Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym systemie walutowym

Transkrypt

1 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym Gospodarka narodowa 5 (279) Rok LXXXV/XXVI wrzesień październik 2015 s Dominik A. SKOPIEC* Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym systemie walutowym Streszczenie: Celem artykułu jest analiza czynników kształtujących zakres wykorzystania specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights SDR) jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych oraz ocena możliwości oparcia reformy międzynarodowego systemu walutowego na zwiększeniu roli SDR. Analiza przeprowadzona w artykule dowodzi, że zastosowanie SDR jako składnika oficjalnych rezerw walutowych jest znikome i najprawdopodobniej pozostanie marginalne, ze względu na występowanie wielu barier uniemożliwiających uczynienie z nich pieniądza międzynarodowego. Zidentyfikowano dwie grupy barier dla zwiększenia roli SDR w międzynarodowym systemie walutowym: bariery tkwiące w specyfice tych aktywów oraz bariery związane z trendami rozwojowymi międzynarodowego systemu walutowego, z których za najbardziej istotne uznano wzrost znaczenia i międzynarodowego wykorzystania waluty Chin oraz utrzymującą się pozycję dolara amerykańskiego jako dominującej waluty międzynarodowej. W związku z istnieniem tych ograniczeń, w artykule wskazano na brak możliwości oparcia reformy międzynarodowego systemu walutowego na zwiększeniu roli SDR. Zastosowane metody badawcze obejmują analizę danych statystycznych dotyczących oficjalnych aktywów rezerwowych i międzynarodowego wykorzystania walut krajowych, a także analizę porównawczą i studium literatury przedmiotu. Słowa kluczowe: waluta międzynarodowa, międzynarodowy system walutowy, rezerwy walutowe, rynek finansowy Kody klasyfikacji JEL: F02, F31, F41, G15, G18 Artykuł nadesłany 11 czerwca 2015 r., zaakceptowany 23 września 2015 r. * Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych; dskopiec@sgh.waw.pl

2 90 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 Wprowadzenie Globalny kryzys gospodarczy oraz będące jego konsekwencją decyzje podjęte na szczycie grypy G20 w Londynie w kwietniu 2009 r. spowodowały wzrost zainteresowania specjalnymi prawami ciągnienia (Special Drawing Rights SDR) i rolą tej jednostki w międzynarodowym systemie walutowym. Pojawiły się także koncepcje reformy tego systemu zakładające zwiększenie roli SDR. Najdalej idące propozycje przewidują przekształcenie SDR w walutę globalną i prognozowały zastąpienie przez tę jednostkę dolara amerykańskiego w funkcji dominującej waluty międzynarodowej. Przeprowadzone w 2009 r. alokacje zwiększyły co prawda światowy zasób SDR z 18,9 mld SDR na koniec 2008 r. do 200,7 mld SDR na koniec 2009 r., jednakże nie wpłynęło to w zasadniczy sposób na rolę tych aktywów i zakres ich wykorzystywania w międzynarodowym systemie walutowym. W dalszym ciągu SDR odgrywają marginalną rolę jako składnik oficjalnych aktywów rezerwowych. Nie osiągnięto więc w dalszym ciągu celu określonego w art. XXII statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), zgodnie z którym celem Funduszu i jego członków jest uczynienie z SDR głównego składnika światowych oficjalnych aktywów rezerwowych (objective of making the special drawing right the principal reserve asset in the international monetary system) [IMF, 2011, s. 51]. Współczesną gospodarkę światową cechuje przy tym dynamiczna akumulacja rezerw walutowych, prowadzona głównie przez kraje wschodzące i rozwijające się. Dominującą walutą rezerwową pozostaje dolar amerykański, pomimo spadku znaczenia gospodarki amerykańskiej w gospodarce światowej, zapoczątkowanego w Stanach Zjednoczonych globalnego kryzysu finansowego oraz utrzymującego się znacznego deficytu bilansu obrotów bieżących tego kraju. Jednakże wraz z rosnącą pozycją Chin w gospodarce światowej i handlu międzynarodowym wzrasta, aczkolwiek powoli i ze znacznym opóźnieniem, rola waluty tego kraju, oficjalnie noszącej nazwę renminbi. Szczególne znaczenie ma przy tym fakt, że internacjonalizacja renminbi jest procesem kreowanym i kontrolowanym przez państwo oraz wynika z przekonania, że rola Chin w międzynarodowych stosunkach walutowych pozostaje nieadekwatna do pozycji tego kraju w realnej sferze gospodarki światowej. Zatem wśród czynników ograniczających rolę SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych wyróżnić możemy czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne. Wśród czynników wewnętrznych decydujące znaczenie odgrywają ograniczenia kreacji SDR oraz ograniczenia wykorzystania tej jednostki w odniesieniu do sfery zarówno prywatnej, jak i oficjalnej. Czynniki zewnętrzne obejmują natomiast trendy rozwojowe międzynarodowego systemu walutowego, w szczególności dwa obszary: wzrost międzynarodowego znaczenia i wykorzystywania renminbi oraz utrzymującą się rolę USD jako dominującej waluty międzynarodowej. Ograniczenia te stanowią barierę uniemożliwiającą przekształcenie SDR w walutę międzynarodową, jak i osiągnięcie celu

3 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym zawartego w statucie MFW, zgodnie z którym SDR mają stać się głównym składnikiem oficjalnych aktywów rezerwowych. Rysunek 1. Czynniki ograniczające wykorzystanie SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych Czynniki ograniczające wykorzystanie SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych Czynniki wewnętrzne Czynniki zewnętrzne Ograniczenia kreacji SDR Ograniczenia wykorzystania SDR Wzrost znaczenia i wykorzystania RMB Utrzymująca się dominacja USD Źródło: opracowanie własne. Celem artykułu jest analiza czynników determinujących zakres wykorzystania SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych oraz ocena możliwości zwiększenia roli tej jednostki w międzynarodowym systemie walutowym. W artykule przedstawiono aktualny zakres wykorzystania SDR w odniesieniu do funkcji pełnionych przez waluty międzynarodowe. Zaprezentowano także wybrane koncepcje reformy międzynarodowego systemu walutowego, bazujące na zwiększeniu roli tej jednostki. W artykule wskazano na tendencje rozwojowe współczesnego międzynarodowego systemu walutowego, w szczególności wzrost międzynarodowego znaczenia i wykorzystania renminbi oraz utrzymującą się dominującą rolę dolara, jako czynniki stanowiące zewnętrzną barierę dla zwiększenia roli SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych, a więc także uniemożliwiające oparcie reformy międzynarodowego systemu walutowego na SDR. Dane statystyczne wykorzystane w artykule dotyczą zasadniczo okresu po 1996 r., a więc odnoszą się do okresu dynamicznej akumulacji rezerw walutowych w gospodarce światowej. Istota, struktura i funkcje SDR SDR stanowią składnik oficjalnych aktywów rezerwowych na podstawie statutu MFW, a więc na mocy obowiązującego prawa międzynarodowego. Główną przesłanką utworzenia SDR był problem kreacji odpowiedniej płynności międzynarodowej w systemie walutowym z Bretton Woods. Ponieważ system oparty był na dolarze, waluta ta pozostawała najważniejszym pieniądzem międzynarodowym. Rozwojowi handlu międzynarodowego oraz

