JAK POZOSTAĆ TRZEŹWYM ZERWANIE Z NAŁOGIEM BEZ POMOCY RELIGII

Transkrypt

1 JAK POZOSTAĆ TRZEŹWYM ZERWANIE Z NAŁOGIEM BEZ POMOCY RELIGII James Christopher

2 JAK POZOSTAĆ TRZEŹWYM: ZERWANIE Z NAŁOGIEM BEZ POMOCY RELIGII. Wydane w USA. Do użytku wewnętrznego Federacji Klubów Abstynenckich w Polsce.

3 SPIS TREŚCI Od wydawcy 5 Przedmowa 7 Dedykacja 11 Słowo wstępne 13 Wprowadzenie Czy trzeźwy alkoholik może znów zacząć pić? Anonimowi Alkoholicy i inni: Trzeźwość bez przesądów Dlaczego należy kłaść większy nacisk na kwestię trzeźwości niż alkoholizm? Ja czy jestem odpowiedzialny? Stopniowe przezwyciężanie odruchów warunkowych Sposoby na trzeźwość dla świeżo upieczonych abstynentów W ramach zasady bez względu na wszystko" Małe sprawy mogą wiele znaczyć Sny o piciu Podkreślając trzeźwość jako warunek przeżycia Spojrzenie z bliska na priorytet trzeźwości Prymat trzeźwości, a świadomy wybór Waga pewności siebie i niebezpieczeństwo religijnych przesądów Poczucie winy i syndrom wdzięczności Świeckie leczenie chemicznego uzależnienia Świeckie podstawy trzeźwości Żyjąc bez alkoholu bierzemy najlepszy odwet na naszej przeszłości Rozmowa To jest poważna sprawa Świeckie Grupy Trzeźwości Świeckie Grupy Trzeźwości jako rozwiązanie alternatywne 90

4 22. Wytrwać bez alkoholu Kompleksywna abstynencja Alkoholicy pomagają sobie nawzajem Nie próbujmy zapomnieć Podsumowanie 121 DODATEK A. Dziennik 124 DODATEK B. Ogłoszenia prasowe 177 DODATEK C. Bibliografia 180 Przypisy 182

5 OD WYDAWCY W różnych krajach na całym świecie istnieją różne sposoby rozwiązywania problemów alkoholowych. Na przykład w małej Danii istnieje 20 organizacji i ruchów zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych człowieka. Wielość sposobów rozwiązywania problemów alkoholowych wynika ze specyfiki tych problemów. Przy bliższej analizie okazuje się, że ten sposób jest dobry, który pomaga danemu człowiekowi, czyli że nie można powiedzieć, że którykolwiek z nich jest niedobry. Można tylko prowadzić rozważania na temat głębokości, czy też szerokości problemu jaki obejmuje każdy sposób lub prowadzić rozważania na temat grup ludzi dla których jest on skuteczny. Oddając do rąk czytelników niniejszą książkę J. Christophera chcieliśmy przedstawić sposób uzyskiwania trzeźwości, który w Stanach Zjednoczonych dynamicznie się rozwija. W ciągu 6-ciu lat istnienia organizacji (rok założenia 1986) powstało w Stanach Zjednoczonych ok grup pracujących tym sposobem. Mamy nadzieję, że książka ta wzbogaci serwis pracy samopomocowej. W przygotowaniu jest tłumaczenie następnej książki tego samego autora, która wraz z obecną stanowią całość opisową przedstawionego sposobu pracy.

6 Przedmowa Książka Jamesa Christophera Jak pozostać trzeźwym. Zerwanie z nałogiem bez pomocy religii" stanowi bardzo osobisty zapis refleksji człowieka, który jest uzależniony od alkoholu, i który postanowił swoją drogę do trzeźwości opisać i pokazać innym. Książka napisana jest z pasją, bardzo wyraźnie widoczną niemal na każdej stronie. Podkreślam to, bo niewątpliwie emocje autora wpłynęły zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym na treść opracowania. Seria niepowodzeń, od której zaczęło się odwykanie" autora sprawiła, że bardzo ostro rozprawia się on z metodami leczenia proponowanymi przez różnych terapeutów i instytucje odwykowe. Z podobnymi postawami dość często spotykam się w mojej praktyce klinicznej. Po pierwszych rozmowach, kiedy pacjent nabiera do mnie zaufania, opowiada o swoich doświadczeniach w leczeniu (jeżeli przed trafieniem do naszego ośrodka gdzieś się leczył). Dowiaduję się wtedy, że: wie pan, chodziłem do poradni, gdzie dawano anticol i nic więcej. Żadnych rozmów z psychologiem, lekarzem. Traktowano mnie jak intruza, który zaburza spokój personelowi". Albo: Byłem na odwykówce w szpitalu, ale tam jeszcze więcej się piło niż na wolności". Nie było żadnych zajęć, psychoterapii". Chodziłem na hipnozę do X-a, udawałem, że wchodzę w trans, a tak naprawdę chciało mi się śmiać. Po seansie spokojnie szedłem na wódkę". Zgłosiłem się na leczenie, a tam mi kazali pójść najpierw na kilkanaście mitingów AA. Nie spełniłem tego warunku, bo po jednorazowym udziale w mitingu AA wiedziałem, że to mi nie odpowiada". Takich zwierzeń mógłbym cytować dziesiątki, a podobnych opowieści wysłuchują zapewne inni terapeuci. 1 jest to naturalne (co nie znaczy prawidłowe) zjawisko. Jakość oferowanej pomocy jest rozmaita, pracownicy są lepsi i gorsi. Dotyczy to oczywiście nie tylko placówek

7 8 PRZEDMOWA odwykowych. Tu trzeba jednak pamiętać o dosyć specyficznym myśleniu i zachowaniu alkoholików, którzy na początku drogi do trzeźwości mają bardzo zmienną motywację i sprawnie działający system manipulacji otoczeniem. Potrafią usprawiedliwić swoje powroty do picia, obarczając winą za nie a to kłótliwą żonę, a to złego szefa, Siłę Wyższą"; wesele córki (nie było siły, żeby nie wznieść toastu za szczęście młodej pary), kiepskie w ich odczuciu metody leczenia itp. Takie zachowania wchodzą w skład drogi do trzeźwości. Trzeźwości rozumianej jako trwała postawa życiowa. Zarówno formy, jak i rodzaje zachowań alkoholików na początku drogi do trzeźwości są bardzo różnorodne. Są one poukładane na continuum czasu indywidualnie, dla każdego inaczej. Niektórzy szybko znajdują swoją ścieżkę" do i w trzeźwości, inni szukają jej całymi latami. James Christopher długo szukał swojej drogi. Doznał goryczy porażek, ale nie przegrał. To, co przeżył, w efekcie okazało się konstruktywne nie tylko dla niego, ale także dla wielu szukających szansy na normalne życie. W swojej książce, napisanej prostym, przystępnym językiem proponuje autor tworzenie Świeckich Grup Trzeźwości, określających się jako: autonomiczna wspólnota trzeźwych alkoholików, ich rodzin i przyjaciół. Naszym podstawowym celem jest popieranie wysiłków tych, którzy dążą do osiągnięcia i utrzymania trzeźwości. Jako trzeźwość określamy powstrzymanie się od alkoholu i innych narkotyków. Staramy się także rozwijać jako istoty ludzkie, prowadzić życic na wysokim poziomie, godnym człowieka wolnego od nałogów. Jako ludzie świeccy nie szukamy oparcia dla naszej trzeźwości w interwencji żadnej mistycznej Wyższej Siły. Jako humaniści, wyciągamy do siebie ręce w braterskiej miłości, starając się pomóc sobie w rozwiązaniu naszych ludzkich problemów. Nie jesteśmy ruchem przeciwko AA, niektórzy z naszych członków uczestniczą również w ich spotkaniach. Żywimy podziw dla wszystkich, którzy zachowują trzeźwość, niezależnie od ich poglądów". Takie jest credo Świeckich Grup Trzeźwości i ich lidera Jamesa Christophera. W tym miejscu chciałbym podzielić się z czytelnikami refleksją związaną z fragmentami książki poświęconymi AA. Otóż odniosłem wrażenie, że autor w sposób bezpardonowy rozprawia się z tym ruchem.

