SPIS TREŚCI. Jacek Sołtys SAMOORGANIZACJA PRODUCENTÓW ROLNYCH I INNYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH...9

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI Jacek Lendzion, Jacek Sołtys MODELE I KONCEPCJE ROZWOJU PRZEMYSŁU... 3 Modelowe drogi postępowania władz lokalnych w dążeniu do rozwoju obszaru swego działania... 3 Koncepcje rozwoju przemysłu w obszarze NML...5 Promocja lokalnej przedsiębiorczości... 6 Jacek Sołtys SAMOORGANIZACJA PRODUCENTÓW ROLNYCH I INNYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH...9 Jacek Sołtys KONCEPCJE ROZWOJU TURYSTYKI...11 Predyspozycje i kierunki rozwoju turystyki w obszarze NML...11 Tworzenie podstaw organizacyjno - informacyjnych rozwoju turystyki...13 Tworzenie nowych produktów turystycznych Tworzenie wizerunku i promocja turystyczna obszaru Działania w sferze kształtowania przestrzeni Koncepcja rozwoju agroturystyki...21 "Ekologizacja" i przystosowanie do agroturystyki wsi Jacek Lendzion, Bogna Lipińska (współpraca) "MIASTECZKO Z CHARAKTEREM" I INNE DZIAŁANIA NA RZECZ REWITALIZACJI HISTORYCZNO-KRAJOBRAZOWYCH UKŁADÓW PRZESTRZENI I OBIEKTÓW...25 Jacek Lendzion ROLNICTWO EKOLOGICZNE - szansa dla Ziemi Nowomiejskiej...29 Ogólne zasady rolnictwa ekologicznego Kryteria rolnictwa ekologicznego...30 Etapy powstawania gospodarstwa Jacek Lendzion WYKORZYSTANIE BIOMASY JAKO ODNAWIALNEGO ŹRÓDŁA ENERGII Jacek Lendzion GOSPODARKA ODPADAMI Gospodarowanie odpadami wg. aktualnego stanu prawa Rozwiązanie systemu ZGO możliwe do wdrożenia w Obszarze NML...41

2 Przedstawiane w tej części studia modeli i koncepcji przyszłych struktur i działalności, które mogą rozwinąć się w obszarze, zostały wybrane spośród wielu możliwych, głównie ze względu na kryterium praktycznych szans kształtowania wizerunku Obszaru NML jako jednego z prekursorów we wdrażaniu idei rozwoju ekologicznie i ekonomicznie zrównoważonego. Jacek Lendzion, Jacek Sołtys MODELE I KONCEPCJE ROZWOJU PRZEMYSŁU Modelowe drogi postępowania władz lokalnych w dążeniu do rozwoju obszaru swego działania W literaturze wskazuje się na trzy typowe, modelowe drogi (sposoby) postępowania władz lokalnych w dążeniu do rozwoju obszaru swego działania 1 Pierwsza droga, zwana strategią szukaj i znajdź (seek and find) opiera się na inicjatywach władz lokalnych, polegających na szukaniu inwestorów z zewnątrz, najczęściej dużych firm spoza kraju, które chciałyby podjąć działalność gospodarczą na terenie miasta czy gminy. Droga ta ma następujące zalety: - daje władzom lokalnym szanse działania na własną rękę (niezależnie od woli i możliwości rozwoju miejscowych podmiotów gospodarczych), na podstawie rozeznania swoich potrzeb i atutów rozwojowych obszaru, - pozwala pokonać barierę braku własnych środków kapitałowych, - rodzi nadzieję na rozwój obszarów dotychczas zapóźnionych gospodarczo, ale posiadających pewne atuty interesujące dla inwestorów zewnętrznych (np. tania siła robocza, tanie grunty, czyste środowisko przyrodnicze itp.) Wady tej drogi to: - nieraz niedostatek oddziaływań mnożnikowych na rozwój obszaru, gdyż, jak wynika z doświadczeń innych krajów, pozyskiwane są często przedsięwzięcia o niezbyt zaawansowanym poziomie techniki, mniejszej (niż oczekiwano) skali itp., - niebezpieczeństwo powstania nie poddających się sterowaniu, przypadkowych (czasem istotnych negatywnych) efektów zewnętrznych w strukturze społeczno-gospodarczej obszaru i zagospodarowaniu przestrzennym, co w przyszłości prowadzić może nawet do konfliktów rozwojowych. Omawiana droga wymaga wysoce rozwiniętej samorządności władz terytorialnych i zdecydowanej otwartości względem napływu obcego kapitału. Żeby była skuteczna, musi trafiać na grunt dobrze przygotowany, zwłaszcza pod względem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, prawa własności oraz przepisów z tymi dziedzinami związanych. Dla realizacji tej drogi działania potrzebne są informacje o szeroko rozumianych walorach (zasobach) gminy wraz z opisem ich cech jakościowych, rozmieszczania, dostępności itp. oraz o okolicznościach, które pozwolą te walory spożytkować, tzn. przekształcić warunki rozwoju w czynniki rozwoju. Należy tu: uporządkowanie spraw własnościowych, wypracowanie zasad adaptacji zewnętrznego kapitału, odpowiednie systemy organizacyjne, instytucjonalne i informacyjne, a także określony udział władz lokalnych (przedsiębiorstw komunalnych) we wspólnych przedsięwzięciach budowy infrastruktury i zagospodarowania przestrzeni. Szczególnie ten ostatni czynnik wart jest podkreślenia. Wśród wielu oczekiwań potencjalnych inwestorów, przeważająco natury ogólniejszej, a więc skierowanych raczej w stronę władz krajowych, na pierwszym miejscu czynników atrakcyjności obszaru znajduje się stopień rozwoju lokalnej infrastruktury, zwłaszcza transportowej i telekomunikacyjnej. 2 1 zob. np. L. Wojtasiewicz, Czynniki rozwoju lokalnego - nowe ujęcia metodologiczne, /w/ Problematyka rozwoju lokalnego w warunkach transformacji systemowej, Biuletyn KPZK PAN nr. 177, Warszawa por. P. Swianiewicz, Przyciąganie inwestycji jako element samorządowej polityki rozwoju ekonomicznego, /w/ Samorząd Terytorialny nr. 12, Warszawa Autor przytaczając wyniki szeregu badań wskazujących ogólnie 3