4 92 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 zapotrzebowaniu na rezerwy towarzyszył jednak rosnący popyt na dolary. Aby zaopatrywać świat w płynność, bez której gospodarka światowa pogrążyłaby się w recesji, konieczny był deficyt bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych. Zjawisko to nosi nazwę dylematu Triffina, gdyż w latach 60. ubiegłego wieku belgijski ekonomista Robert Triffin wysunął tezę, zgodnie z którą Stany Zjednoczone, aby odpowiedzieć na rosnący popyt na pieniądz międzynarodowy i zaopatrzyć świat w płynność międzynarodową musiały utrzymywać deficyt bilansu płatniczego. Podważało to zaufanie do dolara, gdyż coraz większa ilość tej waluty w obiegu stawiała pod znakiem zapytania rzeczywiste pokrycie dolarów w złocie, przy parytecie 35 dolarów za uncję. Odpowiedzią na ten problem było wprowadzenie SDR w 1969 r. jako jednostki monetarnej MFW, służącej uzupełnieniu płynności międzynarodowej i zapobieżeniu kryzysowi międzynarodowego systemu walutowego [Clark, Polak, 2004, s ]. Podstawę prawną emisji i funkcjonowania SDR stanowi statut MFW (Articles of Agreement). Aiyar [2009] wskazuje, że SDR pełnią obecnie dwie funkcje: jednostki obrachunkowej MFW oraz linii kredytowej pomiędzy członkami Funduszu. W przypadku drugiej ze wspomnianych funkcji SDR służą pozyskiwaniu walut swobodnie używanych od innych krajów członkowskich MFW w celu umożliwienia krajom notującym deficyty bilansu obrotów bieżących spłaty zobowiązań płatniczych wobec zagranicy. Zakup walut swobodnie używanych w zamian za SDR może być dokonywany poprzez dobrowolne transakcje zawierane między krajami członkowskimi lub poprzez tzw. mechanizm desygnowania, w przypadku którego to MFW wyznacza kraj posiadający wysokie oficjalne rezerwy walutowe. Kraj ten musi dokonać sprzedaży waluty swobodnie używanej [IMF, 2011]. Początkowo wartość SDR ustalona była w złocie i odpowiadała parytetowi dolara, czyli wartości 0, g czystego złota. Upadek systemu z Bretton Woods spowodował, że od 1 lipca 1974 r. wartość SDR ustalana była jako pochodna koszyka 16 walut. Po modyfikacji struktury koszyka walutowego od 1 stycznia 1981 r. w jego skład wchodziły dolar amerykański, marka niemiecka, frank francuski, jen japoński i funt szterling. W związku z zastąpieniem marki niemieckiej i franka francuskiego przez euro od 1 stycznia 1999 r., wartość SDR kształtowana na podstawie koszyka czterech walut ulega wahaniom w zależności od zmian ich kursów [Williamson, 2009]. Wagi dla poszczególnych walut w koszyku SDR ustalane są na podstawie dwóch zmiennych. Pierwszym kryterium jest udział emitenta danej waluty w światowym eksporcie dóbr i usług. Drugie kryterium stanowi udział tych walut w oficjalnych rezerwach walutowych utrzymywanych przez członków Funduszu. Przeglądu wag dokonuje Zarząd MFW raz na pięć lat. Przeglądom tym towarzyszą zazwyczaj modyfikacje wag poszczególnych walut wchodzących w skład koszyka SDR. Na mocy przeglądu dokonanego jesienią 2010 r. strukturę walutową koszyka SDR tworzą od 1 stycznia 2011 r. dolar amerykański (41,9%), euro (37,4%), funt szterling (11,3%) i jen japoński (9,4%). W porównaniu z wagami obowiązującymi od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2010 r.

5 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym zauważalny jest spadek udziału dolara (z 44%) i jena (z 11%) oraz wzrost udziału euro (z 34%). Pomimo tych zmian dolar pozostał główną walutą koszyka SDR, choć dystans w stosunku do euro uległ zmniejszeniu [IMF, 2010]. Większe zmiany może przynieść kolejny przegląd koszyka SDR, który dokonany zostanie jesienią 2015 r., gdyż nasila się krytyka niereprezentatywności obecnej struktury SDR, w szczególności braku w niej walut głównych krajów wschodzących, które tworzą coraz większą część światowego produktu brutto. Rysunek 2. Struktura walutowa koszyka SDR po 1 stycznia 2011 r. GBP 11,30% JPY 9,40% USD 41,90% EUR 37,40% Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2010]. Należy podkreślić, że przyjęty sposób określania kursu SDR czyni z nich jednostkę o bardzo stabilnej wartości. W związku z tym może być wykorzystywana jako stabilny miernik wartości. Jest to cecha pożądana w przypadku aktywów rezerwowych. Kreacja SDR odbywa się poprzez tzw. alokacje, które przyjmują formę alokacji generalnych lub alokacji nadzwyczajnych. Dotychczas przeprowadzono trzy alokacje generalne oraz jedną specjalną. Pierwszą alokację przeprowadzano w transzach w latach , natomiast drugą, również w transzach, w latach W rezultacie tych alokacji wyemitowano 21,4 mld SDR. Następnie na wiele lat zaprzestano kreacji SDR. Trzecia alokacja generalna została przeprowadzona w sierpniu 2009 r. i zwiększyła światowe zasoby SDR o 160,9 mld SDR. Obstfeld [2011] podkreśla, że alokacje SDR nie tworzą nowej płynności międzynarodowej w tym sensie, iż nie dochodzi do kreacji pieniądza, lecz jedynie do zwiększenia siły nabywczej danego kraju poprzez mechanizm kredytowy. Formalnie są jednak zaliczane do oficjalnej płynności międzynarodowej. Fleming [1961, s. 448] dokonuje podziału oficjalnej płynności międzynarodowej na bezwarunkową i warunkową. Bezwarunkowa płynność międzynarodowa to posiadane aktywa rezerwowe pozostające do dyspozycji kraju, czyli złoto, rezerwy dewizowe, pozycja rezerwowa w MFW i SDR. Kraj dysponuje tym rodzajem płynności niezależnie od warunków. Warunkową płynnością międzynarodową jest natomiast zdolność zaciągania kredytów zagranicznych, w tym kredytów w MFW. Stanowi ona potencjalny dostęp do rezerw walutowych.