8 PRZEDMOWA 9 Zacytuję fragment, jeden z wielu, który jest charakterystyczny dla postawy J. Christophera wobec AA: Zgodnie z tym, co mówi stare powiedzenie jeżeli to pływa jak kaczka i wydaje odgłosy jak kaczka, to jest to prawdopodobnie kaczka organizacja AA powołana została do życia ponad 50 lat temu w oparciu o religijne ze swej natury założenie Siły Wyższej, czy też Boga tak jak go rozumiecie", i pozostała w swojej istocie organizacją religijną. Wielka Księga AA również podkreśla, że agnostycy w końcu dojdą do wiary". Albo takie zdanie: Pamiętam przerażającą chwilę na spotkaniu AA w tym czasie, kiedy nagle pomyślałem a co będzie jeśli Bóg chce żebym pił?" Mimo tych i wielu innych zgryźliwych uwag pod adresem AA są też na szczęście pozytywne opinie o tym ruchu. Na szczęście, bo inaczej można by posądzić autora książki o jakieś osobiste porachunki z AA. Tak jak cele Świeckich Grup Trzeźwości są proste i jasne, tak też jest z programem i metodami pracy tych grup. Są to spotkania od kilku do kilkudziesięciu osób, trwające 1,5 godziny, odbywane raz w tygodniu. Mające luźny charakter, za każdym razem prowadzone przez inną osobę. Dyskutuje się nad przygotowanymi wcześniej fragmentami literatury dotyczącej problemów alkoholizmu, a także problemów osobistych, rodzinnych itp. O szczegółach dowie się Czytelnik z lektury książki, którą polecam mimo szeregu niedostatków. Są one mniej ważne w zestawieniu z często głęboko trafnymi przemyśleniami. Jest w tej książce dużo zdrowego rozsądku, mądrości czerpanej z własnych doświadczeń, które z pewnością wielu Czytelników wykorzysta w swoich zmaganiach z problemem uzależnienia od alkoholu. Myślę też, że mogą z tej książki skorzystać Kluby Abstynenta organizując grupowe spotkania w oparciu o wskazówki J.Christophera. Przeczytajcie tę książkę. Bądźcie przy tym krytyczni, ale jednocześnie tolerancyjni dla typowo amerykańskiego stylu podawania przez autora argumentów. Wybierzcie to, co jest bliskie Waszemu myśleniu. Adam Kłodecki

9 Dedykacja Jest ich legion, umierających od śmiercionośnych substancji we wnętrzach obrzydliwych budynków podczas zim w miastach wschodniego wybrzeża, zwiniętych w kłębek koło wysypisk śmieci w głębi oświetlonych słońcem alei Kalifornii. O nich tworzone są poematy, układane piosenki i dowcipy, ich się osądza, przed ich losem się ostrzega, o nich się mówi Bóg się od nich odwrócił", czy też Obyś nigdy nie był w jego skórze". Są to ludzkie istnienia pełne rezygnacji, nie mające innego celu w życiu jak oczekiwanie na następny łyk alkoholu, ci których komórki uległy zniszczeniu tak głębokiemu, że nie ma szansy na ich odnowę. Grabarze regularnie naciągają prześcieradła na ich twarze, a niezliczeni nocni misjonarze przygotowują się na spotkanie kolejnych bezimiennych, ofiarowując im fałszywe zapewnienia o życiu po życiu". Pozostaje jednak tylko wiele pustych miejsc. Książka ta jest pomnikiem tych, dla których jest już za późno. Oni byli i pozostali winni" swojej chorobie, zaawansowanej tak dalece, że niemożliwe było wyleczenie. Ich istnienie jest żywym obrazem destrukcji. Na swoich znużonych barkach muszą unieść ciężar winy moralnej, a ich twarze, na których ślady oplucia zmieszały się z łzami, przez wieki dostarczały natchnienia zarówno kaznodziejom, jak i komediopisarzom. Im i przyszłości badań poświęconych chorobie alkoholizmu dedykuję tę książkę.

10 SŁOWO WSTĘPNE Gerard A. Larue Wielu z nas, jeżeli nie większość, codziennie używa różnych związków chemicznych o działaniu wpływającym na zmianę nastroju. Na szczęście, ich przeważająca część nie jest nadmiernie szkodliwa dla nas samych, czy też dla społeczeństwa. Niektórzy potrzebują filiżanki kawy, aby móc rozpocząć dzień, inni wolą napić się herbaty po południu. Te używki, wpływając na nasz nastrój lub też pobudzając organizm pozwalają nam na chwilę przerwy, na moment ucieczki od rutyny. Mogą nam pomóc znieść codzienne stresy. Na liście nałogów kofeina, dla przykładu, znajduje się na dalekiej pozycji pod względem możliwości uzależnienia. Na przeciwległym krańcu znajdują się tak groźne substancje narkotyczne jak heroina, kokaina, amfetamina. Następny w kolejności jest alkohol. Alkohol jest związkiem chemicznym wpływającym na stan psychiczny człowieka. Jego picie może stać się nałogiem. Czasami określa się go jako chorobę zaprzeczenia" ze względu na mylne koncepcje dotyczące zarówno jego natury ( nie jestem alkoholikiem gdyż codziennie chodzę do pracy" czy też to nie żaden nałóg, to tylko parę wieczornych kieliszków dla relaksu"), jak i tych, których dotyka ( przecież nie jestem jakimś tam śmieciem"). Alkoholizm nazywany jest też egalitarną chorobą", gdyż jej ofiarą stają się przedstawiciele wszystkich klas społecznych, ras, grup etnicznych, w każdym wieku, o wszelakich poglądach religijnych. Ma on swój wpływ nie tylko na osobę, ale też na rodzinę, pracę, a także społeczne i socjalne bezpieczeństwo. Każdemu odpowiedzialnemu terapeucie mającemu do czynienia z alkoholizmem oraz poszukującemu dróg przywracania pacjentów do stanu permanentnej trzeźwości znane są zagadnienia o dużej doniosłości poruszane w tej pracy. Każdy zdesperowany nałogowiec jest narażony

