nazwa pojawiła się prawie równocześnie w kilku miejscach. 30 października 2009r. opublikowany został raport Bayrona Kinga p.t. Rare Earth and Other Critical Technology Metals. W tym samym roku ukazał się raport nazywany Deklaracją Lulealską, pod którą podpisało się sześć europejskich uniwersytetów, sześć instytucji typu Geological Survey. 7 Opracowanie Critical Raw Materials for the UE zawiera analizę krytyczności. Wykonano ją opierając się na trzech grupach kryteriów:

8 Surowce krytyczne UE 20 krytycznych surowców mineralnych w Unii Europejskiej istotnych dla gospodarek UE, które uznano za poddawane zwiększonemu ryzyku zaburzeń podaży* : Antymon, Beryl, Kobalt, Fluoryt, Gal, German, Grafit, Ind, Magnez, Niob, Tantal, Wolfram; Grupa Platynowców (platyna, pallad, iryd, rod, ruten, osm i ren); Pierwiastki ziem rzadkich [itr, skand oraz tak zwane lantanowce (lantan, cer, prazeodym, neodym, prometu, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet) ; 8

9 Podstawowe definicje użyte w Critical Raw Materials for the UE Rezerwa (udokumentowane złoże w kat. powalającej na sporządzenie projektu zagospodarowania złoża) kopalin jest częścią złoża, które zostało w pełni ocenione geologicznie oraz jest komercyjnie i prawnie zdolne do wydobycia. Baza/podstawa (złoża prognostyczne/perspektywiczne) zasobów - obejmuje "rezerwy kopalin plus te części zasobów, które mają potencjał do stania się ekonomicznie dostępnymi w ramach horyzontów planowania - poza tymi, które zakładają sprawdzoną technologię i aktualną ekonomię. Zasoby kopalin w tym pojęciu umieszczono wszystkie znane zasoby. To jest naturalne nagromadzenie minerałów lub skał, które jest albo może nabrać potencjału ekonomicznego, jako podstawa do przyszłej eksploatacji złóż kopalin. 9

10 Złoża wstępnie rozpoznane Złoża perspektywiczne - na podstawie Zasad dokumentowania złóż kopalin stałych wydanych przez Ministerstwo Środowiska w 2002 r. wyróżnia się złoża o najbardziej wstępnym zakresie poznania tj.: hipotetyczne kategorii E, perspektywiczne kategorii D2, prognostyczne kategorii D1. Wspólnym, postulowanym terminem obejmującym te 3 wydzielone kategorie złóż/obszarów byłby wówczas termin złoża/obszary przewidywane. 10

11 Ochrona zasobów kopalin strategicznych Podstawą dla regulacji ochrony zasobów kopalin jest ich kompleksowa waloryzacja i hierarchizacja. Tym zagadnieniem zajmowano się już od dawna i można znaleźć tu szereg publikacji. Najbardziej kompleksowo propozycje wysunęli tu Prof. Marek Nieć i Prof. Barbara Radwanek-Bąk. Współpraca i badania zarówno w IGSMiE PAN Kraków, jak i PIG-PJB przyniosła też opracowanie całościowe projektu regulacji ochrony złóż perspektywicznych i prognozowanych, czy inaczej wstępnie rozpoznanych zasobów, które mają potencjał do udokumentowania jako złoża kopalin. Projekt całego rozdziału do Prawa geologicznego i górniczego lub odrębnej ustawy został opracowany na zlecenie Ministra Środowiska już w 2011 r. 11

12 Niemcy W Niemczech powołano w dniu do życia w Hanowerze Niemiecką Agencję ds. Surowców Naturalnych (Deutsche Rohstoffagentur/RA. Została ona wyodrębniona z istniejącego od 1958 r. Federalnego Instytutu Nauk o Ziemi i Surowcach Naturalnych. Ponadto polityką surowcową zajmuje się najważniejsza niemiecka instytucja doradcza rządu i parlamentu w kwestiach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Fundacja Nauka i Polityka (SWP). SWP poważnie traktuje problem deficytu surowcowego, a sposób postępowania ze zjawiskiem konkurowania o malejące zasoby naturalne umieściła na pierwszym miejscu wśród czterech głównych problemów badawczych w planie naukowym na lata Tej formalnej zmianie towarzyszą konkretne działania niemieckiego rządu, z których istotna jest powołanie rządowej Agencji ds. Surowców RFN oraz opracowanie Strategii surowcowej. Dodatkowo decyzją niemieckiego rządu powołano rządową Agencję ds. Surowców RFN oraz opracowano Startegię surowcową. Agencja dla surowców zastąpiła istniejący w strukturach Ministerstwa Gospodarki Urząd ds. Surowców i Geologii. Niemiecki Instytut Badań nad Przyszłością i Oceną Technologii (IZT) przedstawił analizę 52 materiałów w celu określenia podatności gospodarki niemieckiej na ich zakłócenia w dostawach. 13 surowców uznano za krytyczne (ind, wolfram, metale ziem rzadkich, gal, pallad, srebro, cyna, niob, chrom i bizmut) i bardzo krytyczne (german, ren i antymon). 12

13 Francja W Francji w styczniu 2011 roku Ministerstwo Przemysłu powołało do życia Komitet ds. strategicznych metali Comité des Métaux Stratégiques. Komitet ten pomaga Ministrowi Zrównoważonego Rozwoju i Energii we wdrażaniu polityki zarządzania metalami strategicznymi celem wzmocnienia bezpieczeństwa i trwałej konkurencyjności gospodarki. Jako taki, identyfikuje i ocenia zagrożenia dla Francji w zakresie pozyskiwania i przetwarzania surowców mineralnych. Jak wynika z Dekretu powołującego ww. Komitet (Décret n du 24 janvier 2011 portant création du comité pour les métaux stratégiques (COMES)). Komitetowi przewodniczy Minister ds. surowców, który ma obowiązek ścisłej współpracy ze wszystkimi Ministerstwami odpowiadającymi za sprawy gospodarcze. 13