3 Druga droga - sposób działania władz lokalnych - to stwarzanie przez nie maksymalnych ułatwień dla istniejących i nowo powstających rodzimych firm. Chodzi m. in. o strategię tworzenia tzw. - inkubatorów i centrów postępu technicznego. Ideą tej strategii jest tworzenie maksymalnych ułatwień zwłaszcza w początkowym okresie istnienia firmy. Jej zalety to: - duże możliwości dostosowania rozwiązań wspierania rozwoju do specyfiki miejscowych warunków, - możliwość dywersyfikacji istniejącej struktury podmiotów gospodarczych i sharmonizowania ich działalności z potrzebami lokalnego rynku. Wada: inkubatory pomagają wprawdzie firmom w okresie startowym, ale nie mogą pomóc w sytuacji braku podstawowego kapitału, nie mogą też swej pomocy świadczyć zbyt długo. Zdarza się, że firmy przyzwyczajają się do ułatwień stwarzanych przez inkubator (swego rodzaju cieplarnianych warunków) i nie są w stanie sprostać samodzielnemu, efektywnemu bytowi. W sumie inkubatory wydają się skuteczne przy pewnych zasobach kapitałowych potencjalnych inwestorów i tylko dla inwestycji trafionych, tj. tych, które po okresie ochronnym potrafią samodzielnie utrzymać się na rynku z dobrym efektem ekonomicznym. Omawiana droga postępowania wymaga sprzyjających warunków systemowych gospodarki. Są nimi: równouprawnienie sektorów gospodarki, pomoc kredytowa, ochrona celna rodzimej działalności gospodarczej, stabilność waluty i inne czynniki skłaniające do inwestowania. Lokalne czynniki aktywizujące to wszelkie ułatwienia, np.: ulgi podatkowe, poręczenia władzy lokalnej w staraniach o kredyt inwestycyjny, ułatwienia w zakupach czy dzierżawach majątku, przejmowanie kosztów szkoleń pracowników, a także kosztów marketingu, badań, a nawet promocji i reklamy. Jednocześnie w całości tych zadań, jak wynika z monitoringu gmin, obecnie okazuje się ważniejsze zapewnienie warunków do trwania firm niż do ich powstania. W konsekwencji liczącym się czynnikiem rozwoju lokalnego są wszystkie działania ułatwiające firmom dostosowanie się do zmieniającej się sytuacji w makroukładzie i w warunkach lokalnych. Trzecia droga rozwoju lokalnego, najbardziej atrakcyjna, ale też najtrudniejsza w realizacji, to ożywienie i przebudowa gospodarki na zasadzie podjęcia kompleksowego programu władz rządowo-samorządowych w kierunku innowacji. Ta linia działania nawiązuje do dość nowej koncepcji planowania regionalnego w krajach zachodnich, zakładającej, że aktywizować lub rekonstruować gospodarkę można dziś jedynie przez rozwój przemysłów wysokiej techniki. W warunkach polskich należało by je rozumieć szerzej, jako przemysły oparte na innowacjach. Idea postępowania sprowadza się do: - stworzenia kapitału innowacyjnego, - zapewnienia infrastruktury lokalnej, sprzyjającej powstawaniu przemysłów opartych na innowacjach lub wskazania, jak tę infrastrukturę stworzyć, - sformułowania programu przebudowy gospodarki (ujętego w dokumentach władz) i strategii rozwoju. Źródeł kapitału innowacyjnego na ogół upatruje się nie tyle w profesjonalnych przedsięwzięciach wysokiej techniki (jakich zresztą raczej w Polsce nie ma, a trudno zakładać w tym zakresie bezpośrednią pomoc zagraniczną), ile w kapitale prywatnych partnerów tworzących odpowiednie spółki oraz, co bardzo ważne, w regionalnych bankach rozwoju. Regionalne banki rozwoju mogłyby wspomagać m. in. jednoosobowe przedsiębiorstwa tzw. przemysłu garażowego młodych i zdolnych ludzi. Źródłem kapitału mogłyby być też środki firm tradycyjnych, poszukujących alternatywnych programów produkcji jako zabezpieczenia się na wypadek zmian rynkowych. Nie można również pomiąć roli funduszów rządowych i gwarancji rządowych. Ważne są instytucje publiczne w rodzaju korporacji rozwoju inicjatyw gospodarczych, a także porozumienia między regionami różnych na niewysoki wpływ władz lokalnych na możliwość przyciągnięcia inwestora i na tym tle na rolę infrastruktury, jako głównego czynnika, który jednak pewne szanse stwarza, pisze w konkluzji:..ogólna dbałość o rozwój infrastruktury miejskiej może być niejednokrotnie bardziej efektywna niż bezpośrednie zaangażowanie w działania mające na celu przyciąganie inwestycji. 4

4 państw. Przy tym wszystkim musi być zapewniony dostęp do źródeł wiedzy technicznej know-how oraz doradztwo w zakresie zarządzania, w czym ważna jest pomoc zagraniczna i badania własne (finansowane przez rząd) zorientowane na potrzeby rynku. Przyjmuje się, że właśnie w wyniku zetknięcia się wiedzy o szansach terenu z kapitałem innowacyjnym następuje zapoczątkowanie powstawania nowych przedsiębiorstw, dlatego moment ten odgrywa rolę detonatora procesu restrukturyzacji gospodarki. Koncepcje rozwoju przemysłu w obszarze NML W sytuacji obszaru NML zasadne wydają się następujące kierunki działania: Działania na rzecz pozyskania zewnętrznych inwestycji przemysłowych (strategia szukaj i znajdź ), przy czym widzieć tu można nawet dość skrajne typy przemysłu z punktu widzenia technologii i związanych z tym kwalifikacji siły roboczej: - wysoko zaawansowane technologie produkcji, zwiększające konkurencyjność na rynku krajowym i zagranicą, kształtujące wizerunek obszaru nowoczesnego, - możliwie proste lub tzw. pośrednie (w sensie proporcji nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej w maszynach/automatach) technologie wytwarzania - ukierunkowane na wyroby ogólnie pracochłonne, zwłaszcza dające zatrudnienie kobietom nieposiadającym szczególnych kwalifikacji zawodowych Typy te wyznaczają nie tylko spektrum możliwości, w obrębie którego poszukiwać należy inwestora, ale oznaczać może strategię równoległego poszukiwania inwestorów, dokładnie odpowiadających obu wyróżnionym typom. Pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych w zaawansowane technologie niekoniecznie musi się wiązać z tworzeniem nowych zakładów. Poprzez inwestycje kapitału z zewnątrz można też unowocześniać technologicznie istniejące zakłady. Możliwe też jest uruchomienie w pierwszym okresie produkcji nie wymagającej zbyt wysokich kwalifikacji i wraz z ich podnoszeniem stopniową zmianę / rozszerzenie profilu. Promocja lokalnych małych i średnich przedsiębiorstw obejmująca: - tworzenie nowych firm - umacnianie firm już istniejących i ich rozwoju, w tym przekształcanie się części z małych w średnie, a średnich w duże i dotycząca firm działających na dwóch rodzajach rynków: - głównie zewnętrznym - lokalnym (ze szczególną uwagą na firmy oferujące na rynku lokalnym podstawowe produkty w silnej konkurencji z dużymi podmiotami zewnętrznymi lub o popycie ograniczonym niską siłą nabywczą). Wydaje się, że promocja lokalnej przedsiębiorczości będzie bardziej dotyczyć umacniania istniejących firm, niż tworzenia nowych. Większość osób przedsiębiorczych, mających odpowiednie predyspozycje, zapewne już firmy założyła. Przygotowywać do tworzenia nowych wciąż jednak trzeba, choćby ze względu na nowe roczniki wchodzące w wiek produkcyjny. Poza tym brak jest rozeznania, jaka część osób chętnych i predysponowanych do założenia firmy nie mogła tego uczynić z braku kapitału. W obu strategiach (poszukiwania inwestora zewnętrznego i promocji lokalnej przesiębiorczości) osiąganie celów związanych z trwałym wzrostem zatrudnienia i dochodów ludności, powiązane być powinno (i może) z dywersyfikacją i znacznym unowocześnieniem struktury gospodarczej Obszaru. Chodzi zwłaszcza o większą: - różnorodność i nowoczesność produktów sprzedawanych przez firmy Obszaru (wzrost wartości sprzedaży, zabezpieczenie przed wahaniami koninktury na określone produkty, np. wyroby drzewne) - różnorodność potrzebnych zawodów i kwalifikacji pracowniczych. - nowoczesność i trwałość majątku wytwórczego i technologii 5

5 Promocja lokalnej przedsiębiorczości Promocja lokalnej przedsiębiorczości może obejmować następujące rodzaje działań: - Szkolenia - o różnym zakresie: dla zamierzających uruchomić małą firmę oraz prowadzących już małe, a także średnie firmy - Ułatwienie odbycia praktyki w firmach o podobnym profilu działalności - Doradztwo gospodarcze (w tym marketingowe) i technologiczne dla osób prowadzących lub zamierzających podjąć działalność gospodarczą - Gwarancje kredytowe i niskooprocentowane pożyczki w ramach Funduszu, który powinien zostać utworzony - Ulgi (i okresowe zwolnienia, np. w podatku od nieruchomości, czynszach i in.) - Inna pomoc dla podmiotów, zwłaszcza rozpoczynających działalność, w formie obsługi prawnej i księgowej, wynajmu lokali, udostępnia środków łączności, wypożyczaniu narzędzi, urządzeń oraz środków transportu - czyli działania składające się na program inkubatora przedsiębiorczości - Popularyzowanie działań osób, którym się powiodło w podjęciu działalności gospodarczej na własny rachunek. ad 1) Szkolenia Powinny obejmować co najmniej kilka propozycji i minimum dwa poziomy: I. Wprowadzenie do biznesu czyli Jak założyć i prowadzić własną firmę (np. ok. 50 godz.) II. Szkoła biznesu i marketingu (np godz.) - szerszy zakres zagadnień, dla prowadzących już firmy oraz ewentualnie krótsze szkolenia, warsztaty, treningi wąskotematyczne dla prowadzących firmy, ukierunkowane na zagadnienia, w których występują problemy (np. niedostatek wiedzy, umiejętności lub inne). Jako cel szkolenia I poziomu widzieć można nie tylko zdobycie odpowiedniej wiedzy, ale również: - ujawnienie predyspozycji do zarządzania, podejmowania strategicznych decyzji, pracy w zespole (lub ich braku), - weryfikację pomysłu na firmę (utwierdzenie w zamierzeniu, jego modyfikacja lub rezygnacja). Udział w szkoleniu powinien być całkowicie lub częściowo odpłatny. Bezrobotnym należy zapewnić możliwość pokrycia kosztów za pomocą bonu szkoleniowego fundowanego przez Fundusz Pracy. Nie należy jednak liczyć na duże zainteresowanie bezrobotnych uruchomieniem własnej działalności gospodarczej (chyba, że bezrobotnych absolwentów). ad.2) Umożliwienie odbycia praktyki w firmach o podobnym profilu działalności Możliwość odbycia praktyki w firmie o podobnym profilu działalności w innej części kraju lub zagranicą powinna stanowić istotną pomoc dla osób już prowadzących działalność gospodarczą, jak również tych, które taką działalność zamierzają podjąć. Uczestnik praktyk powinien mieć możliwość zapoznania się z ekonomicznymi, organizacyjnymi i technicznymi aspektami prowadzenia działalności gospodarczej w wybranej dziedzinie. Miejsce odbywania praktyk należy wybierać tak, aby odbywający praktyki nie był traktowany jako potencjalny konkurent. Firma, w której odbywana jest praktyka, powinna otrzymać zapłatę pokrywaną przez samego praktykanta, a w razie możliwości - częściowo ze środków przeznaczonych na wspieranie przedsiębiorczości. ad.3) Doradztwo dla osób prowadzących lub zamierzających podjąć działalność gospodarczą 6

