Ocena skutków środowiskowych PROW, problemy wykorzystania odnawialnych źródeł energii

Transkrypt

1 Ocena skutków środowiskowych PROW, problemy wykorzystania odnawialnych źródeł energii INSTITUTE OF SOIL SCIENCE AND PLANT CULTIVATION NATIONAL RESEARCH INSTITUTE

2 Ocena skutków środowiskowych PROW INSTITUTE OF SOIL SCIENCE AND PLANT CULTIVATION NATIONAL RESEARCH INSTITUTE

3 Priorytetowe obszary wsparcia w zakresie poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich Ochrona różnorodności biologicznej i rozwój przyjaznych systemów rolnictwa i leśnictwa oraz tradycyjnych krajobrazów wiejskich o wysokich wartościach przyrodniczych (sieć Natura 2000, zachowanie spadkowej tendencji bioróżnorodności), Ochrona wód (Ramowa Dyrektywa Wodna), Łagodzenie skutków zmian klimatycznych (protokół z Kioto).

4 Działania w PROW przyczyniające się do ochrony środowiska zgodnie z priorytetami UE Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych o niekorzystnych warunkach (211/212) Program rolnośrodowiskowy (214). Zalesianie gruntów rolnych i innych niż rolne (221/223). Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych(266).

5 Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych o niekorzystnych warunkach Ocena zakresu realizacji podstawowego celu działania ONW, którym jest zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi jest bardzo trudna do wykonania, ponieważ płatności te są z reguły pobierane łącznie z płatnościami bezpośrednimi i innymi formami wsparcia PROW. Można natomiast wskazać, że obserwowany jest znaczący spadek powierzchni odłogów i ugorów po 2005 roku w Polsce z 6,5% do 2,9% w 2008 roku. Dla porównania w latach spadek odsetka odłogów i ugorów wynosił tylko 0,7%. Celem działania ONW jest również utrzymanie zrównoważonego gospodarowania uwzględniającego aspekty ochrony środowiska. Jednak ze względu na to, że obecnie wymogi w zakresie ochrony środowiska obowiązujące beneficjentów ONW nie różnią się od wymogów dotyczących ogółu rolników, należy uznać że działanie ONW nie oddziałuje silnie na realizacje tego celu. Rekomendacje do działao osi II

6 Program rolnośrodowiskowy 1. Realizacja działania sprzyja utrzymaniu i poprawie systemów zrównoważonego użytkowania gruntów. Jest to realizowane poprzez ochronę gleby i rolniczej przestrzeni produkcyjnej i wspomaganie zachowania cennych zasobów genetycznych i przyrodniczych. Należy jednak rozważyć możliwość wprowadzenia dodatkowych zachęt finansowych i akcji promocyjnych w regionach, gdzie program rolnośrodowiskowy cieszy się mniejszym zainteresowaniem. 2. Analiza dostępnych danych wykazała, że realizacja programów rolnośrodowiskowych wpływa korzystnie na utrzymanie lub poprawę siedlisk i różnorodności biologicznej. Należy jednak rozważyć możliwość wzmocnienia impulsów finansowych dla potencjalnych beneficjentów, których gospodarstwa znajdują się na obszarach cennych przyrodniczo i jednocześnie w rejonach rozdrobnionego rolnictwa.

7 Program rolnośrodowiskowy 3. Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych przyczynia się do utrzymania i poprawy jakości gleb. Wyraża się to m.in. większym udziałem zielonego pokrycia gleb w okresie jesienno zimowym na obszarach objętych realizacja działania oraz ograniczeniem strat gleby wywołanych erozja. Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych pozwoliło również na utrzymanie jakości gleby z punktu widzenia bilansu N, bez wyraźnego wpływu na jej poprawę. 4. Zachowanie krajobrazów rolniczych i ich cech charakterystycznych w dobie intensywnego rozwoju stanowi duże wyzwanie dla społeczeństwa europejskiego. Dlatego zarówno realizacja ochrony zasobów genetycznych roślin i zwierząt, jak i wspieranie ekologicznego systemu gospodarowania w sposób pozytywny wpływa na zachowanie tych unikalnych zasobów.