11 14 SŁOWO WSTĘPNE na różnego rodzaju kuracje" prowadzone przez tak zwanych ekspertów, z których wielu wie o alkoholizmie tylko tyle, ile przekazano im na jednodniowym kursie na ten temat, lub ile wyczytali w książkach napisanych przez innych tak zwanych ekspertów. Osoba z problemem alkoholowym przechodzi często leczenie farmakologiczne, terapię grupową, terapię opartą na próbach zmiany wzorców zachowania, członkostwo w ruchu Anonimowych Alkoholików itp itd. Dla wielu któraś z wzmiankowanych metod okaże się skuteczna, dla innych niestety nie. Jim Christopher jest alkoholikiem, trzeźwym alkoholikiem, ale nie zmienia to postaci rzeczy. Nie jest rzeczą istotną dla nas, w jaki sposób popadł w uzależnienie, czy rozwijało się to zgodnie z najczęstszym wzorcem, poczynając od drinków wypitych z różnych okazji, poprzez regularne picie, aż do momentu popadnięcia w psychiczne uzależnienie pogłębiające się aż do stanu fizjologicznego uzależnienia. Jedyne, co jest istotne, to fakt, że jest alkoholikiem, i że jego własne cierpienie i wewnętrzna potrzeba skłoniły go do opracowania programu leczenia dającego nadzieję uzależnionym i prezentującego sposoby wzięcia nałogu pod kontrolę. Jedną z najpopularniejszych i najczęściej zalecanych terapii jest przynależność do grup Anonimowych Alkoholików. Jak wiadomo wszystkim, mającym do czynienia z poruszanym zagadnieniem, istnieje pewna liczba osób, które nie mogą i nie chcą zaakceptować koncepcji podporządkowania swojego życia Sile Wyższej", niezależnie od tego, jak jest definiowana. Są sceptykami, niewierzącymi, tymi którzy pytają lub po prostu nie chcą zmieniać podporządkowania się jednej sile" alkoholowi na uzależnienie od innej. To czego pragną to samokontrola. Pragną sami kierować swoim życiem. Świeckie Grupy Trzeźwości Jima Christopher'a mówią alkoholikom o sposobach zdobycia upragnionej przez nich samokontroli. Żadna cudowna siła zewnętrzna nie stanowi części składowej programu. Osobie uzależnionej są prezentowane tylko i wyłącznie środki codziennej kontroli własnego nałogu. Kiedy dwóch lub trzech trzeźwych alkoholików świeckich zbierze się w jednym miejscu, mogą sobie zaoferować wzajemną pomoc i zachętę. Nie ma tu nic z magii, ale program daje efekty. Tą książkę napisano dla alkoholików. Jest to także narzędzie nadające się do wykorzystania przez terapeutów i doradców. Mogą oni

12 SŁOWO WSTĘPNE 15 wręczać jej egzemplarze tym, dla których tradycyjne terapie oparte na wierze okazały się nieefektywne. Książka może stać się też bazą dla zakładania Świeckich Grup Trzeźwości w szpitalach, ośrodkach poradnictwa i tam wszędzie, gdzie istnieje potrzeba ich powstawania. W każdym z nas jest żywy instynkt samozachowawczy. Chcemy żyć dobrze, kontrolować własne życie. Ponieważ jesteśmy istnieniami społecznymi, pragniemy, aby inni też żyli, i to żyli dobrze. Ta książka stanowi doniosły wkład w wysiłki skierowane ku przedłużeniu i poprawie życia tych, którzy popadli w nałóg alkoholizmu, wzbogaceniu życia ich rodzin i ukochanych, jak też ku ochronie tych, którzy padli ofiarami osób, prowadzących samochody pod wpływem alkoholu. Kluczem do wyleczenia jest odpowiedzialna trzeźwość poddana wewnętrznej kontroli.

13 WPROWADZENIE W moim wypadku wszystko zaczęło się od kilku zimnych piw wypitych w gorące teksańskie popołudnie, gdy jechałem do domu, zmęczony ale szczęśliwy. Byłem młody, a mój stary Chevrolet pruł lekko po drogach. Nie podejrzewałem, że właśnie wprowadziłem do organizmu alkohol, którego nie jest on w stanie przetworzyć tak, jak to czyni 90% organizmów na świecie. Bezwiednie dołączyłem do moich braci i sióstr tworzących ową 10% kategorię nałogowców. Wkroczyłem na ścieżkę ukrytej, zdradliwej, postępującej choroby alkoholizmu. Miałem zamiar stać się ofiarą nałogu w stopniu podobnym do tego, w jakim można chcieć zapaść na raka. Kiedy wkroczyłem na drogę agonii nie byłem ani bardziej, ani mniej dojrzały emocjonalnie niż jakikolwiek przeciętny nie-alkoholik. Inni teksańczycy piją swoje piwa, czasem upijając się, a czasem nie. Ja, pod względem fizjologii, zacząłem odbiegać od towarzystwa moich przyjaciół nie-alkoholików, podążając już zupełnie odmiennymi szlakami. Wraz z upływem czasu moja choroba czyniła ze mnie coraz bardziej bezradnego nałogowca. Moja osobowość podlegała rozpadowi, zmniejszała się zdolność logicznego myślenia, moje idee i uczucia zostały dosłownie pochłonięte przez alkohol. Podczas siedemnastu lat aktywnego picia często miałem okresy, kiedy upijałem się codziennie w stopniu powodującym utratę przytomności, urwanie się filmu". Wysokie ciśnienie krwi powodowało rozrywanie naczynek krwionośnych na moich policzkach, które nie były już w kolorze delikatnego różu. Przyrzeczenia i obietnice, zarówno wobec siebie samego, jak i wobec innych obracały się w nicość. 1 tak to trwało. Pewnego razu rozzłościłem swoimi gadkami dwóch facetów wyglądających na niezłych zabijaków. W chwilę potem byłem przekonany, że zamierzają mnie zabić. Z wysiłkiem oderwałem się od baru i chwiejąc

14 18 WPROWADZENIE się, poszedłem w stronę bardziej przyjaznych twarzy, prosząc o ochronę. Po krótkiej wymianie zdań, z której nic nie pamiętam, wybiegłem z baru na ulicę. Jej powierzchnia wydawała się tak miękka jak guma, ale gdy upadłem na nią, krzycząc i płacząc jak w nocnym koszmarze, okazała się twarda, zimna i zupełnie nie gumowa. Jakimś sposobem stanąłem na nogi, wytarłem z twarzy łzy pomieszane z krwią i uciekłem, słaniając się, w kierunku mojego mieszkania położonego blok dalej. Wbiegłem na drzewo rosnące przy rogu mojego bloku, rozerwałem spodnie chcąc załatwić swoje potrzeby fizjologiczne i osunąłem się na ziemię w alkoholowym zamroczeniu, przesypiając" aż do świtu. Tak wyglądało jedno z wydarzeń prowadzących mnie ku 24 kwietnia 1978 roku, kiedy to postanowiłem utrzymać stan trzeźwości. Od tamtej chwili nie wypiłem ani grama. Jestem człowiekiem, uważającym się za szczęściarza, mimo wszystko, gdyż udało mi się skutecznie zaleczyć chorobę. Nie mam już jednak, tak jak inni, możliwości poprawienia sobie humoru po paskudnym dniu czy też obejścia radosnego wydarzenia kilkoma kieliszkami likieru lub innego środka działającego na zmianę nastrojów. Moi przyjaciele nie-alkoholicy mają tą szansę, nie dlatego, że są w jakiejkolwiek mierze bardziej ode mnie stabilni emocjonalnie, ale dlatego, że znalazłem się w owej wspomnianej poprzednio 10%-owej kategorii. Mając za sobą doświadczenie nałogowego używania jednego ze wspomnianych środków zmieniających nastroje psychiczne, my alkoholicy jesteśmy już na stałe odmienieni w sferze fizjologii. Powinniśmy stale być świadomi naszej choroby, zaakceptować fakt jej istnienia. Nie możemy, tak jak nie-alkoholicy, uniknąć upicia się po osiągnięciu stanu lekkiego, czy też trochę mocniejszego podchmielenia. Musimy, stając w obliczu konieczności wynikającej z wyboru pomiędzy życiem a śmiercią, unikać wprowadzania do organizmu związków chemicznych wspomnianego rodzaju niezależnie od tego, czy chcielibyśmy dzięki nim zapomnieć o ciężarach życia, czy też uczcić jego dobre strony. Jeżeli myślimy, że możemy poślubić Mille'a czy Teda, przeprowadzić się na spokojne przedmieście i wyrzucić z naszych głów wiedzę o chorobie, to tym samym odrzucamy jedyną drogę ratunku przed czynnym nałogiem. Jeżeli wierzymy w interwencję mitycznych sił duchowych, można

