WYSOKIE PRAWIDŁOWE CIŚNIENIE TĘTNICZE DEFINICJA I POSTĘPOWANIE HIGH NORMAL BLOOD PRESSURE DEFINITION AND MANAGEMENT
|
|
- Juliusz Kowalski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nowiny Lekarskie 2008, 77, 2, ANETA NOWAK, PRZEMYSŁAW GUZIK WYSOKIE PRAWIDŁOWE CIŚNIENIE TĘTNICZE DEFINICJA I POSTĘPOWANIE HIGH NORMAL BLOOD PRESSURE DEFINITION AND MANAGEMENT Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej i Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Henryk Wysocki Streszczenie Nadciśnienie tętnicze, które rozpoznaje się od wartości ciśnienia 140/90 mmhg, należy do najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Zakres ciśnienia tętniczego między /85 89 mmhg jest uznawany za wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze w Europie, natomiast w USA za stan przednadciśnieniowy. Wspomniane wartości ciśnienia związane są ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań sercowonaczyniowych. Takie ciśnienie tętnicze u większości osób wymaga tylko kontroli i modyfikacji stylu życia, natomiast u chorych z obecnością czynników ryzyka, w tym z cukrzycą lub niewydolnością nerek, wdrożenia farmakoterapii. W pracy scharakteryzowano chorych z ciśnieniem w zakresie /85 89 mmhg z omówieniem rokowania i postępowania. SŁOWA KLUCZOWE: wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze, stan przednadciśnieniowy, ryzyko sercowo-naczyniowe, leczenie. Summary Hypertension, defined as blood pressure of at least 140/90 mmhg, is one of the most common diseases in the world. Blood pressure between /85 89 mmhg is considered as a high normal blood pressure in Europe and a prehypertension in US. These pressure values are associated with an increased risk of cardiovascular diseases and their complications. Such blood pressure only requires regular control and lifestyle modification in most patients. However, patients with an accumulation of cardiovascular risk factors and/or co-existence of diabetes and renal failure should receive pharmacological treatment. This review describes studies involving patients with blood pressure in the range /85 89 mmhg and discusses their prognosis and management. KEY WORDS: high normal blood pressure, prehypertension, cardiovascular risk, treatment. Definicja Nadciśnienie tętnicze należy do najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Jest ono jednym z najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, udaru i zgonu z przyczyn sercowych. Światowe dane wskazują, że 30% ludzi chorujących na nadciśnienie tętnicze nie wie o swojej chorobie. Obecnie przyjmuje się, że granicą prawidłowych wartości ciśnienia krwi jest 139 mmhg dla ciśnienia skurczowego i 89 mmhg dla ciśnienia rozkurczowego. Wartości ciśnienia tętniczego od 140/90 mmhg wskazują już na nadciśnienie tętnicze. Po raz pierwszy pojęcie tzw. wysokiego prawidłowego ciśnienia tętniczego wprowadzono w opublikowanym w 1984 r. raporcie ekspertów amerykańskich [1, 2]. Rozróżnienie pomiędzy prawidłowym a patologicznym ciśnieniem od wielu lat jest przedmiotem licznych dyskusji. Celem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na problem tzw. wysokiego prawidłowego ciśnienia tętniczego i wykazanie różnic w stanowisku towarzystw europejskich i amerykańskich w klasyfikacji i postępowaniu u osób z ciśnieniem tętniczym nie przekraczającym wartości 139/89 mmhg. Opublikowane w 2007 r. europejskie i amerykańskie wytyczne dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym wykazują rozbieżności, które mogą wynikać zarówno z uwarunkowań lokalnych etnicznych, ekonomicznych, czy społecznych, jak i z różnic w interpretacji badań klinicznych. Jedną z różnic w wytycznych jest odmienne podejście do osób z ciśnieniem w zakresie /85 89 mmhg. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ECS) opublikowanych w 2003 r. ciśnienie tętnicze w granicach 130/85 139/89 mmhg określa się jako wysokie prawidłowe [3]. Klasyfikacja ciśnienia tętniczego krwi została utrzymana w najnowszych zaleceniach ESH/ESC z 2007 r. (tab. 1.). Tab. 1. Definicje i klasyfikacja wartości ciśnienia tętniczego (mmhg). Na podstawie: Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym wytyczne 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology (Med. Prakt. 2007, 7-8) Table 1. Definitions and classification of blood pressure (mmhg). Based on: Management in hypertension guidelines 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology. Kategoria Skurczowe Rozkurczowe (mmhg) (mmhg) Optymalne < 120 i < 80 Prawidłowe i/lub Wysokie prawidłowe i/lub Nadciśnienie st i/lub Nadciśnienie st i/lub Nadciśnienie st. 3 > 180 i/lub > 100 Izolowane nadciśnienie > 140 i < 90