8 Program rolnośrodowiskowy Podsumowując wpływ programów rolnośrodowiskowych na poprawę środowiska naturalnego należy stwierdzić, że maja one charakter nowatorski i pozwalają realizować cele zbieżne ze stanem rozwoju polskiego rolnictwa. Trudno jest oczekiwać, że jak w większości krajów UE-15 będą one służyć poprawie, a w domyśle naprawie środowiska naturalnego nadszarpniętego działalnością rolnicza. Dzięki swoistemu zapóźnieniu Polska jest w o tyle korzystnej sytuacji, że działanie 214 może się skupiać głównie na utrzymaniu aktualnego stanu środowiska, które posiada walory już niedostępne w rejonach Europy o intensywnym rolnictwie.

9 Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne 1. Program przyczynił się w niewielkim stopniu do stworzenia obszarów o znacznym stopniu zalesienia ze względu na niewielka skale zalesień w stosunku do istniejących powierzchni lasów jak i potrzeb zalesieniowych. 2. Zalesienia zrealizowane w ramach PROW jak i we wcześniejszym okresie programowania nie stanowiła znaczącej pozycji w bilansie emisji CO 2 w Polsce i w związku z tym maja znikomy wpływ na zmiany klimatu. Zalesienia na glebach lekkich ograniczają wielkość strat azotu zapobiegając tym samym zanieczyszczeniu wód azotem i ich eutrofizacji, zabezpieczają przed erozja wodna i wietrzna, kształtują korzystny mikroklimat i umożliwiają trwałe zwiększenie ilości zsekwestrowanej w glebach lekkich materii organicznej.

10 Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych 1. Zainteresowanie działaniem 226 wskazuje na duże potrzeby w zakresie wzmacniania ochrony przeciwpożarowej lasów (SchematII) (złożone wnioski na realizacje działania po pierwszym naborze stanowią 98% limitu środków), natomiast z mniejszym zainteresowaniem spotkał się Schemat I polegający na wsparciu dla obszarów na których wystąpiła katastrofa naturalna. 2. W odniesieniu do potencjalnych zmian w kryteriach wyboru wniosków, powinno premiować się projekty uwzględniające w dużym stopniu lasy należące do prywatnych właścicieli.

11 Ocena spodziewanego oddziaływania na środowisko W zakresie: Odwrócenia spadku bioróżnorodności mierzony wskaźnikiem FBI35 : w 2009r.-0,92 niższy od referencyjnego w 2000r.-1(wartośc docelowa 0,6); Zachowanie gruntów o wysokiej wartości przyrodniczej na obszarach rolnych i leśnych. wartość docelowa ha Poprawy jakości wód mierzony wskaźnikiem bilansu N: w 2009 r.-57,4 kg N/ha, wyższy od zakładanego 55 kg N/ha; Zapobiegania procesowi zmian klimatycznych (mierzony wielkością sekwestracji CO 2 : roczna sekwestracja węgla w glebowej substancji organicznej t C, a w wyniku wykonanych zalesień roczna sekwestracja wyniesie 306 tyś. t CO 2 )

12 Wnioski Ocena oddziaływania PROW na środowisko jest skomplikowanym zadaniem nie tylko ze względów metodycznych, ale również długiego oczekiwania na mierzalne efekty, których występowanie może zależeć od innych czynników zewnętrznych o większym wpływie na środowisko niż PROW; Realizacja działań z osi 2 oraz wprowadzenie płatności bezpośrednich w połączeniu z przestrzeganiem zasady wzajemnej zgodności stwarza warunki do poprawy zarządzania środowiskiem i jego ochrony; Dodatkową wartością jest powstanie dużej grupy producentów dobrowolnie świadczących usługi środowiskowe w formie dóbr publicznych na rzecz całego społeczeństwa;

