OPINIA PUBLICZNA W SWIETLE ZASAD LmERALIZMU*
|
|
- Szczepan Kania
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 STUDIA POLITYCZNE Nr 3 INSTYTUCJE 1 ZACHOWANIA POLITYCZNE IKARL R. POPPER I OPINIA PUBLICZNA W SWIETLE ZASAD LmERALIZMU* Mysli te zostaiy przedstawione uczestnikom mi zynarodowej konferencji zwo Iennikow liberalizmu. Mialy one sluzye jedynie jako podstawa do dyskusji. Poniewai: moglem slldzie, ze moi sluchacze majllliberalne pogllldy, zalezalo mi na tym, aby rozpowszechnione opinie, ktore te pogll!dy utwierdzaiy, raczej krytycznie zakwestionowae, niz je bezkrytycznie umacniae. Chcialbym podkreslie, ze gdy mowi~ 0 liberalizmie, mam na mysli nie partie polityczne, lecz zasady. 1. MIT OPINII PUBLICZNEJ Musimy wystrzegae si~ pewnych mitow odnoszllcych si~ do "opinii pubiicznej", ktore zbyt cz~sto Sll bezkrytycznie przyjmowane. Oto pierwszy klasyczny mit - vox populi, vox dei - ktory przypisuje glosowi Iudu rodzaj ostatecznego autorytetu i mlldrosci. Jego nowoczesnym odpowiednikiem jest wiara w opierajllcll si~ na zdrowym rozslldku nieomylnose tej mitycznej konstrukcji, tego "czlowieka z ulicy" - wyborcy, "prostego czlowieka" i jego glosu. W obu przypadkach charakterystyczne jest unikanie liczby mnogiej. Ale Iud, na szcz~sci e, rzadko przemawia jed n y m glosem; a romi "pro sci ludzie" na romych ulicach s ~ tak sarno romi, jak rozni Sll liberalowie zgromadzeni w jednej sali konferencyjnej. I nawet wowczas, gdy powinni oni mice te same pogllldy, to zdarza si~ tak, ze to, co uchwalajll jednoglosnie, nie zawsze jest mlldre. Mog~ mice racj~ lub tez mog~ jej nie mice. "Ten glos" w najbardziej wlltpliwych sprawach moze wypowiedziee si~ z najwi~kszll pewnoscill siebie (przyklad: przyj~cie prawie jednoglosnie i bez sprzeciwu zlldania "bezwarunkowej kapitulacji"). I moze w sprawach, co do ktorych w rzeczywistosci nie rna zadnych wlltpliwosci, wypowiadae si~ z wahaniem i niepewnie (przyklad: kwestia, czy mozna pogodzie si~ z politycznym szantai:em i politycznym masowym mordem). "Glos ten" moze bye inspirowany slusznymi intencjami i bye jednoczesnie nieml!drym (przyklad: publiczny protest, ktory doprowadzil do upadku Planu Hoare-Lavala). Ale moze tez reprezentowae mniej sluszne przekonania, zachowujllc wszak przy tym ostroznose, gdy nie mozna bye mlldrym (przyklady: aprobata misji Runcimana i aprobata Ukladu Monachijskiego z 1938 r.). JednakZe sl!dz~, ze w micie fox populi tkwi ziarenko prawdy. Moma by to Tekst z ~zyka niemieckiego przeuumaczyl Antoni Malinowski. Uwagi na temat genezy szkicu Poppera zostaly umieszczone na koticu artykulu (przyp. red.).
2 8 KARL R. POPPER wyrazie w ten sposob: aczkolwiek najwainiejsze akty sll im cz~sto dost~pne jedynie w ograniczonej skali, to przeciez prosci ludzie sll c~sto mlldrzejsi od rzlldow, a jezeli nawet nie mlldrzejsi, to przeciez ~sto kierujll si~ lepszymi i bardziej wielkodusznymi intencjami (przyklady: gotowose ludu czechoslowackiego do walki w przeddzien Monachium; protest przeciwko Planowi Hoare-Lavala). Jednll z form tego mitu - a bye moze jego filozoficznym podlozem - ktora wydaje mi si~ bye szczegolnie interesujllca i znaczllca, jest zaloi:enie, i:e p raw d a j est 0 c z y w i s t a. Mam tu na mysli teori~ zakladajllcll, i:e podczas gdy hllld zawsze wymaga wyjasnienia (na przyklad moze bye wytlumaczony brakiem dobrych ch~ci czy tez jednostronnoscilliub uprzedzeniami), to prawda zawsze wychodzi na jaw sam a, dopoki nie jest tlumiona. W ten sposob powstaje naiwno-optymistyczna wiara w to, ze wolnose przez wyeliminowanie wszelkich form ucisku i innych przeszkod musi prowadzie do nieograniczonego panowania prawdy (i prawa). Moj opis tego wamego mitu jest naturalnie swiadomym uproszczeniem; moi:e on bye rowniez sformwowany w sposob nast~pujllcy: "Gdy nam (lub ludowi) wskaie si~ tylko prawd~, to nie mozemy jej nie docenie". Proponuj~ nazwae to teorill racjonalistycznego optymizmu. Teoria ta inspirowala nie tylko liberalizm, lecz true socjalizm: jest to w istocie teoria charakterystyczna nie tylko dla ruchu oswieceniowego, lecz rowniez dla wi~kszosci jego nast~pcow i bezposrednich poprzednikow. Jest ona, tak samo jak mit vox populi, mitem autorytetu jednomyslnosci, ktorej nauczylismy si~ nie ufae. Pewien rodzaj reakcji przeciwko temu racjonalistycznemu i optymistycznemu mitowi znajdujemy w formie, w jakiej wylonily si~ w romantyzmie teorie vox populi: mam tu na mysli doktryn~ autorytetu i jednosci woli ludu (volonte generale); blldi ducha ludu; blldi ducha narodu; blldi ducha wspolnoty; blldi tez zew krwi. Chyba nie musz~ powtarzae tu argumentow przytoczonych przez Kanta i wielu innych - w tym przeze mnie - przeciwko tej doktrynie irracjonalnego pojmowania prawdy; przeciwko doktrynie ktora osillgn~la punkt kulminacyjny w Heglowskiej teorii Chytrosci Rozumu (List der Vernunft); rozumowi wykorzystujllcemu nasze nami~tnosci jako narz zie sluzllce do instynktownego i intuicyjnego pojmowania prawdy. Teoria ta probuje dowiese, ze to niemozliwe, aby Iud nie mogl nie miee racji, zwlaszcza, gdy nie wsluchuje si~ w glos rozumu, lecz slucha jedynie glosu nami~tnosci. Wamll, a tam jeszcze dzisiaj bardzo WPlywowll wersjll naszych mitow jest mit po s t ~ pow 0 sci 0 pin i i pub I i c z n e j. Mozna okreslie go jako form~, w ktorej dziewi~tnastowieczny liberalizm reprezentowal mit opinii publicznej. Za ilustracj~ niech sluzy fragment z politycznej powiesci Antony'ego Trollope'a Phineas Finn, na ktory zwrocil mi uwag~ profesor E. H. Gombrich. Trollope opisuje los wniosku o reform~ prawa dzierzawy zlozonego w parlamencie Irlandii. Wniosek zostaje poddany pod glosowanie i przyj~ty; ministerstwo pokonano wi~kszoscill 23 glosow. "I coz - mowi Mr. Monk, parlamentarzysta - smutna prawda jest taka, ze mimo wszystko nie zblizylismy si~ ani 0 krok do reformy prawa dzierzawy. Alez zblizylismy si~ przeciez do niej. Zapewne w jednym znaczeniu. Taka debata i taka wi~kszose skionilliudzi do myslenia. Alez nie - «myslenie» jest pretensjonalnym slowem. Ludzie z reguly nie mysill. Ale to, co si~ tutaj zdarzylo, b zie im uzmyslawiae, ze w koncu musi bye cos w tej sprawie. Wielu ludzi, ktorzy przedtem w idei prawnego uregulowania tego roszczenia, nie dostrzegalo nic innego, jak nierealistyczne marzenie, bye moze skloni si~ teraz do pogllldu, ze taka regulacja jest jedynie niebezpieczna lub nawet moi:e
3 OPINIA PUBLICZNA W SWIETLE ZASAD LIBERAUZMU 9 jedynie trudna. W ten sposob stopniowo dojdzie do tego, Ze zaliczy si~ t~ reform~ do rzeczy mozliwych, a nawet do rzeczy prawdopodobnych - ai: w kollcu zostanie ona wlllczona na list~ tych niewielu przedsi~wzi~, ktore b 1l uwaiane za absolutnie konieczne dla naszego kraju. To wlasnie jest rodzaj i sposob, w jaki formuje si~ opinia publiczna. Nie bylo zadnll stratll czasu uczynienie pierwszego kroku na drodze jej urzeczywistnienia - mowi Phineas. Pierwszy wielki krok uczyniono dawno temu... - odrzekl Mr. Monk - Ale jest przeciez tilie cos wielkiego w uczynieniu dalszego kroku, ktory posunie nas do przodu". Rozwa.i:ania - poczynione tutaj przez radykalno-liberalnego czlowieka parlamentu, Mr. Monka - moma, bye moze, nazwae teo rill a wan gar dow e j r 0 Ii 0 pin i i pub I i c z n e j. Wedlug tej teorii istnieje pewna liczba przywodcow opinii publicznej, ktorzy przez listy do "Times a" lub przez wystllpienia i wnioski skladane w pariarnencie przyczyniajll si~ do tego, Ze pewne idee najpierw odrzucone, nast~pnie dyskutowane, zostajll w kod.cu zaakceptowane. Opinia publiczna jest tutaj pojmowana jako rodzaj publicznego zaj~cia stanowiska wobec mysli i zabiegow tych arystokratow ducha, ktorzy Sll tworcarni