2 [%] Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze definicja i postępowanie 163 skurczowe W amerykańskich wytycznych Joint National Comitee (JNC 7) z 2003 r. połączono kategorie prawidłowego i wysokiego prawidłowego ciśnienia tętniczego w jedną nazwaną stanem przednadciśnieniowym (prehypertension), która obejmuje wartości ciśnienia między 120/80 a 139/89 mmhg. Decyzję o wprowadzeniu terminu stanu przednadciśnieniowego oparto na danych pochodzących z badania Framingham [4, 5]. Pierwsza analiza programu Framingham Heart Study objęła 9845 osób (4200 mężczyzn i 5645 kobiet) o średnim wieku 52 lata, u których przeprowadzono kontrolne badania w latach Wykazano, że w porównaniu z osobami z ciśnieniem optymalnym (< 120/80 mmhg) osoby z ciśnieniem prawidłowym i wysokim prawidłowym, zwłaszcza starsze (> 65 r.ż.), cechowało zwiększone ryzyko rozwinięcia nadciśnienia tętniczego w ciągu 4 lat (ryc. 1.) [5] r.ż r.ż. ciśnienie optymalne ciśnienie prawidłowe ciśnienie wysokie prawidłowe Ryc. 1. Częstość rozwoju nadciśnienia tętniczego oceniana w ciągu 4 lat w zależności od wartości ciśnienia tętniczego i wieku (badanie Framingham) [5]. Fig. 1. Hypertension development in 4-year period in regard to values of patient s blood pressure and age (Framingam study). W ramach Framingham Heart Study przeprowadzono także 26-letnią obserwację dwóch grup badanych. Pierwszą grupę stanowiły osoby z ciśnieniem rozkurczowym prawidłowym (DBP < 85 mmhg), natomiast drugą z ciśnieniem rozkurczowym wysokim prawidłowym (DBP mmhg). Stwierdzono, że w drugiej grupie ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego jest ponad dwukrotnie większe. Wykazano także, że ciśnienie skurczowe oraz przyrost masy ciała u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym są istotnymi czynnikami ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego [6]. W kolejnej z analiz badania Framingham obserwowano 6859 osób przez okres 12 lat. Badano związek między kategorią ciśnienia tętniczego a wystąpieniem ryzyka powikłań sercowonaczyniowych. Stwierdzono, że u osób z ciśnieniem wysokim prawidłowym w wieku lat wynosi ono 4% dla kobiet i 8% dla mężczyzn, natomiast u osób starszych w wieku lat odpowiednio 18% i 25%. Oznacza to, że współczynnik ryzyka (HR, hazard ratio) rozwoju powikłań sercowo-naczyniowych u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym jest równy 2,5 u kobiet i 1,6 u mężczyzn w porównaniu z osobami z optymalnym ciśnieniem tętniczym [3, 7]. W innym badaniu prospektywnym w ramach programu Framingham oceniano prawie 7000 osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego bez zmian sercowonaczyniowych, które podzielono na trzy kategorie osoby z optymalnym, prawidłowym i wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi. Po 12 latach obserwacji stwierdzono zwiększone ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych w populacji z prawidłowym i wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym w porównaniu z osobami z ciśnieniem optymalnym (< 120/80 mmhg). Autorzy rozważają, czy zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe u osób z ciśnieniem wysokim prawidłowym jest związane jedynie z ciśnieniem tętniczym [1]. Natomiast wieloletnie amerykańskie obserwacje osób ze stanem przednadciśnieniowym przekonują, że jest on związany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zdarzeń sercowonaczyniowych niezależnie od innych czynników ryzyka [8]. Według danych pochodzących z badań NATPOL III PLUS (Nadciśnienie Tętnicze w Polsce Plus Zaburzenia Lipidowe i Cukrzyca) wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze stwierdza się u 30% dorosłych Polaków, a ciśnienie prawidłowe u 21%. W badaniu o kryptonimie WOBASZ (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności) ciśnienie wysokie prawidłowe notowano u 27% mężczyzn i 16% kobiet. Biorąc pod uwagę kryteria Joint National Comitee (JNC 7) stan przednadciśnieniowy i nadciśnienie tętnicze obejmuje aż 79% populacji [3, 9, 10]. Patofizjologia Nadciśnienie tętnicze możemy podzielić na pierwotne (> 90% przypadków) i wtórne [11]. Patogeneza pierwotnego nadciśnienia tętniczego jest wieloczynnikowa. W przypadku wysokiego prawidłowego ciśnienia tętniczego w większości przypadków nie udaje się wykryć jego przyczyny. Przyjmuje się, że jest to stan pośredni pomiędzy ciśnieniem prawidłowym, a pierwotnym nadciśnieniem tętniczym, który może, ale nie musi prowadzić do rozwoju pełnoobjawowego nadciśnienia. Uważa się, że w rozwoju nadciśnienia tętniczego istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe i genetyczne, które prowadzą do zaburzenia fizjologicznej regulacji ciśnienia tętniczego. Układ renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), układ współczulny, peptydy natriuretyczne oraz substancje wytwarzane przez śródbłonek naczyniowy także biorą udział w patogenezie nadciśnienia tętniczego [3]. Wysokość ciśnienia tętniczego zależy od wielu genów, wśród których za predyspozycję do rozwoju nadciśnienia odpowiadać mogą geny kodujące różne składowe układu RAA. Chorzy na nadciśnienie tętnicze nie stanowią jednorodnej grupy pod względem aktywności reninowej osocza. Renina warunkuje powstawanie angiotensyny I (prekursora biologicznie czynnej angiotensyny II). Angiotensyna II za pośrednictwem receptora AT 1 powoduje skurcz naczyń, uwalnianie substancji wazopresyjnych (takich jak
3 164 Aneta Nowak, Przemysław Guzik noradrenalina, wazopresyna, czy endotelina 1) oraz wykazuje działanie aterogenne i prozakrzepowe, a w OUN stymuluje wydzielanie wazopresyny, zwiększa napięcie układu współczulnego oraz pragnienie. Jej działanie na poziomie nerek polega na zwiększaniu wchłaniania Na + w kanaliku bliższym i wydalania K + w kanaliku dalszym nefronu, uwalnianiu reniny i skurczu naczyń (głównie tętniczki odprowadzającej). Angiotensyna II wpływa także na nadnercza zwiększając wydzielanie aldosteronu oraz katecholamin. Aldosteron za pośrednictwem receptora aldosteronowego zwiększa wchłanianie zwrotne Na +, wydalanie K + i H + do światła kanalika oraz wywołuje włóknienie i przerost ścian tętnic i mięśnia sercowego. Katecholaminy (głównie adrenalina i noradrenalina) aktywują syntezę reniny i układ RAA, obkurczają tętniczki i żyły oraz zwiększają kurczliwość mięśnia sercowego i pojemność minutową serca. Wzmożone napięcie układu współczulnego, zwłaszcza długo utrzymujące się może być czynnikiem inicjującym rozwój nadciśnienia tętniczego [12]. Kolejnymi czynnikami odgrywającymi ważną rolę w patogenezie nadciśnienia tętniczego jest niedobór peptydowych hormonów natriuretycznych, głównie przedsionkowego (atrial natriuretic peptide ANP) i mózgowego (brain natriuretic peptide BNP), a także zaburzenie równowagi pomiędzy wazoaktywnymi substancjami produkowanymi przez śródbłonek. Komórki śródbłonka uwalniają substancje rozszerzające (prostacyklina, tlenek azotu) i kurczące naczynia (endotelina). Do rozwoju nadciśnienia tętniczego prawdopodobnie przyczynia się niedobór tlenku azotu związany np. ze stresem oksydacyjnym. Ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego zwiększają także takie czynniki środowiskowe jak zwiększone spożycie soli, otyłość, mała aktywność fizyczna, czy stres psychiczny [11]. Powikłania U wielu osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym stwierdza się obecność dodatkowych czynników ryzyka, np. otyłość, cukrzycę lub upośledzoną tolerancję glukozy, palenie tytoniu, przerost lewej komory, przyspieszoną czynność serca, dyslipidemię, podwyższony poziom fibrynogenu czy reniny. Wiążą się one z podwyższonym ryzykiem wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych, takich jak choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, choroba tętnic obwodowych, choroby nerek, czy niewydolność serca. W tabeli 2. przedstawiono ryzyko sercowo-naczyniowe. Odnosi się ono do 10-letniego ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego zakończonego lub niezakończonego zgonem w zależności od wartości ciśnienia tętniczego. Stwierdzono, że 93% osób z prehypertension posiada przynajmniej jeden dodatkowy czynnik ryzyka [8]. W badaniu MESYAS (Metabolic Syndrome in Active Subjects in Spain) przeprowadzonym na ponad 19 tys. osób, u 47% badanych rozpoznano stan przednadciśnieniowy. Zauważono, że w tej populacji częściej występuje zespół metaboliczny, otyłość, nadwaga oraz zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej w porównaniu z osobami z ciśnieniem prawidłowym. Wysunięto wniosek, że są to niezależne czynniki rozwoju ciśnienia wysokiego prawidłowego do nadciśnienia tętniczego. Stan przednadciśnieniowy jest związany z opornością na insulinę towarzyszącą zespołowi metabolicznemu, ale nie z początkowym okresem niewydolności nerek [13]. Na podstawie danych pochodzących z badania Framingham stwierdzono, że oporność na insulinę w ogólnej populacji osób ze stanem przednadciśnieniowym może występować u 22% mężczyzn i 27% kobiet [14]. Tab. 2. Ryzyko sercowo-naczyniowe u osób z ciśnieniem tętniczym do 139/89 mmhg na podstawie: Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym wytyczne 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology (Med. Prakt. 2007, 7-8). Table 2. Cardiovascular risk in patients with blood pressure up to 139/89 mmhg based on: Management in hypertension guidelines 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology. Inne czynniki ryzyka, SUN lub choroba Bez innych czynników ryzyka 1 2 czynniki ryzyka > 3 czynniki ryzyka, ZM, SUN lub cukrzyca Potwierdzona ChNS lub choroba nerek Ciśnienie tętnicze (mmhg) Prawidłowe (c. sk lub c. rozk ) Ryzyko przeciętne Małe ryzyko dodane Umiarkowane ryzyko dodane Bardzo duże ryzyko dodane Wysokie prawidłowe (c. sk lub c. rozk ) Ryzyko przeciętne Małe ryzyko dodane Duże ryzyko dodane Bardzo duże ryzyko dodane ZM zespół metaboliczny, SUN subkliniczne uszkodzenia narządowe, ChSN choroba sercowo-naczyniowa, c.sk. ciśnienie skurczowe, c.rozk. ciśnienie rozkurczowe. Określenie dodane oznacza, że ryzyko jest większe niż przeciętne. W jednym z badań amerykańskich trwających ok. 12 lat wykazano, że współczynnik ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych u osób ze stanem przednadciśnieniowym i cukrzycą wynosił 3,7, w porównaniu do osób tylko ze stanem przednadciśnieniowym, gdzie wynosił on 1,8 i chorych z samą cukrzycą 2,9 [15, 16]. U pacjentów z prehypertension stwierdzano również mikroalbuminurię, podwyższony poziom kwasu moczowego, gammaglutamylotransferazy (GGTP markera włóknienia i stresu oksydacyjnego) oraz takich markerów zapalenia, jak CRP, IL-6, czy TNF-α. [17, 18, 19]. Z kolei w innym badaniu wykazano obniżony poziom adiponektyny oraz podwyższony poziom rezystyny w
4 Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze definicja i postępowanie 165 surowicy krwi w tej grupie osób [20]. Zarówno adiponektyna, jak i rezystyna należą do tzw. adipocytokin, czyli do substancji wydzielanych przez tkankę tłuszczową, które biorą udział w wielu procesach metabolicznych. Adiponektyna wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne i zwiększające insulinowrażliwość poprzez hamujący wpływ na reakcje zapalne w śródbłonku, modulowane m.in. przez TNF-α i niektóre mediatory zapalne [21]. Rezystyna prawdopodobnie bierze udział w rozwoju nadciśnienia tętniczego zależnego od otyłości. Tan i wsp. w badaniu przeprowadzonym w Chinach w grupie 1102 diabetyków wykazali, że polimorfizm genu dla rezystyny jest niezależnie związany z wartościami ciśnienia skurczowego i rozkurczowego [22, 23]. Na podstawie greckiego badania ATTICA (region w Grecji) wysunięto wniosek, że stan przednadciśnieniowy może być związany ze wzrostem stężenia czynników prozapalnych, które zaburzają funkcję śródbłonka i predysponują do rozwoju miażdżycy. U 653 