6 94 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 SDR nie są pieniądzem. Pieniądz jest powszechnie akceptowanym towarem, za pomocą którego dokonywana jest wymiana towarów i usług. Jest powszechnie akceptowanym prawnym środkiem płatniczym na terytorium emitującego go kraju lub unii walutowej. Zgodnie z funkcjonalną definicją pieniądza o jego istocie przesądzają pełnione przezeń funkcje, czyli jednostki obrachunkowej, środka wymiany i środka tezauryzacji [Shaal, 1996; Mishkin, 2002]. SDR nie są powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, nie pełnią wspomnianych funkcji pieniądza na zasadzie powszechności na danym terytorium. Z definicji SDR nie są więc pieniądzem. Jednostka ta nie jest też walutą, ani krajową, ani tym bardziej międzynarodową. Walutami międzynarodowymi są waluty narodowe lub jednostki monetarne emitowane przez unie walutowe pełniące trzy wspomniane klasyczne funkcje pieniądza dla nierezydentów ze sfery oficjalnej (instytucje państwowe, banki centralne) oraz prywatnej (eksporterzy, importerzy, banki komercyjne i inne instytucje finansowe). W sferze oficjalnej waluta międzynarodowa pełni funkcję waluty referencyjnej w systemach kursowych danych krajów, a w związku z tym również odgrywa rolę waluty interwencyjnej, w której bank centralny przeprowadza interwencje na rynku walutowym, a także waluty rezerwowej, która jest najczęściej tożsama z walutą referencyjną i interwencyjną. W sferze prywatnej waluta międzynarodowa występuje w funkcji środka płatniczego jako waluta transakcyjna w handlu międzynarodowym i na światowych rynkach walutowych, a także pełni w tych obszarach funkcję miernika wartości jako waluta kwotowania, w której określa się ceny oraz wyraża kursy walutowe. Waluty międzynarodowe pełnią także w sferze prywatnej funkcję środka tezauryzacji i w tym przypadku występują jako waluta inwestycyjna, w której denominowane są aktywa finansowe [Hartmann, 2003, s. 15]. Opierając się na przedstawionej definicji oraz funkcjach walut międzynarodowych należy stwierdzić, że SDR nie mogą zostać uznane za walutę międzynarodową. Jednostka ta nie pełni żadnej funkcji waluty międzynarodowej w sferze prywatnej, a w sferze oficjalnej pełni jedynie funkcję waluty rezerwowej w bardzo ograniczonym zakresie. Dowodzi tego analiza przeprowadzona w dalszych częściach artykułu. Ograniczenia emisji i wykorzystania SDR Wśród czynników ograniczających wykorzystywanie SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych zaklasyfikowanych do grypy czynników wewnętrznych, wynikających ze specyfiki i konstrukcji SDR, należy wyróżnić przede wszystkim bariery dotyczące emisji i wykorzystania tej jednostki. Ograniczenia emisji SDR wynikają z rozwiązań przyjętych w statucie MFW, a więc stanowią ograniczenia prawne. Z drugiej strony nie mniej znaczące pozostają bariery polityczne, wynikające z interesów emitentów głównych walut międzynarodowych, w szczególności Stanów Zjednoczonych. Pozwala na to podział głosów na forum Funduszu, który daje głównemu udziałowcowi

7 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym de facto prawo weta. W ten sposób Stany Zjednoczone są w stanie blokować alokacje SDR, które postrzegane są jako potencjalny konkurent dla międzynarodowej roli dolara. Należy jednak podkreślić, że wspomniane bariery polityczne, stanowiące czynnik zewnętrzny, determinowane są przez wspomniane ograniczenia prawne o charakterze wewnętrznym. Znaczenie barier politycznych zmniejszyć może jedynie zmiana podziału głosów od dawna postulowana przez kraje rozwijające się i wschodzące, co wymaga jednak zmiany statutu MFW. Ograniczenia prawne emisji SDR zawarte w statucie MFW dotyczą z jednej strony warunków i sposobu, w jaki powinna być dokonana, z drugiej natomiast wprowadzają uciążliwą procedurę dla przeprowadzenia alokacji. Zgodnie z art. XV ust. 1 statutu MFW Fundusz dokonuje emisji SDR przydzielając je krajom posiadającym status członka rachunku SDR (to members that are participants in the Special Drawing Rights Department) w celu uzupełnienia światowych rezerw walutowych. Art. XVIII ust. 1 lit. a stanowi, że Fundusz dokonuje alokacji SDR w przypadku stwierdzenia długookresowej globalnej potrzeby (long-term global need) uzupełnienia światowych rezerw walutowych w taki sposób, aby zapobiec deflacji i stagnacji, nie wywołując jednocześnie nadmiernego popytu i inflacji w gospodarce światowej. Zgodnie z art. XVIII ust. 2 lit. a decyzje o ewentualnej alokacji SDR podejmowane są zasadniczo raz na pięć lat. Kraje członkowskie otrzymują przydziały tej jednostki proporcjonalnie do swoich udziałów w Funduszu. Art. XVIII ust. 4 stanowi, że propozycję dokonania alokacji SDR składa Dyrektor Zarządzający za wiedzą i zgodą Zarządu. Przed złożeniem takiej propozycji Dyrektor Zarządzający powinien przeprowadzić konsultacje wśród krajów członkowskich Funduszu, aby upewnić się, że istnieje wystarczające poparcie dla nowej alokacji SDR. Decyzję w sprawie przeprowadzenia alokacji podejmuje Rada Gubernatorów większością 85% głosów [IMF, 2011, s ]. Większość 85% głosów niezbędna do dokonania alokacji SDR stanowi barierę dla emisji tej jednostki w takim rozmiarze, aby odgrywała ona znaczącą rolę w międzynarodowym systemie walutowym. Kraje rozwinięte, w tym w szczególności emitent dominującej waluty międzynarodowej, czyli Stany Zjednoczone, wykazują niewielkie zainteresowanie nowymi alokacjami. Dysponują one jednak większością głosów. Z drugiej strony kraje rozwijające się i wschodzące, które są najbardziej zainteresowane zwiększeniem swoich zasobów SDR, nie dysponują wystarczającą pulą głosów niezbędną do przeforsowania nowej alokacji tej jednostki. Bariery emisji SDR uwidocznione zostały w szczególności w przypadku przeprowadzenia tzw. specjalnej alokacji, która miała na celu przydzielenie SDR tym krajom, które przystąpiły do MFW po dokonaniu drugiej alokacji generalnej, a więc w szczególności byłym republikom radzieckim i krajom Europy Środkowo-Wschodniej. Propozycja specjalnej alokacji została formalnie zgłoszona w 1996 r., a Rada Gubernatorów przyjęła rezolucję w tej sprawie we wrześniu 1997 r. Jednak do jej przeprowadzenia konieczna była zmiana