15 WPROWADZENIE 19 przyjąć zakład, że przyjdzie dzień, w którym nasza wiara zostanie poddana gorzkiej próbie. Doświadczenia, jakie przynosi nam życie, mogą któregoś niezbyt radosnego dnia przeważyć nad naszym poczuciem rzeczywistości, przytłumionym przez religie i jest bardzo możliwe, że nasz uśpiony nałóg ocknie się. Możemy stracić naszą wiarę, ale nie wolno nam tracić naszej trzeźwości. Ofiary seksualnych praktyk z czasów dzieciństwa, ofiary gwałtu, wojny w Wietnamie, Holocaustu i innych horrorów, chociaż często stają się lub wracają do roli zdrowych, produktywnych członków społeczeństwa, wiedzą o czym mówię, kiedy twierdzę, że intergralną częścią istnienia w przypadku alkoholika jest nieustająca świadomość i akceptacja faktu istnienia choroby, istnieniu jej nie wolno zaprzeczać, nawet kiedy nie jest aktywna. Alkoholik nie tylko nie może zapomnieć, jemu nie wolno tego uczynić. Podczas mojego trwającego w zasadzie całe życie procesu powrotu do zdrowia spoglądam wstecz; nie muszę jednak na wspomnieniach poprzestać. Trzeźwość, jako zagadnienie nr 1 w życiu, umożliwia nam istnienie i staje się podstawą w miarę pewnego ujęcia rzeczywistości w nasze ręce. Zdaniem nauki alkoholizm jest chorobą na bazie fizjologii, określoną prawami dziedziczności. Alkohol jest związkiem wywołującym nałóg w niektórych organizmach. Większość tych. którzy go spożywają i nadużywają nie staje się fizjologicznie od niego uzależniona. Osobowość, stosunek emocjonalny, otoczenie nie powodują same z siebie uzależnienia. Ludzie ze wszystkich sfer i ras stają się alkoholikami, ludzie wszystkich sfer i ras unikają tego. Nie-alkoholicy nie stają się uzależnieni od alkoholu z tego prostego względu, że ich organizm inaczej przetwarza tę substancję niż organizmy alkoholików. Istnieją znaczące dowody na to, że nie ma czegoś takiego, jak osobowość o skłonnościach do alkoholizmu". J.H.P. Willis 1), psychiatra konsultant w szpitalach Guy's i King's College w Londynie, poświęcił długie lata studiom nad nadużywaniem i uzależnieniem od substancji narkotycznych. Pisze on: Często zdarza się, że spekulacje i niepotwierdzone opinie zostały dokładnie ze sobą przemieszane w momencie, kiedy różne autorytety starały się wyjaśnić naturę uzależnienia. Dobrym tego przykładem jest tzw.,,psychosocjologiczne" podejście do nałogu. Zawarta jest w nim generalna hipoteza, że ludzie mogą popaść w uzależnienie od środków narkotycznych w wyniku

16 20 WPROWADZENIE zbiegu czynników, w ramach których różnorodne siły natury socjalnej i psychologicznej wpływają na osobowość popychając ją nieodwołalnie w kierunku nałogu. Podejście to prowadziło do ogromnej ilości spekulacji, które znalazły swoje odbicie w najbardziej absurdalnych tezach wysuwanych przez pewną grupę psychologów i psychiatrów. Głosili oni istnienie specjalnego rodzaju osobowości o skłonnościach do uzależnienia. Na nieszczęście dla zwolenników tej tezy, nikt nie był w stanie jej wystarczająco przekonująco udowodnić". Z kolei w swojej książce 2) pt.,,naturalna Historia Alkoholizmu" profesor psychiatrii w Datrmouth Medical School, George E.Vallant, pisze: Co jest jeszcze bardziej zastanawiające, większość przyszłych alkoholików nie wydaje się różnić od pozostałych pijących pod względem równowagi psychicznej. Rozważano jednak tę tezę, zanim zostały przeprowadzone dowody wystarczające do jej odrzucenia. Nie było sprawą łatwą przyjąć, że osobowość alkoholiczna" może być pochodną choroby, a nie jej przyczyną. Trudno przezwyciężyć złudzenie, że alkohol może w stosunkowo małej ilości służyć jako skuteczny środek leczniczy", stosowany przez nieszczęśliwych i niedowierzających własnym siłom. Faktem jest, że alkohol w dużych dawkach jest dokładną odwrotnością środków uspokajających. Nie przypisuję zasadniczej roli czynnikom takim, jak nieszczęśliwe dzieciństwo, wzrastanie w rodzinach konfliktowych, depresje, a także niepokojom wypływającym z rozważań podstawowych zagadnień etiologicznych. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie mają one żadnego znaczenia. Czynniki te wpłynęłyby na pogorszenie się stanu każdej choroby. Pragnę tylko podkreślić, że gdyby można było poddać kontroli zjawisko kulturowego i rodzinnego alkoholizmu, wtedy rodzina o skłonnościach patologicznych (ale nie dotknięta alkoholizmem), czy też niestabilna osobowość człowieka nie przyczyniałyby się do podniesienia w znacznym stopniu statystycznego ryzyka choroby alkoholowej. Dlatego też ci mieszkańcy Core City, którzy poddani zostali badaniom statystycznym i posiadali rodzica-alkoholika, ale jednocześnie znajdowali się w stabilnej pod innymi względami sytuacji rodzinnej, byli pięciokrotnie bardziej podatni na uzależnienie od alkoholu od badanych z rodzin konfliktowych, ale nie mających rodziców będących alkoholikami. Patrząc z perspektywy, jednostki często racjonalizują swoją stopniową utratę kontroli podczas spożywania alkoholu, odwołując się do psychicz-

17 WPROWADZENIE 21 nych urazów mających miejsce w przeszłości. Jednak długofalowe badania wykazują, że nadużywanie alkoholu często poprzedzało powstawanie wspomnianych urazów. Z kolei nadmierne picie będące skutkiem ciężkich przejść było stosunkowo rzadką przyczyną uzależnienia alkoholowego. Innymi słowami, trudne życie nieczęsto stawało się podstawowym czynnikiem popadnięcia w uzależnienie. Sumując: alkoholicy często pochodzą z rozbitych domów, gdyż ich rodzice sami cierpieli na tę chorobę, a nie dlatego, że rozbite domy same z siebie powodują popadniecie w uzależnienie. Również rozbicie osobowości, jakiemu podlegają alkoholicy, jest skutkiem, a nie przyczyną nadużywania alkoholu. Chociaż alkohol może działać jako środek odłączający" czasowo świadomość, to jednak spożywany w dużych dawkach nie tyle rozluźnia, czy likwiduje depresję, ile wzmaga nastroje niepokoju i przygnębienia." James R. Milam i Katherine Ketcham 3), autorzy książki Pod wpływem Przewodnik po mitach i rzeczywistości alkoholizmu", piszą: Alkoholik zaczyna pić w ten sam sposób i z tych samych przyczyn co nie-alkoholik. Pije po to, aby odczuć efekty alkoholu wpaść w nastrój euforii, podniecenia, rozluźnienia lub upicia. Czasami pije, aby zmniejszyć poczucie napięcia i przygnębienia, innym razem pragnie wprowadzić się w dobry humor. Jeżeli jest spięty, może wypić więcej niż zazwyczaj, starając się odprężyć i oddalić od siebie myśl o kłopotach. Jeżeli jest nieśmiały zdarza się, że pije aby zdobyć odwagę. Jeżeli z kolei ma skłonności estrawertyka, nie jest wykluczone, że sięga po kieliszek z tej prostej przyczyny, że odpowiada mu towarzystwo ludzi, z którymi pije. Na alkoholika, tak jak na nie-alkoholika, mają wpływ liczne czynniki psychologiczne, socjologiczne i kulturowe. Wpływają na to, jak pije, gdzie pije, ile i jak często. Może sięgnąć po alkohol, aby zrobić wrażenie na swojej dziewczynie, aby udowodnić, że nie obawia się opinii rodziców, albo dlatego, że został namówiony przez przyjaciół. Może pić regularnie, ponieważ alkohol sprawia, że jest w radosnym nastroju i zapomina o kłopotach lub że czuje się pewniejszy siebie. Jeżeli jego żona wydaje co wieczór przyjęcie, to może sięgać po alkohol, aby dotrzymać jej towarzystwa. Jeżeli jego współpracownicy nie stronią od picia, on również może przyjąć ich zwyczaje. Znowu, podobnie jak nie-alkoholik, alkoholik zazwyczaj próbuje napojów zawierających alkohol, wyrabia sobie upodobania do ulubionych gatunków piwa, wina czy likieru. Uczy się, ile i jak szybko ludzie wypijają z reguły przy różnych okazjach, dowiaduje się, ile potrzebuje wypić na