mężczyzn i 535 kobiet ze stanem przednadciśnieniowym stwierdzono podwyższony poziom CRP, IL-6, TNF-α, amyloidu-a, homocysteiny oraz liczby leukocytów w porównaniu z osobami z prawidłowym ciśnieniem tętniczym [24]. Wskazuje to na prawdopodobny związek stanu zapalnego i zaburzenia czynności układu immunologicznego z rozwojem prehypertension, a następnie także nadciśnienia tętniczego. W badaniu PAMELA (Pressioni Arteriose Monitorate e Loro Associazioni) wykazano dodatnią korelację liczby przypadków cukrzycy, nieprawidłowej glikemii na czczo i hipercholesterolemii ze wzrostem wartości ciśnienia tętniczego od optymalnego, przez prawidłowe, wysokie prawidłowe do nadciśnienia tętniczego. Wiąże się ona ze wzrostem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [25]. Uważa się, że stan przednadciśnieniowy związany jest z ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych, które mogą być następstwem rozwoju procesów zapalnych i miażdżycy. W Oddziale Neurologii Uniwersytetu w New Jersey przez okres ok. 10 lat obserwowano ponad osób z prehypertension i stwierdzono, że stan przednadciśnieniowy jest związany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zawału serca i choroby niedokrwiennej serca, ale nie udaru mózgu [26]. Postępowanie Zasady postępowania z osobami z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym zawarte są w najnowszych wytycznych ESH/ESC z 2007 r. (tab. 3.). Decyzja o rozpoczęciu leczenia powinna opierać się nie tylko na wartościach ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, ale także na wielkości całkowitego ryzyka sercowo-naczynio-wego. Obecnie zaleca się wdrażanie zdrowego stylu życia, które polega na skłanianiu pacjentów do porzucenia palenia tytoniu, redukcji masy ciała, regularnej aktywności fizycznej, zmniejszenia spożycia soli, umiarkowanego spożywania alkoholu. Zachęca się do stosowania diety DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diety ubogo-cholesterolowej, bogatej w warzywa i owoce (źródło błonnika, potasu i magnezu) oraz niskotłuszczowe produkty mleczne (źródło wapnia) [1, 3, 17, 27]. Celem takiego postępowania jest zmniejszenie tempa rozwoju miażdżycy i powikłań sercowo-naczyniowych w tej grupie osób. Wybór odpowiedniego postępowania niefarmakologicznego wymaga oczywiście ścisłej indywidualizacji. W podgrupie osób wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka należy dodatkowo wdrożyć leczenie farmakologiczne. W wytycznych JNC 7 zaleca się modyfikację stylu życia u wszystkich osób ze stanem przednadciśnieniowym celem prewencji rozwoju nadciśnienia tętniczego i chorób układu krążenia. Wg zaleceń ESH/ESC z 2007 r. u pacjentów z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym bez innych czynników ryzyka można ograniczyć się do 3 12-miesięcznego okresu obserwacji (3 miesiące u osób z grupy średniego ryzyka i 3 12 miesięcy z grupy niskiego ryzyka). Po upływie tego czasu, w przypadku braku efektów modyfikacji stylu życia, należy rozpocząć leczenie farmakologiczne. Osobom z co najmniej jednym czynnikiem ryzyka, współistniejącą cukrzycą, zespołem metabolicznym, schorzeniami sercowonaczynio-wymi lub chorobą nerek należy zalecić modyfikację stylu życia [28, 29]. Leczenie farmakologiczne Tab. 3. Postępowanie u osób z ciśnieniem tętniczym do 139/89 mmhg na podstawie wytycznych 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology (Med. Prakt. 2007, 7-8) Table 3. Management in patients with blood pressure up to 139/89 mmhg based on guidelines 2007 European Society of Hypertension i European Society of Cardiology Ciśnienie tętnicze (mmhg) Inne czynniki ryzyka, SUN lub choroba Prawidłowe c. sk lub c. rozk Wysokie prawidłowe c. sk lub c. rozk Bez innych czynników ryzyka Bez interwencji wpływających na ciśnienie tętnicze Bez interwencji wpływających na ciśnienie tętnicze 1-2 czynniki ryzyka Modyfikacje stylu życia Modyfikacje stylu życia >3 czynniki ryzyka, ZM, SUN Modyfikacje stylu życia Modyfikacje stylu życia, rozważenie leczenia farmakologicznego Cukrzyca Modyfikacje stylu życia Modyfikacje stylu życia + leczenie farmakologiczne Potwierdzona ChNS lub choroba nerek Modyfikacje stylu życia + niezwłoczne leczenie farmakologiczne Modyfikacje stylu życia + niezwłoczne leczenie farmakologiczne
5 166 Aneta Nowak, Przemysław Guzik należy rozważyć u chorych z przynajmniej trzema czynnikami ryzyka, zespołem metabolicznym lub subklinicznymi uszkodzeniami narządowymi, choć nie jest pewne, czy takie postępowanie terapeutyczne może przynieść korzyści pacjentom z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym. Natomiast pacjenci z rozpoznaną cukrzycą, schorzeniami sercowo-naczyniowymi lub chorobą nerek powinni otrzymywać leki hipotensyjne [29]. Istnieją również dowody na to, że zwolnienie oddychania do 6 oddechów na minutę może obniżać ciśnienie tętnicze krwi u osób z nadciśnieniem. Do rozwoju nadciśnienia tętniczego może przyczyniać się zwiększona aktywność układu współczulnego, przy zmniejszonej aktywności układu przywspółczulnego. Zaburzenie równowagi między tymi układami jest związane z osłabieniem odruchu z baroreceptorów tętniczych oraz hiperwentylacją spowodowaną wzmożonym odruchem z chemoreceptorów. Powolne oddychanie obniża ciśnienie tętnicze poprzez nasilenie odpowiedzi z baroreceptorów tętniczych, zmniejszenie aktywności układu współczulnego oraz hamowanie odruchu z chemoreceptorów. Ta niefarmakologiczna metoda obniżania ciśnienia znajduje się jeszcze w fazie badań, ale wydaje