8 96 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 statutu MFW w postaci czwartej poprawki, co oznaczało konieczność zmiany prawa międzynarodowego i wymagało ratyfikacji przez parlamenty krajów członkowskich Funduszu. Aby poprawka weszła w życie, musi ją ratyfikować co najmniej 60% członków dysponujących co najmniej 85% całkowitej liczby głosów. W przypadku czwartej poprawki, która przewidywała zwiększenie światowych zasobów SDR o 21,4 mld SDR w ramach tzw. schematu M, Stany Zjednoczone skorzystały z możliwości, jakie daje im gwarantujące w praktyce prawo weta dysponowanie 16,74% głosów na forum MFW. Kierując się dążeniem do utrzymania roli dolara jako dominującej waluty międzynarodowej, kraj ten przez lata wstrzymywał się z ratyfikacją poprawki. Zmianę stanowiska Stanów Zjednoczonych przyniósł dopiero globalny kryzys i szczyt grupy G20 w Londynie w kwietniu 2009 r. W rezultacie w czerwcu 2009 r. Kongres USA dokonał ratyfikacji czwartej poprawki, co umożliwiło przeprowadzenie specjalnej alokacji we wrześniu 2009 r. [Jurek, 2011, s ]. Ograniczenia wykorzystania przyznanych krajom członkowskim SDR określa statut MFW. Zgodnie z art. XIX ust. 1 SDR mogą być używane jedynie w operacjach i transakcjach przewidzianych w statucie. Najważniejszą z nich jest pozyskiwanie walut swobodnie używanych w zamian za posiadane SDR. W art. XIX ust. 2 ustanowiono dwa typy operacji, w których kraj członkowski może pozyskać waluty swobodnie używane od innego kraju członkowskiego, wykorzystując do tego będące w jego posiadaniu SDR. Pierwszym rodzajem transakcji jest dobrowolnie zawierane porozumienie pomiędzy krajami. Drugi rodzaj operacji polega na pozyskaniu waluty swobodnie używanej w zamian za SDR w ramach tzw. mechanizmu desygnowania. Funkcjonowanie tego mechanizmu reguluje art. XIX ust. 5 statutu MFW, zgodnie z którym Fundusz wyznacza kraj posiadający wysoki poziom oficjalnych rezerw walutowych, który zobowiązany jest sprzedać walutę swobodnie używaną w zamian za SDR. Dla wyznaczonego kraju sprzedaż ta stanowi obowiązek do momentu, w którym zasób SDR utrzymywanych przezeń w rezerwach walutowych nie przekroczy trzykrotności otrzymanego przydziału [IMF, 2011, s ]. Innym dopuszczalnym obszarem wykorzystania SDR jest stosowanie tej jednostki jako jednostki referencyjnej w systemach kursowych krajów członkowskich MFW. Fundamentalną zasadą współczesnego międzynarodowego systemu walutowego jest swoboda wyboru systemu kursowego przez kraje członkowskie. Fundusz określa, że w reżimach kursowych państwa mogą odnosić wartość swoich walut do SDR, innej jednostki stanowiącej koszyk walut lub wybranej jednostki pieniężnej będącej walutą innego kraju lub unii walutowej. W praktyce SDR nie pełni funkcji jednostki odniesienia w systemach kursowych krajów członkowskich MFW, które jeśli wprowadzają w swoich reżimach kursowych powiązanie z określoną jednostką referencyjną, to w przeważającej mierze jest to dolar amerykański lub euro [Jurek, 2011, s. 326]. Należy podkreślić, że statut MFW ogranicza wykorzystanie SDR jedynie do sfery oficjalnej, co uniemożliwia stosowanie tej jednostki w sektorze prywatnym, a więc skutecznie hamuje rozwój rynków dla SDR i aktywów

9 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym nominowanych w tej jednostce. SDR nie mogą być więc wykorzystywane do fakturowania i rozliczania handlu międzynarodowego czy też dokonywania transakcji finansowych, czyli nie mogą pełnić funkcji waluty transakcyjnej. Ponadto nie jest możliwe inwestowanie w instrumenty nominowane w SDR, w związku z czym jednostka ta nie pełni również funkcji waluty inwestycyjnej. Brak szerszych możliwości wykorzystania SDR w sferze prywatnej skutecznie zmniejsza jej atrakcyjność jako jednostki pełniącej poszczególne funkcje waluty międzynarodowej w sferze oficjalnej, gdyż wszystkie te funkcje warunkują się wzajemnie. Ponadto ograniczenia wykorzystania SDR w sferze oficjalnej jeszcze bardziej zmniejszają atrakcyjność tej jednostki jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych. Brak rynków i instrumentów uniemożliwia wykorzystanie SDR w funkcji waluty interwencyjnej, gdyż banki centralne nie mogą bezpośrednio prowadzić interwencji w tej jednostce. Jest to możliwe dopiero w momencie pozyskania walut swobodnie używanych w zamian za posiadane SDR. Brak możliwości przeprowadzenia bezpośrednich interwencji walutowych w SDR skutkowało niewielkim zainteresowaniem tą jednostką do roli waluty odniesienia w systemach stałego kursu walutowego wśród krajów stosujących tego typu rozwiązania. W rezultacie żaden kraj nie posiada obecnie systemu kursu stałego, w którym waluta krajowa byłaby powiązana z SDR. Zakres wykorzystania SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych Zgodnie z definicją MFW zawartą w punkcie 6.64 Balance of Payments Manual oficjalne aktywa rezerwowe są to zagraniczne aktywa rezerwowe, które są łatwo dostępne i kontrolowane przez władze monetarne danego kraju (external assets that are readily available to and controlled by monetary authorities), wykorzystywane w celu finansowania deficytów bilansu płatniczego, w interwencjach na rynku walutowym mających na celu oddziaływanie na kurs waluty krajowej oraz w innych powiązanych celach, takich jak utrzymywanie wiarygodności i zaufania do waluty i gospodarki krajowej oraz jako instrument zagranicznego kredytowania. Aktywa te muszą być nominowane w walutach obcych (foreign currency assets) [IMF, 2009, s. 111]. Kraje członkowskie przekazują Funduszowi dane o posiadanych oficjalnych aktywach rezerwowych w ramach Special Data Dissemination Standard (SDDS) zasadniczo co miesiąc. Zakres i układ prezentowanych danych określa Data Template on International Reserves and Foreign Currency Liquidity. Dane o aktywach rezerwowych ukazywać muszą ich wartość rynkową. Wytyczne MFW wprowadzają klasyfikację oficjalnych aktywów rezerwowych, wyróżniając pięć zasadniczych kategorii aktywów: aktywa w walutach wymienialnych (foreign currency reserves in convertible foreign currencies), transza rezerwowa w MFW, SDR, złoto, oraz inne aktywa rezerwowe [IMF, 2013, s ]. Najobszerniejszą kategorię w strukturze oficjalnych aktywów rezerwowych stanowią aktywa w walutach wymienialnych, w ramach których wyróżniono