14 Australia Australia uznaje wszystkie złoża rud metali i kopalin energetycznych za strategiczne celu publicznego. Natomiast w chwili obecnej Australia jest jednym z największych eksporterów surowców krytycznych, dlatego też przyjęte przez inne kraje listy surowców krytycznych nie są krytyczne dla australijskiego przemysłu. Rząd australijski wymienia jedynie dwa surowce krytyczne: sole potasowe i fosforyty, które zostały wymienione w Raporcie Agencji Rządowej Geoscience Australia, które mają zapewnić konkurencyjność gospodarki poprzez zintegrowane programy krajowe dla gospodarki o znaczeniu strategicznym, takie jak ukryte zasoby mineralne Potencjalnego Programu Odblokowania Australii, który rozpoczął się w lipcu 2013 roku. 14

15 Namibia W Namibii w 2011 roku Rząd przyjął regulację (n.b. w przeciwieństwie do Polski), iż uran, diamenty, złoto, miedź i metale ziem rzadkich są surowcami strategicznymi, co powinno implikować szczególne podejście do zarządzania tymi surowcami. Ten szczególny mechanizm, to reprezentacja interesu publicznego w przedsięwzięciach dotyczących w/w minerałów, która może realizować się poprzez zaangażowanie w te przedsięwzięcia przedsiębiorstwa państwowego. 15

16 Zarządzanie zasobem Brak jest polityki surowcowej, spójnej z ŚSRK, odrębnej strategii w zakresie gospodarki surowcami mineralnymi. Pogłębia się rozbicie zarządu zasobami pomiędzy różne strategie i różne naczelne organy administracji rządowej, co powoduje, iż nie ma jednego właściciela odpowiedzialnego za gospodarkę tym istotnym zasobem mienia Skarbu Państwa. Aktualnie, sprawy zarządu tymi zasobami są rozrzucone pomiędzy pięć Ministerstw (Minister Gospodarki, Minister Infrastruktury i Rozwoju, Minister Skarbu, Minister Środowiska i Minister Finansów). i znajdują się w obszarze kompetencji dwu Wicepremierów i Premiera 16

17 Co planowano Opracowana już w 2010 r. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przewidywała: wprowadzenie obszarów funkcjonalnych dla złóż strategicznych, sporządzenie wykazu zasobów złóż strategicznych (energetycznych, metali, kopalin chemicznych) oraz potencjalnych obszarów koncesyjnych obejmowanych rezerwą planistyczną, plany eksploatacji złóż poszczególnych rodzajów kopalin oraz wprowadzenie perspektywicznych i udokumentowanych złóż kopalin strategicznych do planów przestrzennego zagospodarowania województw. Nie podjęto dotychczas prac nad: wykazami złóż kopalin strategicznych, pierwiastków krytycznych, wytypowaniem obszarów funkcjonalnych, sporządzeniem planów eksploatacji złóż i ustaleniem potencjalnych obszarów koncesyjnych objętych rezerwą planistyczną zgodnie z KPZK 17

18 Wnioski Zarządzanie zasobami kopalin mineralnych w Polsce nie stanowi dotychczas zadania publicznego, ani nie jest, jako takie przedmiotem żadnej ze strategii. Można bez przesady stwierdzić, iż w istocie utracono kontrolę nad gospodarką zasobami, tak w zakresie złóż udokumentowanych, wstępnie rozpoznanych, jak i perspektywicznych z mineralizacjami zawierającymi pierwiastki krytyczne wedle standardu UE. Nie wprowadzono ochrony zasobów udokumentowanych i perspektywicznych. 18

19 Wnioski Konkurencja inwestorów w zakresie lokalizowania przedsięwzięć poza planowaniem przestrzennym i gospodarczym odbywa się kosztem zabezpieczenia strategicznych zasobów surowcowych kraju, niezgodnie z potrzebami gospodarki i zasadą zrównoważonego rozwoju, poza jakimikolwiek planami, strategiami, gdyż te nie są przyjęte i wdrażane. Na obszarach koncesji surowcowych wydaje się zezwolenia na lokalizację farm wiatrowych i przedsięwzięcia infrastrukturalne, a do tej pory nie rozpoczęto procesu legislacyjnego wprowadzenia ochrony perspektywicznych zasobów kopalin strategicznych. 19

20 Wnioski Brak jest wprowadzenia do odpowiednich regulacji, w tym do prawa geologicznego i górniczego, właściwych klauzul istotnego celu publicznego, bezpieczeństwa gospodarczego kraju, przesłanek i narzędzi dla formułowania strategii surowcowych, które pozwalałyby na wprowadzanie szczególnych procedur identyfikacji udostępniania do rozpoznania, ochrony oraz eksploatacji i wymogów dla inwestorów, którzy podejmowaliby działalność w zakresie rozpoznawania i wydobycia kopalin w zakresie złóż strategicznych lub pierwiastków krytycznych, które byłyby objęte ochroną i szczególnymi warunkami rozpoznawania i udostępniania złóż określonymi w polityce surowcowej. 20

21 Dziękuję za uwagę Jan A. Stefanowicz Zakopane, X.2014r. 21