się, że może przynieść wymierne korzyści osobom z nadciśnieniem tętniczym [30]. W przypadku współistnienia cukrzycy, choroby naczyniowej mózgu, choroby wieńcowej lub choroby tętnic obwodowych leczenie przeciwnadciśnieniowe wiąże się z redukcją zdarzeń sercowo-naczyniowych zakończonych i niezakończonych zgonem. Zgodnie z zaleceniami JNC 7 leczenie farmakologiczne u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym jest uzasadnione jedynie w przypadku pacjentów z cukrzycą i niewydolnością nerek [28, 29]. W grupie osób wysokiego ryzyka zalecenia dotyczące farmakoterapii opierają się na kilku badaniach, m.in. HOPE, PROGRESS oraz TROPHY. W badaniu HOPE (Heart Outcomes Prevention Evaluation) z zastosowaniem perindoprilu vs placebo stwierdzono istotną redukcję częstości głównego złożonego punktu końcowego w grupie otrzymującej ramipril w porównaniu z placebo zarówno w grupie z nadciśnieniem tętniczym, jak i u osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia (ok. 20% badanych). W związku z tym, że badanie nie dotyczyło osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym, należy zastosować ostrożność przy interpretacji wyników tego badania i wdrażaniu farmakoterapii. Podobnie w przypadku badania PROGRESS (Perindopril Protection Against Reccurent Stroke Study) z perindoprilem, gdzie wykazano istotne korzyści kliniczne w redukcji udaru mózgu i incydentów naczyniowych w populacji osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego [3]. W badaniu TROPHY (Trial of Preventing Hypertension) oceniano wpływ blokera receptora angiotensyny II kandesartanu na opóźnienie rozwoju nadciśnienia tętniczego u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym w trakcie 4-letniej obserwacji. W badaniu brały udział 772 osoby z ciśnieniem wysokim prawidłowym (śr. wiek 48 lat), które podzielono na dwie grupy pierwsza otrzymywała kandesartan w dawce 16 mg na dobę przez 2 lata, następnie placebo przez 2 kolejne lata, natomiast druga tylko placebo przez cały okres badania. Stwierdzono, że nadciśnienie tętnicze rozwinęło się u 40,4% osób w grupie placebo i 13,6% osób w grupie leczonej kandesartanem przez pierwsze 2 lata, a w trakcie całego okresu obserwacji (4 lata) odpowiednio u 63% i 53,2%. Częstość występowania zdarzeń niepożądanych w trakcie 2 pierwszych lat były porównywalne. Badanie TROPHY jest pierwszym badaniem oceniającym wpływ leczenia farmakologicznego u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym na rozwój nadciśnienia tętniczego. Wykazało ono zmniejszenie częstości występowania nadciśnienia tętniczego oraz opóźnienie jego rozwoju w grupie osób przyjmujących kandesartan [31]. Zalecenia dotyczące postępowania w przypadku rozpoznania ciśnienia wysokiego prawidłowego są nadal mało precyzyjne. Obecnie nie ma jednak dostatecznych podstaw, aby wszystkim osobom z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym zalecać leczenie farmakologiczne. Wynika to przede wszystkim z faktu, że ciśnienie tętnicze w granicach /85 89 mmhg dotyczy bardzo licznej populacji, a leczenie hipotensyjne wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Z uwagi na duże ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego w porównaniu z osobami z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego, w tej grupie pacjentów powinno się zalecić modyfikację stylu życia oraz kontrolę czynników ryzyka mając na celu ograniczenie tempa rozwoju miażdżycy i zmniejszenie ryzyka incydentów sercowonaczyniowych. U osób z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego (z towarzyszącą cukrzycą, chorobą sercowo-naczyniową lub chorobą nerek) należy wdrożyć leczenie farmakologiczne. W tych przypadkach ciśnienie tętnicze należy obniżać do wartości < 130/80 mmhg. Podsumowanie 1. Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze to wg ESH i ESC ciśnienie tętnicze w granicach 130/85 139/89 mmhg. 2. Obecność stanu przednadciśnieniowego związana jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych. 3. Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze u większości osób wymaga tylko obserwacji i modyfikacji stylu życia. 4. Pacjenci ze stanem przednadciśnieniowym i towarzyszącą cukrzycą, chorobą sercowo-naczyniową lub chorobą nerek powinni otrzymywać leki hipotensyjne. Piśmiennictwo
6 Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze definicja i postępowanie Januszewicz Wł., Sznajderman M.: Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze próba nowego spojrzenia. Nadciś. Tęt., 2002, 6, 3, The 1984 Report of the Joint National Comitee on Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Pressure. Arch. Intern. Med., 1984, 144, Czarnecka D., Bilo G.: Pacjent z ciśnieniem wysokim prawidłowym czy wymaga leczenia? Choroby Serca i Naczyń, 2005, 2, 4, Vasan R.S., Seshadri S., Larson M.G. et al.: Residual Lifetime risk for developing hypertension in middle-aged women and men: The Framingham Heart Study. JAMA, 2002, 287, Vasan R.S., Larson M.G., Leip E.P. et al.: Assessment of frequency of progression to hypertension in non-hypertensive participants in the Framingham Heart Study: a cohort study. Lancet, 2001, 358, Leitschuch M., Cupples LA., Kannel W. et al.: High-normal blood pressure progression to hypertension in the Framingham Heart Study. Hypertension, 1991, 17, Vasan R.S., Larson M.G., Leip E.P. et al.: Impact of highnormal blood pressure on the risk of cardiovascular disease. N. Engl. J. Med., 2001, 345, Liszka H.A., Mainous AG 3 rd, King D.E. et al.: Prehypertension and cardiovascular morbidity. Annals of Family Medicine, 2005, 3, Zdrojewski T., Szpakowski P., Bandosz P. i wsp.: Arterial hypertension in Poland in J. Hum. Hypertens., 2004, 18: Tykarski A., Posadzy-Małaczyńska A., Wyrzykowski B. i wsp.: Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ. Kard. Pol., 2005, 63, 6 (supl. 4). 