13 Rekomendacje do działań osi 2 Należy rozważyć zwiększenie płatności dla obszarów ONW górskich; Powinno się rozszerzyć działania informacyjnopromocyjne o Programie rolnośrodowiskowym w regionach małego zainteresowania; Należy opracować w ramach PRŚ nowy pakiet zapobiegający erozji dla gruntów zagrożonych erozją w silnym stopniu;

14 Rekomendacje do działań osi 2 Zalesienia gruntów rolnych w większym stopniu należy ukierunkować na tworzenie korytarzy ekologicznych oraz powiększanie istniejących kompleksów leśnych. Należy przeprowadzić ponowną analizę potrzeb w zakresie dalszego wdrażania działania 226 (Odtwarzania potencjału produkcji leśnej ), w celu ewentualnego zwiększenia środków przeznaczonych na to działanie. W przyszłym okresie programowania należy dążyć do wdrożenia systemu monitorowania skutków środowiskowych WPR w tym PROW.

15 Problemy wykorzystania odnawialnych źródeł energii INSTITUTE OF SOIL SCIENCE AND PLANT CULTIVATION NATIONAL RESEARCH INSTITUTE

16 OŹE w kontekście WPR Do roku Wsparcie upraw na cele energetyczne 45 Euro/ha 2. Dofinansowanie do zakładania plantacji roślin energetycznych Wierzba zł/ha Miskant zł/ha Ślazowiec zł/ha 3. Jednolita Płatność Obszarowa (JPO) Od roku 2009 (po Health Check ) 1. Wsparcie upraw na cele energetyczne 45 Euro/ha 2. Dofinansowanie do zakładania plantacji roślin energetycznych Wierzba zł/ha Miskant zł/ha Ślazowiec zł/ha 3. Jednolita Płatność Obszarowa (JPO)

17 OŹE w kontekście WPR

18 Wsparcie OŹE w PROW Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Działanie: Modernizacja gospodarstw rolnych Zakres działania: Operacje mogą dotyczyć produkcji produktów żywnościowych jak i nieżywnościowych (w tym produktów rolnych wykorzystywanych do produkcji energii odnawialnej). Maksymalna kwota dofinansowania: zł Oś 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Działanie: Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Zakres działania: Wytwarzanie produktów energetycznych z biomasy Maksymalna kwota dofinansowania: zł Działanie: Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Zakres działania: Wytwarzanie produktów energetycznych z biomasy Maksymalna kwota dofinansowania: zł (w zależności od liczby stworzonych miejska pracy)

19 Wsparcie OŹE w PROW Oś 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Działanie: Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Zakres działania: Wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy Maksymalna kwota dofinansowania: zł (90 % kosztów kwalifikowanych)

20 Korzyści wynikające rozwoju energetyki odnawialnej 1. Dla rolnictwa zwiększa zatrudnienie w rolnictwie, powiększa dochody rolnicze, ogranicza wahania cen na produkty rolne, stabilizuje wielkości produkcji rolnej, stymuluje rozwój przemysłu lokalnego i obszarów wiejskich. 2. Dla kraju Ochronę środowiska przyrodniczego poprzez ograniczenie emisji NO x i zamknięty obieg CO 2. Poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju. Uniezależnienie od wahań cen paliw kopalnych

21 Potencjalna powierzchnia uprawy roślin na cele energetyczne mln. UR 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,5 EEA (Capsim) 1,7 IUNG-PIB (prof. A. Faber i J. Kuś) Potencjalna pow. UR pod uprawami na cele energetyczne W tym: 0,5 mln ha rzepak na biodiesla 0,6 mln ha ziemiopłody na bioetanol 0,6 mln ha na biomasę stałą Program rozwoju biogazowni rolniczych zakłada produkcję 2 mld m 3 biogazu na co potrzeba przeznaczyć 0,7 mln ha