nowych idei, nowych poj~, nowych argumentow. Wyobra:ia si~ jll jako powolnll, nieco biernll i z natury konserwatywnll; ale koniec kod.cow jest ona zdolna rozpoznae intuicyjnie prawd~, tkwillcll w propozycjach reform; a przez to opinia publiczna staje si~ decydujllcym, autorytatywnym s~dzill w debatach tak zwanych elit. (Jestem przeciwnikiem wszelkich elit i mitu elity). Jest to bez wlltpienia znowu forma naszego mitu, chociai: na pierwszy rzut oka moze to wygllldae tak, jakby nie byl to zaden mit, lecz obraz angielskiej rzeczywistosci. Trzeba tu dodae, ze w Anglii propozycje reform mogly bye cz~to przeforsowane w ten sposob. Ale czy tylko uzasadnione ZIldania kod.czil si~ sukcesem? Sklonny jestem uwierzye w to, Ze w Anglii prawda jakiegos twierdzenia blldz tez mlldrose jakiejs propozycji majll mniejszll szans~ na pozyskanie poparcia opinii publicznej dla okreslonej polityki niz poczucie tego, ze niesprawiedliwosc, ktora moze i powinna bye naprawiona, zostala popelniona i bye moze jeszcze dalej b~zie popciniana. Jest to ta charakterystyczna m 0 r a I n a w r a z I i w 0 s e opinii publicznej w Anglii i sposob, w jaki moze bye ona pobudzona, a takze sposob, w jaki opinia publiczna intuicyjnie wyczuwa niesprawiedliwose - zostaly opisane przez Trollope'a, ale nieintuicyjne pojmowanie stanu rzeczy, prawdy. Jak dalece opis Trollope'a da si~ zastosowae do innych krajow? 0 tej sprawie moma by podyskutowae. 2. ZASADY LIBERALIZMU: ZBI6R TEZI 1. Panstwo jest zlem koniecznym. Jego uprawnienia nie powinny bye mnozone ponad koniecznll miar~. Zasad~ t~ mom a by nazwae "brzytwil liberalnll" (przez analogi~ do brzytwy Ockharna, tzn. slynnej zasady gloszllcej, Ze byty metaflzyczne nie powinny bye mnozone ponad koniecznll miar~). Aby pokazae koniecznose tego zla - panstwa - nie powoluj~ si~ na pogllld Hobbesa: homo homini lupus. Wprost przeciwnie: koniecznose ta moze wowczas potwierdzie si~ sarna, gdy przyjmiemy pogllld homo homini felis lub nawet homo 1 Z tym i nas~ymi ustwami porownaj mojll ksillzk~ The Open Society and Its Enemies, London 1945; wydanie poprawione Princeton-London Po1skie wydanie: Spoleczenstwo otwarte j jego wrogowie, Warszawa 1993, Wydawnictwo Naukowe PWN, przelozyla M. Krahelska, opracowal A. Chmielewski, t. I: Urok Platona, t. 2: Wysoka Jaw proroctw: Hegel, Maries j nastfpstwa.
4 10 KARL R. POPPER homini angelus - innymi slowy pogllld zakladajllcy, ze przez halasliwll potulnose lub bye moze halasliwe anielskie.dobro, nikt nie wyrzlldzi komus innemu krzywdy. Takze w takim swiecie byliby cillgle jeszcze ludzie slabsi i silniejsi, a nie mieliby z ad neg 0 p raw a bye tolerowani przez silniejszych; dlatego tez byliby oni winni im wdzi~nose za ich dobro, za to, ze ich tolerujll. A wi~c ci (silni blldz slabi), ktorzy taki stan uwaiajll za niezadowalajllcy i ci, ktorzy wierzll, Ze kazdy powinien m i e e p raw 0 do zycia i prawo do tego, aby bye chronionym przed wladzll silniejszych, b~1l przeto uznawali koniecznose istnienia panstwa, ktore broni praw wszystkich. Nie jest wszak trudno wykazae, ze panstwo stanowi stale zagrozenie, jest jednak zlem, nawet jesli tylko zlem koniecznym. lesli panstwo rna wypelciae swoje zadania musi miee wi~ej wladzy niz kazdy pojedynczy obywatel czy tez kazda grupa obywateli. GdybySmy nawet wymyslili instytucje, ograniczajllce najbardziej niebezpieczenstwo naduzycia tej wladzy, to jednak i tak nigdy nie moglibysmy calkowicie zazegnae tego niebezpieczenstwa. Wprost przeciwnie, wydaje si~, ze zawsze ~ziemy musieli placie cen~ za ochron~ prawnll panstwa i to nie tylko w formie podatkow, lecz nawet w formie upokorzenia, z ktorym musimy si~ pogodzie ("arogancja urz nikow"). Ale to wszystko jest stopniowalne: chodzi 0 to, zeby za ochron~ prawnll nie zaplacie zbyt wygorowanej ceny. 2. Roznica mi~dzy demokracjll a tyranill polega na tym, ze w demokracji mozna po z bye s i ~ r z Il d u bez przelewu krwi, natomiast w tyranii nie. 3. Demokracja nie moze (i nie powinna) wyswiadczae obywatelom z ad nyc h do b rod z i e j s t w. Istotnie sarna "demokracja" nie moze absolutnie nic zrobie - dzialae mogll tylko obywatele demokratycznego panstwa (naturalnie wlllcznie z rzlldem). Demokracja nie jest niczym innym, jak strukturll, w ktorej obr~bie obywatele mogll dzialae. 