Centrum Rysunku i Grafiki im. Tadeusza Kulisiewicza

Transkrypt

1

2 TEATR pl. Wojciecha Bogusławskiego 1, tel września Odwrócenie premiera, godz września Fernando Krapp napisał do mnie ten list, godz września Pływanie synchroniczne premiera, godz , września Pływanie synchroniczne, godz września Fernando Krapp napisał do mnie ten list, godz października Czego nie widać, godz października Czego nie widać, godz października Pływanie synchroniczne, godz października Czego nie widać, godz października Tartuffe, godz października Plaża premiera, godz , października Plaża, godz października Plaża, godz października Ferdydurke, godz października Ferdydurke, godz. 10 i października Tartuffe, godz. 11 MUZEA Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej ul. Tadeusza Kościuszki 12, tel , czynne: wt., czw., sob., niedz. w godz ; śr., pt. w godz ekspozycje stałe: Z pradziejów Kalisza i okolic (zbiory archeologiczne) Z dziejów Kalisza (zbiory historyczne) ekspozycje czasowe: 8 sierpnia 23 września: Chińskie latawce Pierwsza w Polsce wystawa chińskich latawców. Wystawa powstała we współpracy z Ambasadą Chińskiej Republiki Ludowej w Polsce. 11 października Bibliofilatelia kolekcjonerskie wyzwanie dla filatelistów i bibliofilów wystawa filatelistyczna listopad Kalisz w dobie niepodległości w 90. rocznicę odzyskania niepodległości wystawa Muzeum Historii Przemysłu Opatówek, ul. Kościelna 1, tel , czynne: wt.-pt., niedz. w godz , sob. w godz ekspozycje stałe: Przemysł w Kaliskiem w okresie industrializacji ziem polskich w XIX wieku XIX-wieczne napędy, wynalazcy, pracujące maszyny Zabytkowe maszyny. Projekty mody XX wieku. PWSSP w Łodzi Fortepiany firm polskich XIX i XX wieku Drukarnie kaliskie ekspozycje czasowe: październik-grudzień Kultura łowiecka wystawa Zamek w Gołuchowie Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, ul. Działyńskich 2, tel , czynne wt.-niedz. w godz (ostatnia grupa zwiedzających wchodzi na godzinę przed zamknięciem) Bilety: 8 zł, 5,50 zł (ulgowy), przewodnik: 25 zł Muzeum Leśnictwa Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie ul. Działyńskich 2, tel , czynne wt.- -niedz. w godz ekspozycje stałe: Technika leśna, budynek dawnej owczarni Związki lasu z kulturą, w oficynie Historia gospodarstwa leśnego na ziemiach polskich, w oficynie Spotkanie z lasem, powozownia ekspozycje czasowe: wrzesień-luty Biebrzański Park Narodowy Na tę wystawę będą się składać trzy ekspozycje: Biebrza w starej fotografii, Łoś oraz Kurpiowska wycinanka ludowa o tematyce przyrodniczej, powozownia wrzesień-grudzień Pan Tadeusz w rzeźbie Mariana Mazurka, powozownia wrzesień-sierpień Ewolucja życia na ziemi w oficynie październik Świętemu Hubertowi cześć powozownia GALERIE Biuro Wystaw Artystycznych pl. św. Józefa 5, tel września wystawa fotografii Janusza Kokota września Sztuka konserwacji wystawa Leszka Chwilczyńskiego 25 września 18 października wystawa rzeźby Bogdana Jareckiego. 30-lecie pracy twórczej 25 października 22 listopada wystawa malarstwa Ewy Madej Galeria w Hallu Centrum Kultury i Sztuki ul. Łazienna 6, tel września WARTA Sławomir Grabowy, wystawa grafiki 8 października Chiny tradycja i kultura Edward Grzegorz Funke, wystawa fotografii 12 listopada Marek Karewicz, wystawa fotografii Centrum Rysunku i Grafiki im. Tadeusza Kulisiewicza ul. Kolegialna 4, tel październik Multi Art Festival Festiwal Sztuki Młodych Kaliszan Wieża Ciśnień Ośrodek Kultury Plastycznej ul. Górnośląska 66 a, tel wrzesień Przegląd twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, wystawa FILHARMONIA KALISKA al. Wolności 2, tel września Festiwal Muzyczny Bursztynowy Szlak Multimedia Amber Road Festival, godz. 20, Plac św. Stanisława, wykonawcy: Akademicki Chór Politechniki Wrocławskiej, Małgorzata Sapiecha-Muzioł przygotowanie chóru, Adam Klocek dyrygent, w programie: muzyka Wojciecha Kilara 15 września Festiwal Muzyczny Bursztynowy Szlak Multimedia Amber Road Festival, godz , Kościół Garnizonowy, wykonawcy: The King Singers 21 września Uroczysta Inauguracja Międzynarodowego Festiwalu Bursztynowy Szlak Multimedia Amber Road Festival, godz , Kościół Garnizonowy, wykonawcy: Pierre Amoyal skrzypce, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej, Adam Klocek dyrygent, w programie: Jean-Baptiste Lully Marche Pour la Ceremonie des Turcs, Charles Ives Country march, Camille Saint-Saens Introdukcja I Rondo Capriccioso, Ernest Chausson Poeme op. 25, Maurice Ravel Tzigane 12 października Koncert Papieski, godz. 18, Kościół Garnizonowy, wykonawcy: Chór Voce Angeli, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej, Piotr Pałka dyrygent, w programie: Tryptyk Rzymski do słów Jana Pawła II 17 października z cyklu Filharmonia nie gryzie, wykonawcy: Grzegorz Kupczyk wokal, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej, Chór Kameralny Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Kaliszu, Beata Szymańska przygotowanie chóru, Adam Klocek dyrygent, w programie: ballady rockowe Grzegorza Kupczyka 24 października Festiwal Muzyczny Bursztynowy Szlak Multimedia Amber Road Festival, godz , Sala Koncertowa PSM w Kaliszu, wykonawcy: Marc Kadin dyrygent, Zdzisław Łapiński wiolonczela, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej, w programie: Krzysztof Penderecki Largo 14 listopada Koncert z okazji Dnia Niepodległości, Sala koncertowa PSM w Kaliszu, wykonawcy: Lutosławski Piano Duo, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii w Kaliszu, Adam Klocek dyrygent, w programie: Maciej Małecki koncert na dwa fortepiany, Witold Lutosławski Koncert na orkiestrę 21 listopada Festiwal Muzyczny Bursztynowy Szlak Multimedia Amber Road Festival, godz , Sala koncertowa PSM w Kaliszu, wykonawcy: Adam Makowicz fortepian, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej, Adam Klocek dyrygent, w programie: utwory Adama Makowicza CENTRUM KULTURY I SZTUKI ul. Łazienna 6, tel września II Festiwal Muzyczny im. Pawła Bergera impreza współorganizowana z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Kaliszu 7 września Estrada Folkloru w Broniszewicach 13 września Estrada Folkloru w Stawiszynie 14 września Estrada Folkloru w Odolanowie 12,18-21 września XXVII Międzynarodowy Festiwal Chopin w barwach jesieni, program na okładce 27 września Super Duo Marian Opania i Wiktor Zborowski września Warsztaty Tańca Breakdance dla dzieci i młodzieży w dwóch grupach wiekowych 7-12 lat i lat 4 października z cyklu Pofolkujmy sobie... Jorgos Skolias i Bronek Duży 11 października koncert zespołu Raz Dwa Trzy październik-listopad Kurs tańca flamenco 19 października Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłów w Antoninie, Koncert rocznicowy z okazji 159. rocznicy śmierci Fryderyka Chopina Koncert kameralny Chopin w dwóch kolorach Jolanta Bobras, Danuta Nowak-Połczyńska, Marek Pająk października Ogólnopolskie Warsztaty Tańca Współczesnego oraz prezentacje choreografii solowych SOLO DANCE 31 października 2 listopada VI Festiwal Duchów 11 listopada Clip Hop Koncert Magdy Umer i Andrzeja Poniedzielskiego Opracowała Agnieszka Osiak

3 W numerze: Kaliskie krajoznawstwo W stulecie istnienia 5 Ludzie turystyki Wspomnienia 10 Stale współpracują: Iwona Cieślak, Robert Kordes, Władysław Kościelniak, Tadeusz Krokos, Karina Zachara, Jolanta Delura, Robert Kuciński Projekt okładki: Wojciech Stefaniak, Fot. Mariusz Hertmann Rozmowy z nestorami Najstarsi przewodnicy 12 Trzynaście pieszych szlaków Wzdłuż rzeki Prosny 18 Trasy rowerowe Dobrzec, Boczków, Sobótka 24 Śladami muzeów W mieście i okolicy 26 Dwory i pałace Zwiedzamy rezydencje i parki 34 Przyroda wokół Kalisza Tam, gdzie jedzą żaby 36 Akcent na turystykę Drodzy Czytelnicy! Tegoroczne obchody stulecia zorganizowanego krajoznawstwa w Kaliszu nie mogły przejść bez echa na łamach pisma społeczno-kulturalnego, jakim jest Kalisia. Krajoznawstwo to przecież dziedzina aktywności, która łączy w sobie poszanowanie historii z pragnieniem odkrywania śladów minionych pokoleń i zachowania ich dla potomnych. Ale nade wszystko to swoista misja społeczna. Misja, którą pełnią ludzie pełni pasji, zaangażowania, zakochani nie w sobie, lecz w ziemi, na której dane im było zamieszkać. Z tej przyczyny obecne wydanie magazynu poświęcamy niemal w całości tym, którzy oddali swe życie popularyzacji historii regionu. Tym, którzy umiłowali gród nad Prosną i jego okolice, podporządkowując swą codzienność misji upamiętniania dziejów minionych. Opisujemy historię kaliskich organizacji krajoznawczych, wspominamy o ludziach oddanych pracy społecznej na niwie PTTK, nie zapominając o dorobku, który stanowi bardziej materialny przejaw ich twórczej działalności. A tym dorobkiem są nie tylko publikacje popularyzujące walory krajoznawcze Kalisza i okolic. To także wytyczone szlaki wędrówek pieszych i rowerowych, trasy zwiedzania miast i miasteczek, opowieści snute przez przewodników podczas wieloletnich terenowych i miejskich eskapad. Nieustanne dbanie o odpowiednią ekspozycję walorów turystycznych i krajoznawczych południowej Wielkopolski, umiłowanie historii miasta i regionu przez ludzi pełnych społecznego, bezinteresownego zaangażowania przez ostatnie 100 lat przyniosły wiele korzyści miastu i otaczającym je regionalnym placówkom muzealnym. Zapraszam więc dziś Państwa do lektury Kalisii, która będzie nie tylko przygodą czytelniczą, ale i wspólnym odkrywaniem miejsc znanych, a mimo to nadal tajemniczych i niezmiernie atrakcyjnych. Zgłębianie przeszłości jest nieustającą przygodą. Gromadzenie materiałów historycznych, interpretowanie zdarzeń i fragmentarycznie znanych faktów, z których buduje się opowieści o miejscach porzuconych lub zapomnianych, to niezwykła forma spotkania z duchem dziejów i z ludźmi, których nigdy już nie poznamy, choć wielu z nas z pewnością by tego pragnęło. Pokolenia kaliskich miłośników krajoznawstwa i turystyki oddało temu niekiedy i całe swoje życie. Warto poznać choć część tej historii. Serdecznie zapraszam Państwa do lektury!

4 Sto lat krajoznawstwa w Kaliszu Od Graevego do Przyjaznego Opracowanie Waldemar Pol historia Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, utworzone w październiku 1906 roku w Warszawie, szybko znalazło zwolenników wśród kaliszan. Konstanty Bzowski i Feliks Rabek zainicjowali starania utworzenia w mieście agendy PTK. W charakterze członków- -korespondentów odnotowano Stanisława Graevego i Józefa Radwana. Zebranie założycielskie Kaliskiego Oddziału odbyło się 22 lutego 1907 roku z udziałem Karola Hoffmana, delegata z Warszawy. Wystąpiono wówczas do władz gubernialnych o zezwolenie na utworzenie oddziału w Kaliszu. Z odczytami krajoznawczymi odwiedził nasze miasto także w tym czasie Aleksander Janowski, protoplasta ogólnopolskiego krajoznawstwa. Początki kaliskiego Oddziału PTK Kaliski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego został zalegalizowany 24 kwietnia 1908 roku. Członkami założycielami PTK w Kaliszu byli: Stanisław Graeve, Feliks Bruśnicki i Józef Dąbrowski. 20 października tego samego roku na zebraniu w lokalu Towarzystwa Muzycznego wyłoniony został pierwszy zarząd w składzie: prezes Stanisław Graeve, wiceprezesi Józef Radwan i Stanisław Bzowski, sekretarz Feliks Rutkowski, skarbnik Feliks Bruśnicki i członek zarządu Józef Dąbrowski. Zarząd rozpoczął działalność w trzech głównych kierunkach: organizacji wycieczek, odczytów i utworzenia muzeum. Jeśli przypomnimy, że w tym samym czasie w Kaliszu działało wiele innych towarzystw, organizacji i instytucji społecznych, to zwerbowanie na członków PTK 60 osób (według stanu na 30 września 1910 roku) uznać należy za sukces. Pierwsi działacze W latach zorganizowano wiele wycieczek po mieście i okolicy, niekiedy z udziałem ponad stu osób. Powodzeniem cieszyły się odczyty krajoznawcze świadczące o dużym zainteresowaniu mieszkańców tą tematyką. Do chlubniejszych kart kaliskiego PTK należała inicjatywa zmierzająca do utworzenia placówki muzealnej. W Muzeum Ziemi Kaliskiej powstałym w maju 1914 roku znalazły się między innymi zbiory krajoznawczo-etnograficzne barona Stanisława Graevego. Tragiczny zgon pierwszego prezesa oddziału w listopadzie 1912 roku tylko na krótko wstrzymał pracę zarządu. Od stycznia 1913 roku ster rządów Towarzystwa przejął poseł Alfons Parczewski. Działacze sekcji wycieczkowej, tacy jak: Władysław Lesser, Kazimierz Becki, Hieronim Niedziałkowski byli jednocześnie przewodnikami turystycznymi po mieście i okolicy. Przerwa wojenna i powrót do działalności Pierwsza wojna światowa i zniszczenie Kalisza sprawiły, że Towarzystwo Krajoznawcze na pewien czas zaprzestało działalności. Mimo że Zarządowi Oddziału nadal przewodził profesor Alfons Parczewski (do roku 1926), oddział kaliski nie odgrywał większej roli. Nowy zarząd z prezesem Stanisławem Bzowskim rozwinął szerszą działalność turystyczną, krajoznawczą i muzealniczą. Zaktywizował pracę z młodzieżą i Stanisław Graeve Fot. archiwum PTTK nauczycielstwem, zakładając młodzieżowe koła krajoznawcze i organizując schronisko noclegowe. Kontynuowano akcję odczytową, opieki nad zabytkami i organizacji wycieczek po kraju. Utworzenie w 1931 roku oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Kaliszu z prezesem Aleksandrem Ulrychem na czele wprowadziło nowe idee krzewienia krajoznawstwa poprzez fascynację polskimi górami. Oddział PTT także organizował odczyty i prelekcje, propagując wycieczki w góry, zapraszając na spotkania taterników, podróżników i geografów oraz rozprowadzając wśród członków wydawnictwo Wierchy. Inwentaryzacja zabytków i przewodniki Na lata trzydzieste, w okresie prezesury Władysława Kwiatkowskiego, przypadają prace nad inwentaryzacją obiektów zabytkowych miasta, rozpoczęcie pierwszego kursu przewodników po Kaliszu oraz opracowanie i wydanie przewodnika po Kaliszu jego autorstwa. Wielką wagę przywiązywano do działalności wydawniczej. Publikacjami, które można zapisać na konto PTK, jest seria pocztówek krajoznawczych, Przewodnik po guberni kaliskiej opracowany przez L.V. Jacques a i S. Graevego (1912), Monografia Kalisza Józefa Raciborskiego (1912) i seria publikacji Biblioteka Kaliska ( ). Ostatnie lata przed wybuchem II wojny światowej cechuje znaczna aktywność Oddziału PTK. Przewodnicy obsługują rocznie kilkadziesiąt wycieczek, działa poradnia krajoznawcza, przygotowywany jest Kurs wiedzy o Kaliszu (czerwiec 1938), gromadzone są karty inwentarzowe zabytków, a sekcja fotograficzna wykonuje serię pocztówek z widokami Kalisza. Funkcję ostatniego przed wybuchem wojny prezesa kaliskiego PTK pełni Stefan Dybowski. Przerwa w działalności PTK w wyniku wojny i okupacji oraz rozproszenia działaczy trwała do 1948 roku, w którym z inicjatywy dziewięciu przedwojennych działaczy reaktywowano Oddział PTK. Na czele jego władz stanął prezes Stefan Falkowski. Do momentu połączenia PTK i PTT działalność ukierunkowana była na organizację wycieczek w góry i na Ziemie Odzyskane. Przełomowa sekcja piesza i kolarska Kaliski Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego rozpoczyna pracę w czerwcu 1951 roku, zrzeszając 34 członków. Funkcję prezesa powierzono wówczas Stanisławowi Członko. Przełom w działalności organizacji następuje w roku 1954, kiedy prezesem zostaje wybrana Mieczysława Kulczyńska. Przy Oddziale Miejskim powołano wtedy sekcję pieszą i kolarską, przeprowadzając w następnym roku kurs przewodników turystycznych. Oddział zwiększył liczbę swoich członków do 343, zaczął organizować wycieczki piesze, kolarskie, narciarskie i kajakowe oraz tworzyć koła szkolne i zakładowe PTTK. W 1956 roku pod szyldem kaliskiego PTTK wychodzą trzy numery biuletynu pt. Poznaj Ziemię Kaliską, którego redaktorzy w maju 1957 roku powołają do życia wydawnictwo Ziemia Kaliska. Działacze i przewodnicy turystyczni włączają się do obchodów XVIII wieków Kalisza, oprowadzając gości po mieście i rezerwacie archeologicznym na Zawodziu. W Zarządzie Głównym PTTK dostrzeżono prężny Oddział Towarzystwa, powierzając mu wielokrotnie organizację imprez i narad centralnych. W Kaliszu spotkali się działacze turystyki kolarskiej (1960), opiekunów zabytków (1964), komisji turystyki pieszej (1967), odbywały się także wyjazdowe posiedzenia ZG PTTK. Lata sześćdziesiąte to gwałtowny rozwój turystyki kwalifikowanej. Zapoczątkowane zostały rajdy piesze (1960), kolarskie (1962), motorowe (1963) i imprezy podwodne wraz z powołaniem Klubu Płetwonurków Wydra. Do oddziałowego kalendarza imprez na stałe wchodzą: Rajd po Ziemi Kaliskiej, Rajd Nocny do Gołuchowa, Rajd po Wyspie Wolin, Rajd Młodzieżowy do Russowa i Rajd Przyjaźni. Podczas obchodów 60-lecia działalności Kaliski Oddział otrzymuje sztandar organizacyjny i wydaje monografię autorstwa Henryka Rabiegi pt. 60 lat krajoznawstwa w Kaliszu Do końca dekady lat 60. powołane zostały niemal wszystkie komisje turystyki kwalifikowanej: piesza (1957), górska (1962), kolarska (1959), motorowa (1961), narciarska (1955), kajakowa (1956), podwodna (1967) oraz tzw. komisje problemowe: krajoznawcza (1956), ochrony zabytków (1959), ochrony przyrody (1963), młodzieżowa (1965), przewodnicka (1967), kół za-