18 22 WPROWADZENIE swoją miarę" - aby czuć się dobrze, wspaniale lub aby osiągnąć poziom upicia. Alkoholicy, podobnie jak nie-alkoholicy, mogą zmienić swoje nawyki dotyczące picia z różnych przyczyn spotykanych w życiu np. z powodu śmierci ukochanej osoby, rozwodu, straty pracy, samotności. Depresja, obawy i brak poczucia bezpieczeństwa mogą również wpłynąć na sposób, w jaki dana osoba pije. Jednak, co jest w tym wszystkim najważniejsze to fakt, ze żaden z tych psychologicznych czy socjologicznych czynników nie fest przypisany wyłącznie alkoholikom czy też nie-alkoholikom. Członkowie obu grup piją razem z tych samych powodów i odczuwają tak samo stymulujące i pobudzające efekty alkoholu. W obu grupach można znaleźć taką samą różnorodność osobowości. Ci. którzy wcześniej opowiadali się za istnieniem osobowości o skłonnościach do uzależnienia alkoholowego", porzucili tę hipotezę, podobnie jak została zdyskredytowana teoria głosząca istnienie osobowości skłonnej do uzależnień" z powodu braku przekonywujących dowodów." Kiedy sami dla siebie stajemy się źródłem rozczarowań, zachowując się w sposób wywołujący niepokój, poczucie winy, strachu, kiedy jesteśmy zrażeni, rozzłoszczeni lub wystraszeni, musimy mimo tego, jako alkoholicy pamiętać o naszej uśpionej chorobie. Nie możemy zrezygnować z trzeźwości. Musimy być w życiu bardziej kreatywni, musimy sięgać nawet wyżej niż gdybyśmy byli nie-alkoholikami. Jest to wyłącznie nasza sprawa, każdego z nas indywidualnie, aby nadać naszemu życiu sens. Każdy alkoholik może być lub nie być stabilny emocjonalnie i może być lub nie być w stanie radzić sobie psychicznie z życiowymi problemami w momencie, w którym ujawni się jego fizjologiczne uzależnienie. Wszystko to, co stanowiło jego emocjonalne oblicze przedtem, staje się odmienione, przeinaczone i zniekształcone. Tylko w trzeźwości powrocie do zdrowia może alkoholik na nowo odnaleźć swoją prawdziwą osobowość, charakter i etykę. Zarówno w okresie tuż po powrocie do trzeźwości, jak i przez całą resztę życia alkoholik musi jako główny cel postawić sobie utrzymanie kontroli nad stale istniejącą chorobą. Alkoholizm nie odejdzie nigdy. Trzeźwość, jedyny lek na alkoholizm, nie może przestać być numerem jeden w naszym życiu. Proces odzyskiwania zdrowia trwa niewątpliwie całe życie, gdyż nie

19 WPROWADZENIE 23 ma leku na alkoholizm. Poza tym odkryto już dawno istnienie fenomenu polegającego na przemiennym uzależnieniu alkoholika także w stosunku do innych związków chemicznych oddziaływujących na zmianę nastrojów psychicznych. Powstrzymanie nałogu poprzez świadomy wybór stawia alkoholika na tej samej pozycji względem życiowych możliwości, jaką ma każdy inny człowiek mogący świadomie wybierać. Dla ludzi mających normalne organizmy jedyną ceną upicia się jest przelotny kac moralny i wściekłość na siebie. Dla alkoholika ta cena jest zupełnie inna. Prawdziwe szanse na wyzdrowienie nie są łatwe do wykorzystania. My alkoholicy musimy żyć kreatywnie pozostając trzeźwi przez cały czas, niezależnie od tego, co życie przynosi. To, czy możemy stale liczyć na spokój, dający poczucie akceptacji tego, kim jesteśmy i co sobą reprezentujemy, jest drugoplanowe w stosunku do ciągłych starań o utrzymanie choroby w stanie uśpienia. Musimy się o to starać przez całe życie. Dążenie to może się stać (i często jest) przygodą wymagającą, ale dającą szansę dynamicznego rozwoju i dostarczającą mnóstwa satysfakcji.

20 1. Czy trzeźwy alkoholik może znów zacząć pić? Pewien wielki człowiek powiedział kiedyś: Miałem sen". Słowa doktora Martina Luthera King'a poruszyły wiele serc i miały doniosłe znaczenie. Chociaż walka, którą prowadził, kosztowała go życie, jego marzenia przeszły dzięki tym, którzy wierzą, że wyzwolenie ludzkości z pęt rasizmu jest szlachetnym zadaniem. Uczynienie wojny nuklearnej niemożliwą poprzez rozwój ogólnoświatowej świadomości" opartej na współpracy, osiągnięcie rozbrojenia, zlikwidowanie głodu, pokonanie chorób są to wielkie wyzwania, szczyty, do których dąży ludzkość. Obok tych, którzy starają się je osiągnąć, istnieją ludzie, którzy eksperymentują z alkoholikami, starając się znormalizować" czy też zmodyfikować" ich zachowanie w sferze picia. Wielkość ich wysiłków jest równoważona tylko przez wielkość dotacji, jakie otrzymują na swoją działalność. Niezliczeni alkoholicy zmarli jednak podczas leczenia. Uczestniczyłem osobiście w jednym z takich eksperymentów. Brałem w nim udział po paru latach doświadczeń z tradycyjną" terapią. Poczyniony przeze mnie w trakcie kolejnych kuracji przegląd osobliwości zawiera m.in. człowieka, który prosił swoich pacjentów o podarunek w postaci żaby po zakończonej sukcesem terapii. Naprawdę czytacie prawidłowo. Półka za półką stały ceramiczne żaby, szmaciane żaby, wypchane żaby, małe żaby. duże żaby i wszystkie możliwe. Dając mu w prezencie żabę, dana osoba symbolicznie porzucała żabi stan, aby stać się księżniczką lub księciem. Kiedy pewnego razu odwołałem intensywną" terapię weekendową za sumę 200 dol. z powodu dokuczliwej grypy żołądka, pewien dobrze znany terapeuta wystosował do mnie notkę