10 98 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 dwie grupy: papiery wartościowe oraz gotówkę i depozyty bankowe. Warto podkreślić, że kategoria ta utożsamiana jest z pojęciem rezerw walutowych. Jak widać rezerwy walutowe są agregatem węższym od oficjalnych aktywów rezerwowych i stanowią ich część. Udział tej kategorii w oficjalnych aktywach rezerwowych krajów członkowskich MFW jest zdecydowanie największy. Drugą pod względem wielkości pozycją pozostaje złoto, natomiast udział transzy rezerwowej i SDR pozostaje marginalny. Cechami oficjalnych aktywów rezerwowych są przede wszystkim płynność i bezpieczeństwo. Analizując cechy SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych, można zidentyfikować zarówno słabe, jak i mocne strony tej jednostki. Do zalet SDR jako aktywu rezerwowego należy przede wszystkim stabilna wartość, co zapewnia standard koszykowy niwelujący wahania kursów poszczególnych walut składowych. Aktywa te cechuje ponadto wiarygodność i bezpieczeństwo, a także niezależność od polityki monetarnej pojedynczego kraju emitującego walutę rezerwową, w związku z czym praktycznie nie występuje ryzyko monetyzacji długu nominowanego w SDR. Największą wadą SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych jest fakt, że aktywa te nie należą do płynnych. Brak jest szerokiej gamy aktywów nominowanych w tej jednostce oraz nie istnieją rynki SDR. Banki centralne nie mogą w związku z tym prowadzić interwencji walutowych bezpośrednio w SDR. W związku z tym jednostka ta nie wypełnia podstawowych funkcji, jakie realizują rezerwy walutowe. Rysunek 3. Rezerwy walutowe w gospodarce światowej (w mld USD)* Rezerwy ogółem Rezerwy alokowane Rezerwy niealokowane * Rezerwy alokowane dotyczą tej części światowych rezerw, których struktura walutowa jest ujawniana MFW przez kraje członkowskie i publikowana przez Fundusz w postaci zagregowanych danych w bazie COFER. Natomiast struktura walutowa rezerw niealokowanych nie jest ujawniana przez kraje członkowskie Funduszu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (COFER).

11 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym Zakres wykorzystania SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych należy rozpatrywać w kontekście bezprecedensowej akumulacji rezerw walutowych charakteryzującej współczesną gospodarkę światową. Wzrost globalnych rezerw był w szczególności dynamiczny od II połowy lat 90. XX w., wskutek czego rezerwy te wzrosły z 1,6 bln USD w 1996 r. do 11,8 bln USD w 2014 r. W relacji do światowego PKB rezerwy wzrosły z poziomu 5,1% w 1996 r. do 15,2% w 2014 r. Rysunek 4. Rezerwy walutowe jako procent światowego produktu brutto 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (COFER) oraz World Economic Outlook. Cechą charakterystyczną akumulacji rezerw walutowych we współczesnej gospodarce światowej jest wiodąca rola krajów rozwijających się i wschodzących w tym procesie. Akumulacja rezerw w przypadku tych krajów rozpoczęła się po serii kryzysów walutowych w drugiej połowie lat 90., w szczególności zaś pod wpływem kryzysu azjatyckiego z lat W rezultacie odwróceniu uległy udziały krajów rozwiniętych i rozwijających się w rezerwach światowych. O ile w 1996 r. 64,9% rezerw przypadało na kraje rozwinięte, a 35,1% na kraje rozwijające się i wschodzące, to w 2014 r. kraje rozwinięte utrzymywały zaledwie 32,6%, natomiast kraje rozwijające się i wschodzące posiadały 67,4% światowych rezerw walutowych. Przyczyny akumulacji rezerw walutowych w gospodarce światowej z jednej strony wiążą się z polityką makroekonomiczną realizowaną przez kraje gromadzące rezerwy, z drugiej natomiast są następstwem dysfunkcjonalności współczesnego międzynarodowego systemu walutowego (brak dobrze funkcjonujących mechanizmów tworzenia płynności międzynarodowej oraz mechanizmów wymuszających procesy wyrównawcze). Wśród motywów, którymi kierują się kraje prowadzące akumulację rezerw najważniejszymi pozostają motyw ostrożnościowy, interwencyjny, merkantylistyczny i behawioralny. Motyw ostrożnościowy związany jest z dążeniem poszczególnych krajów do zabezpieczenia się

12 100 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 przed szokami płynącymi ze strony rachunku obrotów bieżących oraz rachunku kapitałowego. W przypadku motywu interwencyjnego rezerwy gromadzone są w celu stabilizowania kursu walutowego. Szczególnym przypadkiem jest natomiast motyw merkantylistyczny, gdyż akumulacja rezerw nie jest tu celem samym w sobie, lecz stanowi produkt uboczny proeksportowej strategii wzrostu gospodarczego krajów dążących do osiągania nadwyżek bilansu obrotów bieżących. Gromadzenie rezerw jest następstwem interwencji banku centralnego na rynku walutowym, których celem jest ograniczenie aprecjacji waluty krajowej i podniesienie cenowej konkurencyjności eksportu. W literaturze wyodrębnia się ponadto motyw behawioralny, który dotyczy konkurencyjnego gromadzenia rezerw przez kraje o podobnych strukturach gospodarczych i fundamentach makroekonomicznych. Akumulacja rezerw ma w tym przypadku na celu odsunięcie groźby ataku spekulacyjnego i zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia kryzysu walutowego [Bogołębska, 2013, s ]. Rysunek 5. Udział krajów wysoko rozwiniętych oraz rozwijających się i wschodzących w światowych rezerwach walutowych 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Kraje wysoko rozwinięte Kraje rozwijające się i wschodzące Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (COFER). Dynamiczna akumulacja rezerw walutowych we współczesnej gospodarce światowej stanowi w znaczącym stopniu konsekwencję dysfunkcjonalności międzynarodowego systemu walutowego, a nie jest jedynie następstwem charakterystyki gospodarek krajów akumulujących rezerwy oraz prowadzonej przez nie polityki makroekonomicznej. Najważniejszymi przyczynami akumulacji rezerw walutowych związanymi z funkcjonowaniem współczesnego międzynarodowego systemu walutowego pozostają zwiększona częstotliwość występowania kryzysów finansowych, duża skala i zmienność przepływów kapitału, znaczne wahania kursów walutowych, swoboda wyboru systemu kursu walutowego, brak efektywnego pożyczkodawcy ostatniej instancji na poziomie międzynarodowym, ograniczona podaż aktywów rezerwowych, niedostateczna