5 kładowych (1964) i propagandowo-wydawnicza (1958). Bardzo szybko wzrasta liczba członków PTTK, by w roku 1970 zrzeszać 891 osób zaangażowanych w dwunastu komisjach i kilkunastu kołach statutowych. Lata siedemdziesiąte przynoszą stały wzrost liczby zlotów, złazów, rajdów i innych imprez krajoznawczych. Po bez mała 25 latach kierowania Oddziałem Miejskim z funkcji prezesa rezygnuje Mieczysława Kulczyńska, po której pałeczkę prezesa przejmuje w roku 1977 Waldemar Pol. Prym w oddziale oprócz niezastąpionej Wini wiedli wtedy: Zygmunt Górski, Feliks Hertz, Wacław Klepandy, Józef Łoboz, Andrzej Namysłowski, Henryk Rabiega, Wiktor Szczepecki, Zdzisław Uczkiewicz, Bożena i Mieczysław Woźniakowie i... zapewne jeszcze wielu innych. W latach tych największą popularnością cieszyły się masowe imprezy turystyczne. Należały do nich m.in. Rajd Topienia Marzanny od 1978 i Rajd Szlakami Wyzwolenia Kalisza (1979), niejednokrotnie gromadzące na mecie od 600 do 1000 turystów. W 1977 roku powołano przy Oddziale Klub Turystów Górskich Parzenica, który w 1981 roku wraz z całym środowiskiem turystów górskich będzie obchodził 50-lecie powstania Oddziału PTT. Po roku 1979 prezesura na dziesięć lat przechodzi w ręce Wincentego Pawlaczyka. Na forum krajowym Kiedy w kwietniu 1983 roku obchodzono 75. rocznicę istnienia kaliskiego PTTK, Oddział był znany w kraju i doceniany w ogniwach Towarzystwa. Pracownia Krajoznawcza ZW PTTK zapoczątkowała wydawanie informatora pn. Krajoznawstwo i Turystyka od 1987 roku, pod redakcją Piotra Sobolewskiego i Mieczysława Krysiaka. Koło Przewodników było gospodarzem seminarium na temat historii i kultury Ziemi Kaliskiej (1984), a rok później V Sejmiku Przewodników Wielkopolskich. Posiedzenie plenarne Komisji Historii i Tradycji ZG PTTK odbyło się we wrześniu 1988 roku i ukazało dorobek wojewódzkiej i miejskiej jednostki PTTK. W roku 1990 sfinalizowano inwentaryzację krajoznawczą województwa kaliskiego pod kierunkiem Mieczysława Krysiaka, kierownika Regionalnej Pracowni Krajoznawczej, wydając jej 13. tom opracowany przez Pawła Andersa jako drugi w kraju. W październiku 1992 i 1993 roku odbyły się w Kaliszu XV i XVI Zlot Społecznych Opiekunów Zabytków województwa kaliskiego, a jesienią 1995 roku (po 31 latach ponownie) do Kalisza przybyło 150 konserwatorów zabytków i społecznych opiekunów zabytkowych budowli. Turystyczny Oscar i inne sukcesy Kolejne kadencje przynoszą zmiany na stanowisku prezesów Oddziału: Grzegorz Serbakowski Mateusz Przyjazny Fot. Agnieszka Owczarek (1989), Sławomir Lasiecki (1992) i Zenon Florczyk ( ). Głównym osiągnięciem kaliskiego PTTK w okresie prezesury Zenona Florczyka było zdobycie nagrody Przebiśnieg, uchodzącej w Polsce za turystycznego Oscara, przez realizatorów turystycznych spotkań z zabytkami dla młodzieży województwa kaliskiego. Pracami Oddziałowej Komisji Ochrony Zabytków przez długie lata kierowała Mieczysława Kulczyńska i to był przede wszystkim jej sukces. Podstawową działalnością programową oddziału było organizowanie imprez turystycznych. Rok turystyczny rozpoczynają Rajdy Gwiazdkowe i Rajdy Uroki Zimy, potem wiosenne Topienie Marzanny i Rajd Ogrodników, Młodzieżowy Rajd im. Marii Dąbrowskiej do Russowa, następne to Rajd Ekologiczno-Przyrodniczy, Rajd im. Stanisława Graevego, rajdy rowerowe, Rajdy Kaliskich Przewodników, dla najmłodszych Siedmiomilowe Buty, a jesienią Szlakiem Zabytków im. Mieczysławy Kulczyńskiej Wini, Marsze na Orientację, Sprzątanie Świata i kończący sezon w grudniu Rajd Szlakami Powstania Wielkopolskiego. 90 lat na kaliskiej scenie Oddział uroczyście obchodził jubileusz 90. lat PTK-PTTK w 1998 roku z udziałem prezesa ZG PTTK profesora Janusza Zdebskiego, kiedy prezesem ZO był Marek Wrocławski. Przed Kongresem Krajoznawstwa Polskiego w Gnieźnie do Kalisza zwołano Ogólnopolski Sejmik Przewodnicki, który poświęcono zadaniom przewodnictwa turystycznego w tworzeniu kultury polskiej (1999). Prezesem Kaliskiego Oddziału jest w tym czasie Grzegorz Walkowiak, który będzie pełnił tę funkcję przez dziewięć trudnych lat. W roku 1999 do ścisłego grona działaczy dołączył Mateusz Przyjazny, długoletni opiekun SKKT PTTK przy ZSR w Opatówku, który ożywił działalność programową Towarzystwa. Oddział PTTK w Kaliszu był organizatorem kilku imprez o zasięgu ogólnopolskim: posiedzenia wyjazdowego Komisji Turystyki Pieszej ZG (2001), posiedzenia Głównego Sądu Koleżeńskiego (Gołuchów 2001), 45. Ogólnopolskiego Zlotu Przodowników Turystyki Pieszej (2002), XIX Pielgrzymki Przewodników na Jasną Górę (2003), XI Forum Publicystów Krajoznawczych (2003), IX Ogólnopolskiego Nizinnego Zlotu Przewodników Turystycznych (2005) i XXXVI Centralnego Zlotu Krajoznawców (2006). Nowe zadania, nowi działacze Od 20 kwietnia 2002 roku Oddział nosi imię Stanisława Graevego. W tym samym roku zorganizowano seminarium poświęcone setnej rocznicy śmierci patrona kaliskich przewodników Adama Chodyńskiego. Urząd Marszałkowski powierzył kaliskiemu Oddziałowi wykonanie i koordynację prac związanych z Wielkopolską Trasą Rowerową (286 km) otwartą 14 czerwca 2003 roku. W maju 2004 roku kaliski oddział jest ponownie właścicielem posesji przy ulicy Łódzkiej, mieszczącej hotel Bursztyn, otwarty po remoncie w lipcu 2007 roku. Oddział utrzymuje i konserwuje 80 km szlaków pieszych i trzy trasy rowerowe. Od siedmiu lat Kaliski Oddział i Koło Przewodników 1 listopada są organizatorami publicznej zbiórki na ratowanie zabytkowych cmentarzy kaliskich. Z okazji 100-lecia Krajoznawstwa Polskiego podczas uroczystej sesji w Poznaniu odsłonięto na wzgórzu św. Wojciecha Głaz Pamięci, upamiętniający prekursorów turystyki, krajoznawstwa i przewodnictwa Wielkopolski (wśród nich znalazł się twórca PTK w Kaliszu Stanisław Graeve). Dużym zainteresowaniem cieszą się nowe rajdy oddziałowe (oprócz tradycyjnych), realizowane według kalendarza imprez, takie jak: Szlakami Zabytków, Sobotnie Wędrówki Rowerowe, Pikniki z Zabytkami Kalisza, Od Sasa do Lasa, Szlakami Kapliczek i Sanktuariów, Barwy Jesieni i Marsz Wolności. Pomysłodawcą trzech ostatnich rajdów jest Mateusz Przyjazny, prezes kaliskiego Oddziału PTTK. Kadrę programową oddziału tworzy 255-osobowy zespół działaczy, na którą składają się: przewodnicy turystyczni (34), przodownicy TP (25), przodownicy GOT (9), przodownicy KOT (7), przodownicy InO (8), przodownicy MOT (3), przodownicy TK (1), instruktorzy krajoznawstwa Polski (6) i regionu (20), instruktorzy przewodnictwa (7), instruktorzy OZ (10), instruktor FK (1), instruktorzy OP (2), znakarze szlaków (9), organizatorzy turystyki (97) i opiekunowie SKKT-PTTK (16). Władze Kaliskiego Oddziału PTTK im. Stanisława Graevego posiadając tak szeroką kadrę oddanych działaczy mogą być spokojne o przyszłość turystyki i krajoznawstwa w Kaliszu. Przypadające w 2008 roku stulecie działalności PTK-PTT-PTTK zobowiązuje do kontynuowania ciągłości historycznej zorganizowanej turystyki i nakłada obowiązek wiecznej pamięci o osobach trwale zapisanych w życiu Towarzystwa.

6 Kalisz mój widzę ogromny Piotr Sobolewski wokół nas Najpierw były wizje i marzenia. W 1885 roku snuł je jeden z nielicznych wówczas pasjonatów wędrowania i zwiedzania Aleksander Janowski. Historia rozpoczyna się od wydania jego czterotomowego przewodnika Wycieczki po kraju. Jesienią 1906 roku w Warszawie powstaje statut Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (prezes Zygmunt Gloger). W herbie Warszawa, Kraków i Poznań główne miasta trzech części rozebranej Polski. Idea poznawania kraju zaczyna przybierać realne kształty. Dwa lata później o znajomość kaliskich zabytków walczy baron Stanisław Graeve. Wiosną 1908 roku jako jeden z najstarszych w kraju i pierwszy w Wielkopolsce powstaje kaliski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Jego pierwszy zarząd z baronem na czele wybrano 20 października podczas zebrania, które dziś upamiętnia tablica wmurowana w ścianę budynku Społecznego Ogniska Muzycznego przy placu Kilińskiego. Jeszcze tego samego roku powstaje w mieście jedno z pierwszych w kraju muzeum krajoznawcze. Do Kalisza zaczynają przyjeżdżać wycieczki. Czym dzisiaj przyciąga turystów gród nad Prosną? Co pokazujemy naszym gościom, a co moglibyśmy jeszcze zaproponować? Potencjał krajoznawczy naszego miasta jest niewyczerpany, a w jego promocji tkwią jeszcze spore możliwości. Pokazujemy za mało i przede wszystkim zbyt krótko większość turystów wpada do nas bowiem na kilka godzin lub na jeden dzień, przewodnicy zatem są w stanie zaprezentować jedynie bardzo okrojony, standardowy program. Jest więc rynek z okalającymi go kamienicami i ratusz z ekspozycją na temat historii Kalisza w drodze na widokową wieżę. Warto jednak zaaranżowaną kilkanaście lat temu prezentację nieco wzbogacić, uwzględniając ostatnie osiągnięcia archeologów i historyków oraz przede wszystkim nowsze techniki audiowizualne. miastu uroku, a dla turystów mogłaby stać się dodatkową atrakcją. Odpowiednim uzupełnieniem dla wystawionych instalacji mogłoby być opracowanie edukacyjnych ścieżek spacerowych śladami kaliskich postaci. Namiastka żydowskiego straganu Z drugiej strony rynku stoi od lat niezagospodarowany postument. Swego czasu ogłoszony został konkurs na jego wykorzystanie. Osobiście niezwykle przypadł mi do gustu pomysł, aby ustawić tam autentyczny stragan żydowski, w którym towarem handlowałby żydowski sprzedawca. Byłby to symboliczny ukłon w stronę osiemsetletniej bez mała tradycji żydowskiej w naszym mieście i podkreślenie jego wielonarodowościowego charakteru. Obchodzimy Dni Kultury Żydowskiej, jest projekt organizacji muzeum żydowskiego. Warto może zatem i pomyśleć o akcencie nawiązującym do kultury żydowskiej w centrum miasta. trafia do kolegiaty Najświętszej Marii Panny. Modlił się też tutaj w czasie swej wizyty w 1997 roku Ojciec Święty Jan Paweł II. Pielgrzymi dziękują za łaski przed cudownym obrazem św. Rodziny, prosząc o wstawiennictwo św. Józefa kaliskiego i... wracają lub jadą dalej do Częstochowy bądź Lichenia. A tymczasem ich uwadze umykają inne cenne zabytki świątyni i jej skarbca: gotycki obraz Matki Boskiej Ab Igne, ołtarz szafowy pentaptyk Mistrza z Gościszowic, pod kilkoma względami cenniejszy od dzieła Wita Stwosza z krakowskiego kościoła Mariackiego, XVI-wieczna Pieta, tron biskupi i stalle oraz cenna patena kaliska z XII wieku, kielich mszalny dar króla Kazimierza Wielkiego. Nie każdy zajrzy też do podziemnej kaplicy-muzeum, poświęconej cudownemu ocaleniu księży z obozu w Dachau, niewielu spojrzy na klasycystyczną dzwonnicę postawioną według projektu a jakże Sylwestra Szpilowskiego. Mimo podejmowanych prób nie udało się jeszcze wypracować projektu służącego zatrzymaniu gości Postaci wciąż żywe O wybitnych kaliszanach opowiadamy zazwyczaj stojąc przed podobiznami Adama Asnyka, Marii Konopnickiej, Stefana Szolc-Rogozińskego i Marii Dąbrowskiej, zdobiącymi jedną z rynkowych kamienic. Skromne płaskorzeźby warto wzorem innych miast wzbogacić idąc w trzeci wymiar. Dzięki zminiaturyzowanym postaciom ukazanym w niekonwencjonalnych pozach i sytuacjach można byłoby podkreślić walory bliskich każdej z nich miejsc. O ile bardziej kształcący stałby się wówczas spacer po kaliskich ulicach lub do parku, gdybyśmy przy okazji spotykali figury osób zasłużonych dla Kalisza i Polski, na przykład Klaudiusza Ptolemeusza, Mieszka Starego, Bolesława Pobożnego, Stanisława Karnkowskiego, Sylwestra Szpilowskiego, Adama Chodyńskiego, Stanisława Wojciechowskiego czy Marii Dąbrowskiej. Taka galeria postaci dodałaby Kalisz z oddali Fot. Mariusz Hertmann Kalisz kościołami stoi Idźmy dalej, zgodnie z marszrutą kaliskich przewodników, w stronę katedry. Onegdaj pan Władysław Kościelniak doliczył się w Kaliszu 25 kościołów i 10 kaplic. I choć część z nich już nie istnieje, to i tak wśród pozostałych znajdujemy wiele interesujących obiektów. Tymczasem nasi goście odwiedzają najczęściej bazylikę Najświętszej Marii Panny (św. Józefa jak zwykli mawiać), czasami katedrę św. Mikołaja (kanoników), sporadycznie najstarszy z istniejących kościół św. Stanisława Biskupa (franciszkanów). Przy okazji bytności na Zawodziu ten i ów zajrzy do drewnianego kościółka św. Wojciecha. A co z resztą? Zdecydowanie największa liczba pielgrzymów odrobinę dłużej, by pokazać im nieco więcej. A wszak tuż obok jest kompleks pojezuicki z pierwszą typowo barokową świątynią jezuicką w Polsce. Raczej mało kto zagląda do tego obecnie garnizonowego kościoła, by podziwiać jego nietypowe wnętrze (empory, ambona po prawej stronie, renesansowy nagrobek biskupa Stanisława Karnkowskiego). Nie ma też wejścia do wieżyczki, w której uczony jezuita z Belgii Karol Malapert pracował w swoim, nowocześnie jak na wiek XVII wyposażonym, obserwatorium. Dobrze, że utrwaliła się, oparta na doskonałej akustyce wnętrza, tradycja organizowania w kościele koncertów symfonicznych i występów chórów. Położona na drugim końcu ulicy Chodyńskiego katedra także kryje skarby przeszłości. Tkwią w niej