21 26 CZY TRZEŹWY ALKOHOLIK MOŻE ZNÓW ZACZĄĆ PIĆ? informując, że wciąż jestem mu winien pieniądze (chociaż suma co nieco mniejsza też będzie przyjęta)" i że powinienem potraktować to w ten sam sposób, jak wtedy kiedy zobowiązuję się wykupić bilet do teatru". Pomijając wszystko, był to człowiek zajęty, latający pomiędzy jednym i drugim wybrzeżem, prowadzący w obu regionach swoje intensywne" weekendowe maratony". Był to czas spędzony pożytecznie, jak więc śmiałbym to kwestionować? Pewna pani psycholog w wieku podeszłym, mająca podejście do problemów życiowych zarówno dydaktyczne, jak i wielostronne" polecała mi od czasu do czasu kłaść się nago na kozetce, aby odkryć mój język ciała". Inny specjalista uczył mnie nie mówić tak", kiedy naprawdę chciałem powiedzieć nie". Pod koniec serii seansów leczniczych poinformował mnie, że jeżeli ja jestem alkoholikiem, to każdy musi być również alkoholikiem", biorąc pod uwagę wszystkie wyzwania, jakie w danym momencie postawiło przede mną życie. Jeszcze inny lekarz, psychiatra, dawał mi różne leki wpływające na stan psychiczny, które spowodowały, że czułem się, jakbym nosił kask rugbisty. Przepisał mi kurację opartą na licie i potem wbijał we mnie igły, aby określić poziom tego pierwiastka we krwi. Patrzył zawsze w bok, kiedy próbowałem spojrzeć mu w oczy. Na jednej z moich najbardziej ciekawych grup terapeutycznych pani doktor psychiatra poprosiła nas, abyśmy cofnęli się w erę dzieciństwa, dała nam pistolety na wodę i plastikowe zabawki. Podczas lunchu, posadzeni parami, musieliśmy karmić partnera pieczonym kurczakiem i ziemniakami puree, mając jedną rękę przywiązaną za plecami, nie używając ani widelcy, ani łyżek. Miało to na celu. rozwijanie zaufania i zdolności do intymności. Do toalety pozwolono nam udawać się pojedynczo. Tak więc, w dobrych latach siedemdziesiątych, kiedy usłyszałem o cieszącym się obecnie nie najlepszą sławą Rand Report, wsiadłem do samochodu i nie zatrzymałem się aż do chwili, gdy zajechałem przed wejściowe schody budynku Rand Corporation w Santa Monica w Kalifornii. Byłem pełen nadziei. W tym okresie tkwiłem ciągle jeszcze w charakterystycznym stadium zaprzeczania swojemu alkoholizmowi. Ostatecznie wkroczyłem

22 CZY TRZEŹWY ALKOHOLIK MOŻE ZNÓW ZACZĄĆ PIĆ? 27 do głównego holu i zarezerwowałem sobie egzemplarz raportu u jednego z pracowników. Wziąłem go, popędziłem do domu i czytałem, dobre wieści. Tak, alkoholicy a w tym momencie już wiedziałem, że jestem jednym z nich mogą znowu pić. Parę dni później rozmawiałem z jednym z autorów tej analizy, gotów zmienić swoje życie. Po tym, jak powiedziałem mu, że mam za sobą długą historię niekontrolowanego picia i że jestem alkoholikiem, powiedział: Tak, ludzie pańskiego typu muszą się po prostu nauczyć pić nie tak wiele". Tak, nikt nie mógł bardziej się z nim zgodzić. Zapytałem się tego mądrego człowieka, czy mógłby polecić mi doktora zajmującego się problematyką modyfikacji zachowań alkoholików. Oczywiście mógł. Zadzwoniłem i u mówiłem się. A więc, nareszcie!" pomyślałem Będę w stanie kontrolować swoje picie i korzystać z jego radości, jak wszyscy inni." System zaprzeczania prowadzi alkoholików w dziwne miejsca, tak więc i ja udałem się do małego sąsiedniego miasta. Klinika miała bardzo oficjalny, naukowy wygląd. Zostałem powitany przez radosną recepcjonistkę. Wręczono mi pewną ilość formularzy do wypełnienia. Następnie znalazłem się w towarzystwie psychologa, który miał przeprowadzić wstępną ocenę mojego stanu. W tym punkcie byłem całkowicie szczery, powiedziałem mu wszystko o mojej historii picia. Poprzednie lata nałogowego alkoholizmu naprawdę wprawiły mnie w stan przygnębienia. Powiedziałem dobremu lekarzowi, że Anonimowi Alkoholicy byli dla mnie rozczarowaniem ze względu na swoje wąskie spojrzenie i piętno religijności. Zgodził się ze mną w pełni i nawet żartowaliśmy razem, powtarzając slogany Anonimowych Alkoholików takie, jak: Przyjdź ponownie", Wystarczy właściwie zacząć" etc. Wiedziałem, że oto znalazłem się w domu. Doktor wyjaśnił mi, że określa siebie jako niezależnego" i że jego metody są czasem uważane za kontrowersyjne. Dodał, że leczenie będzie kosztowało. Byłem wtedy osobą o średnim poziomie dochodów, ale byłem gotów do poświęceń. Całe poprzednie lata pracowałem z różnymi terapeutami, stosowałem różne terapie, aby dociec dlaczego zacząłem pić. To też kosztowało.

23 28 CZY TRZEŹWY ALKOHOLIK MOŻE ZNÓW ZACZĄĆ PIĆ? Kiedy mu przedstawiłem historię mojego picia, doktor orzekł, że moje szanse na zmianę zwyczajów są pół na pół". Kiedy wypełniłem jeszcze pewną ilość formularzy, oprowadził mnie po klinice i oto zostałem przyjęty na leczenie! Duży pokój narożny został przemieniony w przyjaźnie wyglądającą tawernę, ozdobioną znakami firmowymi piw na ścianie za barem, plastikowymi stołkami barowymi w jasnych kolorach i chromowanym oparciem na nogi. Doktor objaśnił, że mam tam wrócić później na wyłącznie moją pijaną noc". Potem przyjaciel miał mnie zabrać. W programie wycieczki po budynku było także zwiedzanie pomieszczenia z wysokiej klasy aparaturą, pełnego wysokiej klasy sprzętu wideo połączonego z kamerami umieszczonymi w strategicznych punktach na terenie tawerny. Koło baru umieszczone było skomplikowane urządzenie do analizy oddechu, w które miałem dmuchać od czasu do czasu podczas pijanej nocy". Wszystko to miało na celu nauczyć mnie, jak nie szkodzić"sobie podczas wieczorów umiarkowanego popijania i jak doświadczyć przyjemnego wzlotu" przy mniejszej ilości alkoholu. Miał to być poziom na tyle bezpieczny, jak mi powiedziano, że nie będę potrzebował przyjaciela, który odwiezie mnie do domu. Nie dotyczyło to oczywiście mojej wstępnej nocy" (doświadczenia, przez które miałem przejść tylko raz, a przynajmniej na terenie tej stymulowanej tawerny). Takie zapewnienie otrzymałem od lekarza. Po wieczorze umiarkowanego popijania miałem mieć możliwość bezpiecznej jazdy samochodem, oczywiście po upływie krótkiego czasu spędzonego w klinice. Miałem tam siedzieć do momentu, kiedy poziom alkoholu we krwi znacznie się obniży. Jak powiedział mi doktor, w skład pijanej nocy" miało wejść nagranie mojego zachowania filmowanego z różnych miejsc. Całość planowano na ok. 4 godziny. Taśmy te odgrywano przed sesjami, mającymi na celu naukę umiarkowanego picia. Wstyd miał pomóc mi w poprawie. Kiedy nadszedł czas pijanej nocy", pojechałem do kliniki autobusem. Umówiłem się z jednym z bliskich przyjaciół, że odbierze mnie ok. 9 wieczorem. Przedtem doktor wypytał mnie o moje ulubione napoje alkoholowe na ten wieczór. Wybrałem, to co kochałem najbardziej: bardzo wytrawne koktaile martini z wódką. Wszystko było