6 Osoby prowadzące lub zamierzają podjąć działalność gospodarczą powinny mieć możliwość korzystania z doradztwa prawnego, ekonomicznego, organizacyjnego i technicznego. Działalność doradcza powinna być częściowo finansowana z opłat za świadczone usługi, niezbędne jest jednak pozyskanie dodatkowych środków na ten cel. Korzystający z porad powinni za nie płacić według ustalonego cennika. Opłaty te w początkowym okresie nie powinny być duże, aby zachęcać zainteresowanych do korzystania z tej formy pomocy. Bezrobotni zamierzający korzystać z porady powinni mieć możliwość korzystania z bonu refundowanego z Funduszu Pracy w części przeznaczonej na szkolenia dla osób, które zamierzają podjąć działalność gospodarczą. ad. 4) Gwarancje kredytowe i niskooprocentowane pożyczki w ramach Funduszu, który powinien zostać utworzony i prowadzony przez ORZN Prace nad uruchomieniem funduszy tego typu na poziomie lokalnym podjęto w latach w ramach realizacji przez Fundusz Współpracy Programu Inicjatyw Lokalnych, m. in. w Nidzicy, Działdowie, Dzierzgoniu, Wicku. Fundusz z reguły nie ma osobowości prawnej, ale funkcjonuje jako wewnętrzna jednostka organizacyjna instytucji tworzącej go. Środki funduszu deponowane są na specjalnym koncie (lokata terminowa) w ramach rachunku instytucji obsługującej fundusz. Istotne dla uruchomienia funduszy są: umowa o współpracy z konkretnym bankiem oraz regulamin (opracowany w porozumieniu z tymże bankiem). Możliwe jest podwyższenie przez bank masy poręczeń ponad kapitał własny funduszu przez zastosowanie tzw. mnożnika kapitałowego (np. na poziomie 2-4, we Włoszech ) 3 ad. 6) Inkubatory przedsiębiorczości powstają najczęściej - i tam mają najlepsze efekty - w miastach o tradycjach przemysłowych, które aktualnie przechodzą kryzys związany z upadkiem branży lub pojedynczego dużego pracodawcy. W małych miastach i na terenach wiejskich, zwłaszcza tam gdzie jest mało przedsiębiorczych podmiotów a bezrobotnych cechuje duża pasywność i niewielkie doświadczenie zawodowe, stsosować należy odmienny typ inkubatora, nastawionego na długotrwałe wspieranie umieszczonych w nim firm lub - odwrotnie, bardzo szybką rotację, w związku z rezygnacją z działalności. Specyfiką takiego inkubatora może być także, co dowiodły doświadczenia autorów, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych przez Gminę lub - lepiej - lokalną agencję rozoju, i to nie tylko w sferze wytwórczości i usług komercyjnych ale także usług o charakterze użyteczności publicznej (np. koncesjonowanych firm prywatnych przejmujących część usług komunalnych, nastawionych na zysk lub jedynie na pełne pokrycie kosztów, tzw. non profit ). Poniżej załączamy przykładowy opis takiego inkubatora. I N K U B A T O R CENTRUM WSPIERANIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Powstanie Inkubatora (Ośrodka) Promocji Przedsiębiorczości w... jest szczególnie wskazane gdyż: - wieś... to stolica gminy, położona centralnie i pełniąca rolę ponadlokalną (ma charakter miasteczka) - istnieje tu prężne środowisko społeczne, m. in. bardzo aktywni politycy lokalni, których inicjatywy zaowocowały już licznymi efektami - istnieje niewykorzystywany obecnie zespół zabudowań b. PGR, nadający się na działalność produkcyjno - usługową, Zadaniem proponowanego inkubatora. ma być wspieranie rozwoju przedsiębiorczości przemysłowej i tradycyjnej (rzemiosła) oraz - co jest jego specyfiką - szeroko rozumianych usług, w tym takich za które odpowiadała dotąd gmina. 3 P. Gradziuk, B. Klimczuk: Założenia funkcjonowania funduszy gwarancyjnyc na terenie Zamojszczyzny. [w:] Strategia rozwoju gmin wiejskich, Wybrane materiały z konferencji podsumowujących Program Gmina Kiekrz 7-10 IX 1995, Ciechocinek VI 1996, Wydawnictwo SGGW 7

7 Cele szczegółowe do osiągnięcia to: - podnoszenie kwalifikacji,uzyskiwanie nowych zawodów dla bezrobotnych mających niskie kwalifikacje i ograniczone możliwości kapitałowe - rozwój przemysłu i rzemiosł nie degradujących środowiska - zagospodarowanie niszczejących obiektów - stworzenie warunków dla lokalizacji firm spoza gminy Formy działania: - organizowanie szkoleń i kursów w zakresie rzemiosł tradycyjnych - pomoc w zakupie sprzętu dla osób podejmujących indywidualną działalność w wyuczonym zawodzie - udostępnienie sprzętu osobom,które nie moga prowadzić samodzielnej działalnosci - doradztwo marketingowe, finansowe, prawne - organizowanie wystaw,targów,konferencji - zapewnienie powierzchni biurowej, produkcyjnej, magazynowej - promowanie przedsiębiorczości wśród społeczności lokalnej - promocja wytworzonych wyrobów Podstawowe elementy Inkubatora A. Zarząd (kierownik), elementarne usługi administracyjne (sekretarka, telefon, ksero) i pomocnicze (dozorowanie, sprzątanie) - zatrudnienie 2 etaty, - dwa niewielkie pomieszczenia w bud. administracyjnym b. Zakładu PGR B. Zespół pomieszczeń dla małych przedsiębiorstw a/.w budynku hali produkcyjnej b. ZN PGR - preferowane będą przedsiębiorstwa zatrudniające większą ilość bezrobotnych b. pracowników PGR oraz świadczące usługi bądź produkujące na rynek lokalny, w tym obsługujące sektor komunalny (prywatyzowany) b/. w części budynku administracyjnego b. ZN PGR - przedsiębiorstwa wymagające mniejszych pomieszczeń i przyjemniejszego kontaktu z klientem, np.agencja promocji i informacji turystycznej, agencja handlowa (wg. zapotrzebowania zgłoszonego przez Zarząd Gminy) c/.w innych częściach wsi lub gminy - w lokalizacjach dogodnych ze względu na obecne zainwestowanie bądź charakter działalności (wykorzystane budynków w posiadaniu gminy - jako aport wnoszony do inkubatora ) Urząd Gminy uczestniczyłby w pokryciu części kosztów związanych z infrastrukturą i ochroną środowiska, w tym konieczną budową parkingu i sanitariatów. Szacowane minimalne zatrudnienie w inkubatorze na podstawie deklaracji potencjalnych przedsiębiorców oraz ocen Urzędu Gminy dot. popytu na działalność - ok. 35 osób 8