7 również nieocenione możliwości choćby przeprowadzenia poglądowych lekcji historii sztuki (na uwagę zasługują: konstrukcja, polichromia, barokowy wystrój, witraże, sklepienia), historii (malowidła w kaplicy Polskiej) czy literatury i regionalizmu (tablice i epitafia). Spieszmy się z oglądaniem katedry wszak według legendy co rok zapada się w ziemię o jeden włos. A już doprawdy niewielu turystów odwiedza pobernardyński kościół jezuitów o najpiękniejszym w Kaliszu wystroju wnętrz i polichromii (czy ktokolwiek widział gdzie indziej anioły z brodami?), zwichrowanym nieco w stosunku do wejścia ołtarzu głównym i niepowtarzalnej atmosferze absolutnego sacrum. A barok wspomnianych franciszkanów, a rokoko nazaretanek przy Rogatce? Wszystkie te kościoły leżą bardzo blisko siebie można by więc opracować, oznakować i spopularyzować, pieszy nawet, szlak ich śladem, którym prócz pielgrzymów wędrowaliby historycy sztuki czy studenci. Zawodzie nie zawiedzie Walory historyczne to istotny punkt promocji krajoznawczej każdej niemal miejscowości, a co dopiero u nas, w mieście w Polsce najstarszym. Mamy wreszcie odrestaurowane Zawodzie znaczenia tego grodu w historii Polski nie da się przecenić, dobrze więc, że udało się pozyskać spory zastrzyk finansowy na jego renowację. Statystyki odwiedzin w pierwszych miesiącach po czerwcowym otwarciu wróżą dobrze. Aby podtrzymać tę passę, można by zawczasu pomyśleć o wzbogaceniu dotychczasowych imprez festynu i jarmarku o kolejne, np. nocne widowisko ze światłem i dźwiękiem, biesiady u Mieszka itp. Pomysłów może zrodzić się wiele. Blisko historii Europy Mamy też podziemne korytarze pod miastem i śródmiejsko położone resztki zamku, w którym wielokrotnie bywały koronowane głowy z Polski i całej Europy. To sprawa odległej przyszłości, ale może po istotnym wzbogaceniu infrastruktury znów u nas zagości wielki świat? Jest jeszcze smutna historia związana z bestialskim zniszczeniem Kalisza przez Prusaków w sierpniu 1914 roku. Kalisz był jednym z dwóch miast europejskich, których zniszczenie osiągnęło takie rozmiary. Bezprecedensowa i spektakularna była też sprawa odbudowy miasta z tych zniszczeń. Ale czy do tych wydarzeń wracają myślą mieszkańcy ulicy Podmiejskiej, przy której stoi pomnik upamiętniający tamto barbarzyństwo? Czy dostatecznie znają ten wątek inni kaliszanie, uczniowie i studenci lub wizytujący gród nad Prosną? Do tej historii warto wracać. Po oddech do parku Pobernardyński kościół jezuitów, Sanktuarium Serca Jezusa Miłosiernego w Kaliszu. Poniżej fragment polichromii we wnętrzu świątyni (anioły z brodami) Fot. Ryszard Bieniecki i Mariusz Hertmann Mamy jeszcze bogatą przyrodę Kalisza. A w zasadzie jego wspaniały park miejski, jeden z najpiękniejszych i najstarszych w Polsce. Położony w centrum miasta, otoczony ramionami Prosny i jej kanałów, z wieloma gatunkami rzadkich roślin, dostojny, majestatyczny, tajemny Mimo zlikwidowania sztucznych ruin, palmiarni, domku szwajcarskiego, a także większości rzeźb parkowych w tym olbrzymim zieleńcu nadal kryje się ogromny potencjał. O, jakżebym chciał, by park odzyskał swój XIX-wieczny blask! By na powrót ożeniono go z kulturą w niedzielne popołudnia grała tu orkiestra i występowali artyści wszelakich specjalności, na kogutku działała ślizgawka, a po Prośnie dostojnie pływały pełne pasażerów łodzie i stateczki wycieczkowe Po alejkach spacerowały pawie i tłumy odświętnie ubranych kaliszan. I żeby gdzieś w pobliżu pól elizejskich móc zjeść pyszne lody lub (jak mały Adam Asnyk) świeży chleb z masłem i cukrem... Jest jeszcze spacer po leżących na kaliskich szlakach turystycznych plantach. A na dokładkę możemy przecież wybrać się, na przykład rowerami, do pobliskiego Nędzerzewa. Tam, w obszarze chronionego krajobrazu Doliny Rzeki Swędrni, znajdziemy chyba najpiękniejszy w okolicach miasta niemal górski pejzaż godzien plenerów malarskich, fotograficznych i zwykłych rodzinnych wypadów. Na jazzowo i ludowo Jest i Kalisz kulturalny, realizujący bogate w tej mierze tradycje: muzyczne (kapitalna Schola Cantorum, wciąż prestiżowe przeglądy jazzowe i taneczne oraz koncerty symfoniczne i chóralne), teatralne (z lekką zadyszką Kaliskie Spotkania dotrwają chyba do pięćdziesiątki), literackie (tu panów Arkadiusza Pacholskiego i Piotra Łuszczykiewicza można by nieco wesprzeć). Na plastyce znam się najmniej, ale sądzę, że i tu nie mamy się czego wstydzić. No, może moglibyśmy życzyć sobie nieco większej frekwencji w części galerii. A co z folklorem Kaliskiego? Czy cieszących się powodzeniem biesiad u Niechciców w Russowie nie można by urządzać częściej i na szerszą skalę? Czy Niechcicowie nie mogliby zaprosić koninian, sieradzan, łodziaków nawet? Szkoda by było nie wykorzystać dobrej passy, jaką aktualnie mają te imprezy. A dorzucić do tego jeszcze sport z regionalnym szczypiorniakiem czy wiosłujące KTW jako najstarszy klub sportowy Wielkopolski? Obszarów godnych poznania jest wiele. Podróż w stylu retro A przecież w naszej wędrówce nie wychyliliśmy jeszcze nosa z Kalisza. Można by na przykład zorganizować regularną autobusową linię krajoznawczą na trasie: Russów Opatówek Ołobok Kotłów Lewków Gołuchów. Podróżni mogliby jeździć z przewodnikiem jakimś retro autobusem, a część dydaktyczną uzupełniałby na zakończenie blok o charakterze gastronomiczno-ludycznym. Staruszek Janowski w niebie na pewno aż by z zadowolenia mocniej swoją fajkę kurzył... Szerokie horyzonty Ktoś pomyślałby może, że podjęcie którejś z inicjatyw byłoby ryzykowne z komercyjnego punktu widzenia. Ale przecież ponoć nic nie jest dziełem sztuki, lecz interpretacji, która konstytuuje je jako takie. Warto więc w tym miejscu zwrócić uwagę na rolę mediów, zwłaszcza radia i telewizji zarówno centralnych, jak i lokalnych które tematykę krajoznawczą często podejmują w stopniu oszczędnym. W przypadku tych drugich dobrze byłoby programy w tym najpopularniejsze: konkursy i teleturnieje wzbogacić o tematykę popularyzującą i promującą walory turystyczne miasta czy regionu. Zwróćmy uwagę na znaczenie słowa krajo-znawstwo. Poprzez poznanie regionu do poznania kraju. A że przytoczę patetyczny nieco slogan z wczesnych lat Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego poprzez jego poznanie do jego umiłowania. Hasło nadal zobowiązuje

8 wokół nas Spisywanie dziejów kaliskiego krajoznawstwa Bożena Kryst Zorganizowane krajoznawstwo i turystyka w Kaliszu w ciągu stuletniej działalności, ze swymi wzlotami i upadkami, uczestniczyły w kształtowaniu społecznego aspektu dziejów miasta i regionu kaliskiego. Jedyne źródło wiedzy Zebrania materiałów i przygotowania wydawnictw książkowych o przeszłości występujących paralelnie ruchów społecznych by wspomnieć tylko powojenne inicjatywy podejmowali się przedstawiciele tego środowiska: Henryk Rabiega, Edmund Sobkowicz i Waldemar Pol. Wydawnictwa, pomimo że powstawały jako okazjonalne publikacje, często pozostają wyjątkowymi kompendiami wiedzy o ludziach związanych z miejscowym środowiskiem miłośników oraz popularyzatorów dziejów Kalisza i Ziemi Kaliskiej. I wzbogacają zbiór calisianów. Tradycje krajoznawstwa Henryk Rabiega przedstawił sześćdziesiąt lat udokumentowanej działalności kaliskich agend Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, które swą historią sięgają końca XIX wieku, a także kaliskiego oddziału PTTK po rok Znaczącą podporą w początkowych latach pracy tych struktur była przynależność doń szanowanych osobistości, prawników, historyków czy literatów. Notki o wielu z nich pokazują, jak szeroki był zasięg społeczny przedsięwzięć i często pozostają jedynymi informacjami o ludziach, którzy wiele lat swego prywatnego czasu poświęcili dla kontynuacji idei krajoznawstwa. Aktywni działacze Publikacja 60 lat krajoznawstwa w Kaliszu Henryka Rabiegi jest wielowątkowa i prezentuje bogactwo działań miejscowego środowiska na przestrzeni ponad półwiecza. Pokazuje, jak różnorodność dyscyplin turystyki kwalifikowanej, uprawianych przez członków i sympatyków organizacji, pozwalała wielokrotnie uzyskiwać Kaliskiemu Oddziałowi PTTK czołowe miejsca w rywalizacji ogólnopolskiej. W kronice wydarzeń odnotowano istotne dla dorobku Towarzystwa inicjatywy. Znajdziemy tu wykaz publikacji wydanych sumptem organizacji, ze wskazaniem autorów i wydawców. Sukcesy szkoleniowe w postaci tematycznych odczytów, prelekcji czy wycieczek i rajdów uzupełniają dane o zakończonych kursach dla kandydatów na przewodników turystycznych, a także informacje o imprezach regionalnych i ogólnokrajowych, zrealizowanych w Kaliszu. Z perspektywy mijającego czasu istotne pozostają wykazy osobowe działaczy, członków i władz kaliskiego oddziału PTK, PTT i PTTK. O popularności idei wędrowania i propozycji krajoznawczych świadczą zestawienia osobowe zarządów kół terenowych i zakładowych. Zaś profesjonalne przygotowanie i ambicje merytoryczne członków organizacji obrazują wykazy personalne osób posiadających uprawnienia przewodników miejskich i przodowników różnych dziedzin turystyki kwalifikowanej. Władysław Kościelniak, znany kaliski artysta, wzbogacił tekst publikacji rysunkami i przerywnikami. Jest także autorem projektu okładki książki. Co zmieniło województwo? Praca Edmunda Sobkowicza PTK-PTT-PTTK: 75 lat społecznej działalności w województwie kaliskim wydana została dwukrotnie, co może świadczyć o dużym zainteresowaniu publikacją omawiającą dzieje kaliskiego ruchu krajoznawczego i turystycznego. Książka, powstała w oparciu o źródła archiwalne i wydawnictwa historyczne, przedstawia procesy formowania się i doświadczenia krajoznawców z terenów, które tworzyły administracyjny obszar województwa kaliskiego (istniejącego w latach ). Cezura czasowa wyznaczona rokiem 1975, kiedy to Kalisz został stolicą województwa, miała wpływ w procesie popularyzacji idei turystyki i krajoznawstwa wśród mieszkańców naszego miasta, co wywołało dynamiczny wzrost kół i oddziałów w różnych środowiskach, zarówno w szkołach, jak i w zakładach pracy. A efektem tego procesu była społeczna akceptacja działań PTTK. Interesującego materiału informacyjnego dostarczają imienne wykazy kaliszan uhonorowanych odznaczeniami, wyróżnieniami i dyplomami organizacyjnymi nadanymi przez: Zarząd Główny PTTK w Warszawie oraz Wojewódzką Komisję Kultury Fizycznej i Turystyki z siedzibą w Poznaniu. Cenne są również kserokopie dokumentów pokazujących początkowe lata pracy PTK i PTT w Kaliszu. Praca u podstaw Kolejną próbę spisania dziejów kaliskich struktur miłośników małej ojczyzny podjął Waldemar Pol. Publikacja Stulecie krajoznawstwa i przewodnictwa turystycznego w Kaliszu ( ) omawia ewaluowanie prac środowiska kaliskich krajoznawców i przewodników turystycznych na przestrzeni minionego wieku. Autor ukazał procesy kształtowania poczucia świadomości historycznej i kulturowej mieszkańców miasta w organicznikowskich formach pracy u podstaw. Początkowo były one spontaniczne, później nabrały sformalizowanego charakteru dzięki uruchomieniu miejscowych agend PTK i PTTK. Na kartach książki poznamy losy Kaliskiego Oddziału PTTK im. Stanisława Graevego i Kaliskiego Koła Przewodników Miejskich oraz Kół Terenowych PTTK im. Adama Chodyńskiego, wynikające z licznych inicjatyw promocyjno-edukacyjnych. Wartość druku zwiększają: wykazy osobowe zarządów Kaliskiego Koła Przewodników, zestawienie członków koła, lista osób wyróżnionych tytułem Honorowego Przewodnika Kaliskiego oraz krótkie biogramy wybranych krajoznawców i przewodników PTTK. Tematycznym wskazaniem treści książki jest graficzny wygląd okładki. Pierwsza jej strona przedstawia odznakę, popularnie zwaną blachą, którą posiadają wszyscy członkowie koła i osoby współpracujące ze środowiskiem miejscowych przewodników turystycznych, a także plakietkę promującą zdobywanie odznaki Turysta Ziemi Kaliskiej. Przy tej sposobności warto zaanonsować najnowszą pracę Waldemara Pola: Stulecie krajoznawstwa i turystyki w Kaliszu , która przygotowywana jest na obchody jubileuszowe planowane w październiku br.