24 CZY TRZEŹWY ALKOHOLIK MOŻE ZNÓW ZACZĄĆ PIĆ? 29 już przygotowane, gdy wkroczyłem do podrobionego" baru. Byłem pełen nadziei. Doktor i jego młody asystent odgrywali rolę gospodarza i barmana, podając mi schłodzone martini tak szybko, jak tylko mogłem je połknąć. Oliwki były wliczone do rachunku. W przerwach polecano mi dmuchać do analizatora oddechu. Prędko przeszedłem etap radośnie-błyskotliwych gadek (powiedziałem doktorowi, że jest gruby), a następnie wpadłem w bardziej depresyjną fazę upijania się. Zacząłem płakać waląc pięścią w bar. Następnie podniosłem się ze stołka widząc podwójnie i padłem na kanapę, gdzie zwymiotowałem do dużego plastikowego kubełka, który mi podano. Zawinięto mnie w lekki koc i pozwolono zapaść w mrok, dopóki przyjaciel nie zabrał mnie do samochodu. Nie obyło się bez pomocy doktora i jego asystenta. Kilka dni później siedziałem w pomieszczeniu, gdzie wyświetlano filmy, oglądając swoje błazeństwa wyczyniane podczas pijanej nocy". Mimo, że oglądanie siebie w tak poniżających sytuacjach wywołało u mnie negatywne odczucia, pamiętam, że stwierdziłem także, iż wszystko to jest odrobinę zwariowane, tak jakbym uczestniczył w jakiejś surrealistycznej tragikomedii. Współczułem sobie. W ciągu kolejnych tygodni stałem się wzorowym pacjentem, ucząc się pilnie, jaki jest mój poziom umiarkowanego picia. W domu, kiedy piłem, używałem specjalnego naczynka z miarką, tak jak mnie uczono. Wlewałem w siebie alkohol co dzień i co noc (umiarkowanie, rzecz oczywista). Miałem obowiązek czynić zapisy na temat moich zachowań i przynosić je na każdą sesję do kliniki. Karta, która powstała na podstawie tych informacji wykazywała postępy" ponieważ piłem umiarkowanie przez większość wieczorów, rzadko traciłem kontrolę. Po licznych sesjach i dodatkowym szkoleniu w technikach odprężających złożono mi życzenia powodzenia i zostałem wypisany. Nie jest rzeczą wyjątkową dla alkoholików doświadczać okresów, kiedy ich spożycie alkoholu jest umiarkowane. Nie wiedziałem o tym w tamtym czasie i zgodnie z obowiązkiem nadal regulowałem wypijane ilości przy pomocy naczynia z miarką.

25 30 CZY TRZEŹWY ALKOHOLIK MOŻE ZNÓW ZACZĄĆ PIĆ? Udało mi się ów umiar zachować tylko przez parę tygodni i znów wszystko się zaczęło od początku. Pragnienie wzrastało, fizjologiczny głód organizmu objawił się w całej swojej sile. Alkoholizm trwa. Istnieją teorie traktujące alkoholizm jako chorobę powracającą falami. Niektórzy specjaliści szukają odpowiedzi na pytanie dlaczego", lub też dlaczego nie". W tym czasie my, alkoholicy, mamy możliwość wyboru trzeźwości. Jak to ujął jeden z powracających do zdrowia alkoholików: Alkoholik będący we mnie właśnie zbankrutował". Osobiście nie zamieniłbym swoich lat trzeźwości na żadną pigułkę lub innowację, która pozwalałaby na wprowadzenie alkoholu do organizmu. Dla mnie odpowiedź na pytanie: Czy trzeźwy alkoholik może znów pić?" jest krótka Nie".

26 2. Anonimowi Alkoholicy i inni: Trzeźwość bez przesądów. Ocenia się, że około sześćdziesiąt milionów obywateli nie deklaruje przynależności do jakiegokolwiek kościoła w tym kraju w dniu dzisiejszym. W oparciu o statystyki dotyczące całej populacji kraju, ok. 6 mln. z nich jest alkoholikami. Od swojego powstania w 1935 r. Anonimowi Alkoholicy pomagali tysiącom jednostek w zwalczaniu nałogu. Anonimowi Alkoholicy nie prowadzą żadnych rejestrów, ale twierdzą, że ok. 75% ich członków zrywa z nałogiem. Z drugiej strony tylko ok. 5% całej ludności kraju dotkniętej alkoholizmem, czyli 5% grupy liczącej sobie od 10 do15 milionów osób (w przybliżeniu 500 od 750 tys.) korzysta z pomocy tej organizacji. A co zrobić z pozostałymi 9,5-14,25 milionem alkoholików, którzy nie należą do AA? Czy nie jest możliwe, że część z nich to ateiści, agnostycy, świeccy humaniści, deiści, panteiści czy też wolnomyśliciele. Wszyscy oni opierają się na wiedzy naukowej wypracowanej przez ludzkość do chwili obecnej i nie mogą, z czystym sumieniem, zaakceptować idei głoszonej przez AA idei Boga wkraczającego z interwencją. Wyższej Siły" oddziałującej na ludzkie życie? Chociaż AA z założenia zaprasza wszystkich, którzy pragną przestać pić, aby stali się członkami organizacji, ich Wielka Księga" głosi: Alkoholik w pewnych okresach czasu pozbawiony jest efektywnej obrony umysłowej, chroniącej go przed wypiciem pierwszego kieliszka. Z wyjątkiem rzadkich przypadków, ani on, ani żaden inny człowiek nie może stworzyć takiej obrony dla niego. Musi ona przyjść ze strony Wyższej Siły". AA przemawia do ludzi religijnych: wyjątkowo silnie podczas obecnej ery religijności. Wielu zrywa z nałogiem w momen-

27 32 ANONIMOWI ALKOHOLICY I INNI: TRZEŹWOŚĆ BEZ PRZESĄDÓW cie, kiedy przyjmą za swoją politykę rygorystycznej części AA nakazującą poddanie swojej woli i życia opiece Boga tak, jak go pojmują". AA pod pewnymi względami zmodernizowali się". Obecnie proponują spotkania dostępne także dla niepełnosprawnych fizycznie. W tym miejscu przypomina mi się, jak sugerowałem to Centralnemu Ośrodkowi w Los Angeles parę lat temu i jak moja propozycja została odrzucona. Odpowiedź brzmiała: Proszę się skoncentrować na utrzymaniu swojego stanu trzeźwości. Jeżeli niepełnosprawni będą wystarczająco chcieli przestać pić, to znajdą do nas drogę." Obecnie odbywają się spotkania AA w języku hiszpańskim, a w rejonowych zarządach ogłasza się spotkania dla niepalących. Uznano również oficjalnie spotkania grup homoseksualnych, chociaż przypominają mi się czasy, kiedy takie zebrania odbywały się pod innym szyldem, chociaż generalnie posługiwano się na nich materiałami zakupionymi w centralnych ośrodkach AA i przestrzegano ich zasad. Przypomniałem siebie także trzeźwą już od długiego czasu lesbijkę, która ze łzami w oczach opowiedziała mi swoją historię: Przez wiele lat pracowała na rzecz AA i pewnego dnia usłyszała w swoim rejonowym biurze bezwzględne uwagi o tym, że homoseksualiści obu płci nie są elementem porządanym w ruchu AA. Ponieważ, na nieszczęście, jej trzeźwość opierała się na ideologii AA i Bogu jako Sile Wyższej, cały jej świat rozpadł się i powróciła do alkoholizmu na pewien czas. Obecnie, szczęśliwym trafem, wróciła do trzeźwości. AA uznaje obecnie oficjalnie uczestnictwo agnostyków i ateistów w spotkaniach ponownie, po wielu latach oporu. Na tych kontrowersyjnych zebraniach nie jest odmawiana Modlitwa Pańska i przedstawia się świecką koncepcję Siły Wyższej, np. wszechświat, grupę AA, drzewo, morsa itp. Z powodów oczywistych koncepcja siły wyższej w tych wypadkach traci sens. To, że jest się zainspirowanym w swoich wysiłkach przez grupę AA, czy że odczuwa się strach przed potęgą wszechświata, to jedna rzecz, zaś oczekiwanie, że inny człowiek (a tym bardziej mors) stanie się czynnikiem utrzymującym w trzeźwości, to zupełnie inne zagadnienie.