13 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym koordynacja polityki makroekonomicznej oraz funkcjonowanie dominującej waluty międzynarodowej [Mohan i in., 2013, s. 4 11]. Wzrostowi popytu na rezerwy i procesowi ich akumulacji nie towarzyszył analogiczny wzrost podaży aktywów rezerwowych. Nie uległa również zmianie struktura walutowa światowych rezerw. Dominującą walutą międzynarodową pozostał dolar amerykański, pomimo nieznacznego spadku jego udziału związanego głównie z wprowadzeniem euro i umacnianiem się tej waluty. W 1998 r., a więc na krótko przed wprowadzeniem euro, udział dolara w rezerwach światowych wynosił 69,3%, a następnie spadał i w 2013 r. stanowił 60,1%. Jednak w związku z kryzysem w strefie euro i spadkiem zaufania do wspólnej waluty jej udział w światowych rezerwach spadał z 27,6% w 2009 r. do 24,5% w 2013 r. Udział pozostałych walut międzynarodowych pozostaje mało znaczący. W 2013 r. 4% rezerw utrzymywanych było w funtach szterlingach, a 3,8% w jenach. Rysunek 6. Struktura walutowa rezerw alokowanych 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% USD EUR JPY GBP Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (COFER). Rola SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych, pomimo wzrostu popytu na aktywa rezerwowe i wzrostu ich światowych zasobów wskutek dynamicznej akumulacji rezerw, pozostaje marginalna. Wśród czterech podstawowych, wyróżnionych przez MFW, kategorii oficjalnych aktywów rezerwowych, największy udział zachowują aktywa nominowane w walutach wymienialnych. Udział tych aktywów wzrósł z 79% w 1996 r. do 87,9% w 2014 r. Udział złota co prawda spadł z 16,9% w 1996 r. do 8,8% w 2014 r., jednak stanowi ono drugą co do wielkości kategorię oficjalnych aktywów rezerwowych. Co więcej, zainteresowanie banków centralnych w szczególności krajów rozwijających się dywersyfikacją swoich aktywów rezerwowych w kierunku zwiększenia w nich udziału złota stwarza perspektywy wzrostu znaczenia tego składnika aktywów rezerwowych.

14 102 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 Tabela 1. Oficjalne aktywa rezerwowe krajów członkowskich MFW (w mld SDR)* Transza rezerwowa w MFW ,1 60,6 54,8 47,4 56,9 66,1 66,5 55,8 28,6 17,5 13,7 25,1 38,7 48,8 98,3 103,2 97,5 94,6 SDR 18,5 20,5 20,4 18,5 18,5 19,6 19,7 19,9 20,3 20,1 18,2 18,4 18,9 200,7 199,4 193,6 191, ,6 Aktywa w walutach wymienialnych 1085,6 1193,3 1161,4 1286, , ,5 2414,3 2918,8 3491,8 4242,6 4769,2 5207,8 6014,9 6645,5 7126,2 7588,3 7676,3 Złoto 232,1 190,7 197, ,6 207,5 234,8 256,5 253,8 316,6 367,9 451,4 483, ,4 894,7 987,5 722,4 771,1 Suma 1374,2 1478,6 1439,9 1564,1 1757,5 1917,6 2092,6 2381,4 2744,2 3284,1 3895,4 4726,1 5296,9 6057,2 7070,5 7832,1 8408,4 8599,2 8732,6 * W tabeli wartość SDR posiadanych przez wszystkie kraje członkowskie Funduszu wynosi 190,6 mld USD. Należy jednak podkreślić, że całkowity stan SDR w gospodarce światowej jest wyższy i na koniec 2014 r. wynosił 204,09 mld USD. Różnica wynika z faktu, że oprócz krajów członkowskich Funduszu posiadaczami SDR są także podmioty określane jako Prescribed Holders, do których należą m.in. Bank Rozrachunków Międzynarodowych i Europejski Bank Centralny. Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2000, 2006, 2012, 2014a]. Tabela 2. Struktura oficjalnych aktywów rezerwowych krajów członkowskich MFW (w %) Transza rezerwowa w MFW 2,77 5,01 4,21 3,50 2,70 2,97 3,16 2,79 2,03 0,87 0,45 0,29 0,47 0,64 0,69 1,26 1,23 1,13 1,08 SDR 1,35 1,39 1,42 1,18 1,05 1,02 0,94 0,84 0,74 0,61 0,47 0,39 0,36 3,31 2,82 2,47 2,28 2,22 2,18 Aktywa w walutach wymienialnych 79,00 80,70 80,66 82,27 84,84 85,19 84,68 85,60 87,98 88,88 89,64 89,77 90,04 85,98 85,07 84,85 84,75 88,24 87,90 Złoto 16,89 12,90 13,72 13,04 11,41 10,82 11,22 10,77 9,25 9,64 9,44 9,55 9,13 10,07 11,42 11,42 11,74 8,40 8,83 Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2000, 2006, 2012, 2014a].

15 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym W tym kontekście znaczenie SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych należy uznać za nieistotne. Udział tej jednostki w aktywach rezerwowych pozostaje nieznaczny. Widoczny jest pewien wzrost tego odsetka, co nastąpiło wskutek przeprowadzenia alokacji w 2009 r. Przed ich dokonaniem, w 2008 r., udział SDR w światowych oficjalnych aktywach rezerwowych wynosił zaledwie 0,36%. Wspomniane alokacje zwiększyły w sposób skokowy globalny zasób SDR i w związku z tym doprowadziły do wzrostu udziału w aktywach rezerwowych do 3,3% w 2009 r. Od tego czasu relacja ta ponownie spadała, w związku z czym w 2014 r. SDR stanowiły już tylko 2,18% światowych oficjalnych aktywów rezerwowych. Udział SDR w całkowitych oficjalnych aktywach rezerwowych krajów członkowskich MFW różni się jednak w przypadku krajów rozwiniętych i krajów rozwijających się. W przeciwieństwie do światowych oficjalnych rezerw walutowych, w przypadku których od 1996 r. do 2014 r. udziały krajów rozwiniętych oraz wschodzących i rozwijających się uległy odwróceniu (zob. rysunek 5), proporcje te w przypadku SDR nie uległy zmianie. W 1996 r. SDR utrzymywane przez kraje rozwinięte stanowiły 1,1% oficjalnych aktywów rezerwowych krajów członkowskich MFW, natomiast udział SDR będących w posiadaniu krajów wschodzących i rozwijających się wynosił 0,3%. W 2014 r. relacja ta wynosiła odpowiednio 1,43% i 0,75%. Rysunek 7. Udział SDR w oficjalnych aktywach rezerwowych krajów członkowskich MFW 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% Wszystkie kraje członkowskie MFW Kraje wysoko rozwinięte Kraje wschodzące i rozwijające się Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2000, 2006, 2012, 2014a]. Charakterystyczny pozostaje także różny udział SDR w aktywach rezerwowych krajów rozwiniętych oraz krajów wschodzących i rozwijających się. Również w tym przypadku charakterystyczny jest utrzymujący się wyższy odsetek SDR w aktywach rezerwowych krajów rozwiniętych, który wynosił 1,96% w 1996 r. i 3,8% w 2014 r. W przypadku krajów wschodzących i rozwijających się stosunek SDR do całości posiadanych oficjalnych aktywów rezerwowych wynosił 0,67% w 1996 r. i 1,2% w 2014 r.