4. lestesmy demokratami nie dlatego, Ze wi~kszose rna zawsze racj~, lecz dlatego, Ze demokratyczne instytucje, gdy Sll zakorzenione w demokratycznych tradycjach, Sll najmniejszym zlem, jakie znamy. Gdy wi~kszose (opinia publiczna) rozstrzyga na rzecz tyranii, wowczas demokrata nie musi rezygnowae ze swoich przekonan; ale b zie mu to uswiadarniae, ze w jego kraju demokratyczne tradycje nie byiy dose silne. 5. Same instytucje nigdy nie wystarcz/l, jezeli nie Sll z a k 0 r zen ion e w t r a d y c j a c h. Instytucje Sll zawsze "arnbiwalentne" w tym sensie, ze - bez wsparcia silnej tradycji - c~sto po pro stu mogll dzialae w przeciwnym kierunku, anizeli w tym, w ktorym powinny dzialae. Na przyklad, opozycja w parlamencie powinna - ogolnie rzecz ujmujllc - przeszkadzae wi~kszosci w tym, aby okradala z pieni~dzy podatnikow. Ale przypominam sobie drobny skandal w pewnym kraju w Europie Poludniowo-Wschodniej, ktory ilustruje ambiwalentnosc tej instytucji. Byl to ten przypadek, w ktorym wi~ksze sumy lapowek zostaly sprawiedliwie rozdzielone mi~zy wi~kszoscill parlamentarnll a opozycjll. Tradycje Sll niezb~dne do tego, aby stworzye pewien rodzaj ogniwa mi~zy ins t y t u c jam i i war t 0 sci ami reprezentowanymi przez jednostki. 6. Liberalne "u top i e" - to znaczy panstwo racjonalistycznie zaplanowane na pozbawionej tradycji tabula rasa - Sll niemozliwoscill. Wszak zasada liberalizmu zaklada, Ze wszelkie ograniczenia indywidualnej wolnosci, ktore Sll niezb~dne ze wzgl~u na wspolzycie spoleczne, Sll rozdzielane proporcjonalnie do mozliwosci (Kant) i wedlug mozliwosci wyrownywane. Ale w jaki sposob mozemy takll zasad~ a priori zastosowae w praktyce? Czy mamy przeszkodzie pianiscie w ewiczeniach, czy tez jego sllsiadom w zazywaniu rozkoszy spokojnego popoludnia? Wszystkie takie
5 OPINIA PUBLICZNA W SWIETLE ZASAD LIBERAUZMU 11 problemy moma rozwillzae tylko przez odwolanie si~ do istniejllcych tradycji i zwyczajow - przez powolanie si~ na tradycyjne poczucie sprawiedliwosci, na niepisane prawo powszechne (common law), jak jest ono nazywane w Anglii - ina to, co bezstronny s~dzia uznaje za sluszne. PoniewaZ wszystkie prawa mogll skladae si~ tylko z zasad ogolnych, muszll, otrzymae wykladni~, aby mogly bye stosowane, ale z kolei spofzll,dzenie wykladni wymaga zastosowania pewnych zasad zaczerpni~tych z codziennej praktyki, ktorll moze rozwijae jedynie zywa tradycja. A wi~c to wszystko odnosi si~ zwlaszcza do nadzwyczaj abstrakcyjnych zasad liberalizmu. 7. Zasady liberalizmu moma opisae jako z a sad y, za ktorych pomocll istniejllce ins t y t u c j e mogll bye 0 c e n ian e, a kiedy to konieczne - 0 g ran i - c zan e blldz zmieniane. Nie Sll one zdolne do zastllpienia istniejllcych instytucji. Innymi slowy: liberalizmjest raczej przekonaniem ewolucyjnym niz rewolucyjnym (0 ile nie jest konfrontowany z tyranill). 8. Wsrod romych t r ad y c j i do najwainiejszych musimy zaliczye te, ktore tworzll "moralne ramy" (stosownie do instytucjonalnych "ram prawnych") spoleczenstwa i ktore ucielesniajll to przekazywane przez nie pojmowanie sprawiedliwosci i uczciwosci, jak rowniez osillgni~ty przez nie stopien wrazliwosci moralnej. Te moraine ramy sluzll jako podstawa, na ktorej mozliwe jest osillgni~cie sprawiedliwego i slusznego kompromisu mi~dzy sprzecznymi interesami, tam gdzie jest to konieczne. Owe ramy nie sll naturalnie niezmienne, ale zmieniajll si~ stosunkowo wolno. Nie rna niczego bardziej niebezpiecznego niz znisz(;zenie tych ram, tej tradycji. (Do tego swiadomie dllzyl nazizm). Musi to koniec koncow prowadzie do cynicznego nihilizmu - do pogardy i likwidacji wszystkich ludzkich wartosci. 