9 Widok z ratuszowej wieży Robert Kordes Kalisz nazywany jest zieloną perełką. Dziwne? Tylko dla kaliszan. Spróbujmy spojrzeć na nasze miasto okiem kogoś z zewnątrz. Pozwólmy przewodnikowi poprowadzić się po ulicach i zakątkach, co do których wydaje nam się, że je dobrze znamy. Cóż się okazuje? Odwiedził mnie kiedyś kolega z Łodzi. Nie przyjechał sam. Zabrał ze sobą dwóch synów, obu w wieku wczesnoszkolnym. Chciał im pokazać miasto, w którym się urodził i spędził dwadzieścia lat życia. W głowie układał jakąś skomplikowaną marszrutę. Zanim jednak dotarł do początku wymyślonej przez siebie trasy, chłopcy stanęli jak wryci. Pamiętam, że było to na moście przy Złotym Rogu. Chyba po raz pierwszy w życiu zobaczyli rzekę, przynajmniej z tak bliska. Potem doszliśmy do parku. I stamtąd już nie wyszliśmy aż do wieczora. Tyle zieleni w środku miasta po prostu poraziło małych łodzian. Przyglądając się im, zacząłem zmieniać zdanie o Kaliszu tragicznej historii miasta i o tym najstraszniejszym roku 1914 Jak Feniks z popiołów Już jednak dzieje samego ratusza są dostatecznie bolesne. Pierwsza o nim wzmianka pojawia się w roku W 1537 roku ratusz płonie po raz pierwszy, a razem z nim spora część miasta. W 1693 roku ma miejsce kolejny pożar, w którym ogień pochłania ratuszową wieżę. Dwa lata później dochodzi do odbudowy, a wieża wzbogaca się o zegar. W 1749 roku zdarza się jednak kolejne nieszczęście: wali się ratuszowe sklepienie, którego naprawa trwa potem sześć lat rok to pożar całego miasta, który pochłania również ratusz. Kilka lat później jego ruiny rozbierają Prusacy. Prawie sto lat czekać trzeba na powstanie drugiego ratusza, tym razem bez wieży. Jego żywot jest jednak krótki. Wybudowany w roku 1890, pada ofiarą pruskiego bombardowania w sierpniu parku, w stronę zegara słonecznego i podziwiamy miłorzęby japońskie. Później, nadal przez park, idziemy do kościoła św. Józefa. Młodych zwykle tam nie wprowadzam, ale starszych koniecznie. Księża, którzy pochodzą z Kalisza i okolic, chętnie przywożą do nas wycieczki parafialne z całej Polski. Gdy mamy do dyspozycji cały dzień na zwiedzanie, możemy odwiedzić nawet pięć kościołów. Pokazuję również fundamenty zamku przy placu Kilińskiego. To ważne miejsce z wielu względów. Niedaleko mieści się Pałac Puchalskich, planty, pomnik Asnyka, pomnik książki. Jest też zespół pobernardyński ojców jezuitów. Można zajrzeć do ich ogrodu, obejrzeć oczko wodne, sekwoje i drzewo chlebowe. To mało znane miejsce, a bardzo urokliwe. W programie wycieczek, w zależności od czasu, jakim dysponujemy, jest też kaliska katedra. Kościół św. Mikołaja to między innymi patriotyczne witraże i Kaplica Polska, zwana też Matki Boskiej Pocieszenia, z patriotycznymi scena- Wycieczka nad Prosnę Stefan Szymczak, przewodnik turystyczny i prezes Koła nr 2 Kaliskiego Oddziału PTTK potwierdza, że spory procent wycieczek przyjeżdżających do grodu nad Prosną pochodzi z województwa łódzkiego. Dla nich zawsze byliśmy atrakcją, a tym cenniejszą, że bliską. Co prawda czasy się zmieniają. W późnych latach 60., gdy zapanowała moda na wyjazdy zakładowe i gdy fundusze socjalne miały się dobrze, Kalisz zwiedzało ponad 600 zarejestrowanych wycieczek rocznie. Teraz jest to około 70. Są jednak miasta porównywalne z naszym wielkością, a także większe, do których wycieczek trafia rocznie zaledwie kilka. Kalisz nie jest typowym miastem turystycznym, a jednak ludzie przyjeżdżają do nas chętniej. Są to wycieczki szkolne, koła gospodyń wiejskich, emeryci i renciści, amazonki, wycieczki parafialne, coraz częściej chóry. Zdarzają się goście zagraniczni z miast partnerskich, choć nie tylko. Jest młodzież z obozu językowego organizowanego co roku przy ulicy Handlowej. Wycieczki oprowadzam też na zamówienie Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej wylicza Stefan Szymczak. Czuję się jak żołnierz marszałka. Ale marszałka województwa wielkopolskiego, bo przewodnicy przypisani są do Urzędu Marszałkowskiego dodaje. Ta formalna zależność nie zmienia faktu, że rozmawiamy w Kaliszu i o Kaliszu, a nawet więcej na wieży kaliskiego ratusza. Powiedzieć by można, że jest to serce miasta, a nawet najwyższy punkt tego serca. Widok z ratuszowej wieży w słoneczny letni dzień jest imponujący, a Kalisz z góry rzeczywiście okazuje się pełen zieleni. Można nawet odnieść wrażenie, że do miasta od strony parku wdziera się las. Jestem najszczęśliwszy, gdy wycieczkę mogę zacząć oprowadzać właśnie pod ratuszem. Wtedy mogę tym ludziom opowiedzieć o całej Widok z ratuszowej wieży na kościół św. Stanisława Biskupa Fot. Mariusz Hertmann 1914, znów dzieląc los z całym niemal Kaliszem. Dzisiejsza siedziba magistratu jest już trzecią z kolei, powstałą w latach Sen o Kaliszu Wychodząc z ratusza, zatrzymujemy się na Głównym Rynku. Zwracamy uwagę na kamienice, medaliony z podobiznami słynnych kaliszan i uliczki zbiegające się na rynku. Potem dzwonimy do ojców franciszkanów. Ich siedziba to jeden z dwóch najstarszych obiektów sakralnych w Kaliszu. Jest najbardziej gotycka i najpiękniej zbudowana. Potem przez Most Trybunalski docieramy do alei Wolności. Ta piękna ulica miała wiele nazw. Ważne jest usytuowanie przy niej zabytkowego budynku sądu i teatru. Jeśli czas pozwala, idziemy na spacer po mi namalowanymi przez Włodzimierza Tetmajera. Tam można uczyć historii Polski nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Uczyć polskości i mówić o tym, jak była ona trudna w czasach, gdy nawet nauki religii zabraniano prowadzić po polsku mówi Stefan Szymczak. Po chwili namysłu dodaje, że Maria Dąbrowska w 1957 roku napisała, że dla niej Kalisz to już tylko sen. Ale jest to sen, w którym nasze miasto jest najpiękniejsze ze wszystkich i ma najpiękniejszy park. Jest jeszcze jeden cytat na ten temat. Tym razem autor jest anonimowy. Kto chce, niech chwali sobie kraje, gdzie cytryny rosną. Ja będę chwalił mój Kalisz nad Prosną z upodobaniem powtarza nasz przewodnik.

10 Kaliskie krajoznawstwo tworzyli ciekawi ludzie Bożena Kryst historia Zauważenie dorobku dziejów, popularyzacja przeszłości i społecznikowska pasja to bodaj najistotniejsze cechy krajoznawców, którzy poza tym, że dostrzegają więcej niż przeciętny człowiek, to przekazują swój entuzjazm innym. Na przestrzeni minionego wieku w gronie osób związanych z kaliskim ruchem turystyczno-krajoznawczym spotykamy przedstawicieli różnych profesji, którzy w społecznikowskiej pracy widzieli sens i potrzebę działania. Różnorodność inicjatyw, wynikająca z odmiennych warunków historycznych, nie straciła na sile oddziaływania w środowisku sympatyków przeszłości i wędrowania. Niech więc przemówią konkretne postaci, które odsłonią fragmenty historii Kaliskiego Oddziału PTTK. Kapłan i społecznik Jan Nepomucen Sobczyński ( ) ksiądz, społecznik, historyk, bibliofil. Z Kaliszem związany od 1901 roku, kiedy objął obowiązki proboszcza w parafii św. Mikołaja, które piastował do śmierci. Posiadał liczne godności duchowne, m.in. był prałatem prepozytorem w kolegiacie i kapitule kaliskiej, a także otrzymał domową prałaturę papieską. Jego nazwisko znajdziemy wśród organizatorów i w strukturach licznych towarzystw o charakterze społecznym, kulturalnym, filantropijnym, działających zarówno w Kaliszu, jak i poza nim. Należał do elity intelektualnej miasta w I połowie XX wieku. Szeroką wiedzę historyczną wykorzystał uczestnicząc w pracach powołanego w Kaliszu oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Należał także do Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie, którego kaliską agendą kierował, a także do Towarzystwa Miłośników Historii Zabytków Krakowa. Kronika kościelna Kalisza Ks. Jan Sobczyński zabiegał o podjęcie konserwacji murów kazimierzowskich, czyli o odsłonięcie fragmentów murów położonych przy kościołach pw. św. Mikołaja, św. Józefa i przy kościele oo. Franciszkanów. Nawoływał także do nabycia lub wydzierżawienia przez miasto tzw. Górek Szwedzkich na Zawodziu. Jego pomysł umieszczenia tablic pamiątkowych na domach, w których mieszkał Cyprian Godebski i Maria Konopnicka zrealizowano dopiero w 1920 roku. Spisywana przez proboszcza rękopiśmienna Kronika kościelna Kalisza, unikalny zapis dziejów miasta z lat , odnotowuje wieloletnie zaangażowanie księdza w odnowienie oraz wyposażenie kościoła św. Mikołaja i plebanii. Z jego inicjatywy krakowscy specjaliści podjęli prace nad stwierdzeniem autentyczności obrazu Zdjęcie z krzyża wykonanego w pracowni Petera Paula Rubensa. Przeprowadzono także zbiórkę funduszy w celu odnowienia płótna. Włodzimierz Tetmajer przyozdobił kaplicę Matki Boskiej Pocieszenia polichromią o tematyce patriotycznej. Dokonano skucia warstwy tynku z zewnętrznych ścian świątyni, ujawniając średniowieczny sposób stawiania murów, obniżono także teren wokół kościoła, o czym mówi tablica umieszczona na zewnętrznej ścianie kaplicy pogrzebowej. Tłumacz listów Kolumba Fragment życiorysu ks. Jana Sobczyńskiego, spleciony z działalnością Kaliskiego Oddziału PTK, wyznaczył księdzu funkcję członka komisji rewizyjnej (pełnioną w 1916 roku). Ale już w 1910 roku proboszcz odnotował przygotowaną przez siebie wycieczkę po kościołach miejskich i innych zabytkach architektury Kalisza. W latach międzywojennych był jedną z najaktywniejszych postaci kaliskiego krajoznawstwa. Chętnie oprowadzał po mieście przybyszów zagranicznych (ze względu na znajomość kilku języków obcych), a w 1929 roku uczestniczył w przygotowaniu wycieczek na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu oraz w przyjmowaniu turystów podczas ich przejazdu lub pobytu w Kaliszu. W mieszkaniu proboszcza parafii św. Mikołaja gościli uczestnicy I. kursu wiedzy o Kaliszu, by podziwiać prywatne zbiory książek i pocztówek. Zasługi księdza doceniono nadaniem mu w 1932 roku godności Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Pozostawił po sobie bogatą spuściznę pisarską. Był autorem licznych publikacji historycznych drukowanych w miejscowych periodykach, zgłębił i opisał historię kościoła w Rajsku, kolegiaty Najświętszej Marii Panny oraz kościoła na Rypinku. Był współautorem studium historycznego zakonu franciszkanów w Kaliszu. Przetłumaczył z łaciny m.in. Listy Krzysztofa Kolumba z 1493 roku. Na pieszo z Kłajpedy Mieczysława Kulczyńska ( ) angażowała się w działalność społeczną, związana była z kaliskim środowiskiem harcerzy i turystów. Niełatwe dzieciństwo zmusiło młodą dziewczynę do podjęcia pracy zarobkowej w szpitalu im. Przemysła II, a później w pogotowiu ratunkowym. Już w 1930 roku wstąpiła do Związku Harcerstwa Polskiego organizacji, w której zdobyła wszystkie szczeble hierarchii związku: od stopnia drużynowej po harcmistrza. Dzięki przydomkowi Winia była rozpoznawalna przez długie lata. Okupacyjne losy związała z grupą konspiracyjną ZWZ AK Okręgu Łódzkiego Barka (występowała pod pseudonimem Aniołek ). Po wojennej tułaczce przybyła na pieszo z Kłajpedy do rodzinnego miasta, by równolegle z pracą zawodową oddać się pasji działalności społecznikowskiej. Z zapałem Ksiądz Jan Nepomucen Sobczyński kierowała funkcjonowaniem tutejszego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W niełatwych czasach potrafiła zjednać do turystyki władze administracyjne, działaczy kultury, dyrektorów przedsiębiorstw i młodzież. Piastując w latach funkcję prezesa Kaliskiego Oddziału PTTK, znana była z aktywności i pomysłowości. Czas ten (nazywany epoką Wini ) charakteryzował się popularyzacją turystyki kwalifikowanej, organizacją imprez pieszych, kolarskich, motorowych i podwodnych. Votum ocalałe z pożaru W 1965 roku powołana została w skład Komisji Ochrony Zabytków przy Zarządzie Głównym PTTK w Warszawie. Była pierwszą kaliszanką we władzach centralnych tej organizacji. W 1968 roku została członkiem Kolegium Kapituły Odznaczeń ZG PTTK, które po kilku latach nadało jej tytuł Honorowego Członka PTTK. Mieczysława Kulczyńska, mając na uwadze popularyzację dorobku dziedzictwa naszego miasta, zorganizowała w Kaliszu w 1995 roku XVIII Ogólnopolski Zjazd Społecznych Opiekunów Zabytków i Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków. Ideę tę kontynuują Spotkania Społecznych Opiekunów Zabytków. Wydaje się, że jedyną pamiątką materialną po Mieczysławie Kulczyńskiej jest tableau, cudem ocalałe po pożarze mieszkania znajdującego się w kamienicy przy pl. św. Józefa. Zawiera ono dwadzieścia siedem odznaczeń, m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złoty Krzyż za Zasługi ZHP i Złotą Honorową Odznakę PTTK. Umieszczone zostało na pilastrze po lewej stronie od ołtarza w kaplicy Świętej Rodziny w Bazylice Mniejszej w Kaliszu. Aby nie odeszły w niepamięć wspomnienia nielicznych osób, które potrafią odtworzyć z przeszłości sylwetkę pogodnej, stanowczej i pełnej

11 Mieczysława Kulczyńska Winia Andrzej Namysłowski Henryk Rabiega energii kobiety, jej imię nosi programowa impreza PTTK. Młodsi wiekiem turyści uczestnictwem w rajdzie Szlakiem Zabytków Ziemi Kaliskiej im. Mieczysławy Kulczyńskiej Wini oddają cześć patronce wędrówki. Siedmiomilowe buty Namysłowskiego Andrzej Namysłowski ( ) był turystą nizinnym i górskim, o szerokich zainteresowaniach krajoznawczych. Członkiem PTTK został w 1959 roku. Wielokrotnie zasiadał w zarządach Kaliskiego Oddziału PTTK, pełnił funkcję wiceprezesa i skarbnika, przewodniczył Komisji Rewizyjnej, Komisji Turystyki Pieszej, Oddziałowej Komisji Odznaczeń PTTK, a w kadencji był wiceprezesem Zarządu Wojewódzkiego PTTK. Andrzej Namysłowski to również pomysłodawca organizowania różnych form kwalifikowanej turystyki pieszej oraz rajdów po Wielkopolsce. Opracowywał regulaminy i instrukcje imprez turystycznych oraz przygotowywał opisy krajoznawczych wędrówek. Wchodził w skład zespołu znakarskiego wyznaczającego nizinne szlaki piesze z Kalisza do Gołuchowa i do Chełmc. Niestrudzenie popularyzował zdobywanie przez najmłodszych turystów odznaki Siedmiomilowe Buty. Inicjował organizację rajdów po wyspie Wolin. Był projektodawcą i komandorem zlotów przodowników turystyki pieszej województwa kaliskiego. Zmagając się z ciężką chorobą, przygotował dokumentację i scenariusz 29. Zlotu Przodowników Turystyki Pieszej z metą w Kaliszu, który odbył się w rok po jego śmierci. Odznaczenia i odznaki Za całokształt działalności turystycznej i krajoznawczej został uhonorowany wpisem do Złotej Księgi działaczy PTTK województwa kaliskiego. Ponadto legitymował się wyróżnieniami nadanymi przez władze centralne. ZG PTTK za długoletnią działalność w turystyce pieszej nadał mu w 1984 roku tytuł Honorowego Przodownika Turystyki Pieszej PTTK, a kilka lat wcześniej Medal 25-lecia Komisji Turystyki Pieszej. Ponadto otrzymał Złotą Honorową Odznakę PTTK i odznakę Zasłużonego Działacza Turystyki w stopniu złotym. Posiadał także Złoty Krzyż Zasługi. Pamięć o Andrzeju Namysłowskim trwa w środowisku miejscowych przewodników turystycznych. Jego imieniem nazwano w 1985 roku rajd pieszy, a w okolicznościowej gablocie, którą można zobaczyć w kaliskim oddziale PTTK, eksponowany jest zbiór odznak turystycznych i plakietek, jakie zgromadził ten wytrawny krajoznawca. Operatywność Rabiegi Henryk Rabiega ( ) wszechstronny turysta i prężny społecznik, przez wiele lat związany ze środowiskiem kaliskich krajoznawców. Absolwent Akademii Handlowej w Poznaniu. Posiadał najwyższe uprawnienia w przewodnictwie miejskim i terenowym. Był przewodnikiem I klasy na miasto Kalisz oraz województwo kaliskie i konińskie, a także Organizatorem Turystyki i Instruktorem Przewodnictwa. W turystyce kwalifikowanej zdobył Górską Odznakę Turystyczną i tytuł Przodownika Turystyki Motorowej. Przedsiębiorczość Henryka Rabiegi spowodowała, że miejscowe PTTK przejęło dwa budynki usytuowane przy ul. Łódzkiej 29 A w Kaliszu. W jednym z nich znajduje się obecnie hotel Bursztyn, a w drugim siedzibę znalazła m.in. Regionalna Pracownia Krajoznawcza z biblioteką. Swą działalność społecznikowską skupił wokół zachowania i opisania obiektów historycznych oraz znakowania miejsc pamięci narodowej. Zabiegał także o zorganizowanie i udostępnienie wystawy historycznej w wieży kaliskiego ratusza. W latach przyczynił się do oznaczenia miejsc historycznych bitew. W Kokaninie odsłonięto głaz pamiątkowy przypominający masakrę dokonaną w 1813 roku przez wojska rosyjskie na żołnierzach francuskich. W Kaliszu przy ul. Poznańskiej (na wysokości Cmentarza Komunalnego) postawiono obelisk upamiętniający bitwę wojny północnej (1706), a przy ul. Podmiejskiej, w 70. rocznicę tragicznych wydarzeń z sierpnia 1914 roku, wystawiono pomnik. Książki czekające na wydanie Henryk Rabiega za wyjątkową troskę o miejsca związane z dziejami narodu polskiego odznaczony został w 1983 roku Srebrnym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej. Legitymował się także Złotą Odznaką PTTK. Tytuł Przewodnika Seniora otrzymał z okazji 25-lecia działalności w Kaliskim Kole Przewodników PTTK. Na dorobek piśmienniczy Henryka Rabiegi składają się m.in. foldery oraz opracowania dotyczące Kalisza i Ziemi Kaliskiej. Publikacja 60 lat krajoznawstwa w Kaliszu stanowi poważny przyczynek do dziejów ruchu społecznikowskiego w naszym mieście. Druk rozszerzonego wydania książki z okazji 75-lecia zorganizowanego kaliskiego krajoznawstwa nie doszedł do skutku; podobnie stało się z dwiema pracami: Historią kolarstwa kaliskiego oraz Tradycjami zawodowego szkolnictwa handlowego w Kaliszu ( ). Biogramy kilku kaliszan w opracowaniu Henryka Rabiegi ukazały się w t. 1 i 2 Słownika biograficznego Wielkopolski południowo-wschodniej ziemi kaliskiej (dotyczyły Augusta Leopolda Hertza, Jerzego Koszutskiego, Jerzego Kuczyńskiego, Józefa Regulskiego, Józefa Krokowskiego i Alfreda Nowackiego). Mozaikę środowiska turystycznego w Kaliszu na przestrzeni minionych lat tworzyli przedstawieni ludzie i wiele osób im towarzyszących. Idea zrodzona na kaliskim gruncie w 1908 roku nadal jest żywa. I oby przy udziale podróżników oraz sympatyków krajoznawstwa wciąż przynosiła radość uczestnikom przedsięwzięć turystyczno-krajoznawczych. Tego należy życzyć nam wszystkim w roku obchodów 100-lecia PTK-PTTK w Kaliszu.