8 Jacek Sołtys SAMOORGANIZACJA PRODUCENTÓW ROLNYCH I INNYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Do wzrostu efektywności firm i producentów rolnych przyczynić się może ich samoorganizacja, m. in. poprzez korzyści wynikające ze współdziałania w zakresie: - organizacji skupu, przetwórstwa i znajdywania odbiorców produktów rolnych, - świadczenia usług produkcyjnych na rzecz rolnictwa, - kooperacji w zakresie produkcji i usług rolniczych oraz pozarolniczych podmiotów gospodarczych, - kojarzenia kapitałów podmiotów gospodarczych i osób fizycznych z obszaru oraz inwestorów zewnętrznych. Forma zrzeszania może być różna, zależna od rodzaju działalności (rolnicza, pozarolnicza): izby gospodarcze, stowarzyszenia zwykłe, zrzeszenia producentów rolnych, kółka i spółdzielnie rolnicze (działające na nowych nie-socjalistycznych zasadach), spółki prawa handlowego. Do zadań tych podmiotów mogłoby należeć: - pełnienie roli samorządu gospodarczego, w tym reprezentowanie (w tym obrona) interesów swoich członków wobec administracji rządowej i samorządów terytorialnych, - działanie na rzecz interesów członków (np. poszukiwanie najkorzystniejszych możliwości zakupu środków produkcji oraz zbytu produktów i usług), - doradztwo dla zrzeszonych podmiotów gospodarczych, - pomoc finansowa, - wspólne działania gospodarcze. Część ww. zadań, zwłaszcza w zakresie doradztwa oraz pomocy w uzyskiwaniu środków finansowych (np. przez poręczanie kredytów) mogłaby pełnić ORZN. Pozostałe zadania na rzecz osób i firm można w rozwinięciu widzieć następująco: - organizowanie kooperacji w zakresie produkcji i usług, - prowadzenie działalności marketingowej, - zapewnienie wspólnej obsługi prawnej i księgowej, - podejmowanie wspólnych przedsięwzięć gospodarczych pozwalających na wykorzystanie korzyści skali: - wspólny zakup większych ilości środków produkcji, - wspólny zakup maszyn i innych środków produkcji o wysokiej niepodzielności technicznoekonomicznej (o zakupie opłacalnym przy dużej skali działalności), - eliminacja pośredników w transakcjach z odbiorcami zainteresowanymi zakupem większych ilości jednorodnego produktu, - wspólne odstawianie produktów do miejsc, gdzie można uzyskać najwyższą cenę sprzedaży, - łączenie kapitałów dla inwestowania w przetwórstwo i przechowalnictwo produktów rolnych. Poza producentami rolnymi, których zrzeszanie się będzie nieodzowne m. in. w związku z integracją z UE, warto, aby potrzebę zrzeszania się rozważyli: - handlowcy (w obronie przed konkurencją wielkich sieci handlowych), - osoby świadczące usługi dla turystów, np. gastronomiczne, agroturystyczne, - inni wytwórcy i usługodawcy, w zależności od specyfiki branży). 9

9 Związki producentów powinny być miejscem zdobywania i wymiany aktualnych informacji rynkowych oraz lokalną giełdą produktów i usług, do której docierają kontrahenci także spoza obszaru. Dla realizacji takiego zadania niezbędne jest nawiązanie sieci kontaktów zewnętrznych. Jakakolwiek z form zrzeszania się wymaga istnienia liderów. Liderów tych mógłby promować lub przynajmniej udzielać im pomocy ORZN. Początkiem tworzenia związków byłoby inicjowanie kontaktów producentów poszczególnych branż, najlepiej przez liderów uczestniczących we wdrażaniu strategii, ewentualnie przez władze gmin lub ORZN. Proces samoorganizacji podmiotów powinien być wspierany przez władze gmin i ORZN. Jednym z istotnych elementów samoorganizacji podmiotów gospodarczych w obszarza NML mogą być też lokalne instytucje samopomocy kredytowej i ubezpieczeniowej takie jak np.: komunalne kasy oszczędnościowe spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (pożyczkowe ) stowarzyszenia kredytu wzajemnego lokalne towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych Niektóre z nich rozwinęły się w Polsce w sieć placówek (SKOK, TUW). Istnieją już przykłady efektywnego funkcjonowania takich instytucji w wielu gminach 4 a nawet sukcesów w promocji rozwoju lokalnego. 4 Omawiane są m. in. w publikacjach M. Kramarz i P. Topińskiego z Fundacji Idealna Gmina. Idee i szerszy kontekst społeczno-ekonomiczny, jak zawsze z wykorzystaniem polskich doświadczeń historycznych, przedstawia S.Bratkowski /w/ Sami Sobie, Biblioteka Nowoczesności, Warszawa.,

10 Jacek Sołtys KONCEPCJE ROZWOJU TURYSTYKI Predyspozycje i kierunki rozwoju turystyki w obszarze NML Aktualny potencjał turystyczny Obszar NML dysponuje dużym potencjale turystycznym. Składają się nań: - Jeziora - w tym największy powierzchniowo akwen województwa toruńskiego (329 ha) - Wielkie Partęczyny ha) z II klasą czystości wód, rozwiniętą linia brzegową, leśnym otoczeniem - Rzeka Drwęca oraz Wel - silnie meandrujące, bardzo atrakcyjne dla turystyki kajakowej. - Lasy - zróżnicowane pod względem składu gatunkowego i wartości przyrodniczych - Atrakcyjność krajobrazu - wysokie walory przyrodniczo - krajobrazowe, duże zróżnicowa-nie rzeźby terenu, w tym wzgórza morenowe i monumentalna dolina Drwęcy, wcinająca się w otaczającą wysoczyznę morenową na m. - Osobliwości przyrody - najbardziej atrakcyjną przyrodniczo i krajobrazowo część obszaru obejmuje Brodnicki Park Krajobrazowy; bogactwo gatunków flory i fauny - Czystość środowiska - Interesujące zabytki architektury w Nowym Mieście Lubawskim (bazylika z najstarszą na Pomorzu polichromią i cennym wyposażeniem, bramy i pozostałości murów obronnych, układ urbanistyczny z rynkiem, dawny kościół ewangelicki) i w Kurzętniku (ruiny zamku kapitału chełmińskiej z przełomu XIII i XIV, kościół z XIV w., historyczny, dobrze zachowany zespół budynków wokół rynku). W Łąkach nieźle zachowane fragmenty muru otaczającego niezabudowaną działkę po klasztorze i kościele - sanktuarium Matki Boskiej Łąkowskiej (obecnie figura w bazylice w Nowym Mieście Lubawskim) - Tradycje miejsc historycznych, w tym związanych z bitwą pod Grunwaldem, odległym stąd o 40 km (zbliżenie wojsk w rejonie Kurzętnika, narada krzyżacka w Bratianie) Przez obszar przechodzi droga krajowa o dużym znaczeniu turystycznym, jako jeden z najdogodniejszych kierunków na Pojezierze Mazurskie z zachodniej części Polski i z Niemiec. Stanowi ona fragment Szlaku Kopernikańskiego i Południowego Szlaku Jezior Mazurskich. Przez obszar NML prowadzą znakowane szlaki turystyki pieszej przez Radomno z Iławy na Pojezierze Brodnickie (tam cała sieć szlaków, poza granicami gmin obszaru NML); z Radomna prowadzi szlak do Nowego Miasta Lubawskiego. W otoczeniu obszaru: pozostała część Pojezierza Brodnickiego, Pojezierze Iławskie z wielkim jeziorem Jeziorak, niedaleko też Pojezierze Mazurskie. Baza turystyczna to: miejsc w domkach kempingowych nad jez. W. Partęczyny (60 % to domki prywatne, pozostałe - OSiR i zakładów pracy); - W Nowym Mieście Lubawskim hotel OSiR 84 miejsca noclegowe, sezonowe schronisko młodzieżowe PTSM w szkole i kwatery prywatne; - 2 zagrody agroturystyczne w gminie Kurzętnik - w gminie Nowe Miasto Lubawskie pokoje do wynajęcia m. in. w Skarlinie, Radomnie oraz coraz liczniejsze domki letnie prywatnych właścicieli spoza obszaru. Baza gastronomiczna to w mieście: 2 restauracje, 10 kawiarni i 2 punkty gastronomiczne; w gm. Kurzętnik całoroczne 3 bary, w Kurzętniku 3 kawiarenki oraz w OSiR Partęczyny sezonowe: restauracja, bar i 3 punkty gastronomiczne tzw. szybkiej obsługi; w gminie wiejskiej Nowe Miasto 11