3. SWOBODNA DYSKUSJA W TEORII LIBERALIZMU Wolnose mysli i wolnose dyskusji Sll ostatecznymi wartosciami liberalizmu, nie wymagajllcymi zadnych dalszych uzasadnien. lednakze mogll bye one komentowane przez wskazanie na rol~, jakll odgrywajll w poszukiwaniu prawdy. P raw dan i e j est 0 c z y w is t a i nie jest latwo dojsc do niej. W poszukiwaniu prawdy potrzebne Sll co najmniej a) wyobrainia, b) proby i bl y (trial and error), c) stopniowe odkrywanie naszych wlasnych uprzedzen drogll a, b i za pomocll k r y t y c z n e j d y sku s j i. Zachodnia tradycja racjonalizmu, wywodzllca si~ od starozytnych Grekow, jest tradycjll krytycznej dyskusji - tradycjll badania i weryflkowania propozycji bll,dz teorii przez prob~ ich obalenia (Elenchos). Nie moma mylie tej metody racjonalnej krytyki z metodll polegajllcll na dowodzeniu, to znaczy z metodll zmierzajllcll do tego, aby ostatecznie ustalie prawd~ (Epagoge). Takiej metody, podobnie jak metody, ktora bylaby w stanie zawsze poprowadzie do powszechnej jednosci, nie rna. Wartose krytycznej dyskusji pol ega raczej na tym, ze wszyscy jej uczestnicy w pewnym stopniu zmieniajll swoje zdanie i rozchodzll si~ jako ludzie mll,drzejsi. Cz~sto twierdzi si~, Ze dyskusja mozliwa jest tylko mi~dzy ludimi wyznajllcymi wspolne podstawowe pogllldy. UWaZam to za falszywe. Konieczne jest tylko jedno: ch~e uczenia si~ od swego partnera, lllcznie ze szczerym pragnieniem zrozumienia tego, co chce powiedziee. Gdy ta ch~e istnieje, wowczas dyskusja jest tym bardziej owocna, im bardziej zromicowane intelektualnie jest srodowisko, z ktorego wywodzll si~ romi dyskutanci: wartose dyskusji zalezy po pro stu od r6znorodnosci
6 12 KARL R. POPPER scierajllcych si~ pogl iow i Slldow. Gdyby nie bylo :iadnej wiezy Babel, to trzeba by jll bylo wynalezc. Liberalizm nie poklada swych nadziei w zgodnosci przekonan, lecz we wzajemnej inspiracji i wynikajllcym z niej rozwoju s iow. Gdy nawet, ku powszechnemu zadowoleniu, udaje si~ nam rozwillzae jakis problem, to wlasnie przez jego rozwi~e stwarzamy znowu nowe problemy, ktore muszll prowadzie do powstania nowych romic zdan; nad czym przeciez nie trzeba ubolewae. Poszukiwanie prawdy drogll swobodnej, rozs inej dyskusji jest wprawdzie sprawll publicznll, ale "opinia publiczna" - niezaleznie od tego, czym ona jest - nie jest rezultatem takich dyskusji. Aczkolwiek moze ona znajdowae si~ pod wplywem nauki i zajmowae wobec niej stanowisko, to nie jest ona wynikiem dyskusji naukowych. Tradycyjne poszanowanie dla rozs inej dyskusji prowadzi w sferze polityki do tradycyjnego poszanowania metody r z II d zen i apr z e z d y sku s j ~ Oak to nazywa rzlld parlamentarny w Anglii). I przez to rozwija ona poczucie sprawiedliwosci; nawyk aprobowania innych punktow widzenia; i patrzllc dalej - gotowose do kompromisu. To, na co mogll miee nadziej~ zwolennicy zasad liberalizmu, to to, ze tradycje, ktore zmieniajll si~ i rozwijajll pod wplywem krytycznej dyskusji, mogll zmienie wiele z tego, co nazywa si~ "opinia publiczna" i Ze z czasem przejmll one te funkcje, ktorych wypelniania Z ia si~ c~sto od opinii publicznej. 