28 ANONIMOWI ALKOHOLICY I INNI: TRZEŹWOŚĆ BEZ PRZESADÓW 33 Zgodnie z tym, co mówi stare powiedzenie:,,jeżeli to pływa jak kaczka, i wydaje odgłosy jak kaczka, to jest to prawdopodobnie kaczka" organizacja AA powołana została do życia ponad 50 lat temu w oparciu o religijne ze swej natury założenie Siły Wyższej, czy też Boga, tak jak go rozumiecie", i pozostała w swojej istocie organizacją religijną. Wielka Księga" AA również podkreśla, że agnostycy w końcu dojdą do wiary. Czynni wolnomyśliciele będący członkami AA organizacji, która w założeniu od swojego członka wymaga tylko szczerej chęci porzucenia picia", starają się oprzeć na tym określeniu przemienioną strukturę zeświecczonych spotkań. Jest to ze strony AA krok na przód, będący odpowiedzią na potrzeby osób areligijnych. Jednak cień religijnego podejścia drzemie w tle, podczas gdy autonomiczne grupy świeckie, nie mające związku z AA, mogą zaspokoić potrzeby każdego wolnomyślącego alkoholika, który potrzebuje członkostwa w świeckiej grupie poparcia. Ale nie wszyscy wolnomyśliciele są czynni czy agresywni. Bojaźliwie stawiając znak równości pomiędzy AA i trzeźwością, wielu niewierzących zachowuje swoje przekonania dla siebie, doświadcza osamotnienia i w końcu opuszcza bractwo". W Wielkiej Księdze" oraz w innych dokumentach AA, alkoholicy są przedstawiani jako osobowości dziecinne, jako emocjonalne kaleki, z trudnością tłumaczące własnymi słowami, dlaczego stali się alkoholikami. To powiększa tylko ich poczucie winy i wstydu, zmniejsza szansę na wyzdrowienie. Tu pojawia się miejsce na wystąpienie koncepcji Siły Wyższej", powszechnie zdrobnianej do S.W." Większość sądów, gdy skończy się ich bezpośrednia rola, oraz przeważająca część programów antyalkoholowych odsyła tych, którzy dopiero wkroczyli na ścieżkę trzeźwości, na szkolenie ideologiczne w zakresie dwunastu etapów teologii AA. Odbywa się ono w świeckich murach szpitala lub kliniki. Wielu nowo upieczonych trzeźwych przychodzi do AA nie z zalecenia sądu czy też programu antyalkoholowego, ale z prostej przyczyny, jaką jest poszukiwanie towarzystwa i poparcia innych trzeźwych alkoholików. Wiedzą oni, że tradycyjni AA, łącznie z ich koncepcją S.W" są wszystkim, co mogą znaleźć.

29 34 ANONIMOWI ALKOHOLICY I INNI: TRZEŹWOŚĆ BEZ PRZESĄDÓW A co zrobić z wolnomyślicielami? Czy musimy wyrzec się naszej tożsamości i nawyków wolnego myślenia, czy mamy rozwinąć w sobie wiarę w Wyższą Siłę" aby pozostać trzeźwymi? Oczywiście nie. Jest to dla mnie jasne: obecnie, po wielu latach, doszedłem do opracowania własnego programu abstynencji. Ale nie było to tak oczywiste na początku, szczególnie podczas pierwszych dni, tygodni, miesięcy, przez pierwszy rok, kiedy nie piłem. Alkoholicy na samym progu ery trzeźwości, trzymają się kurczowo jakże kruchego nowego życia. Są wtedy gotowi przyjąć każdą filozofię, religię, pomoc, chyba że dogmat postawi ich poza nawiasem (co kończy się ich śmiercią, mogę dodać). Nazywam to syndromem wdzięczności. Alkoholicy zaakceptują w tym okresie wszystko, gdyż trzeźwość jest ich podstawowym celem. Ale chociaż utrzymanie tego stanu musi pozostać sprawą numer jeden przez całe życie, my, alkoholicy, nie musimy pozwolić sobie na zastraszenie. Prowadzi to do bezmyślności, stanowi niejako cenę naszej abstynencji. Pamiętam, jak na wielu spotkaniach w początkowym okresie trzeźwości zadawałem pytania dotyczące idei AA typu: Jaka jest wola Boga?", Co odczuwają niewierzący, Żydzi, buddyści gdy odmawiana jest Modlitwa Pańska?". Jeden z wieloletnich członków AA rzekł po prostu: Zamknij się!", inny dodał: Najlepsze z twoich myśli przyprowadziły Cię tutaj." Miało to oznaczać, że jeżeli myślę po swojemu" czyli jeżeli kwestionuję dogmaty AA to znaczy, że w głębi serca chcę pić. Jeszcze inny powiedział: Jeżeli ci heretycy prawdziwie pragną być trzeźwi, to niech złączą dłonie i odmówią Modlitwę Pańską. Oczywiście jeżeli wiedzą, co jest w rzeczywistości dla nich dobre!" Nastawienie to związane jest, jak podejrzewam, z będącym dziedzictwem przeszłości piętnem moralnym związanym z alkoholizmem i koncepcją jedynej drogi wyjścia" propagowanej przez ludzi religijnych. Byłem wychowany w Teksasie, jako jedyne dziecko rodziców baptystów. Starali się oni wpoić mi strach przed Bogiem i uczucie wielkiej winy za grzechy". Brałem sobie ich nauki bardzo do serca i do głowy.

30 ANONIMOWI ALKOHOLICY I INNI: TRZEŹWOŚĆ BEZ PRZESĄDÓW 35 Mój ojciec był alkoholikiem. Tak jak nigdy nie zapomnę, w jaki sposób jeździ się na rowerze, tak samo nie usunę podświadomej skłonności do nałogu wyrytej w mojej psychice. Do niewiary dochodziłem stopniowo, już jako trzeźwy alkoholik. W początkowym stadium abstynencji, w okresie, gdy byłem najbardziej bezbronny, czułem się zastraszony, niepewny, przerażony w obliczu próby przeciwstawienia się grupie pod groźbą utraty tak drogiej mi trzeźwości. Nie byłem jedyny w swoich odczuciach. Podczas tych chwil, kiedy wszystko było jeszcze niestabilne, każdy moment racjonalnej analizy ponadnaturalnych fundamentów trzeźwości opartych o religię mógł spowodować całkowite zahamowanie i regres. Pamiętam przerażającą chwilę na spotkaniu AA w tym czasie, kiedy nagle pomyślałem sobie: A co będzie, jeżeli Bóg chce żebym pił?" Gdy rozprostowałem nogi podczas przerwy na kawę, zderzyłem się z innym anonimowym alkoholikiem, co spowodowało, że wylałem kawę niesioną w styropianowej filiżance.,,0 Boże" - powiedział - Siła Wyższa czuwa nad nami, nieprawdaż?". Jego interpretacja zdarzenia była następująca ponieważ kawa nie oblała go, lecz raczej wylądowała na podłodze bez szkody dla kogokolwiek, zostaliśmy ochronieni i oszczędzono nam zabrudzenia dzięki opiece Siły Wyższej. Gdybyśmy jednak zostali oblani, nie wątpię, że mój kolega dopatrzyłby się w tym również woli Boga. Gdy zadowala nas pozycja niemowlaka owiniętego w pieluszki kultu zapewniającego nas o opiece nad nami, gdy czerpiemy z tego pocieszenie, możemy wytrwać w trzeźwości tylko tak długo, jak długo nie odbiegamy od ustalonej przez AA opiekuńczej" linii postępowania. Twierdzę, że wyłamanie się powoduje powstanie potężnej presji zbiorowej, ponieważ odruchem grupy jest chronić zbiorowe zasady, niezależnie od tego, jak mogą być one nieracjonalne w świetle rozumu. Stosunkowo nieliczna mniejszość heretyków" do których się zaliczam, staje się zbędna, gdy ośmieli się przeciwstawić grupie. Pragnę ludzkiej miłości, poparcia, ciepła, jednak dążenie do ich osiągnięcia nie stanowi warunku wstępnego mojej trzeźwości. Trzeźwość, sama w sobie, jest numerem jeden".