22 Średnia powierzchnia UR w gospodarstwach* zachodniopomorskie 26,0 pomorskie 17,0 kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie 20,8 12,1 14,3 podlaskie lubuskie 14,6 ha UR < 10,0 10,0 20,0 > 20,0 Polska 8,9 ha UR dolnośląskie 13,1 wielkopolskie 13,3 opolskie 15,1 5,2 7,1 śląskie łódzkie małopolskie 3,5 świętokrzyskie 5,0 mazowieckie 8,0 lubelskie 7,0 podkarpackie 4,0 * - dotyczy 1,742 mln gospodarstw prowadzących działalność rolniczą o powierzchni powyżej 1 ha UR Źródło: Jerzy Kopiński na podstawie danych GUS (2007)

23 Produkt Wartośd eksport i importu oraz saldo w handlu zagranicznym produktami rolno - spożywczymi Wartość eksportu średnio (w mld Euro) Wartość importu średnio (w mld Euro) Saldo handlu zagranicznego średnio ( w mld Euro) Produkt roślinne 2424,1 4641,8 2625,3 4769,9-201,2-128,1 Owoce świeże 128,0 226,6 478,6 681,7-350,6-455,1 Warzywa świeże 90,1 152,7 91,7 182,0-1,6-29,3 Rośliny ozdobne 53,7 67,3 86,1 154,6-32,4-87,4 Przetwory owocowe 526,3 822,3 145,3 330,9 381,0 491,4 Przetwory warzywne 179,9 242,7 62,9 100,2 117,0 142,5 Przetwory grzybowe 52,5 50,4 b.d. b.d. 52,5 50,4 Grzyby 101,0 188,4 b.d. b.d. 51,0 188,4 Zboża 44,7 163,7 135,2 317,2-90,6-153,5 Przetwory zbożowe 118,9 288,6 107,4 200,8 11,6 87,8 Produkty zwierzęce 1653,2 3721,7 713,5 1577,1 939,8 2144,6 w tym mleczarskie 429,5 1066,6 60,4 192,5 369,1 874,1 Pozostałe produkty 247,2 435,8 299,5 510,0-49,8 110,0 RAZEM 4324,4 8983,4 3635,7 6856,9 688,8 2126,5

24 Zasoby czynników produkcji - ZIEMIA Zmiany cen ziemi w obrocie prywatnym w latach (zł/ha) y = 716,9x ,5 R 2 = 0, Dane: GUS

25 Zasoby czynników produkcji - PRACA Zmiany wynagrodzenia w latach (zł/godz.) , ,

26 Zasoby czynników produkcji - KAPITAŁ Niskie ceny płodów rolnych Wzrost cen środków produkcji Wieloletnie niedoinwestowanie gospodarstw Droższe i mniej dostępne kredyty

27 Rozbieżne cele stawiane przed rolnictwem Ochrona przyrody Zachowanie walorów krajobrazowych Zachowanie walorów kulturowych Rozwój produkcji pro-ekologicznej Wielofunkcyjny rozwój wsi Presja społeczno-medialna na ograniczanie dofinansowania rolnictwa Rozwijanie alternatywnych kierunków produkcji w tym na cele energetyczne. Wzrost wydajności produkcji. Stosowanie nowoczesnych technologii produkcji Odpływ ludzi z rolnictwa Możliwość zakupu taniej żywności

28 Pozostałe ograniczenia rozwoju produkcji roślinnej na cele energetyczne Słaba i niestabilna kondycja finansowa gospodarstw rolniczych. Brak pewności co do opłacalności i konkurencyjności tego typu produkcji. Duża dynamika zmian uwarunkowao prawnych. Odmienne technologie produkcji, które trzeba stosowad na plantacjach roślin energetycznych. Słabo rozwinięty sektor usług doradczych i rozwiązao technicznych. Obawy o następstwa środowiskowe i krajobrazowe produkcji roślinnej na cele energetyczne. Bariery natury psychologicznej.

29 Ocena skutków środowiskowych PROW, problemy wykorzystania odnawialnych źródeł energii INSTITUTE OF SOIL SCIENCE AND PLANT CULTIVATION NATIONAL RESEARCH INSTITUTE

30 Dziękuje za uwagę INSTITUTE OF SOIL SCIENCE AND PLANT CULTIVATION NATIONAL RESEARCH INSTITUTE