11. Januszewicz A., Prejbisz A.: Nadciśnienie tętnicze. Choroby wewnętrzne. Szczeklik A. (red.). Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, Szczepańska-Sadowska E., Cudnoch-Jędrzejewska A.: Układ renina-angiotensyna-aldosteron główny układ hormonalny w rozwoju nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze. Januszewicz A, Januszewicz W., Szczepańska-Sadowska E. i wsp. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2007, Cordero A., Laclaustra M., Leon M. et al.: Prehypertension is associated with insulin resistance state and not with initial renal function impairment. A Metabolic Syndrome in Active Subjects in Spain (MESYAS) Registry Substudy. Am. J. Hypertens., 2006, 19, Kannel W.B.: Risk stratification in hypertension: new insight from the Framingham Study. Am. J. Hypertens., 2000, 13, Zhang Y., Lee E.T., Devereux R.B. et al.: Prehypertension, Diabetes, and Cardiovascular Disease Risk in a Population- Based Sample. The Strong Heart Study. Hypertension, 2006, 47: Zhang Y., Lee E.T., Devereux R.B. et al.: Risk of Prehypertension. DOC News May 1, 2006, 3, 5, Chobanian A.: Prehypertension Revisited. Hypertension, 2006, 48, Syamala S., Li J. Shankar A.: Association between serum uric acid and prehypertension among US adulds. J. Hypertens., 2007, 25, Shankar A., Li J.: Association between serum gammaglutamyltransferase level and prehypertension among US adulds. Circ. J., 2007, 71, Papadopoulos D.P., Makris T.K., Krespi P.G. et al.: Adiponectin and resistin plasma levels in healthy individuals with prehypertension. J. Clin. Hypertens. (Greenwich), 2005, 7: Miczke A., Bryl W, Pupek-Musialik D.: Adiponektyna nowy element w patogenezie insulinoodporności i miażdżycy. Arterial Hypertension, 2002, 6, 3, Bogdański P., Musialik K., Szulińska M. i wsp.: Ocena stężenia rezystyny u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i zespołem metabolicznym. 2006, 2, 4, Tan M. Chang D., Tsai J. et al.: Association of Resistin Gene 3 -Untranslated Region + 62G- >A Polymorphism with Type 2 Diabetes and Hypertension in a Chinese Population. J. Clin. Endocrin. Metabol., 2003, 88: Chrysohoou C., Pitsavos C., Panagiotakos D.B. et al.: Association between prehypertension status and inflammatory markers related to atherosclerotic disease. The ATTICA Study. Am. J. Hypertens., 2004, 17, Mancia G., Facchetti R., Bombelli M., et al.: Relationship of office, home, and ambulatory blood pressure to blood glucose and lipid variables in the PAMELA population. Hypertension, 2005, 45, Quereshi A.I., Suri M.F.K., Kirmani J.F. et al.: Is Prehypertension a Risk Factor for Cardiovascular Diseases? Stroke, 2005, 36, Jankowski P., Kawecka-Jaszcz K, Jastrzębski M.: Pierwotna prewencja nadciśnienia tętniczego u kobiet. Folia Cardiol., 2001, 8, D, Chobanian A.V., Bakris G.L., Black H.R. et al.: National Heart, Lung, and Blood Institute; National High Blood Pressure Education Program Coordinating Committee: Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension, 2003, 42, Grodzicki T., Narkiewicz K.: Nowe wytyczne dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym VII Raport Joint National Commitee i zalecenia Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Nadciś. Tęt., 2003, 7, 2, Joseph C.N., Porta C., Casucci G. et al.: Slow Breathing Improves Arterial Baroreflex Sensivity and Decreases Blood Pressure in Essential Hypertension. Hypertension, 2005, 46, Prejbisz A.: Możliwość leczenia stanu poprzedzającego rozwój nadciśnienia tętniczego za pomocą antagonisty receptora angiotensyny II wyniki prospektywnego badania z randomizacją TROPHY. Kard. Pol., 2006, 64, 6. Adres do korespondencji lek. med. Aneta Nowak Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej i Chorób Wewnętrznych UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu SPSK 2 ul. Przybyszewskiego 49, Poznań tel , fax
Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoSTAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY
STAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY Łukasz Artyszuk SKN przy Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Plan Definicja Klasyfikacja ciśnienia tętniczego Epidemiologia Ryzyko sercowo
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze a otyłość - jak leczyć?
Nadciśnienie tętnicze a otyłość - jak leczyć? Prof. dr hab. Danuta Pupek-Musialik Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Nadciśnienie tętnicze
Bardziej szczegółowoTomasz Grodzicki 1, Krzysztof Narkiewicz 2. Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego. Summary
Tomasz Grodzicki 1, Krzysztof Narkiewicz 2 ARTYKUŁ POGLĄDOWY 1 Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 2 Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska
Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2016 Ciśnienie tętnicze krwi Ciśnienie wywierane
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski... 13
Spis treści 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski........ 13 Genetyczne uwarunkowania pierwotnego nadciśnienia tętniczego..... 14 Nadciśnienie monogeniczne..................................