11 Lubawskie restauracja w Mszanowie, bar w Bratianie i 10 punktów małej gastronomii typu "drink bar" w 8 wsiach. Wypożyczalnie sprzętu turystycznego i rekreacyjnego - możliwość wypożyczenia kajaków, łódek, rowerów wodnych i desek surfingowych w ośrodku wypoczynkowym w OSiR Partęczyny. Inne oferty turystyczne aktualne to: - imprezy sportowe, głównie windsurfingowe na Jez. Skarlińskim, m. in. zawody ogólnopolskie - ośrodki jazdy konnej zajmujące się hodowlą, nauką jazdy i sportem; dla początkujących (zajęcia z instruktorem) oraz zaawansowanych na ujeżdżalni i w terenie; przejażdżki bryczką i powozem po okolicy, wędrówki wozem drabiniastym; organizowanie imprez okolicznościowych; organizowanie kuligów. - festyny sportowo-rekreacyjne organizowane w sezonie co 2 tygodnie w OSiR Partęczyny, cieszące się dużym zainteresowaniem turystów. Ceny w OSiR Partęczyny są jednymi z najniższych na Pojezierzu Brodnickim. Ruch turystyczny Najpowszechniejsze aktualnie formy turystyki - turystyka weekendowa w Partęczynach oraz w okolicznych lasach i nad okolicznymi jeziorami. Gdy był czynny wyciąg narciarski w Kurzętniku, obserwowano duży ruch jednodniowy, m. in. z Torunia. Były także przyjazdy 2 i więcej- dniowe, na które rezerwowane były noclegi w hotelu OSiR w Nowym Mieście Lubawskim, a nawet kwatery prywatne w Kurzętniku. Na pobyt w domkach nad jez. Partęczyny najczęściej przyjeżdżają rodziny z dziećmi, na pole namiotowe młodzież. Udział turystów zagranicznych ok. 6%. Liczba turystów korzystających z noclegów w gm. Kurzętnik , w tym turystów zagranicznych 70. Liczba turystów w sezonie w ośrodku OSiR ogółem Wykorzystanie bazy noclegowej 96%. W Nowym Mieście Lubawskim (wg US) 1500 korzystających, udzielonych noclegów Możliwe formy turystyki Walory przyrodnicze i kulturowe obszaru, jego położenie oraz przechodząca przez obszar droga krajowa powodują, że może wystąpić w nim wiele różnych form turystyki: - nad jeziorami, w tym z uprawianiem sportów wodnych - pobytowa letniskowa, w tym tzw. agroturystyka - krajoznawcza - w ramach kilkudniowych wycieczek, a także dłuższych (urlopowych) krajoznawczych objazdów, w tym podejmowanych przez turystów zagranicznych; (w pewnym stopniu również w ramach weekendów, np. mieszkańców Torunia) - tranzyt na Mazury z zachodniej części kraju i z Niemiec - kwalifikowana: wodna (spływy Drwęcą i Wlem - wielodniowe urlopowe, ale również weekendowe, ), piesza - zimowa (narciarstwo zjazdowe po uruchomieniu wyciągów, narciarstwo biegowe, kuligi) - weekendowe i ewentualnie urlopowa, zwłaszcza w czasie ferii szkolnych. Cele i proponowane kierunki rozwoju turystyki Rozwój w obszarze NML turystyki oraz działalności z nią związanych będzie realizował przede wszystkim cel wzrost dochodów ludności, natomiast cel nowe miejsca pracy w mniejszym stopniu i raczej pośrednio. Pośrednia realizacja tego celu oznacza, że wzrost dochodów ludności osiągnięty z 12

12 turystyki zwiększy ich siłę nabywczą, co zwiększyć może obroty w handlu, popyt na różne usługi, budownictwo mieszkaniowe, a przez to miejsca pracy w innych segmentach gospodarki. Turystyka, a zwłaszcza szeroko pojęta turystyka ekologiczna i eko-kulturowa (nakierowana na poznawanie, przyrody i krajobrazu kulturowego, odnowę i rozwój sił fizycznych i psychicznych, w tym różne formy turystyki kwalifikowanej, uzdrowiskowe, edukacyjne, twórcze, psychologiczne itp.) jest taką funkcją obszaru, która przynieść może obiecujące, synergiczne efekty w sferze celów ekonomicznych, a także społecznych i ekologicznych. Kierunki rozwoju turystyki powinny być następujące: zwiększanie liczby turystów korzystających z obszaru NML, a także, i to w jeszcze większym stopniu, czasu ich przebywania w obszarze - poprzez: - rozwój bazy recepcyjnej, w tym agroturystycznej - przedłużanie sezonu - podnoszenie konkurencyjności trasy na Mazury przez obszar NML względem trasy przez Grudziądz wraz z ofertami powodującymi zatrzymanie w obszarze NML i przez część turystów przedłużenie czasu przebywania w obszarze - rozwój turystyki weekendowej - oferowanie produktów turystycznych obszaru turystom przebywającym w jego sąsiedztwie wzrost standardu, zakresu i stopnia obsługi turystów. Rozwój turystyki wymaga jednak intensywnych i wielostronnych działań w zakresie: tworzenia warunków, rozwoju produktu turystycznego oraz promocji obszaru - działań podejmowanych w sferze: - kształtowania przestrzeni (rozwój infrastruktury i zagospodarowania, pielęgnacja krajobrazu), - gospodarczej (rozwój nowych produktów turystycznych, produkcja specyficznych wyrobów przemysłowych i rolnych), - organizacyjno-instytucjonalnej, - społecznej (środowiska społecznego w którym poruszać się będą turyści). Omówiono dalej niektóre zagadnienia dot. rozwoju w ww. sferach: zagadnienie organizacji i instytucji przygotowujących produkty i usługi turystyczne, ich efektywnej sprzedaży, głównie przez promocję turystyczną, tworzenia nowych produktów turystycznych, w tym rozwoju agroturystyki i przystosowania przestrzeni dla jej rozwoju. Tworzenie podstaw organizacyjno - informacyjnych rozwoju turystyki Wielostronny rozwój turystyki wymaga przygotowywania i efektywnej sprzedaży profesjonalnych produktów turystycznych, to zaś wymaga wykwalifikowanych kadr, bazy informacyjnej i profesjonalnej promocji. Pomocne może być w tym stworzenie wyspecjalizowanej instytucji zajmującej się na bieżąco całokształtem zagadnień z tym związanych, koordynującej przedsięwzięcia i udzielającej pomocy już działającym firmom oraz osobom zamierzającym świadczyć usługi turystyczne i pokrewne. Można zacząć od utworzenia stanowisk pracy ds. turystyki w urzędach gmin i w instytucji prorozwojowej obszaru (ORZN). W planie operacyjnym realizacji strategii może wystąpić program (lub podprogram w ramach szerszego programu rozwoju i promocji turystyki), obejmujący np. następujące przedsięwzięcia i działania ciągłe: 13

13 w I etapie: Utworzenie podstaw organizacyjno - informacyjnych rozwoju turystyki: - utworzenie stanowisk pracy w urzędach gmin i ORZN dla zajmowania się na bieżąco całokształtem zagadnień związanych z rozwojem turystyki na obszarze gminy; sporządzenie listy zadań dla stanowiska oraz opracowanie procedur i reguł działania - przeszkolenie personelu (gmin, ORZN, firm turystycznych, innych instytucji) kierującego projektami turystycznymi, pracującymi przy nich i wykonującego inne prace w organizacji turystyki i obsłudze ruchu turystycznego, np. jako: - uczestnictwo w warsztatach z zakresu Zarządzania Projektami (Project Management - PM) wspólnych dla osób zajmujących się różnymi dziedzinami rozwoju - zajęcia specjalistyczne dot. zagadnień z dziedziny turystyki - (szkolenia w przyszłości w miarę potrzeb ponawiane) - utworzenie bazy danych o walorach, obiektach i usługach turystycznych obszaru - przygotowanie I edycji katalogu (potem corocznie aktualizowanego). Utworzenie systemu turystycznej promocji obszaru - adresowanej do potencjalnych klientów (turystów) (elementy tego systemu zaproponowane są w oddzielnym punkcie) Organizacja turystycznej promocji obszaru - adresowanej do potencjalnych inwestorów w II etapie: Utworzenie wyspecjalizowanej jednostki organizacyjnej - agencji (izby) turystycznej (jako np. spółki z.o.o. z udziałem kontrolnym ORZN i usługodawców) zrzeszającej na zasadzie dobrowolności podmioty działające w sferze turystyki, współtworzącej wspólną regionalną politykę turystyczną i odpowiedzialną za promocję regionu (m. in. wydawanie katalogów); jednostka mogłaby być finansowana przez stowarzyszenia właścicieli bazy noclegowej, żywieniowej czy organizacji usługodawców (gdyby takie powstały) lub bezpośrednio przez udziałowców. Zadaniem stanowisk pracy w gminach i ORZN, a następnie Agencji Turystycznej, byłoby: - organizacja ww. szkoleń - inspiracja, udzielanie pomocy mieszkańcom i innym potencjalnym inwestorom w inicjowaniu przedsięwzięć (w tym w sprawach formalno-prawnych i finansowych), w tym specyficzne działania na rzecz rozwoju agroturystyki, omówione odrębnie, - organizacja (współorganizacja) niektórych imprez na terenie obszaru (np. wzorcowych, pilotażowych, mogących stanowić nowe produkty) i wspieranie inicjatyw różnych animatorów w tym zakresie, - koordynacja przedsięwzięć turystycznych oraz przedsięwzięć i imprez mogących służyć turystyce realizowanych w obszarze przez różne podmioty gospodarcze oraz inne instytucje i organizacje, - utworzenie i bieżąca aktualizacja bazy danych o walorach, obiektach i usługach turystycznych obszaru oraz o ruchu turystycznym (przykładową zawartość podano poniżej), - obsługa informacyjna uczestników ruchu turystycznego, - organizacja sprzedaży produktów turystycznych obszaru - ogólna promocja turystyczna w środkach masowego komunikowania oraz utworzenie systemu specyficznej turystycznej promocji obszaru - adresowanej do potencjalnych klientów (turystów) i do potencjalnych inwestorów (rozwinięto dalej) - pobudzanie rozwoju wytwórczości pamiątek turystycznych charakterystycznych dla gminy, obszaru 14