4. RODZAJE OPINII PUBLICZNEJ Istniejll dwa glowne rodzaje opinii publicznej: pierwszy ugruntowany w instytucjach i drugi nie ugruntowany w instytucjach. Przykladami instytucji, ktore sruzll opinii publicznej b iz wywieraniu wplywu na nill, Sll: prasa (wlllcznie z listami do wydawcow), partie polityczne, towarzystwa, uniwersytety, wydawnictwa, radio, teatr, kino, telewizja. przyklady urzeczywistniania opinii publicznej bez pomocy takich specjalnych I instytucji: to, jak ludzie komentujll najnowsze wydarzenia lub tez to, co mowill o obcych czy "kolorowych" w pocillgu lub innych miejscach publicznych; rzadziej to, co, zwlaszcza w Anglii, ludzie mowill przy obiedzie jedni 0 drugich, w Austrii, w kawiarni, a w Bawarii bye moze przy piwie. (Okazje te mogll stae si~ nawet trwalymi instytucjami). 5. NIEBEZPIECZENSTWA ZWIJ\ZANE Z OPINIJ\ PUBLICZNJ\ v c Opinia publiczna, czymkolwiek by ona mogla bye, jest niezwykle pot~zna. Moze ona obalae CZlldy, nawet rz iy 0 niedemokratycznym charakterze. Liberalizm musi takll sil~ traktowae podejrzliwie. Wskutek swej anonimowosci opinia publiczna jest w I adz II be z po nos z e- n i a 0 d pow i e d z i a 1 nos c i i dlatego tez z punktu widzenia liberalizmu szczegolnie niebezpiecznll (przyklad: dyskryminacja kolorowych i inne kwestie "rasowe"). Jak na dloni widae srodek zaradczy w jednym kierunku: przez zminimalizowanie wladzy panstwowej moze bye rowniez zmniejszone niebezpieczenstwo, powstajllce n w wyniku wplywu opinii publicznej na panstwo. Ale to wcale nie zapewnia wolnosci dzialania i myslenia jednostki. Opinia publiczna w swych niezinstytucjonalizowanych formach moze sama stae si~ wladzll despotycznll. Z tego wynika z kolei -
7 OPINIA PUBLlCZNA W 8WIETLE ZASAD LlBEJUUZMU 13 potrzeba obrony jednostki przez panstwo, jak rowniei koniecznosc rozwijania i wzbogacania tradycji. Twierdzenie, Ze opinia publiczna nie jest nieodpowiedzialna, lecz "odpowiada sarna przed sob,!" - w tym znaczeniu, Ze negatywne skutki jej bi nych ocen mszczll si~ na tych ludziach, ktorzy reprezentowali falszywe opinie - jest znowu jedynie form,! mitu 0 kolektywnosci opinii publicznej; wszak falszywa propaganda, prowadzona przez jedn,! gru~ obywateli, moze tylko zbyt latwo zaszkodzic zupelnie innej grupie. 6. KILKA PROBLEM6w PRAKTYKI: CENZURA I MONOPOLE POPULARNOSCI ("MEDIA") Nie zostan,! tutaj sformulowane zadne tezy, lecz jedynie poruszone problemy. Jak dalece zaj~ie racjonalnego stanowiska przeciwko cenzurze zalezy od tradycji przyjmowanej dobrowolnie autocenzury? Jak dalece monopole wydawnicze wytwarzaj'! pewien rodzaj cenzury? W jakim stopniu mysliciele mog,! swobodnie publikowac swoje idee? Czy powinna i moze istnie6 absolutna wolnosc publikowania wszystkiego? WpIyw i odpowiedzialnosc intelektualistow: a) na i za rozpowszechniania idei (przyklad: socjalizm), b) na i za aprobat~ ~sto despotycznych nowoczesnych kierunkow i mod (przyklad: sztuka abstrakcyjna). Wolnosc uniwersytetow: a) ingerencja panstwowa, b) ingerencja prywatna, c) ingerencja w imieniu opinii publicznej. Obrobka, inscenizowanie i "planowanie" opinii publicznej. Problem gustu: ujednolicenie i zrownanie ("zacieranie roznic"). Problem: propaganda i reklama zjednej strony, rozpowszechnianie wiadomosci z drugiej strony. Problem pro p ago wan i a 0 k r u c i ens twa w gazetach (zwlaszcza w "komiksach"), w kinie, w telewizji itd. Jeszcze wi~kszym problemem jest intelektualna moda na pesymizm. Moda ta prowadzi do propagowania tezy, Ze i;yjemy w ziym ustroju spolecznym - a nawet w ziym swiecie. 7. KR6TKA LISTA POLITYCZNYCH PRZYKLAD6W Lista ta obejmuje przypadki zasluguj,!ce na staranne przeanalizowanie, poniewaz zostaly bl~dnie ocenione nie tylko przez opini~ publiczn,!, lecz takze przez wielu czolowych zwolennikow liberalizmu. 1. Plan Hoare-Lavala (proba zwodzenia Mussoliniego przez Hitlera). 2. Abdykacja Edwarda VIII. 3. Sukces popularnosci Neville'a Chamberlaina po Monachium (1938). 4. Bezwarunkowa kapitulacja. 5. Przypadek "Critchel-Downa"l. 6. Brytyjski nawyk pogodzenia si~ bez szemrania z potrzebnymi i niepotrzebnymi uci,!ziiwosciami. 7. Ruch "Beze mnie" w Niemczech. 2 Bardzo znany w6wczas w Anglii przypadek naduzycia wladzy urz niczej.