12 Nestor kaliskich przewodników Bożena Kryst wokół nas W pejzaż kaliskich uliczek wrosła postać mężczyzny niewysokiego wzrostu, skromnego, eleganckiego, który podczas spacerów podpiera się laseczką tak dla animuszu. Opowieści o zabytkach i ludziach związanych z Kaliszem ubarwia anegdotami i osobistymi wspomnieniami. A ma ich sporo. W tym roku skończy 83 lata. Z tego krótkiego opisu wyłania się postać Wacława Klepandego, człowieka od ponad półwiecza oddanego kaliskiemu krajoznawstwu i turystyce. Naznaczony wędrownik Wacław Klepandy, znany z aktywności społecznej kaliski krajoznawca i przewodnik, splótł swe losy z naszym miastem w 1953 roku. Wówczas to przeniesiony został do Kalisza z Muzeum Śląskiego we Wrocławiu, by objąć funkcję kierownika Muzeum Ziemi Kaliskiej. Później pracował w Wydziale Kultury i Sztuki Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kaliszu. Niespożytej energii Wacława Klepandego towarzyszy bogata biografia. Wczesne dzieciństwo spędził w Lotaryngii, wśród Portugalczyków, Włochów, Hiszpanów i Algierczyków, co zaowocowało praktyczną znajomością języka francuskiego. Lata szkolne, przerwane okupacją, przeżył w Ostrowie Wielkopolskim, a w czasie II wojny światowej walczył w szeregach Poznańskiego Okręgu AK (pod pseudonimem Parys ). Nestor krajoznawców Do PTTK zapisał się w roku 1953, by już dwa lata później zostać wybranym (jak historia pokazała na 18 lat!) prezesem zarządu Kaliskiego Koła Przewodników. W najtrudniejszym, początkowym okresie działalności umiejętnie kierował pracą społeczników. Pod jego auspicjami, na zlecenie ZG PTTK, grupa kaliskich krajoznawców przystąpiła do inwentaryzacji powiatu Milicz. Była to ogólnopolska akcja inwentaryzacji krajoznawczej, wzorowo wykonana przez kaliszan. Nadal pozostaje w gronie osób o najdłuższym stażu organizacyjnym nie tylko w Kaliszu, ale i w Polsce. W WSK-PZL Kalisz Swoje pozazawodowe pasje realizował także w Zarządzie Koła Organizatorów Turystyki WSK-PZL Kalisz oraz jako członek istniejącego w tym zakładzie Klubu Krajoznawczego Baszta. Zasłynął wówczas jako organizator tematycznych wędrówek po Kaliszu, które wiodły do ciekawych Wacław Klepandy Fot. Mariusz Hertmann zakątków miasta. Wielokrotnie sam przygotowywał inne materiały informacyjne. Uczestnicy wędrówek, spoglądając na pamiątki z wędrówek, z sentymentem wspominają poznanie zabytkowego dworca w Skalmierzycach czy cmentarza na Zagórzynku (sic!). Szkoleniowiec i organizator Wacław Klepandy projektował i odręcznie wykonywał zaproszenia na spotkania turystyczne Zdobył liczne uprawnienia PTTK, m.in. organizatora turystyki, społecznego opiekuna przyrody, instruktora krajoznawstwa, instruktora kształcenia kadr. Do dziś służy pomocą i wsparciem młodszym kolegom. Posiadaną wiedzę i umiejętności spożytkował podczas dziesięcioletniego kierowania szkoleniami merytorycznymi przewodników turystycznych. Przewodniczenie Komisji Egzaminacyjnej Oddziałowej Komisji Przewodnickiej zaowocowało wychowaniem przez niego kilku pokoleń miłośników i popularyzatorów przeszłości kaliskiej ziemi. Pasja czy zawód? Ten, kto poznał Pana Wacława, przekonał się o specyficznym traktowaniu przezeń zawodu przewodnika turystycznego. Zgłębianie przeszłości miasta i gromadzenie materiałów dotyczących regionu traktował zawsze z pasją i wielkim zaangażowaniem. Podkreślał, że zawód przewodnika wymaga ciągłej autoedukacji, pokory wobec ludzi i świata oraz sprawności fizycznej. A satysfakcję przynosi świadomość pośredniczenia między przeszłością a przyszłością. Ocenę pracy przewodnika wystawiają turyści twierdził ich zadowolenie gwarantuje uznanie i szacunek. Na pozytywną cenzurkę trzeba zapracować. Niezbędne w osiągnięciu celu są pasja i bezinteresowność, cechy mało popularne w społeczeństwie. Ale też nie każdy zostaje przewodnikiem turystycznym mawia Pan Wacław. Początki Ziemi Kaliskiej Z dokumentacji PTTK dowiadujemy się, że już pod koniec lat 50. minionego stulecia ukazały się materiały promujące walory krajoznawcze naszego miasta i regionu. Wacław Klepandy opracował kilka folderów, które opisywały szlak wodny Prosny, dzieje Stawiszyna, nabytki etnograficzne Muzeum Ziemi Kaliskiej i uroki Kalisza. Ma też w swojej biografii epizod istotny dla dziejów powojennego czasopiśmiennictwa ukazanie się w 1956 roku trzech numerów biuletynu PTTK Poznaj Ziemię Kaliską, pracy zbiorowej, której był redaktorem, zapoczątkowało druk Ziemi Kaliskiej, najbardziej znanej gazety w naszym regionie. Był także konsultantem szkicu monograficznego Województwo kaliskie autorstwa Pawła Andersa (PWN 1983). Swoimi uwagami i wiedzą dzielił się również z autorami Kroniki miasta Kalisza, przygotowanej przez Władysława Kościelniaka i Krzysztofa Walczaka. Pożegnanie z diabłem Chęć zmierzenia się z nowymi wyzwaniami Wacław Klepandy ujawnił w trakcie organizacji imprezy, podczas której wykorzystano naturalne otoczenie i autentyczne budowle oraz liczny udział młodzieży i dorosłych. Z rozmachem przygotowywane w Bolesławcu w 1978 roku widowisko plenerowe Pożegnanie z diabłem i czarownicą, popularyzujące fragment dziejów ziemi kaliskiej, nie mogło się odbyć bez jego udziału. Zaproszony przez Andrzeja Zmyślonego do przygotowania wspólnego scenariusza kolejnego

13 Turystyka czy już krajoznawstwo? Mateusz Przyjazny widowiska plenerowego, chętnie przyłączył się do tego pomysłu. Dodatkowo był odpowiedzialny za scenografię i kostiumy. Impreza wymagająca specjalnych przygotowań technicznych, organizacyjnych i logistycznych, po udanej premierze powtórzona została również w 1980 roku. Spacerki w Nowy Rok Pomysłem Pana Wacława były noworoczne spacerki w latach , na które zapraszał popołudniami 1 stycznia, po szaleństwach sylwestrowej zabawy. Atrakcje wędrówki zorganizowanej pierwszego dnia 1998 roku stanowiły: zwiedzanie wieży ratuszowej i kościoła św. Mikołaja oraz projekcja filmów o tematyce krajoznawczej. Spora grupa turystów otrzymała pamiątkowe foldery, przygotowane sumptem autora, zawierające informacje o poznawanych obiektach. W KTPN Wśród kaliskich naukowców Wacław Klepandy zdobył sobie poważane miejsce jako ceniony krajoznawca i przewodnik turystyczny. Był inicjatorem utworzenia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Należy do członków tego towarzystwa o najdłuższym, dwudziestoletnim stażu. Można powiedzieć, że jest nestorem również w tym środowisku. Swą dyspozycyjność okazał m.in. podczas konferencji Kalisz miasto otwarte. Mniejszości narodowe w dziejach Kalisza i ziemi kaliskiej, zorganizowanej w 2001 roku, kiedy to oprowadzał gości po zabytkowym cmentarzu greko-prawosławnym przy Rogatce, ciekawie opowiadał o spoczywających tam dostojnikach, oficerach, kupcach, nauczycielach Zasłużony splendor Wacław Klepandy nigdy nie zabiega o splendory, ale doceniany bywa przez różne środowiska. Dziś legitymuje się wieloma tytułami i odznaczeniami, jest m.in. Honorowym Obywatelem Miasta Kalisza oraz laureatem Nagrody Miasta Kalisza. W plebiscycie ogłoszonym przez Ziemię Kaliską otrzymał tytuł Honorowego Kaliszanina Roku Władze PTTK przyznały mu także Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski i Złotą Honorową Odznakę PTTK, posiada również Złoty Krzyż Zasługi i Złotą Odznakę Zasłużonego Działacza Turystyki. Nie spoczął na laurach Niestrudzony promotor krajoznawstwa oraz historii grodu nad Prosną nie spoczął na laurach. I dziś wypytuje o przygotowania do obchodów lecia zorganizowanego krajoznawstwa w Kaliszu, przypomina o ważnych sprawach organizacyjnych. Chce być tam, gdzie rozgrywają się ważne wydarzenia, gdzie może być pomocny. W ostatnich latach w wyniku ideowej i gospodarczej transformacji społeczeństwo polskie uzyskało szerokie możliwości podróżowania i zwiedzania. Otwartość granic przyczyniła się do popularności turystyki i wypoczynku choć niektórzy z żalem wspominają jeszcze Fundusz Wczasów Pracowniczych... Poznaj swój kraj Termin krajoznawstwo wielu zapewne pojmuje po prostu jako poznanie własnego kraju. I słusznie! Jednak chodzi również i o to, by wiedzy towarzyszyło także uczucie uczucie radości i dumy. Radości z poznawania ziemi rodzinnej oraz szacunku i miłości do ziemi matczynej, do kraju Ojców. Niestety, nie każdy połykacz kilometrów może nosić miano krajoznawcy, lecz tylko ten, którego wędrowanie jest rozumne; z obserwacją, namysłem i refleksją. Śladami przodków Kim byli pierwsi krajoznawcy? Zapewne zaliczyć do nich możemy naszych dalekich przodków, wszystkie nasze praszczury i naddziady, zwłaszcza tych prowadzących koczowniczy tryb życia. Oni musieli znać swój kraj! Od tego zależało ich życie i przeżycie. A potem? Wraz z zanikiem koczowniczego trybu życia na rzecz osadnictwa stopniowo zawężały się horyzonty większości społeczeństwa. Chłop pańszczyźniany został przypisany do gleby i jego znajomość okolicy ograniczała się do karczmy, kościoła i sąsiada. Uważnymi obieżyświatami były dziady wędrowne. Ci tzw. ludzie luźni mieli dar opowiadania o przemierzanych krainach. Ich barwne opowieści były przecież formą zapłaty za strawę i nocleg. Dużo lepiej miała szlachta. Ta podróżowała wiele do braci herbowej w innych rejonach Polski, do Ziemi Świętej, do Paryża, Padwy, Bolonii, Rzymu. Od średniowiecza charakterystycznym elementem naszego krajobrazu stają się pielgrzymki do miejsc powszechnie uznawanych za święte. Motywacje pątników były różne: od pokuty, przez dziękczynienie, po prośbę. Kupcy i żołnierze Chełmce są na szlaku turystycznym. Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny Fot. BIM Nie zapominajmy także o przemierzających swoje i obce kraje kupcach, handlarzach. I choć motorem głównym ich działań był zysk materialny, to zyskiem ubocznym ale jakże cennym okazały się sporządzane przez nich opisy krajów i ludzi. A inni wędrowcy? Należą do nich między innymi również żołnierze, nazywani znawcami terenów niestety niekiedy częściej cudzych niż własnych. Jakkolwiek znajomość swojego kraju przez żołnierza wypływać może z patriotyzmu i (lub) z rozkazu, tak poznawanie ziem cudzych jest najczęściej następstwem nienawiści. A miłości? Z miłością do ziemi bywa podobnie jak z miłością do ludzi; najczęściej doceniamy ją dopiero wtedy, kiedy ją utracimy. Pamięć ocala Musiały więc nastąpić rozbiory, musiały przegrać przegrane powstania. I dopiero potem w tyglu sprzecznych idei i interesów zrodziła się nowoczesna świadomość narodowa, obejmująca także i lud. Dobrze więc, że nadal funkcjonują wśród nas organicznicy, którzy z dorobku przodków starają się uchronić dla potomnych jak najwięcej. Wszak warunkiem świadomego istnienia jest pamięć. Ona jest podstawą naszej tożsamości i tej osobistej, i tej narodowej, i tej coraz częściej dostrzeganej regionalnej. Czym się żywi pamięć? Oczywiście przeżyciami, wiedzą, doświadczeniem, przemyśleniami. Ale pamięć wymaga też punktów oparcia. Nie tylko tych emocjonalnych, także materialnych tych większych i mniejszych okruchów historii. Kamień, cegła, krzyż przydrożny, nagrobek, portal, gzyms, spichlerz, kościół, zamek, rzeźba to są przecież punkty oparcia naszej pamięci. Dlatego trzeba nam je pieczołowicie chronić, a także dokumentować, opisywać, popularyzować i pokazywać. Szlakiem bezdroży Cóż może zaproponować Ziemia Kaliska turystom i krajoznawcom? Atrakcji mamy wiele. Na sąsiednich stronach znajdziemy ukazane (wybiórczo) walory naszych okolic. Niemniej jednak zachęcam do zejścia z utartych i opisanych tras oraz szlaków. Często od dróg ciekawsze są bowiem bezdroża, to właśnie tam mamy możność najlepiej poznać rzeczywisty obraz, a także koloryt regionu. I zaznać gościnności mieszkańców naszego regionu nie tej wyuczonej, dla obsługi ruchu turystycznego, ale rzeczywistej, będącej kontynuacją tradycji naszych Ojców.