14 - popularyzacja udanych rozwiązań. - utworzenie Funduszu rozwoju agroturystyki i ekoturystyki (jako ewent. osobnej instytucji lub w ramach Agencji) - promocja szlaków turystycznych (inspiracja i wspieranie ich zagospodarowania i wykorzystywania przez organizację imprez, tworzenie i rozpowszechnianie informacji o nich), inspiracja i wspieranie tworzenia i promocji nowych szlaków - wspieranie organizacyjnego rozwoju turystyki, w tym utworzenia organizacji kwaterodawców agroturystycznych i innych zrzeszeń / stowarzyszeń właścicieli bazy noclegowej, żywieniowej i innych usługodawców turystycznych - inspiracja innych działań służących m. in. turystyce, w tym w sferze kształtowania przestrzeni i rewaloryzacji potencjału kulturowego, - ew. prowadzenie we współpracy z właścicielami bazy noclegowej bazy danych o wielkości i charakterystyce ruchu turystycznego. Przykładowa zawartość gminnych i ponadgminnej bazy danych o walorach, obiektach i usługach turystycznych: - podstawowe dane o interesujących dla turystów walorach środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu, - podstawowa baza turystyczna noclegowa, gastronomiczna, szlaki i inne atrakcje zagospodarowania (np. przystanie, kąpieliska, wyciąg narciarski), - istniejące typy produktów turystycznych (np. pobyty nad jeziorami z możliwością uprawiania sportów wodnych, spływy Drwęcą, agroturytyka itd.) - opis poszczególnych propozycji ze szczegółami dotyczącymi możliwości wypoczywania (np. możliwość wynajęcia łódki, koni, nart biegowych, uczestniczenia w pracach gospodarskich) i warunków, w tym finansowych (aktualne ceny wraz z systemem bonifikat itp.), - kalendarz imprez na terenie gminy i warunki uczestnictwa. Tworzenie nowych produktów turystycznych Rozwój turystyki powinien polegać na wzbogacaniu dotychczasowych i rozwoju nowych produktów turystycznych. Przez produkt turystyczny rozumie się całokształt tego, co oferuje się turyście: noclegi, wyżywienie, inne usługi (przewozy, wypożyczanie sprzętu), środowisko przyrodnicze, kulturowe i społeczne, w tym elementy zagospodarowania (urządzenia sportowe i rekreacyjne, parkingi, drogi) i atrakcje (np. imprezy) - połączone w propozycje uczestnictwa w konkretnych formach turystyki (np. weekendowej, urlopowej). Produkt turystyczny powinien być tworzony z myślą o określonej grupie odbiorców (np. mieszkańców Torunia, rodzin z dziećmi, sportowców, turystów zagranicznych podróżujących autokarem, czy jadących samochodem na Mazury itp.) W oparciu o istniejące zasoby można stworzyć szeroką gamę nowoczesnych, dostosowanych do współczesnych trendów i mód, produktów turystycznych. Podstawowym zadaniem przy ich tworzeniu będzie szczegółowe rozpoznanie i połączenie istniejących, wymienionych powyżej elementów. Zadanie to może zostać zrealizowane przez: - ORZN lub Agencję (Izbę) Turystyczną, jeśli już taka powstanie, - ORZN przy współpracy z innym podmiotem (biuro podróży, firma turystyczna), - zachęcone przez ORZN biuro podróży. Można zaproponować następujące nowe produkty turystyczne obszaru NML: 15

15 zorganizowane spływy kajakowe Drwęcą na odcinkach 1, 2 i 2,5-dniowych w czasie weekendów, z atrakcjami typu ognisko, pieczony baran lub dzik - oferowane głównie turystom z Torunia, z transportem autokarem na miejsce startu i z miejsca zakończenia 1-dniowe spływy Drwęcą dla turystów spędzających urlop w obszarze lub w jego sąsiedztwie - z przewozem autokarem z miejsca pobytu na miejsce startu i z miejsca zakończenia autokarowe wycieczki krajoznawcze dla turystów przebywających w obszarze lub jego sąsiedztwie (w tym zwłaszcza połączone z udziałem w atrakcyjnej imprezie o czym dalej) weekendy zimowe (zwłaszcza po uruchomieniu wyciągu narciarskiego), w tym z atrakcjami (kuligi) weekendy wędkarskie (np. z możliwością przygotowania posiłków ze złowionych ryb). Przygotowanie każdego nowego produktu turystycznego wymaga przygotowania: koncepcyjnego, marketingowego, organizacyjnego i promocyjnego. Może być traktowane jako przedsięwzięcie realizowane wg. zasad zarządzania przedsięwzięciami (project management) Imprezy turystyczne o charakterze pilotażowym czy promocyjnym, wzorcowym mogły by być inspirowane i współorganizowane przez ORZN lub Agencję (Izbę) Turystyczną, np. na zasadzie: ogłoszenia przetargu lub konkursu na operatora (organizatora) i pewnego wsparcia finansowego lub innych ułatwień. Tworzenie poszczególnych produktów nie będzie wymagać dużych nakładów finansowych, gdyż będzie polegać na zwiększeniu efektywności wykorzystania istniejącego już w obszarze potencjału turystycznego. Będzie natomiast wymagać pracy koncepcyjnej i organizacyjnej oraz dobrej promocji. Niektóre produkty mogą wymagać drobnego przystosowania przestrzeni, jak podano dalej w przykładach. Przykład I: Nazwa produktu turystycznego: Weekend na Drwęcy Organizator produktu: tour operator Termin: każda sobota i niedziela maja, czerwca, września października, Odbiorcy produktu: mieszkańcy Torunia (także Bydgoszczy, Olsztyna, ewent. Grudziądza i innych aglomeracji miejsko - przemysłowych w promieniu ok km) Liczba uczestników: 20 osób Dystrybucja produktu: biura podróży w Toruniu (lub odpowiednio np. w Bydgoszczy) Składniki produktu: - wypożyczenie kajaków wraz z przewozem na miejsce startu i z miejsca zakończenia - transport uczestników z Torunia (lub Bydgoszczy) na miejsce startu i z miejsca zakończenia do Torunia (mały autokar lub 2 mikrobusy) - nocleg - usługa dostarczana na podstawie umowy pomiędzy tour operatorem a właścicielem bazy noclegowej, - wyżywienie (2 obiady, śniadanie, kolacja przy ognisku - np. pieczony baran lub dzik, ewentualnie warianty z mniejszą liczbą posiłków), - przewodnictwo Płatności dokonywane będą przez turystę: - w biurze podróży (pierwszy wariant) i przekazywane tour operatorowi, - u tour operatora (dystrybucja bezpośrednia). 16