8 14 IURL R. POPPER 8. PODSUMOW ANIE Ten nieco mglisty i nie bardzo uchwytny twor, nazwany "Opinill publicznll", jest wprawdzie cz~sto swiatlejszy i mlldrzejszy od rz(ldow, ale bez cugli silnej liberalnej tradycji oznacza niebezpieczenstwo dla wolnosci. Opinii publicznej nie powinno si~ nigdy uznawae za vox dei, za arbitra w kwestii prawdziwosci i falszywosci, ale jest ona czasami oswieconym s zill w sprawach sprawiedliwosci i innych wartosci moralnych (wykup niewolnikow w angielskich koloniach 3 Jest ona niebezpieczna jako arbiter w kwestii gustu. Niestety moze bye ona "obrabiana", "inscenizowana" i "planowana". Wszystkim tym niebezpieczenstwom moi:emy zapobiec tylko przez umocnienie tradycji liberalizmu; a w tych przedsi~wzi~iach moze brae udzial kazdy. Opini~ publicznll nalezy odrmnie od swobodnych, krytycznych i publicznych dyskusji, takich jakie Sll prowadzone (lub po winny bye prowadzone) w nauce, w1llcznie z dyskusjll nad kwestiami sprawiedliwosci i innymi tematami moralnymi. Dyskusje takie wywierajll wprawdzie wplyw na opini~ publicznll, ale nie wylania si~ ona z nich jako ich wynik, ani nie jest tez trzymana przez nie w szachu. OD TLUMACZA Zmademu 17 wrzesnia 1994 r. Karlowi Popperowi slaw~ przyniosla opublikowana w 1934 r. Logika odkrycia naukowego. Ukazala si~ ona w serii wydawanej przez przywodc6w Kola Wiedenskiego Moritza Schlicka i Philippa Franka. Sam Popper wlasnie w tym fakcie dostrzegal po latach decydujllcy moment, ktory mial wpiynlle na uksztaltowanie si~ 0 nim mitu jako czolowym rzeczoiku wspolczesnego pozytywizmu. przeciwstawial si~ takiej klasyfikacji swojego stanowiska teoretyczoego, podkreslajllc w glosnym wywiadzie dla Klausa Grossnera zatytulowanym Przeciwko wielkim slowom, i:e w latach zwalczal wszelkie formy pozytywizmu. Jedyne podobienstwo mi~zy sobll a pozytywizmem dostrzegal w tym, ze podobnie jak ten kierunek filozoficzoy interesowal si~ bardzo fizykll i biologill. UWaZal, i:e jego koncepcje Sll w takim samym stopniu odlegle od pozytywizmu, jak na przyklad ftlozofia Hansa Georga Gadamera. Krytykujllc pozytywizm akcentowal, i:e jest antyindukcjonistll (zaproponowal wlasne oryginalne rozwi~e tradycyjnego ftlozoficzoego problemu indukcji sformulowanego przez Davida Hume'a), antysensualistll i realistll. Uwai:al si~ tez za pioniera uwypuklania elementu teoretyczoego i hipotetycznego w badaniach naukowych. Wielokrotnie stwierdzal, ze uprawiana przez niego epistemologia zaklada, i.e naub przyrodnicze nie powinny wychodzie od jakichkolwiek "pomiarow", lecz od sfor mulowania wielkich idei. Post~p naukowy nie pol ega bowiem na gromadzeniu blldi wyjas nianiu faktow, lecz na stawianiu smialych rewolucyjnych idei, hipotez, ktore nast~pnie powinny bye poddane ostrej krytyce i weryfikowane.swoje stanowisko ftlozoficzoe okreslal mianem k r y t y c z neg 0 ra c jon a Ii z m u. Popper wniosl wybitny wklad w sformulowanie, rozwoj i rozwillzanie wielu problemow ftlozoficzoych. Do ostatnich dni swego dlugiego Zycia duzo miejsca poswi~al analizie rozwoju wspolczesnych spoleczenstw. Z ogolnej teorii wiedzy, sformulowanej w Logice odkrycia naukowego i rozwijanej nast~pnie z wielkll konsekwencjll (warto tu zwlaszcza wspomniee 0 jego teorii trzech swiatow jako oryginalnej teorii rzeczywistosci), wyrastala jego ftlozofia polityki, zaprezentowana w najbardziej rozwini~tej formie w pracach Nfdza historyz mu oraz Spoleczenstwo otwarte i jego wrogowie. W zamierzeniu autora obie te wzajemnit uzupelniajllce si~ i pisane jednoczesnie prace byly obronll wolnosci przed totalitarnymi i autorytarnymi koncepcjami i ostrzei:eniem przed niebezpieczenstwami historycystyczoych przes~ow. 3 Przypadek ten slusznie wywad gl~bokie wraz.enie na Schopenhauerze. Por. Die beiden Grundprob Ierne der Ethik, II, Ober dns Fundament der Moral, 18 (przedostatni ust~).
9 OPINIA PUBLlCZNA W SWIETLE ZASAD LlBERAUZMU 15 Popper, propagator koncepcji spoleczenstwa otwartego, wiele miejsca poswi~cal taki:e krytyce jego niedomagan. Niestrudzenie zwalczal wszelkie przejawy zla spolecznego. Nie szcz zil slow krytyki pod adresem intelektualistow. Oskarzal ich zwlaszcza 0 brak intelektualnej skromnosci, pustoslowie i zdrad~. Uwazal, i:e to wlasnie oni Sll winni wszelkiej n zy, poniewaz zbyt malo walczll 0 intelektualnll uczciwosc. Prezentowany szkic pochodzi z glosnego zbioru W poszukiwaniu Iepszego iwiata ( Auf der Suche nach einer besseren Welt, Munchen-Zurich 1987, s ; In Search ofa Better World, London - New York 1992, s ), ktory ukai:e si~ w Wydawnictwie "Ksilli:lca i Wiedza". Przygotowujllc polskie wydanie pracy korzystalem zarowno z wersji niemieckiej, jak i angielskiej. S~ mi zy nimi pewne roi:nice, np. w strukturze poszczegolnych artykulow. Ponadto wersja angielska jest nieco obszemiejsza. Sir Karl Popper w korespondencji z wydawnictwem podkreslal, i:e wersj~ niemieckll uwaza za bardziej udanll i j~ tez rekomendowaljako podstaw~ wydania polskiego. Prezentowany szkic zostal wygloszony we wrzesniu 1954 r. w j~zyku angielskim na VI zgromadzeniu Mont Peterin Society w Wenecji. Po raz pierwszy zostal opublikowany w "Ordo" 1956, t. 8. Wersja niemiecka zostala zatytulowana Opinia publiczna w swietle zasad liberalizmu (Die 6ffentliche Meinung Un Lichte der Grundsiitze des Liberalismus), a angielska Opinia publiczna i zasady liberalne (Public Opinion and Liberal Principles). Obie wersje majll tez nieco odmienny poczlltek. Antoni Malinowski
POLACY O NATO I BEZPIECZENSTWIE KRAJU
POLACY O NATO I BEZPIECZENSTWIE KRAJU Ponad trzy piate Polaków (63%) twierdzi, ze jest za czlonkostwem Polski w NATO, przeciwny przystapieniu naszego kraju do Paktu Atlantyckiego jest tylko co dziesiaty
Bardziej szczegółowoOPINIE O PROTESTACH GÓRNIKÓW I ANESTEZJOLOGÓW
OPINIE O PROTESTACH GÓRNIKÓW I ANESTEZJOLOGÓW Polacy byli w wiekszosci zorientowani w przyczynach strajków obu grup zawodowych - trzy czwarte naszego spoleczenstwa twierdzilo, ze orientuja sie dlaczego
Bardziej szczegółowoPOLACY O PROTESTACH SPOLECZNYCH
POLACY O PROTESTACH SPOLECZNYCH Warszawa, wrzesien 1999 Polacy w wiekszosci czuja sie dobrze zorientowani w przyczynach protestów róznych grup zawodowych: górników, pielegniarek, nauczycieli i rolników.