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze u chorych z cukrzycą - groźny duet. prof. Włodzimierz J. Musiał
Nadciśnienie tętnicze u chorych z cukrzycą - groźny duet. prof. Włodzimierz J. Musiał Plan wykładu Epidemiologia Jaki wpływ ma współwystępowanie nadciśnienia u chorych z cukrzycą Do jakich wartości obniżać
Bardziej szczegółowoŚmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347
Nadciśnienie tętnicze Prewencja i leczenie Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Kraków Warszawa.07.04.2013
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze CZYM JEST NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoPułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoNowe leki w terapii niewydolności serca.
Nowe leki w terapii niewydolności serca. Michał Ciurzyński Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo Zatorowej
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoDenerwacja nerek stan wiedzy 2013. Prof. dr hab. med. Andrzej Januszewicz Klinika Nadciśnienia Tętniczego Instytut Kardiologii
Denerwacja nerek stan wiedzy 2013 Prof. dr hab. med. Andrzej Januszewicz Klinika Nadciśnienia Tętniczego Instytut Kardiologii Katowice, 21 listopada 2013 2009 Lancet. 2009;373:1275-1281 Pierwsza ocena
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoRejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004
Bardziej szczegółowoAktywność sportowa po zawale serca
Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia
Bardziej szczegółowoDefinicja, podział i częstość występowania opornego nadciśnienia tętniczego
Rozdział 2. Definicja, podział i częstość występowania opornego nadciśnienia tętniczego ANDRZEJ JANUSZEWICZ, ALEKSANDER PREJBISZ 2.1. DEFINICJA OPORNEGO NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO W ubiegłych dekadach zwłaszcza
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... 7
LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoLeczenie nadciśnienia tętniczego u dorosłych chorych na cukrzycę
ZALECENIA ISSN 1640 8497 Stanowisko American Diabetes Association Leczenie nadciśnienia tętniczego u dorosłych chorych na cukrzycę Treatment of hypertension in adults with diabetes Przedrukowano za zgodą
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 110/2013 z dnia 22 kwietnia 2013r. o projekcie programu Ocena wyrównania ciśnienia tętniczego w populacji mieszkańców
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Nadciśnienie tętnicze od A do Z 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek )
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowo... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010
... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze. Prezentacja opracowana przez lek.med. Mariana Słombę
Nadciśnienie tętnicze Prezentacja opracowana przez lek.med. Mariana Słombę EPIDEMIOLOGIA: Odsetek nadciśnienia tętniczego w populacji Polski w wieku średnim (36-64 lat) wynosi 44-46% wśród mężczyzn i 36-42%
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE Katarzyna Myszka Podgórska Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u osób z przypadkowo wykrytymi guzami nadnerczy z prawidłową aktywnością hormonalną
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoCZWARTEK 5 października 2006
5 października 2006 www.10zjazdptnt.viamedica.pl 25 10.00 11.30 SALA C SESJA OTWARTA DLA PUBLICZNOŚCI I PRASY Dieta a nadciśnienie tętnicze Kalina Kawecka-Jaszcz (Kraków), Andrzej Januszewicz (Warszawa)
Bardziej szczegółowoLeczenie nadciśnienia tętniczego u dorosłych chorych na cukrzycę
ZALECENIA ISSN 1640 8497 Stanowisko American Diabetes Association Leczenie nadciśnienia tętniczego u dorosłych chorych na cukrzycę Hypertension management in adults with diabetes Przedrukowano za zgodą
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoAlgorytm wyboru terapii hipotensyjnej krajobraz po badaniu ASCOT-BPLA
Choroby Serca i Naczyń 26, tom 3, supl. A, A5 A9 Algorytm wyboru terapii hipotensyjnej krajobraz po badaniu ASCOT-BPLA Marcin Grabowski, Krzysztof J. Filipiak I Katedra i Klinika Kardiologii Akademii Medycznej
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoStosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń
Jan Z. Peruga, Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń wieńcowych II Katedra Kardiologii Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Jednym
Bardziej szczegółowoSTANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ
K.OLESZCZYK J.RYBICKI A.ZIELINSKA-MEUS I.MATYSIAKIEWICZ A.KUŚMIERCZYK-PIELOK K.BUGAJSKA-SYSIAK E.GROCHULSKA STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ XVI Konferencja Jakość w Opiece
Bardziej szczegółowoI. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa)
Spis treści 1. Wprowadzenie 13 Wstęp do wydania II 16 I. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 2. Podstawowa charakterystyka struktury i czynności nerek 21 3. Czynniki wpływające na rozwój uszkodzenia
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoZmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoInhibitory enzymu konwertującego angiotensyny w prewencji ostrych zespołów wieńcowych
Inhibitory enzymu konwertującego angiotensyny w prewencji ostrych zespołów wieńcowych Od chwili wprowadzenia inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE-I) do lecznictwa szczególne zainteresowanie budzi zastosowanie
Bardziej szczegółowoSłowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, wiek podeszły, leczenie, jakość życia Key words: hypertension, elderly patients, treatment, quality of life
PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2008;5(1):37-46 artykuł oryginalny oryginal article Pacjent z nadciśnieniem tętniczym w wieku podeszłym wpływ choroby i prowadzonego leczenia na samopoczucie chorego Hypertensive
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoCo może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić?
Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić? Co zawdzięczamy nerkom? Działanie nerki można sprowadzić do działania jej podstawowego elementu funkcjonalnego, czyli nefronu. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego
Bardziej szczegółowoMarcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM Definicja NS to zespół kliniczny, w którym wskutek dysfunkcji serca jego pojemność minutowa jest zmniejszona w stosunku do zapotrzebowania
Bardziej szczegółowoKlasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Klasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Zasadnicze znaczenie dla opanowania epidemii chorób układu krążenia jest modyfikacja czynników ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic
Bardziej szczegółowoValsamix Amlodipine + Valsartan, 5 mg + 80 mg, 5 mg mg, 10 mg mg, tabletki powlekane
Plan zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Valsamix Amlodipine + Valsartan, 5 mg + 80 mg, 5 mg + 160 mg, 10 mg + 160 mg, tabletki powlekane Nr procedury NL/H/3460/001-003/DC Tłumaczenie na język
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoOstre zespoły wieńcowe u kobiet od rozpoznania do odległych wyników leczenia
Ostre zespoły wieńcowe u kobiet od rozpoznania do odległych wyników leczenia Janina Stępińska Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej Instytut Kardiologii, Warszawa o Abott Potencjalny konflikt interesów
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi... 13
Spis treści Przedmowa................ 11 1. Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi.................. 13 Najważniejsze problemy diagnostyczne....... 13 Ból w klatce piersiowej........... 14 Ostry
Bardziej szczegółowoPrewencja wtórna po zawale mięśnia serca w Małopolsce czy dobrze i skutecznie leczymy? Piotr Jankowski
Prewencja wtórna po zawale mięśnia serca w Małopolsce czy dobrze i skutecznie leczymy? Piotr Jankowski I Klinika Kardiologii i El. Int. oraz Nad. Tęt. IK CMUJ Kraków piotrjankowski@interia.pl Gdańsk, 24
Bardziej szczegółowoWpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem
Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Lek. med. Bogumił Ramotowski Klinika Kardiologii CMKP, Szpital Grochowski Promotor pracy Prof. dr
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoWybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej
Joanna Sulicka, Maria Fornal, Barbara Gryglewska, Barbara Wizner, Tomasz Grodzicki PRACA ORYGINALNA Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoPrzegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych w grupie osób w wieku podeszłym
G E R I A T R I A ; : - Akademia Medycyny GERIATRIA OPARTA NA FAKTACH/EVIDENCE-BASED GERIATRICS Otrzymano/Submitted:.. Zaakceptowano/Accepted:.. Przegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoNiewydolność serca: końcowy etap chorób układu krążenia. Piotr Ponikowski
Niewydolność serca: końcowy etap chorób układu krążenia Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Co to jest Niewydolność
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoOcena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36
PRACE STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH PRACA ORYGINALNA Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36 The assessment of hypertesive patients life quality according to
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoWartości docelowe ciśnienia tętniczego u osób z chorobą wieńcową spojrzenie po badaniu SPRINT
INTERWENCJA CZY PREWENCJA? Wartości docelowe ciśnienia tętniczego u osób z chorobą wieńcową spojrzenie po badaniu SPRINT STRESZCZENIE Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka chorób
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 261/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. o projekcie programu zdrowotnego Program profilaktyki i wczesnego wykrywania
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze i choroby współistniejące jak postępować z chorym na nadciśnienie i cukrzycę?
Nadciśnienie tętnicze i choroby współistniejące jak postępować z chorym na nadciśnienie i cukrzycę? Tomasz Miazgowski Klinika Hipertensjologii PUM w Szczecinie 1. Cechy charakterystyczne i odrębności patogenetyczne
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoEfekty terapii inhibitorem konwertazy angiotensyny u pacjentów w podeszłym wieku z chorobą sercowo-naczyniową
BADANIA KLINICZNE. CO NOWEGO W HIPERTENSJOLOGII? Efekty terapii inhibitorem konwertazy angiotensyny u pacjentów w podeszłym wieku z chorobą sercowo-naczyniową Katarzyna Kolasińska-Malkowska 1, Marcin Cwynar
Bardziej szczegółowoWarsztat nr 1. Niewydolność serca analiza problemu
Warsztat nr 1 Niewydolność serca analiza problemu Przewlekła niewydolność serca (PNS) Przewlekła niewydolność serca jest to stan, w którym uszkodzone serce nie może zapewnić przepływu krwi odpowiedniego
Bardziej szczegółowoChoroba wieńcowa Niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze
Choroba wieńcowa Niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze Choroba niedokrwienna serca zapotrzebowanie na O2 > moŝliwości podaŝy O2 niedotlenienie upośledzenie czynności mięśnia sercowego przemijające trwałe
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016:
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016: Tematy wykładów: 1. Badania laboratoryjne w medycynie prewencyjnej. dr hab. Bogdan Solnica, prof. UJ 2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoRAPORT KOŃCOWY Z BADANIA
RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA dotyczącego dodatkowych czynników współistniejących z nadciśnieniem tętniczym mających wpływ na wybór nebiwololu w leczeniu polskiej populacji pacjentów z NT W przypadku jakiegokolwiek
Bardziej szczegółowoLeczenie nadciśnienia tętniczego - krok po kroku
Leczenie nadciśnienia tętniczego - krok po kroku Prof. dr hab. med. Danuta Pupek-Musialik Kierownik Katedry Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w
Bardziej szczegółowoUwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Bardziej szczegółowoNowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoPrzegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych w grupie osób w wieku podeszłym
167 GERIATRIA 2011; 5: 167172 Akademia Medycyny GERIATRIA OPARTA NA FAKTACH/EVIDENCEBASED GERIATRICS Otrzymano/Submitted: 15.06.2011 Zaakceptowano/Accepted: 26.2011 Przegląd randomizowanych, kontrolowanych
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoPROGRAM EDUKACJI PACJENTA CHOREGO NA NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
PROGRAM EDUKACJI PACJENTA CHOREGO NA NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze charakterystyka choroby. Załącznik nr 6 do procedury 92/pp, wersja 3 Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą układu
Bardziej szczegółowo