16 Tour operator prowadził będzie rozliczenia z dysponentami infrastruktury turystycznej po wykonaniu usługi. Koszty dystrybucji i promocji w wariancie pierwszym ponosić będzie biuro podróży, prowadzące sprzedaż, w wypadku dystrybucji bezpośredniej koszty te ponosić będzie tour operator. Przykład II: Nazwa produktu turystycznego: Szlak Grunwaldzki (lub np. Ślady krzyżackie) Organizator produktu: tour operator Termin: określony dzień tygodnia w lipcu i sierpniu Odbiorcy produktu: np. wczasowicze z ośrodka w Partęczynach (w inne dni - z innych ośrodków Pojezierza Brodnickiego i Iławskiego, w przyszłości też letnicy przebywający w kwaterach agroturystycznych w określonej wsi) Liczba uczestników: 30 osób Dystrybucja produktu: ośrodek wczasowy (w przyszłości też odpowiednio: właściciele kwater agroturystycznych) Składniki produktu: - przewóz autokarem z przewodnikiem - zwiedzanie obiektów i miejsc: ruiny zamku w Kurzętniku, widok na dol. Drwęcy i informacja o operacjach wojennych w 1410 r., zbliżeniu wojsk; następnie mury miejskie i fara w Nowym Mieście Lubawskim (tam m. in. płyta nagrobna wójta krzyżackiego), teren zamku w Bratianie jako miejsce narady krzyżackiej przed bitwą grunwaldzką, Lubawa, ewent. Działdowo i Nidzica (trasa manewru wojsk polskich i ciekawe obiekty z czasów krzyżackich), pola Grunwaldu (mogą być warianty ze zwiedzaniem Brodnicy i wspaniałego Muzeum Historyczno - Archeologicznego) - udział w jednej lub kilku specyficznych imprezach lokalnych/regionalnych (opisanych dalej w rozdz. Tworzenie wizerunku... ), odbywających się w terminie wycieczki - obiad Płatności dokonywane będą przez turystę: - w ośrodku (pierwszy wariant) i przekazywane tour operatorowi, - u tour operatora (dystrybucja bezpośrednia). Rozliczenia, koszty dystrybucji i promocji podobnie jak w wariancie I. Zasadne mogą być przedsięwzięcia ułatwiające tworzenie pokrewnych produktów turystycznych, np. Aktywizacja Drwęcy przez indywidualne lub grupowe spływy kajakowe, jedno lub kilkudniowe, w tym zadania: - określenie odcinków 1-dniowych; zapewnienie dojazdu do punktów początkowych (np. dla tras 1, 2, 2,5 i 7 dniowych); - wyznaczenie i przygotowanie pól biwakowych, miejsca na ognisko-kuchnię, toalety-latryny, pojemniki na śmieci, zabezpieczenia dla kajaków, rozpoznanie (stworzenie) możliwości noclegowych u gospodarzy (w przyszłości zapewnienie organizowanych przez nich atrakcji - pieczenie barana, kąpiel w bani itp.); - oznakowanie trasy spływu (tablice informacyjne), - przygotowanie ilustrowanego przewodnika z zaznaczonymi i opisanymi atrakcjami na trasie, możliwościami noclegowymi, zaopatrzeniowymi, gastronomicznymi itp.; - zorganizowanie wypożyczalni kajaków oraz systemu ich przewozu do punku (-ów) startu; 17

17 - szeroka promocja. Na podobnych zasadach może odbywać się promocja szlaków turystyki rowerowej, pieszej motorowej - jako produktów turystycznych lub składników szerszych produktów (np. pobytów nad jeziorami, agroturystyki). Wymaga to również przedsięwzięć, obejmujących zadania: - określenie atrakcji możliwych do eksponowania, wytyczenie szlaku; - oznakowanie szlaku (na szlakach rowerowych ew. prace udrażniające, np. poprzycinanie gałęzi) - wyznaczenie i realizacja punktów zatrzymań (miejsca na ognisko-kuchnię, toalety-latryny, pojemniki na śmieci) oraz udogodnień właściwych dla formy turystyki (stojaki na rowery przy ważnych dla turystów obiektach, parkingi na szlakach motorowych) - przygotowanie ilustrowanego przewodnika z zaznaczonymi i opisanymi atrakcjami na trasie, możliwościami noclegowymi, zaopatrzeniowymi, gastronomicznymi itp. oraz mapek i 1-kartkowych opisów szlaków rozdawanych m. in. przy okazji wypożyczania sprzętu; - szeroka promocja. Wg powyższych schematów można stworzyć różnorodny pakiet produktów turystycznych bez znaczących nakładów finansowych. O powodzeniu przedsięwzięcia decydują: wiedza o terenie, umiejętności organizacyjne, znajomość rynku. Stworzenie takiego pakietu przyczyni się do: - wydłużenia sezonu, - rozbudowy oferty turystycznej regionu i tworzenia jego wizerunku, - rozwoju usług gastronomicznych i nowych usług turystycznych, także w nowych miejscach, - pełniejszego wykorzystania potencjału regionu, przyczyniając się do realizacji jednego z podstawowych celów strategicznych - znacząco większe dochody z turystyki Tworzenie wizerunku i promocja turystyczna obszaru Promocja turystyczna obszaru powinna być oparta o tworzenie wizerunku ZIEMI NOWOMIEJSKIEJ jako obszaru unikatowego pod względem przyrodniczo - krajobrazowym, o symbiozie czynników naturalnych i kulturowych. Na tym oparte winno być też wzmacnianie tożsamości regionalnej mieszkańców obszaru, gdyż tworzyć oni będą środowisko społeczne dla przyjmowanych gości. Dla tworzenia takiego wizerunku istotne znaczenie miałyby: Eksponowanie, uwypuklenie i częściowe odtworzenie atrakcyjnych przestrzeni, w tym np.: - dokonanie w Nowym Mieście i Kurzętniku przekształceń opisanych dalej w rozdz. Miasteczko z charakterem i inne działania na rzecz rewitalizacji.. - rewitalizacja terenu po dawnym klasztorze w Łąkach (z ekspozycją znajdujących się tam obiektów zabytkowych i ewent. nową funkcją - opis j.w.) - pielęgnacja krajobrazu (porządkowanie, estetyzacja, ochrona) wzdłuż dróg i w miejscowościach turystycznych Eksponowanie miejsc i wydarzeń historycznych (w tym związanych z 1410 r.) Imprezy specyficzne dla obszaru organizowane jako cykliczne (np. danego dnia tygodnia w okresie sezonu) i okazjonalne (np. lokalne święta) z zapewnieniem różnorodność oferty: 18

18 - kulturalno-rozrywkowe, np. taneczne, występy zespołów muzycznych, impreza z inscenizacją wydarzeń historycznych połączona z rycerskim turniejem sprawnościowym; - etnograficzno-handlowo-rozrywkowe, np. jarmarki; - artystyczne: np. plenery malarskie, fotograficzne, warsztaty teatralne 5 - ludowo-kulturowe np. odpusty - sportowe: organizowane już zawody w windsurfingu na jez. Skarlińskim i nowe, np. Puchar Polski w triatlonie (biegi, pływanie, jazda na rowerze); Pożądane byłoby wypromowanie którejś imprezy na "przebój sezonu" na stałe ujęty w kalendarzu. Pamiątki turystyczne i inne wyroby specyficzne dla obszaru np. elementy ubioru, ekwipunku uczestników ruchu turystycznego z elementami regionalnymi, wykorzystującymi zdobnictwo miejscowe lub efekty organizowanych lokalnie konkursów twórczości plastycznej oraz: Miejsca ekspozycji i sprzedaży tych pamiątek i wyrobów, np.: - rynek - organizowany jeden lub więcej razy w tygodniu w stałym czasie i miejscu, (np. w Kurzętniku); rynek ten oprócz sztuki mógłby oferować np. zdrową żywność - muzeum oraz centrum obsługi turystycznej, które powinno powstać, - punkty sprzedaży - w ośrodku w nad. Jez. Partęczyńskim oraz poza obszarem: w Iławie, Toruniu, Olsztynie itd. - w przyszłości też teren poklasztorny w Łąkach, gdzie mogłaby znajdować się m.in. wystawa wyrobów Specyficzne dla obszaru produkty turystyczne (kilka propozycji zamieszczono w innym punkcie) Promocja szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, wodnych i tras dla zmotoryzowanych) - dobra informacja (tablice z mapą i dobre oznakowanie, przewodniki, mapki i krótkie opisy), udogodnienia (podane przy omawianiu nowych produktówturystycznych), organizowane po nich wycieczki Promocja ruchu rowerowego: sieć wypożyczalni (opartych np. o stacje kolejowe, sklepy, restauracje), powszechne udogodnienia i informacje o szlakach (j. w.). W ramach promocji regionu powinno też mieć miejsce sezonowe zróżnicowanie: - cen ofert turystycznych w zależności od pory roku, promujące przedłużenie sezonu turystycznego (powodzenie wymaga powszechnego przyjęcia, co można wspomóc systemem zachęt np. obniżone poza sezonem opłaty komunalne) - opłaty klimatycznej (podatku lokalnego doliczanego do wszystkich noclegów na terenie obszaru, odprowadzanego do budżetów gmin i przeznaczanego na finansowanie konkretnych przedsięwzięć z dziedziny turystyki) Powinny oczywiście występować następujące formy promocji w sferze informacyjnej: wydawanie corocznie przez lokalną Agencję (Izbę) Turystyczną katalogów regionalnych (na wzór wydawanych na całym świecie), ilustrowanych, zawierających: pełną ofertę turystyczną w formie tabeli (nazwa, adres, baza, standard, cena - zmienna sezonowo), mapki obszaru prezentujące jego walory, atrakcje i propozycje dla turystów (w tym szlaki i bazę turystyczną) oraz miejsce na odpłatne reklamy; 5 odbywające się już od 6 lat warsztaty mogą przybrać charakter bardziej otwartego i różnorodnego festiwalu artystycznej i światopoglądowej ekspresji młodzieży 19