14 Turystyka to jest to! Rozmowa ze Zdzisławem Uczkiewiczem, miłośnikiem i popularyzatorem turystyki pieszej wokół nas Należy Pan do PTTK już niemal 40 lat. Przez ten czas dobrze poznał Pan polskie góry i ma za sobą setki wydeptanych ścieżek, dziesiątki godzin spędzonych na szlakach. Jak ta przygoda się zaczęła? Formalnie rozpoczęła się w 1971 roku, kiedy wstąpiłem do PTTK i od razu zaangażowałem się w organizowanie petetekowskiego koła przy kaliskim zakładzie Polo, w którym wówczas pracowałem. Ale w góry zapatrzyłem się już wcześniej podczas moich młodzieńczych harcerskich wypraw. Chodziliśmy w Beskid Śląski i Żywiecki. Wtedy też uzmysłowiłem sobie, że mam wielką potrzebę pracy społecznej. Są ludzie, którzy odczuwają coś w rodzaju przymusu działania społecznego i ja do nich zawsze należałem. Później, już w Kaliszu, te dwie pasje połączyłem, działając w PTTK. Skąd Pan zatem przyjechał do Kalisza? Jestem zagłębiakiem. Urodziłem się w Sosnowcu, gdzie mieszkałem przez 30 lat, a stamtąd miałem niedaleko do gór. Szczególnie dobrze poznałem okolice Starego Sącza, jeździłem tam do dziadków, rodziców mojego ojca. Z tamtego czasu pozostał mi zachwyt górami Beskidu Sądeckiego śliczne trasy; piękne, dla mnie najpiękniejsze. Łatwo było zarazić innych taką pasją? To się działo poniekąd samoistnie. Posłużę się anegdotą. Jednego roku byliśmy z członkami naszego zakładowego koła na rajdzie w Pieninach. Był początek października, już bywały przymrozki, takie lekkie, ale pogoda dopisywała. Robiliśmy wejście na Trzy Korony. Na szczyt wchodziło po kilka osób, bo tam nie ma więcej miejsca. Zawsze starałem się trzymać raczej z tyłu, żeby mieć na oku całą grupę. Patrzę, stoi dziewczyna, miała może 18, może19 lat, szwaczka, po zawodowej szkole. Trzymała się mocno barierki i głęboko oddychała. Przejąłem się, pytam: Co się pani stało, źle się pani czuje? W odpowiedzi usłyszałem: Nie, tylko tak tu pięknie. Przed jej oczami rozpościerał się widok na przełom Dunajca białe wapienne skały i jesienne drzewa w kolorach od żółtego po brązowy. Góry są piękne. A inni? Jak dużo osób uczestniczyło w imprezach organizowanych przez koło i na czym polegała jego działalność? Do naszego zakładowego koła PTTK należało około stu osób. Połowa z tej grupy uczestniczyła w większości imprez rajdach, biwakach czy chociażby spacerach w okolicach Kalisza. Nie każdy mógł poświęcić na wyjazd dwa-trzy dni; wtedy wędrował z nami do Warszówki, Chełmc, Opatówka, Tłokini, szedł przez dolinę Swędrni. Były to imprezy organizowane zarówno przez nasze koło, jak i przez kaliski oddział PTTK. W maju odbywały się tradycyjne rajdy po Jurze Krakowsko-Wieluńskiej, latem zwiedzaliśmy parki narodowe, jesienią, na początku października, wędrowaliśmy w Sudety, Zdzisław Uczkiewicz na górskim szlaku, w swoim ulubionym Beskidzie Sądeckim. Most na Popradzie w Barcicach koło Starego Sącza, 14 września 1985 roku Pieniny, Gorce, Bieszczady, Góry Świętokrzyskie i Tatry. Rajdy były trzydniowe, a rodzinne biwaki dwudniowe z bazą w Przesiece, gdzie działał zakładowy ośrodek wypoczynkowy. Nasze koło się nim opiekowało, dbając o wystrój miejsca i służąc informacjami o turystycznych szlakach. Wypożyczaliśmy też mapy. Jaka była atmosfera tych wyjazdów? Mieliśmy sporą grupę młodych ludzi: technicy włókiennicy, inżynierowie włókiennicy, ekonomiści, księgowi wiele osób było samotnych; oni mieli chęć uczestniczenia w tych imprezach, jak czas pokazał, podwójnie pożytecznych. Podczas wędrówek po turystycznych szlakach dobrało się kilka par małżeńskich. Urządzaliśmy wspólne ogniska, wieczornice i dużo, dużo śpiewaliśmy. To było bardzo rozśpiewane koło, mieliśmy nawet własne śpiewniki turystyczne. Muszę dodać, że z wyjątkiem tradycyjnej lampki grzańca na rajdach i biwakach obowiązywał bezwzględny zakaz spożywania alkoholu. Pamiętam tylko jeden przykry incydent, kiedy w czasie powrotu z jury dwóch młodych ludzi rozprawiło się z butelką wina na tylnym siedzeniu autobusu. Stanęli przed petetekowskim sądem koleżeńskim, przez rok nie mogli uczestniczyć w naszych imprezach. Szczególnie miła atmosfera panowała na biwakach i wieczornicach, w których brali udział nie tylko członkowie koła, ale także ich współmałżonkowie oraz dzieci. To był sposób spędzania wolnego czasu na każdą kieszeń? Myślę, że tak. Koszty dojazdu zakładowym autobusem pokrywano z funduszu socjalnego; trzeba było jedynie zapłacić za noclegi, a wyżywienie każdy miał w plecaku. A ubranie i sprzęt potrzebny na wędrówkę po górach? Mieliśmy członków mniej i bardziej zamożnych. Jedni mieli własne, kompletne wyposażenie (można było je kupić w sklepie sportowym przy ulicy Zamkowej i Składnicy Harcerskiej przy ulicy Sukienniczej), inni potrzebne rzeczy pożyczali. W pewnym okresie zdecydowaliśmy się założyć własną wypożyczalnię sprzętu. Ze środków koła zakładowego kupiliśmy plecaki, śpiwory, materace i polowe kuchenki. Jeśli ktoś wyjeżdżał indywidualnie z rodziną, także mógł skorzystać z tej pomocy. Prowadziliśmy poza tym własną bibliotekę turystyczną i pracownię fotograficzną. Oprócz mnie fotografowali też Jerzy Urbanowicz i Józef Durdeń. Popularnością cieszyły się zwłaszcza reportaże z rajdów. Podobno zrobił Pan w życiu tysiące zdjęć. Moim ulubionym tematem były górskie kapliczki. Z fotografii robionych przez wiele lat powstała duża wystawa; mam ją nadal na filmach. Kiedy spotkam kogoś z dawnych lat i słyszę, że ludzie dobrze wspominają tamten czas, to gdy popatrzą na zdjęcia, które robiłem, jest mi szczególnie miło. Oprócz fotografii istnieje jeszcze inna dokumentacja działalności przyzakładowego koła Polo? Z dużą skrupulatnością prowadziłem kroniki koła; do dzisiaj tych kilkanaście tomów przechowuje zakład. W Regionalnej Pracowni PTTK przy ulicy Łódzkiej znajduje się z kolei kronika Klubu Turystów Górskich Parzenica, którego byłem współzałożycielem. Wszystkie przygotowywałem z myślą o młodych, z refleksją, że po latach to będzie miła pamiątka i jednocześnie bogate źródło informacji. Może komuś te rzeczy jeszcze się przydadzą? Są też inne zdjęcia osobiste. Na fotografiach z rodzinnych albumów pamiętników kolejnych wypraw idzie Pan z dziećmi, potem wnukami, ale najczęściej z żoną Magdą. Wybieraliśmy się przeważnie w czerwcu i we wrześniu. Zakładaliśmy plecaki i wyruszaliśmy w góry na trasy dwutygodniowe, na przykład Krynica Zdrój Ustrzyki Górne albo Kamienna Góra Stronie Śląskie. I tak od schroniska do schroniska. Wrzesień był szczególny, bo w schroniskach pełno wtedy młodzieży akademickiej. Jak studenci wspaniale zachowują się w górach! Ostatnie lata mieliśmy bazę w Ustroniu Śląskim, w kempingowym domku. Przestałem chodzić w 2003 roku. Żona już

15 Kreską Władysława Kościelniaka nie miała sił, syn mi towarzyszył. Żegnałem się z górami, długo patrząc na Śnieżne Kotły... Żona nigdy nie protestowała, gdy wolny czas spędzał Pan w PTTK lub z petetekowcami? Pełnił Pan w kaliskim oddziale wiele funkcji. Moja żona stwierdziła kiedyś, że jej zawdzięczam, że mogłem działać. I to była prawda, bo ona zajmowała się domem, a ja mogłem rozwijać swoje pasje. Myślę, że ona mnie rozumiała, bo sama również, oprócz pracy zawodowej (była kierownikiem Działu Administracyjno-Socjalnego w Kalimecie) przez wiele lat udzielała się jako opiekun społeczny i w zakładowym kole filatelistycznym. Była dzielną kobietą. To już taka potrzeba leżąca w naturze, żeby być między ludźmi i coś robić. Byłem działaczem społecznym i w harcerstwie, i w sporcie, ale dopiero w PTTK poczułem się na swoim miejscu. To była organizacja, która mi odpowiadała pod każdym względem, bo spełniała kryteria działalności pożytecznej: służyła zdrowiu i wychowaniu, służyła spotkaniom ludzi. Co ciekawe, PTTK łączyło osoby o różnych poglądach politycznych czy religijnych i wszyscy się ze sobą zgadzali. Rozgrywki personalne temu środowisku były obce. Spotykać się w tym gronie należało do dużych przyjemności. W kaliskim oddziale działało wielu wspaniałych ludzi, którzy oddawali swój czas i wysiłek dla propagowania turystyki. Mnie szczególnie bliski był Andrzej Namysłowski, bardzo zasłużony działacz w turystyce pieszej. W latach 70. i 80. nasz oddział był naprawdę kwitnący i takim go pamiętam. Rozmaite kościoły drewniane Diecezja kaliska jest bardzo młoda, ale odziedziczyła sporo drewnianych kościołów z innych diecezji. Posiada około 270 świątyń, wśród których znalazło się 87 drewnianych. Trudno ustalić dokładny czas powstania, zwłaszcza tych, które są uważane za najstarsze, ponieważ w archiwach kościelnych często widnieją daty narodzin parafii, niekoniecznie równoznaczne z terminem powstania kościoła. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła w Czerminie Swego czasu konserwator zabytków wydał decyzję o zmianie pokrycia dachu tego kościoła gont, inaczej rybią łuskę, kazał zamienić na... blachę. Czym jest sedno turystyki? Dlaczego warto być turystą? W 1993 roku na łamach Ziemi Kaliskiej powiedziałem: Nigdy nie spotkałem w swoim dość długim życiu prawdziwego turysty, który byłby złym człowiekiem, skarżył się, że ma nieudane życie czy często narzekał na zdrowie. Turystyka pomaga bowiem w zachowaniu dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Dzięki niej można lepiej zrozumieć procesy przemijania, nauczyć się dystansu do chwilowych kaprysów fortuny i być może po prostu być lepszym człowiekiem. Nic bardziej trafnego nie wymyślę. Te słowa najlepiej oddają sens moich wędrówek, mój sposób myślenia o turystyce. Kościół pod wezwaniem św. Fabiana i Sebastiana (dawny kościół szpitalny pod wezwaniem św. Rocha) w Krotoszynie Pochodzi z około 1572 roku. Stoi prawie w śródmieściu. Został zbudowany w kształcie krzyża greckiego, zwieńczony sygnaturą. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Anna Tabaka Zdzisław Uczkiewicz ur. 29 grudnia 1921 roku w Sosnowcu. Do PTTK wstąpił 10 czerwca 1971 roku Uzyskane uprawnienia: Organizator Turystyki w Środowisku Zakładowym (1972 rok), Strażnik Ochrony Przyrody (1973), Przodownik Turystyki Pieszej (1974), Przodownik Turystyki Górskiej (1975), Instruktor Krajoznawstwa Regionu (1979), Instruktor Krajoznawstwa Polski (1984). 18 września 1998 roku został mianowany Honorowym Przodownikiem Turystyki Pieszej. Był działaczem PTTK w Kole Zakładowym Polo, Klubie Turystów Górskich Parzenica, Oddziale Miejskim i Zarządzie Wojewódzkim w Kaliszu oraz Zarządzie Głównym w Warszawie. Obecnie jest członkiem Sądu Koleżeńskiego w Kaliskim Oddziale PTTK. Wielokrotnie odznaczany. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja w Parzynowie Pamiętam, że kiedy go odwiedziłem, ksiądz pokazał mi z zadowoleniem, jak pięknie wygląda świątynia wyłożona parkietem.

16 Kaliskie tradycje pielgrzymowania ks. Jacek Plota turystyka pielgrzymkowa Jedną z najstarszych form wędrowania są podróże podejmowane w celach religijnych, czyli pielgrzymki. Pielgrzymka bowiem to podróż o charakterze religijnym do miejsca uważanego za święte, w którym wędrujący, czyli pielgrzym, spodziewa się bliższego spotkania z Bogiem lub jego świętymi. W Kaliszu takim miejscem pielgrzymek jest Sanktuarium Świętego Józefa. Ewangelizacja i kultura Pielgrzymowanie pozostaje w ścisłym związku z Sanktuarium. Jest to bardzo rozpowszechniony i charakterystyczny wyraz pobożności ludowej. Sanktuaria stanowią zresztą nie tylko cel pielgrzymek religijnych. Można w nich podziwiać dzieła sztuki, uczestniczyć w wykładach i konferencjach, koncertach, wystawach oraz innych działaniach artystyczno-literackich. Warto jednak pamiętać, że działalność kulturalna sanktuarium zawsze musi się łączyć ze swym pierwszorzędnym zadaniem, jakim jest dzieło ewangelizacji i świadczenie miłosierdzia. Początki kultu Świętego Józefa Kaliskiego Od połowy XVII wieku jednym z głównych miejsc czci św. Józefa w Polsce stał się Kalisz, gdzie kult ten wiązano z Obrazem Świętej Rodziny. Najstarsza wzmianka na ten temat pochodzi z 1673 roku. Od samego początku do Sanktuarium św. Józefa pielgrzymowali wierni z całej Polski. Do szczególnego rozwoju i znaczenia kultu Świętego Józefa Kaliskiego po II wojnie światowej przyczyniły się zasadniczo dwa wydarzenia: cudowne wyzwolenie księży więźniów obozu w Dachau (29 kwietnia 1945 roku) oraz utworzenie w Kaliszu Polskiego Studium Józefologicznego (24 czerwca 1969 roku). Z chwilą powołania przez Jana Pawła II bullą Totus Tuus Poloniae Populus nowej Diecezji Kaliskiej (25 marca 1992 roku) nastąpił bardzo intensywny rozwój kultu św. Józefa. Przyczyniły się do tego kolejne historyczne wydarzenia: peregrynacja kopii Cudownego Obrazu Świętego Józefa Kaliskiego po diecezji Kaliskiej ( ), wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II w Kaliszu (4 czerwca 1997 roku) oraz comiesięczne spotkania modlitewne w intencji rodzin i obrony poczętego życia. Pielgrzymki wdzięczności Księża byli więźniowie Dachau po II wojnie światowej bardzo przysłużyli się rozwojowi kultu Świętego Józefa Kaliskiego. Przybywali tu nie tylko sami, przyjeżdżali ze swoimi parafianami i wszędzie mówili o wielkiej mocy wstawienniczej św. Józefa. Jak sami zaświadczyli, zostali ocaleni z obozu dzięki cudownej mocy wstawienniczej św. Turystyka religijna W ostatnich dziesiątkach lat pojawiło się zjawisko definiowane jako turystyka religijna. Jest to wędrowanie podjęte zasadniczo z motywów turystycznych (poznawczych, kulturowych, rekreacyjnych), zawierających jednakże religijne przeżycia. Mieści się ono między pielgrzymką a turystyką. W praktyce trudno jest określić, kiedy turystyka skłania się ku pielgrzymowaniu. Z kolei pielgrzymka nie wyklucza elementów turystycznych (ciekawość poznania nowych okolic i zabytków, chęć przeżycia radości spotkania w grupie, twórczy wypoczynek itp.). Józefa, któremu wcześniej w obozie zawierzyli i do którego się nieustannie modlili. Pierwsza zorganizowana po wojnie pielgrzymka dachauowczyków odbyła się w kwietniu 1948 roku. Od tamtego czasu co roku cyklicznie w dzień wyzwolenia obozu odbywają się pielgrzymki wdzięczności byłych więźniów Dachau. 29 kwietnia 1970 roku, na 25-lecie wyzwolenia obozu, księża ocaleni w Dachau ofiarowali oraz wyposażyli Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności w podziemiach bazyliki. Można śmiało powiedzieć, że pielgrzymki wdzięczności kapłanów, byłych więźniów obozu, rozsławiły sanktuarium i Kalisz, a także doprowadziły do wzrostu kultu św. Józefa w Polsce oraz Europie. Pielgrzym Jan Paweł II Sługa Boży papież Jan Paweł II był wielkim czcicielem św. Józefa, nawiedzał Sanktuarium św. Józefa jeszcze przed swoim pontyfikatem jako kardynał metropolita krakowski. Ojciec Święty Jan Paweł II przybył jako pielgrzym do Kalisza 4 czerwca 1997 roku na zaproszenie Stanisława Napierały Biskupa Kaliskiego, ale i z potrzeby serca, by nawiedzić św. Józefa, któremu pragnął zawierzyć rodziny oraz obronę poczętych dzieci w Polsce i na świecie. Długo Jan Paweł II modlił się w Kaplicy Cudownego Obrazu, złożył kwiaty, ucałował ołtarz, a następnie odprawił mszę świętą i wygłosił homilię, która stała się niejako testamentem, nakazującym kontynuować modlitwy za rodziny i w obronie życia. Na spotkanie z Ojcem Świętym przybyło wówczas do Kalisza ponad 200 tysięcy pielgrzymów. Uroczystość była transmitowana na cały świat. Jan Paweł II wyraził radość i wdzięczność, że mógł nawiedzić Sanktuarium św. Józefa i miasto Kalisz. Na zakończenie mszy powiedział: Dziękuję Bożej Opatrzności za to, że mogłem razem z Wami modlić się w Sanktuarium św. Józefa. Jest ono znane w całej Polsce i nawiedzane przez rzesze pielgrzymów [...]. Dziękuję św. Józefowi za to, że obrał sobie miejsce szczególnej swej obecności w Kaliszu. Szczęśliwa jest Wasza Diecezja, że ma tak potężnego patrona. Pielgrzymka Jana Pawła II była bez wątpienia największym wydarzeniem w dziejach Sanktuarium św. Józefa. Z okazji jubileuszy Na wspomnienie zasługują wielkie pielgrzymki do Kalisza z racji setnej rocznicy koronacji obrazu św. Rodziny w 1896 roku. Wówczas przybyło do miasta około siedemdziesięciu pielgrzymek parafialnych, razem uczestniczyło w nich ponad osiemdziesiąt tysięcy wiernych. Papież Leon XIII przysłał specjalne błogosławieństwo. Należy wspomnieć, że Kalisz był wówczas pod zaborem rosyjskim i nie miał kolei. Stąd większe były trudy, a jednocześnie zasługi dla pielgrzymów. Podobnie uroczyście obchodzono 150. rocznicę koronacji obrazu Świętego Józefa Kaliskiego (12-19 kwietnia 1946 roku). Przybyło wtedy do Kalisza około stu tysięcy pielgrzymów z całego kraju. Uroczystościom przewodniczył kardynał August Hlond, prymas Polski, w otoczeniu biskupów i dostojników władzy świeckiej. On też prowadził ulicami miasta procesję z Cudownym Obrazem. Należy także wspomnieć, że na dwa główne odpusty ku czci św. Józefa: 19 marca i Opieki Świętego Józefa w pierwszą niedzielę czerwca, przybywają licznie pielgrzymi indywidualni, rodziny z Kalisza i okolicznych miejscowości.