16 104 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 Rysunek 8. Udział SDR w oficjalnych aktywach rezerwowych krajów rozwiniętych oraz wschodzących i rozwijających się 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Kraje wysoko rozwinięte Kraje wschodzące i rozwijające się Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2000, 2006, 2012, 2014a]. Różnice w przypadku krajów rozwiniętych oraz wschodzących i rozwijających się widoczne są w szczególności, gdy porówna się udziały posiadanych przez wspomniane grupy SDR z całkowitymi zasobami wyemitowanych dotąd SDR. W 1996 r. kraje rozwinięte utrzymywały 78,4% wyemitowanych SDR, natomiast kraje wschodzące i rozwijające się zaledwie 21,6%. Wskutek przeprowadzonych w 2009 r. alokacji dysproporcja ta uległa pewnemu zmniejszeniu, jednakże w dalszym ciągu na kraje wysoko rozwinięte przypada większość wyemitowanych SDR, a mianowicie 65,6% w 2014 r. wobec 34,4% przypadających na kraje wschodzące i rozwijające się. Rysunek 9. Udział SDR posiadanych przez kraje rozwinięte oraz kraje wschodzące i rozwijające się w całości wyemitowanych SDR 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Kraje wysoko rozwinięte Kraje wschodzące i rozwijające się Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF [2000, 2006, 2012, 2014a].

17 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym Warto zwrócić uwagę, że wśród krajów utrzymujących największe oficjalne rezerwy walutowe dominują kraje wschodzące i rozwijające się (w szczególności Chiny, Arabia Saudyjska, Rosja, Brazylia i Indie), natomiast wśród krajów posiadających największe zasoby SDR przeważają kraje rozwinięte. Zdecydowanie największy zasób SDR utrzymują Stany Zjednoczone (38,5 mld SDR). Zasoby pozostałych krajów członkowskich MFW są już zdecydowanie skromniejsze, drugą pozycję zajmuje Japonia (13 mld SDR), kolejną Niemcy (11,9 mld SDR). Rysunek 10. Kraje posiadające największe zasoby SDR (w mld SDR) 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MFW, stan na r. Analiza przedstawionych danych prowadzi do wniosku, że SDR odgrywają znacząco mniejszą rolę jako składnik oficjalnych aktywów rezerwowych w przypadku krajów wschodzących i rozwijających się w porównaniu z krajami rozwiniętymi. Sytuację tę należy ocenić negatywnie, gdyż kraje rozwinięte w mniejszym stopniu potrzebują tych aktywów, ponieważ posiadają znacznie szerszy dostęp do rynków finansowych i nie muszą pozyskiwać walut wymienialnych w zamian za SDR. Kraje rozwijające się w znacznie większym stopniu zainteresowane są wykorzystaniem SDR stanowiących dla nich bardziej korzystny sposób pozyskania walut wymienialnych niż chociażby kredyty w MFW, które obwarowane są wieloma warunkami. Jak pokazuje analiza przedstawionych danych, zakres wykorzystania SDR jako składnika oficjalnych aktywów rezerwowych pozostaje marginalny. Wartość wyemitowanych SDR pozostaje znikoma, co wobec dynamicznej akumulacji rezerw walutowych w gospodarce światowej czyni znaczenie tej jednostki jeszcze mniejszym. Tempo wzrostu światowych rezerw pozostaje bardzo duże, podczas gdy wartość SDR wzrosła skokowo jedynie w 2009 r. w związku z dokonanymi wówczas alokacjami. Jak widać pomimo przeprowadzenia tych alokacji SDR nadal stanowią znikomą część światowych rezerw.

18 106 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 Warto podkreślić, że współcześnie znacznie większą rolę jako składnik oficjalnych aktywów rezerwowych odgrywa złoto, pomimo że po upadku systemu z Bretton Woods zostało zdemonetyzowane. Udział złota w tych aktywach jest czterokrotnie wyższy od udziału SDR i w 2014 r. wynosił 8,83%, podczas gdy ta relacja w przypadku SDR stanowiła jedynie 2,18% (zob. tabela 2). Podobnie udział złota w oficjalnych aktywach rezerwowych niektórych krajów pozostaje bardzo wysoki. W przypadku chociażby Francji, Niemiec i Portugalii przekracza on 50%. W przypadku SDR przypadki takie nie występują. Trendy rozwojowe w międzynarodowym systemie walutowym ograniczające możliwości zwiększenia roli SDR Jak już wspomniano, możliwości zwiększenia roli SDR ograniczają nie tylko bariery wewnętrzne, które wiążą się z ograniczeniami emisji oraz wykorzystania tej jednostki, lecz także trendy rozwojowe w międzynarodowym systemie walutowym. Za najważniejsze z nich należy w tym kontekście uznać wzrost międzynarodowego znaczenia i wykorzystania waluty Chin oraz utrzymującą się rolę dolara amerykańskiego jako dominującej waluty międzynarodowej. Możliwości uczynienia z renminbi 1 kluczowej waluty międzynarodowej należy rozpatrywać w kontekście kryteriów internacjonalizacji pieniądza krajowego. Do najważniejszych kryteriów, którym sprostać powinien kraj aspirujący do roli emitenta waluty kluczowej należą: wielkość gospodarki kraju emitenta, udział kraju emitenta w handlu międzynarodowym, stabilna wartość krajowego pieniądza, swoboda przepływu kapitału, pełna wymienialność waluty krajowej, system płynnego kursu walutowego, wysoko rozwinięty krajowy rynek finansowy oraz stabilna pozycja fiskalna [Prasad, Ye, 2012, s. 2]. Chiny spełniają obecnie część z tych kryteriów. Państwo Środka jest drugą pod względem wielkości PKB gospodarką świata, która w 2013 r. stanowiła 12,3% światowego produktu brutto w cenach bieżących, jednak biorąc pod uwagę PKB liczony według parytetu siły nabywczej było to 15,8%. Jednocześnie Chiny pozostają największym światowym eksporterem z 11,7% udziałem w światowym eksporcie towarów w 2013 r. Pozycja tego kraju w rankingu światowych importerów jest także bardzo wysoka. W 2013 r. udział Chin w światowym imporcie towarów wynosił 10,3%, co dawało im drugą pozycję [WTO, 2015]. Chiny spełniają także kryterium stabilnej wartości pieniądza krajowego. Inflacja znajduje się pod kontrolą i nie stwarza ryzyka erozji wartości renminbi. Wartość wskaźnika CPI wynosiła 2,65% w 2012 r., 2,62% w 2013 r. i 2,06% w 2014 r. Również zewnętrzna wartość renminbi, którą stanowi kurs walutowy, pozostaje stabilna. Od 2010 r. waluta chińska ulegała powolnej, aczkolwiek systematycznej, aprecjacji w stosunku do dolara. Gwarancją utrzymania wartości waluty krajowej pozostaje również fakt, że 1 Oficjalna nazwa waluty Chin.