19 sporządzanie zestawów innych materiałów promocyjnych: plakatów, informatorów, folderów, kaset, filmów - promujących walory turystyczne, szlaki, miejscowości i poszczególne produkty turystyczne, w tym zwłaszcza nowe. utrzymywanie stałych kontaktów z siecią ośrodków informacji turystycznej w otoczeniu regionalnym i w miejscowościach zamieszkania potencjalnych uczestników ruchu turystycznego oraz regularne dostarczanie do nich materiałów promocyjnych. utrzymywanie kontaktów z ośrodkami opiniotwórczymi i organizacjami reprezentującymi liczne grupy potencjalnych turystów (np. stowarzyszenia agroturystyki, biura podróży, organizacje harcerskie, PTTK) oraz przesyłanie im materiałów informacyjnych udział w targach turystycznych krajowych i międzynarodowych, cykliczne prezentacje w środkach masowego komunikowania (audycje radiowe, reportaże telewizyjne i w czasopismach), Działania w sferze kształtowania przestrzeni Działania w tej sferze warunkujące rozwój turystyki i współtworzące wizerunek Ziemi Nowomiejskiej to: Przygotowania informacyjno-prawne - sporządzenie studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowywania przestrzennego gmin - opracowanie studiów koncepcyjnych fragmentów gmin - zespołów turystycznych (jez. Partęczyny z najbliższymi wsiami, jez. i wieś Radomno z otoczeniem jez. Skarlińskie z otoczeniem, podobnie jez. Tylickie). Są to nie wymienione w Ustawie o Zagospodarowaniu Przestrzennym, ale potrzebne opracowania jako przejście od studium całej gminy do planów zagospodarowania przestrzennego, przeważnie dla małych obszarów, także jako podstawa do podjęcia uchwał o przystąpieniu do ww. planów, umożliwiające określenie ich granic i zakresów, - sporządzenie planów zagospodarowania przestrzennego - opracowanie projektów technicznych budowy i rozbudowy infrastruktury technicznej - ewentualne przygotowanie terenów / obiektów do sprzedaży pod inwestycje turystyczne lub związane z turystyką - opracowanie materiałów promocyjnych dla potencjalnych inwestorów - opracowanie planów operacyjnych przedsięwzięć (np. budowy infrastruktury, pielęgnacji krajobrazu, przystosowaniu do agroturystyki wybranej wsi...) 2) Budowa i rozbudowa infrastruktury technicznej 3) Inne działania prowadzone lub organizowane przez gminy i ewentualnie ORZN lub inne instytucje i organizacje: porządkowanie i estetyzacja wybranych przestrzeni oraz udział mieszkańców w tych działaniach 4) Budowa, rozbudowa i modernizacja bazy prowadzona przez podmioty świadczące usługi turystyczne. 5) Zagospodarowanie istniejących i wytyczenie nowych szlaków turystycznych (jako elementy szerszych przedsięwzięć promujących szlaki turystyczne, z uwzględnieniem wskazówek podanych przy omawianiu nowych produktów turystycznych). Wśród nich powinien znależć się odcinek międzyregionalnego szlaku rowerowego...toruń - Brodnica - Nowe Miasto Lubawskie - Lubawa - Olsztynek - Olsztyn - Suwałki 6 realizowany we współdziałaniu z sąsiednimi gminami) 6 wg mapy Europejskie Trasy Rowerowe Polski Północnej, Biuro Planowania Regionalnego CUP w Gdańsku,

20 Znaczna część z powyższych działań może i powinna składać się na pakiety kompleksowych przedsięwzięć, np.: - przystosowanie do agroturystyki konkretnej wsi (opisane przykładowo dalej) - kompleksowe zagospodarowanie zespołu turystycznego nad jeziorem - miasteczko z charakterem (koncepcja rozwinięta w następnym opracowaniu, dająca się zastosować np. do Kurzętnika i Nowego Miasta) Mogą i powinny też wystąpić kompleksowe przedsięwzięcia, zawierające działania w sferze kształtowania przestrzeni i innych sferach, w tym informacyjnej. Przykładem ich są ww. przedsięwzięcia związane ze szlakami turystycznymi. Koncepcja rozwoju agroturystyki Dobrze zorganizowana turystyka może zmienić warunki życia ludności wiejskiej, jak również wpłynąć na rozwój rolnictwa poprzez dofinansowanie produkcji rolniczej i nakładów inwestycyjnych. Efekty rozwoju turystyki na terenach wiejskich, w tym powiązane z rolnictwem, mogą być następujące: Efekty bezpośrednie: - Dodatkowe źródło dochodów, wydatnie wspierające domowy budżet, zmniejszające uzależnienie od dochodów z rolnictwa, aktywizujące do inwestowania - Zwiększenie bezpośredniego zbytu na niektóre produkty rolne - pomocne przy utrzymywaniu istniejącej produkcji lub do rozszerzenia asortymentu i podniesienia jego jakości. Poprawa jakości produktów żywnościowych może być rezultatem produkcji ekologicznej. Efekty komplementarne: Poprawa lokalnej infrastruktury ułatwiające życie mieszkańców wsi, niejako wymuszona jako warunek rozwoju agroturystyki (rozbudowa infrastruktury technicznej i poprawa jej funkcjonowania, poprawa wyposażenia w placówki usługowo-handlowe i kulturalne, urządzenia sportowe). Efekty pośrednie (uzyskiwane po pewnym czasie: - Powstanie nowych miejsc pracy oraz zawodów związanych z obsługą turystów (rozwój gastronomii, drobnych zakładów usługowych, wytwórczości pamiątek, wzrost zapotrzebowania na prace remontowo-budowlane) - Napływ kapitału zewnętrznego. Posiadanie strategii i dobrych planów realizacyjnych, poprawa wizerunku obszaru, wzrost ruchu turystycznego może przyczynić się do napływu z zewnątrz kapitału, a wraz z nim napłynąć mogą ludzie przedsiębiorczy, z inicjatywą. - Wzrost wartości gruntu przeznaczanego na cele rekreacyjno-turystyczne. Wzrost zainteresowania wiejską formą wypoczynku stworzy rolnikom szansę wydzierżawiania pewnych gruntów, np. pod pola biwakowe, budownictwo letniskowe czy usługi, co przynosić będzie dochód. Zwrócenie się rolnika w kierunku turystyki jest zadaniem obecnie dość trudnym, ale możliwym. Trudności wynikają z braku środków finansowych oraz słabego przygotowania technicznego wsi i poszczególnych gospodarstw. Aby zachęcić rolnika do rozwoju agroturyzmu trzeba wcześniej poinformować go o plusach i minusach z niego wynikających. Połączenie obsługi turystów z prowadzeniem gospodarstwa może stwarzać rolnikowi pewne problemy: trzeba turystom poświęcać wolny czas, stworzyć im przestrzeń w obrębie gospodarstwa. Przyjmowanie gości, utrzymywanie kwater, przygotowanie posiłków - spadają bezpośrednio na barki gospodyni. Pewną barierę może stanowić także język, jako środek we wzajemnej komunikacji z turystami zagranicznymi. Aby turystyka na wsi mogła rozwijać się, wymaga to przygotowania organizacyjnego. Niezbędne są tu też dodatkowe nakłady na rozwój infrastruktury, w tym głównie technicznej. Wieloletnie doświadczenie krajów Europy Zachodniej w turystyce wiejskiej wskazują, że niezbędna jest pewna minimalna liczba pomieszczeń do wynajęcia oraz liczba sprzedanych dni, aby 21