17 Obraz Świętej Rodziny Pielgrzymi zostawiają w świątyni dary w podzięce za opiekę św. Józefa Pięćset sanktuariów w Polsce W Polsce zarejestrowanych jest ponad pięćset sanktuariów pielgrzymkowych. Zdecydowana większość (98 proc.) ośrodków pątniczych należy do Kościoła Rzymskokatolickiego. Dominują w nich Sanktuaria Maryjne około czterystu trzydziestu, z tego ponad dwieście z koronowanymi wizerunkami Matki Bożej. Głównym centrum pielgrzymkowym jest Jasna Góra (4-5 mln pątników rocznie). Za drugie uznawana jest dziś Kalwaria Zebrzydowska (około 2 mln pielgrzymów), do Lichenia przybywa (ponad 1 mln pątników w ciągu roku.) Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności ofiarowana przez księży ocalonych w Dachau Cuda św. Józefa zostały upamiętnione Fot. Mariusz Hertmann Ogólnopolskie i diecezjalne Obecnie pielgrzymki stały się znakiem czasu. Bardzo rozwinął się ruch pątniczy. Do Sanktuarium Świętego Józefa w Kaliszu zapragnęły przybywać różne zorganizowane grupy społeczne i zawodowe, stowarzyszenia i związki z terenu całej Polski. Z tego pragnienia zrodziły się coroczne ogólnopolskie pielgrzymki: od 1 maja 1993 roku w liturgiczne wspomnienie św. Józefa robotnika i rzemieślnika organizowana jest każdego roku ogólnopolska pielgrzymka robotników, a od 2007 roku również pracodawców i przedsiębiorców. Przybywają więc górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy różnych gałęzi przemysłu. Od 1995 roku organizowana jest ogólnopolska Pielgrzymka Polskiego Związku Kobiet z delegacjami z różnych części Polski; od 30 listopada 1996 roku ogólnopolska Pielgrzymka Stowarzyszenia Civitas Christiana ; 28 marca 1998 roku miała miejsce I Ogólnopolska Pielgrzymka Ruchu Światło-Życie Domowy Kościół. Przybywają także małżonkowie z całej Polski. Jest to największa zorganizowana pielgrzymka, liczy ok uczestników. Od maja 1999 roku przybywa do miasta ogólnopolska Pielgrzymka Pracowników Wodociągów, Kanalizacji i Służb Komunalnych (rocznie ok pielgrzymów), organizowana przez krajowe duszpasterstwo tego resortu. Transmisja w radiu i telewizji Pragnieniem Ojca Świętego Jana Pawła II było, by właśnie w Kaliszu powstało modlitewne dzieło, któremu będzie patronował św. Józef. I tak została podjęta decyzja, by odtąd w każdy I czwartek miesiąca na antenie Radia Maryja i Telewizji TRWAM transmitowano pielgrzymki w całości. Co miesiąc więc na te modlitewne spotkania przyjeżdża do naszego sanktuarium kilkanaście autokarów z Polski oraz indywidualni pielgrzymi z Kalisza i okolic. Bazylika jest wypełniona. Łączą się z nami poprzez Radio Maryja i Telewizję TRWAM setki tysięcy wiernych, a może i więcej w kraju oraz poza jego granicami. Mamy bardzo dużo korespondencji, telefonów, maili. Raz w roku, w pierwszy czwartek października począwszy od 2006 roku (w tym roku wyjątkowo w pierwszy czwartek września), organizowana jest ogólnopolska Pielgrzymka Rodziny Radia Maryja w 2006 roku przybyło na nią około 8 tysięcy pielgrzymów, w 2007 roku było 6 tysięcy osób, a w tym roku już teraz swój udział zgłosiło około 10 tysięcy pielgrzymów. Rajcy idą do swego patrona Do Sanktuarium Świętego Józefa przybywają również lokalne pielgrzymki z terenu Diecezji Kaliskiej: pielgrzymka kapłanów diecezji kaliskiej, Kombatantów i Osób Represjonowanych okręgu kaliskiego, myśliwych okręgu kaliskiego, Akcji Katolickiej Diecezji Kaliskiej. Nawiązując do pięknej i wieloletniej tradycji, kiedy to rajcy Kalisza przybywali do swojego patrona, prosząc o opiekę nad naszym miastem, również od kilku lat przybywają do św. Józefa kaliscy radni z przewodniczącym i prezydentem miasta na czele. Pielgrzymka ta jest połączona z obchodami Święta Miasta Kalisza i zamówioną mszą świętą w intencji Kalisza i jego mieszkańców. Pątnicy z całej Polski Mówiąc o pielgrzymkach i pielgrzymach przybywających do Sanktuarium Świętego Józefa, należy zauważyć, że najwięcej jest pielgrzymek autokarowych organizowanych z różnych parafii w całej Polsce. Pielgrzymi przybywają począwszy od maja do września włącznie, nieraz jest to do kilkunastu autokarów dziennie. Wszyscy pątnicy mają zapewnioną opiekę. Największe są grupy ze Śląska, z archidiecezji katowickiej, diecezji gliwickiej i opolskiej, a także z archidiecezji gdańskiej. Przybywają też pielgrzymi z południa kraju z archidiecezji krakowskiej i przemyskiej. Miejscowi kapłani lub diakoni oprowadzają poszczególne grupy. Pielgrzymów zarejestrowanych odwiedza nas ok. 200 tysięcy rocznie, ale zdecydowanie jest ich więcej, wielu bowiem pątników nawiedza sanktuarium indywidualnie lub przyjeżdża ze swoimi rodzinami.

18 szlaki turystyczne Piesze wędrówki po Ziemi Kaliskiej Trzynaście niezwykłych tras Robert Kordes Jeśli chodzi o piesze wycieczki poza miasto, to preferuję szlaki wzdłuż Prosny i jej dopływów mówi Stefan Szymczak, prezes Środowiskowego Koła nr 2 PTTK w Kaliszu. I przedstawia przykładowe trasy, po których oprowadza wycieczki. Mały Kazimierz nad Wisłą Najstarszy podkaliski szlak turystyczny wiedzie w kierunku Kościelnej Wsi, dalej przez Kuchary i Las Jedlecki do Głazu św. Jadwigi oraz Gołuchowa. W sumie ma ok. 18 kilometrów długości. Nasz przewodnik przypisuje jego wytyczenie Mieczysławowi A. Woźniakowi, ojcu obecnego marszałka województwa wielkopolskiego Marka Woźniaka. Kwestia autorstwa nie jest tu jednak najważniejsza, a sama trasa i jej atrakcje wydają się jakby oczywiste. Owo jakby nie jest tu użyte przypadkowo; kaliszanie skupiają się zwykle na Gołuchowie, tamtejszym zamku książąt Czartoryskich, Ośrodku Kultury Leśnej, zagrodzie żubrów i zalewie na rzeczce Ciemnej. Kościelną Wieś traktują jako mało znaczącą, przynajmniej z punktu widzenia turysty. Są w błędzie. Stefan Szymczak nazywa ją nawet małym Kazimierzem nad Wisłą. Warto zwrócić uwagę na przepięknie położoną ul. Strumykową. Widać tam nawet fragment strugi, która przez wieki rzeźbiła krajobraz tej miejscowości. Dziś struga jest ujarzmiona i w dużej części ukryta przed ludzkim wzrokiem. Pozostały jednak zielone wzgórza i łąki. W Kościelnej Wsi obowiązkowo trzeba też zobaczyć stary, zabytkowy kościół zachęca przewodnik. Ośrodek reformacji Takich atrakcji, nieraz drobnych, ale urokliwych i interesujących, w okolicach Kalisza jest dużo więcej. Mało kto wie, że najpiękniejsze kaczeńce i dzikie irysy obejrzeć można w Lesie Nędzerzewskim, blisko granic miasta. Bardzo wartościowy pod względem krajobrazowym i przyrodniczym, choć trudno dostępny i stosunkowo mało znany, jest zresztą cały obszar doliny Swędrni. Wiedzie tamtędy jedna z pieszych tras proponowanych przez pana Stefana (Trasa nr 3). Najpiękniejszy platan w powiecie kaliskim rośnie w Koźminku. Rzecz jasna warto się tam wybrać nie tylko ze względu na to okazałe drzewo. Miejscowość ta, podobnie jak kilka innych w naszym powiecie ziemskim, miała kiedyś prawa miejskie, które następnie utraciła. Historia i tradycja jednak pozostały. Koźminek był niegdyś jednym z głównych ośrodków reformacji w Kaliskiem. Dziś raczej próżno szukać tam ewangelików. W zamieszkiwanych przez nich okolicach pozostały jednak zabytkowe kościoły. Góry pod Kaliszem Turyści na lotnisku w Michałkowie (Trasa nr 12) Zdjęcie z albumu Stefana Szymczaka Zdecydowanie niedocenione i zbanalizowane pozostają najbliższe lasy Kalisza, Winiarski i Komunalny koło Wolicy. Warto jednak również wybrać się dalej. Mało znamy Wzgórza Ostrzeszowskie, niespodziewanie malownicze, z własnym mikro- klimatem i dwoma najwyższymi szczytami Wielkopolski, Bałczyną i Kobylą Górą. Stefan Szymczak proponuje wycieczkę z Ostrzeszowa na szczyt Bałczyny (Trasa nr 5). Aż prosi się tu jednak dodatkowy wariant tej trasy. Kobyla Góra to zarówno najwyższy w naszym województwie szczyt górski, jak i ciekawie położona miejscowość, będąca siedzibą gminy i ośrodkiem wypoczynkowym z zalewem na rzeczce Meresznicy, mniejszym niż Szałe czy Gołuchów, ale za to malowniczo otulonym wzgórzami i lasami. Druga bazylika Pan Stefan wiedzie nas jednak jeszcze dalej, do Twardogóry, a więc już poza granice administracyjne Wielkopolski, a nawet byłego województwa kaliskiego (Trasa nr 10). Twardogóra to już Dolny Śląsk, ale pozostaje w granicach diecezji kaliskiej. Mieści się tam nasza druga bazylika mniejsza, świątynia zabytkowa i na pewno warta tego, aby do niej zajrzeć, a może i zatrzymać się tam na dłuższą chwilę. Na koniec jeszcze jeden interesujący zakątek, tym razem blisko Kalisza. Ci, którzy mają działki w Szałem na terenie Ogrodów Działkowych Relaks, nb. jednych z pięciu największych w Polsce, zwykle kończą tam, gdzie powinni zaczynać. Od pętli autobusowej i tych właśnie działek wiedzie bowiem ciekawy szlak pieszy, pod górę, wśród lasów, w stronę Chełmc i dalej (Trasa nr 13). Trasy proponowane przez Stefana Szymczaka * Trasa 1: start w Szałem przy budynku Nadleśnictwa Kalisz (dąb nr 275, potomek dębu Chrobry ) tama na Pokrzywnicy (szlak czerwony) ul. Wypoczynkową do mostu kolejowego (szlak zielony) wał przeciwpowodziowy na prawym brzegu Prosny (przy polu golfowym) Most św. Wojciecha przy Trasie Bursztynowej (szlakiem zielonym na Zawodzie) Rezerwat Archeologiczny na Zawodziu (zwiedzanie) zakończenie (czas wycieczki ok. 3 godzin). * Trasa 2: start koło Polo przy ul. Złotej Wyższe Seminarium Duchowne (zwiedzanie) Dęby Wyganowskiego w Warszówce tama i elektrownia wodna na Prośnie w Kościelnej Wsi uroki krajobrazowe i zabytki Kościelnej Wsi powrót do Kalisza (trasa piesza ok. 7 km, czas ok. 4 godzin). * Trasa 3: start od przystanku KLA w Pólku las w Pólku (jar i pomnikowe dęby) most nad Swędrnią i Hospicjum w Rożdżałach las w Nędzerzewie (ptactwo i roślinność terenów bagiennych) hale i połoniny w okolicach Nędzerzewa wyrobisko dawnej kopalni odkrywkowej zakończenie przy ul. Łódzkiej koło fabryki w Winiarach (trasa piesza ok. 9 km, czas ok. 5-6 godzin). * Trasa 4: start przy stacji PKP w Sędzicach (przy trasie kolejowej z Kalisza w kierunku Łodzi) Panowice Rudniki Nacki Tubądzin (zwiedzanie Muzeum Walewskich) Inczew stacja PKP w Sędzicach (trasa piesza ok. 10 km, czas ok. 6 godzin). * Trasa 5: start przy stacji PKP w Ostrzeszowie Bałczyna (278 m n.p.m.) zakończenie przy stacji PKP w Ostrzeszowie (trasa piesza ok. 10 km, czas ok. 6 godzin). * Trasa 6: start z przystanku PKS w Świerczynie Kolonia Przystajnia Moczalec zakończenie w Jagodzińcu (trasa piesza ok. 7 km, czas ok. 4 godzin). * Trasa 7: start z przystanku PKS w Krzywosądowie (przy trasie Kalisz-Pleszew) Borucin Nowa Wieś Sobótka (zwiedzanie kościoła) zakończenie w Karsach (trasa piesza ok. 12 km, czas ok. 6 godzin). * Trasa 8: start z przystanku PKS w Nakwasinie Nowym Murowaniec (widok na zalew) Zosina Pośrednik Koźminek (zwiedzanie) zakończenie na przystanku PKS w Koźminku (trasa piesza ok. 10 km, czas ok. 5 godzin). * Trasa 9: start z przystanku PKS w Zagorzynie Dębniałki Pruszków (doliną Prosny) zakończenie na przystanku PKS w Pruszkowie (trasa piesza ok. 5 km, czas ok. 3 godzin). * Trasa 10: start przy dworcu PKP Twardogóra Sycowska (trasa kolejowa z Kalisza w kierunku Wrocławia) Sądrożyce Chełstówek Chełstów (255 m n.p.m.) Dąbrowa zakończenie przy dworcu PKP w Twardogórze Sycowskiej (trasa piesza ok. 12 km, czas ok. 6 godzin). * Trasa 11: start koło przystanku PKS w Stobnie Bałdoń Urbanka Godziesze Wielkie zakończenie koło przystanku PKS w Godzieszach Wielkich (trasa piesza ok. 8 km, czas ok. 4 godzin). * Trasa 12: start przy stacji PKP w Czekanowie (trasa kolejowa Kalisz Ostrów Wielkopolski) Lewków (zwiedzanie pałacu) Michałków (widok na lotnisko) Kołłątajew zakończenie przy stacji PKP w Czekanowie (trasa piesza ok. 9 km, czas ok. 5 godzin). * Trasa 13: start z pętli KLA w Szałem wzdłuż Ogrodów Działkowych Relaks w kierunku Chełmc Chełmce (kościół i wieża telewizyjna) Wolica (szpital) zakończenie na przystanku KLA w Wolicy (trasa piesza ok. 5 km, czas ok. 3 godzin).