19 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym Chiny posiadają największy na świecie zasób oficjalnych rezerw walutowych (3,89 mld USD na koniec 2014 r.). Wzrost roli Chin w gospodarce światowej i w handlu międzynarodowym stanowią ważną przesłankę przemawiającą za internacjonalizacją renminbi, jednakże nie są to warunki wystarczające. Barierami umiędzynarodowienia chińskiej waluty pozostają w dalszym ciągu słabo rozwinięty krajowy rynek finansowy, kontrola przepływu kapitału, system stałego kursu walutowego, brak pełnej wymienialności (wymienialność renminbi ograniczona jest do transakcji rachunku bieżącego), brak niezależności banku centralnego oraz autorytarny system polityczny i nierespektowanie rządów prawa [Huang i in., 2014, s. 9 11]. Szczególnie jednak jest istotne, że chińskie władze podjęły wiele kroków mających na celu zwiększenie międzynarodowej roli renminbi, zwłaszcza dotyczących uelastyczniania reżimu kursowego i poszerzania zakresu międzynarodowego wykorzystania tej waluty. Duże znaczenie mają także reformy prowadzone w celu zagwarantowania dalszego rozwoju gospodarki Chin przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnych skutków dotychczasowego modelu wzrostu gospodarczego. Strategia internacjonalizacji renminbi posiada trzy szczególne cechy. Przede wszystkim jest to proces kreowany, kierowany i kontrolowany przez państwo, co odróżnia umiędzynarodowienie renminbi od analogicznych procesów, które wystąpiły w przypadku funta szterlinga i dolara amerykańskiego. Procesy te miały charakter rynkowy. Ponadto internacjonalizację renminbi cechuje gradualizm, przypominający gradualny charakter chińskiej transformacji rynkowej, a także właściwy tej transformacji eksperymentalizm. Działania podejmowane przez władze Chin w kierunku internacjonalizacji renminbi dotyczą przy tym trzech głównych obszarów. Po pierwsze, zezwolono na rozliczanie handlu zagranicznego i inwestycji bezpośrednich w renminbi, początkowo w bardzo ograniczonym zakresie, który następnie był systematycznie poszerzany. Po drugie, wspierano rozwój centrów offshore dla chińskiej waluty, z których pierwszym i dotąd najważniejszym był Hongkong, jednakże i tutaj zwiększano zarówno zakres wykorzystania renminbi, jak i liczbę centrów offshore, zezwalając na ich tworzenie także poza obszarem Azji. Trzecim najważniejszym obszarem wspierania internacjonalizacji renminbi jest zawieranie przez Ludowy Bank Chin swapów walutowych z innymi bankami centralnymi, również z rozwiniętych krajów Zachodu, w celu dostarczenia tym krajom płynności w renminbi i wspierania w ten sposób rozliczeń w handlu i finansach międzynarodowych dokonywanych w chińskiej walucie. Wzrost roli Chin w gospodarce światowej oraz działania podejmowane przez władze tego kraju, mające na celu uczynienie z renminbi kluczowej waluty międzynarodowej, doprowadziły do szybkiego wzrostu międzynarodowego wykorzystania chińskiego pieniądza. Odsetek handlu zagranicznego Chin rozliczany w RMB rósł szybko od 2009 r. (kiedy uruchomiono program pilotażowy, zezwalający na dokonywanie tych

20 108 GOSPODARKA NARODOWA nr 5/2015 operacji początkowo w bardzo ograniczonym zakresie) i w 2014 r. osiągnął wartość 22%. Prognozuje się, że do 2020 r. ponad połowa chińskiego handlu zagranicznego będzie rozliczana w RMB. Podobnie odsetek zagranicznych inwestycji bezpośrednich napływających do Chin rozliczanych w RMB rósł w imponującym tempie i w 2014 r. wyniósł ponad 30% [Hong Kong, 2015]. Wzrost roli renminbi jako waluty fakturowania i rozliczania handlu międzynarodowego odnosi się jednak nie tylko do handlu chińskiego, ale dostrzegalny jest również w skali globalnej. Przełomowym momentem było zastąpienie w listopadzie 2013 r. euro na pozycji drugiej najważniejszej waluty międzynarodowej w rozliczaniu handlu światowego przez renminbi. Udział chińskiej waluty wyniósł wówczas 8,66%, natomiast udział euro spadł do 6,64%. Rysunek 11. Najważniejsze waluty transakcyjne w handlu światowym 90,00% 80,00% 81,08% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 8,66% 6,64% 1,36% 0,33% 0,26% 0,26% 0,25% 0,17% 0,14% USD CNY EUR JPY SAR AED CHF GBP PKR IDR Źródło: opracowanie własne na podstawie danych SWIFT. Wzrost międzynarodowego wykorzystania renminbi widoczny jest także w przypadku ogółu światowych płatności. Jednak udział renminbi jest tu znacząco niższy, w lutym 2014 r. wynosił 1,81%. Natomiast biorąc pod uwagę dynamiczny wzrost tej relacji w dość krótkim czasie, można spodziewać się osiągnięcia przez RMB znaczącej pozycji w tym obszarze w najbliższych latach. Niewielki pozostaje również udział RMB w średnim dziennym obrocie na globalnym rynku walutowym. Jednak z przeprowadzanych przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych badań, które publikowane są co trzy lata w raporcie Triennial Central Bank Survey, wynika, że udział RMB w tym zakresie również wzrasta. W 2010 r. odsetek transakcji na rynku walutowym obejmujących RMB wynosił 0,9%, natomiast w 2013 r. osiągnął poziom 2,2%. Należy przy tym pamiętać, że każda transakcja obejmuje jednocześnie udział dwóch walut, stąd suma udziałów procentowych tych walut w obrocie równa się do 200%.

21 Dominik A. Skopiec, Rola specjalnych praw ciągnienia we współczesnym międzynarodowym Rysunek 12. Najważniejsze waluty w płatnościach światowych 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 43,09% 28,95% 8,59% 2,75% 1,85% 1,82% 1,81% 1,80% 1,08% 1,08% USD EUR GBP JPY CHF CAD CNY AUD HKD THB Źródło: opracowanie własne na podstawie danych SWIFT. Rysunek 13. Udział walut w obrocie na światowym rynku walutowym 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% ,00% 10,00% 0,00% USD EUR JPY GBP AUD CHF CAD MXN CNY NZD SEK RUB HKD Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Triennial Central Bank Survey 2013, BIS. Jak widać od kilku lat następuje systematyczny wzrost międzynarodowego znaczenia i wykorzystania renminbi. Jest to konsekwencją rosnącej roli Chin w gospodarce światowej, zaangażowania państwa w proces umiędzynarodowienia waluty oraz rosnącego zainteresowania inwestorów i ich przekonania, że renminbi w przyszłości stanie się jedną z walut kluczowych. Należy przy tym podkreślić, że rola Chin w międzynarodowych stosunkach walutowych jest nieadekwatna do roli tego kraju w realnej sferze gospodarki światowej. Władze Chin są świadome tego faktu i zapewne będą dążyć do zmniejszenia tej asymetrii, w związku z czym należy spodziewać się dalszego rozwoju umiędzynarodowienia renminbi.