19 Przede mną Bursztynowy Szlak Rozmowa z Romanem Wesołowskim, kaliskim kurierem Ile miast partnerskich Kalisza już Pan odwiedził? Hautmont jest szóstym. Jako pierwsze odwiedziłem Martin na Słowacji i Kamieniec Podolski na Ukrainie. Wyjazd do Francji był moją trzecią wyprawą. Po drodze odwiedziłem także Erfurt i Hamm w Niemczech oraz La Louviere w Belgii. Wyjazdy i dostarczanie okolicznościowej poczty do władz miast partnerskich są moim sposobem na uczczenie 750-lecia lokacji Miasta Kalisza. Interesuję się sprawami miasta, historią, turystyką. Na co dzień jestem listonoszem. Codziennie przejeżdżam na rowerze 30 kilometrów. Pomyślałem, że połączę pasje zawodowe i hobby: do miast partnerskich Kalisza dostarczę okolicznościowe listy intencyjne. Pomysł zyskał aprobatę władz miasta. Jak Pan się przygotowuje do wyprawy? Przed wyjazdem przyzwyczajam organizm do większego wysiłku, przejeżdżam ponad sto kilometrów dziennie. Jednak ważniejsza od fizycznej jest kondycja psychiczna. Przez wiele miesięcy przeglądam mapy, informatory, strony internetowe poświęcone podróżom rowerowym. Czytam o kraju, do którego się wybieram, o miejscowościach, jakie znajdą się na trasie. Nie wolno ani przez chwilę zwątpić w cel i sens wyprawy, w to że się ona uda. Nie dopuszczam do siebie takiej myśli, nie waham się. Postanowiłem, że dostarczę pocztę rowerową do ośmiu miast partnerskich Kalisza. I tak zrobię. Skoro zadeklarowałem, że w 15. dniu wyprawy dostarczę pocztę do Hautmont, to ten termin jest najważniejszy. Jak wygląda Pana dzień w podróży? Wstaję o szóstej. Czasem, gdy odczuwam większe zmęczenie, robię sobie święte pół godziny i wstaję później. Jeśli śpię pod namiotem, potrzebuję około dwóch godzin na śniadanie, wysuszenie namiotu, pakowanie itp. Ruszam o godzinie ósmej. Jadę w tempie spacerowym, ok kilometrów na godzinę, choć zdarzało mi się zjeżdżać z gór z prędkością przekraczającą 60 kilometrów na godzinę. Najczęściej przejeżdżam dziennie sto kilometrów. Zdarza się jednak, że znacznie przekraczam tę normę przed rokiem, gdy wracałem do domu, kręciłem 180 kilometrów jednego dnia. Od godziny 18 szukam miejsca, gdzie mógłbym spędzić noc. Jeśli nie uda mi się znaleźć niedrogiego pensjonatu lub kempingu, nocuję w lesie, na uboczu, poza wsią. Szukam miejsca, w którym moimi towarzyszami mogą być jedynie leśne zwierzęta, a nie ludzie. Pory posiłków reguluje mój organizm. Gdy jestem głodny, sięgam po przekąskę. Jest to najczęściej baton wysokoenergetyczny. W podróży dieta jest mało urozmaicona, bogata w węglowodany. Wiozę ze sobą małą butlę gazową, na której gotuję wodę. Rano najczęściej przyrządzam płatki Roman Wesołowski we Francji Fot. z archiwum BIM owsiane z dużą ilością rodzynek. Zalewam je wodą. Wiozę słodzik, a nie cukier. Przy pakowaniu liczy się każdy dekagram. Bagaż nie może przekraczać 40 kilogramów. A przecież w sakwach wiozę też namiot, śpiwór, materiały promujące Kalisz. Na suchy prowiant, zmienną odzież i środki higieny nie zostaje wiele miejsca. Co drugą, trzecią noc staram się spać w zajazdach, gospodach. Tam mam wszelkie wygody i przed wyjazdem normalne ciepłe śniadanie. Na trasie nocuję niekiedy u znajomych, korzystam z gościnności przyjaciół Kalisza z miast partnerskich. Podróżuję skromnie. Swoimi wyprawami pokazuję, że można przejechać Europę, mając niezbyt zasobną kieszeń. Jak organizm znosi tak duży wysiłek? Najtrudniejsze jest pokonanie terenów wyżynnych. Jednak nie skracam zaplanowanej na dany dzień trasy. Nie pozwalam sobie na słabość. Gdy jestem zmęczony, przekonuję sam siebie, że trasa jest do pokonania i dam radę. Za dzień, dwa będzie łatwiej. Nie zrażają mnie także zmienne warunki pogodowe. Jako listonosz jeżdżę na rowerze także jesienią i zimą. Zdarza się, że przez kilka godzin jestem przemoczony, suszy mnie wiatr. Po kilku dniach jazdy pojawia się ból kręgosłupa, mięśni nóg. Trzeba to po prostu przetrzymać. Oczywiście wiozę ze sobą apteczkę, a w niej maści, środki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe. Dotychczas nie odniosłem poważniejszej kontuzji. Które miejsce szczególnie Pana zachwyciło? Dokąd chciałby Pan wrócić? Chciałbym pojechać jeszcze raz na Wschód, na Ukrainę. Są to piękne okolice, zachwyciły mnie, mimo że drogi były bardzo trudne. Jednym z najpiękniejszych szlaków rowerowych jest trakt w dolinie Mozeli w Niemczech. Przejechałem 80 kilometrów wzdłuż brzegów tej rzeki. Przepiękna trasa. W Holandii sieć dróg rowerowych jest tak rozbudowana, że pobłądziłem. Podczas wypraw moim celem nie jest poznanie wielkich aglomeracji, unikam dużych miast. Podróżuję drogami o mniejszym natężeniu ruchu. Gdy coś mnie zainteresuje, zatrzymuję się, zwiedzam. Poznaję zamki, dworki, parki, malowniczo położone wioski. Przyglądam się życiu mieszkańców. Samotne podróże, zwłaszcza w obcych krajach, uczą pokory. Poza granicami Polski przejechałem na rowerze ponad 6 tysięcy kilometrów. Wiele osób pozdrawia mnie, chce porozmawiać, pomóc. Pewien Holender, widząc, że zboczyłem z trasy, przejechał wraz ze mną 15 kilometrów, by wyprowadzić mnie na właściwą drogę. Zdarzało się, że gdy w pobliżu nie było pola namiotowego oferowano mi nocleg w obejściu. Niestety, przeszkodą w komunikacji jest moja mała znajomość języków obcych. Nigdy na trasie nie spotkały mnie żadne nieprzyjemności. Nie czułem się zagrożony. Po zwiedzeniu kilku krajów nadal uważam, że Polska jest piękna, atrakcyjna dla turystów. Zawsze, gdy wyjeżdżam w dłuższą trasę, tak ją planuję, by kilka dni poświęcić na zwiedzanie rodzinnego kraju. Polskim miastom i miasteczkom poświęcam więcej uwagi niż zagranicznym. Zaplanował Pan już kolejną wyprawę w 2009 roku rusza Pan do Holandii i Wielkiej Brytanii. Chciałbym uczcić 1850-lecie Kalisza. Wymyśliłem już nazwę wyprawy: Od Bałtyku do Adriatyku Szlakiem Bursztynowym. Moim marzeniem jest, by Kalisz stał się jednym z najważniejszych miast na bursztynowym szlaku rowerowym. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Iwona Cieślak Roman Wesołowski jest kaliszaninem. Ma 45 lat. Od ponad dwudziestu lat jest pracownikiem Poczty Polskiej. Od początku do dziś pracuje na stanowisku listonosza. Jest członkiem Klubu Turystki Kolarskiej Cyklista, działającego przy PTTK w Kaliszu, ma za sobą tysiące kilometrów pokonanych na rowerze podczas między innymi pielgrzymki na Jasną Górę (150 kilometrów), wyjazdu do Gdańska w celu złożenia kwiatów pod pomnikiem poległych pocztowców (366 kilometrów), wyjazdu Poczty Rowerowej z okazji 750-lecia lokacji miasta Kalisza do Kamieńca Podolskiego (Ukraina) 2000 kilometrów oraz do Martina (Słowacja) 1000 kilometrów. Podczas ostatniej wyprawy od 13 czerwca do 11 lipca przejechał 3120 kilometrów. W drodze do Hautmont we Francji odwiedził również inne miasta partnerskie Erfurt i Hamm (Niemcy) oraz La Louviere (Belgia).

20 Młodzież na wędrownych szlakach Danuta Urbaniak szlaki turystyczne Szkolny ruch turystyczno-krajoznawczy jako jeden z głównych nurtów krajoznawstwa uznany jest za istotny czynnik wychowania patriotycznego i obywatelskiego. Jego znaczenie w procesie edukacji podkreślił między innymi wybitny pedagog profesor Kazimierz Denek, ukazując podejmowane w tym zakresie działania wychowawcze jako podstawową formę aktywności o charakterze ponadczasowym. Historia ruchu krajoznawczo-turystycznego młodzieży sięga w Polsce roku 1919, kiedy to powołano Sekcję Krajoznawstwa Młodzieży Szkolnej PTTK pod przewodnictwem Leopolda Węgrzyna. Początki Kaliskiego Oddziału PTTK datowane są na lata 40. ubiegłego wieku. Od tego czasu działania placówki przybierały różne formy, począwszy od organizowania spacerów po najbliższej okolicy, po planowanie i realizację dalszych wycieczek, rozwijanie zainteresowań młodzieży w rozmaitych sekcjach oraz przygotowywanie jej do udziału w turniejach wiedzy turystyczno-krajoznawczej. Zakres zadań Kaliskiego Oddziału obejmuje także prowadzenie obozów szkoleniowych dla młodych organizatorów turystyki oraz cyklicznych rajdów propagujących tematykę krajoznawczo-turystyczną. Najstarszy rajd kaliski Najstarszym spośród kaliskich przedsięwzięć tego typu jest liczący już 42 lata Młodzieżowy Rajd im. Marii Dąbrowskiej. Pomysł na jego zorganizowanie podał Wincenty Pawlaczyk, zasłużony działacz PTTK, wieloletni prezes i członek zarządu, wspierający swoją wiedzą i doświadczeniem pracę Kaliskiego Oddziału. Trasy rajdu, nazywane imionami dzieci państwa Niechciców z Nocy i dni Agnieszki, Emilki i Tomaszka, wiodą przez miejsca związane z pobytem pisarki w Kaliszu. W tegorocznej edycji przygotowano między innymi konkurs twórczości poetyckiej i literackiej związany z Marią Dąbrowską oraz plastyczny pt. Kwiaty dla Marii Dąbrowskiej. Zwiedzanie dworku w Russowie, w którym żyła pisarka to jeden z ważniejszych punktów programu na rajdowym szlaku. Uroki zimy i topienie Marzanny Do najstarszych spośród kaliskich rajdów należy także ten odbywający się pod hasłem Uroki zimy. Organizowany w tym roku po raz 29. przez Koło PTTK nr 83 przy Wojewódzkiej Komendzie Policji w Kaliszu, za swojego komandora ma od zawsze Grzegorza Serbakowskiego. Oprócz konkursu krajoznawczego rajdowicze muszą wykazać się znajomością udzielania pierwszej pomocy, mają także okazję sprawdzić swoje możliwości w konkursie strzeleckim, obejrzeć tresurę psów policyjnych lub przejechać się radiowozem, co najbardziej cieszy najmłodszych uczestników zabawy. Rajdem z równie długą tradycją, ale o innym charakterze jest Topienie Marzanny. Po raz pierwszy hasło to ujrzało światło dzienne w marcu 1978 roku, a celem tego przedsięwzięcia oprócz przypomnienia dawnych obrzędów powitania wiosny jest także popularyzacja aktywnych form rekreacji i wypoczynku. Przez kilka lat meta tego Rajdy uczą i bawią Fot. z archiwum PTTK w Kaliszu rajdu znajdowała się w stanicy WOPR nad zalewem Szałe, a rolę jego komandora pełnił Zbigniew Musisz. Od początku lat 90. ubiegłego stulecia funkcję tę pełni Beata Muszyńska, natomiast gospodarzem imprezy jest Szkoła Podstawowa nr 1 w Kaliszu. Rajdy o charakterze patriotycznym Rajd Szlakami Powstania Wielkopolskiego przygotowywany jest od 2005 roku przez SKKT PTTK w Szkole Podstawowej im. Powstańców Wielkopolskich w Szczypiornie, a rolę jego komandora pełni Agnieszka Kieszkowska. Celem przedsięwzięcia jest upamiętnienie jedynego zwycięskiego polskiego powstania i wspomnienie osób, które poległy w walce z zaborcą. Drugi z rajdów o charakterze patriotycznym, powstały z inicjatywy Mateusza Przyjaznego, obecnego prezesa Kaliskiego Oddziału PTTK, odbywa się pod hasłem: Wolności się nie otrzymuje, wolność się bierze!. Od 11 listopada 2002 roku obok kombatantów, pocztów sztandarowych i władz miasta rajdowicze z transparentami i flagami oraz w strojach z epoki gromadzą się przed kaliskim ratuszem. Oprócz budzenia świadomości narodowej młodzież poznaje historię i piękno miasta oraz doskonali wiedzę o regionie. Bogata historia naszego regionu zachęciła także SKKT PTTK przy Gimnazjum w Kościelnej Wsi do zorganizowania Rajdu Od Sasa do Lasa, upamiętniającego bitwę pod Kaliszem w 1706 roku pomiędzy królem Augustem II Mocnym a zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego. Pieczę nad jego przygotowaniami objęła Barbara Wiktorowicz, opiekunka SKKT. W listopadzie tego roku odbędzie się trzecia edycja rajdu. Jego obsługą zajmują się nauczyciele i przedstawiciele miejscowego urzędu gminy, a także przodownicy turystyki pieszej i przedstawiciele PTTK w Kaliszu. Rajdy szkolne w Opatówku Bardzo popularne wśród młodzieży i nie tylko, są rajdy Barwy Jesieni i Rajd Ogrodników, organizowane przez Zespół Szkół im. Stanisława Mikołajczyka w Opatówku. Rajd Barwy Jesieni zapoczątkowany został w 1992 roku przez Kaliski Oddział PTTK wespół z Regionalną Pracownią Krajoznawczą, a obowiązki komandora przyjął wtedy Grzegorz Serbakowski, ówczesny wiceprezes Oddziału. Główne cele tego przedsięwzięcia to: popularyzacja turystyki pieszej i kolarskiej, budzenie wrażliwości na piękno przyrody, a także promowanie edukacji regionalnej, poznawanie piękna ziemi kaliskiej. Drugą wielką imprezą, gromadzącą ponad 300 osób i przygotowywaną również przez Zespół Szkół im. Stanisława Mikołajczyka w Opatówku, jest Rajd Ogrodników. Towarzyszy on wiosennym targom rolniczo-ogrodniczym i działkowym. W tym roku miała miejsce IX edycja tego rajdu. Jego uczestnicy mają do wyboru kilka tras wszystkie wiodą do Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, gdzie jego kustosz przybliża zwiedzającym dzieje manufaktury i zgromadzonych eksponatów. Szlakiem kaliskich zabytków Szczególne znaczenie dla naszego miasta ma Rajd Szlakami Zabytków, towarzyszący Dniu Ochrony Zabytków. Jego celem jest popularyzacja zabytków i przybliżenie idei ich ochrony. Jak w każdym rajdzie, tak i w tym przypadku promowane są formy aktywnego wypoczynku i upowszechnianie krajoznawstwa. Rozstrzygany jest także konkurs pt. Dotyk przeszłości, obejmujący wiedzę z zakresu historii miasta. Rolę komandora rajdu pełni Jarosław Dolat, kustosz Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, a po trasach oprowadzają uczniowie Liceum Plastycznego w Kaliszu i studenci ochrony dóbr kultury kaliskiego wydziału Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz członkowie Bractwa Rycerskiego w Kaliszu. Jako eksperci występują na mecie rajdu przedstawiciele Koła Przewodników: Elżbieta Siarkiewicz, Stanisław Staszak, Zenon Florczyk i Stefan Szymczak, którzy umożliwiają również chętnym oglądanie miasta z wieży ratuszowej. Rajdowi patronuje Wydział Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Kaliszu.