Bardziej szczegółowoEtyka kompromisu. Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.
Etyka kompromisu Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.pl 20.IX.2013 Struktura problemu Ład społeczny Konflikt Kompromis Ład
Bardziej szczegółowoBYDGOSZCZ CZERWIEŃSK k. ZIELONEJ GÓRY DĘBLIN DĘBLIN-LOTNISKO ELBLĄG GDAŃSK GDYNIA GŁOGÓW GORZÓW-WIELKOPOLSKI INOWROCŁAW JELENIA GÓRA KOŁOBRZEG KOSZALIN KŁODZKO KRAKÓW LEGIONOWO LEGNICA LIDZBARK WARMIŃSKI
Bardziej szczegółowoPOLACY O SOBIE, DZIECIACH I MLODZIEZY
POLACY O SOBIE, DZIECIACH I MLODZIEZY Warszawa, maj 1998 Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Polacy o sobie, dzieciach i mlodziezy 9 12 maja 98 Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz
Bardziej szczegółowoOPINIE PO WYPADKU KSIEZNEJ DIANY O ZAKRESIE WOLNOSCI MEDIÓW
OPINIE PO WYPADKU KSIEZNEJ DIANY O ZAKRESIE WOLNOSCI MEDIÓW 75% badanych uwaza, ze fotoreporterzy, którzy scigali ksiezne Diane by zrobic zdjecie z jej prywatnego spotkania, sa moralnie odpowiedzialni
Bardziej szczegółowoRodzaje argumentów za istnieniem Boga
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty
Bardziej szczegółowoWiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne
Bardziej szczegółowoOCENY DZIALALNOSCI RZADU I OPINIE O POTRZEBIE ZMIAN W OBECNYM UKLADZIE RZADZACYM
OCENY DZIALALNOSCI RZADU I OPINIE O POTRZEBIE ZMIAN W OBECNYM UKLADZIE RZADZACYM Warszawa, grudzien 1999 Niewiele ponad jedna piata (21%) spoleczenstwa wyraza obecnie zadowolenie z dzialalnosci rzadu.
Bardziej szczegółowoLEKARZ, DZIENNIKARZ, ADWOKAT - SPOLECZNA AKCEPTACJA TAJEMNICY ZAWODOWEJ -
LEKARZ, DZIENNIKARZ, ADWOKAT - SPOLECZNA AKCEPTACJA TAJEMNICY ZAWODOWEJ - * W opinii zdecydowanej wiekszosci Polaków - lekarz, dziennikarz i adwokat - to profesje, w których powinna obowiazywac tajemnica
Bardziej szczegółowoZAUFANIE DO POLSKICH NEGOCJATORÓW I OPINIE O SKUTKACH PRZYSTAPIENIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ
ZAUFANIE DO POLSKICH NEGOCJATORÓW I OPINIE O SKUTKACH PRZYSTAPIENIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ Warszawa, czerwiec 1999 Prawie polowa Polaków (48%) ma zaufanie do polskich przedstawicieli prowadzacych
Bardziej szczegółowoCo sadzimy o strajku lekarzy?
Co sadzimy o strajku lekarzy? O tym, ze trwa strajk sluzby zdrowia wie prawie cale spoleczenstwo (98%). Co drugi Polak (55%) uwaza, ze racje w sporze maja strajkujacy lekarze, natomiast co czwarty (24%)
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialne rodzicielstwo. Strumienie, 20 XI 2010 r.
Odpowiedzialne rodzicielstwo Strumienie, 20 XI 2010 r. Płodność miłości małżeńskiej (1) Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię» (Rdz 1, 26-18)
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoOpinie o lustracji i dekomunizacji
Opinie o lustracji i dekomunizacji * Dwie trzecie Polaków (64) jest zdania, ze wsród osób zajmujacych wysokie stanowiska w panstwie sa byli wspólpracownicy Sluzby Bezpieczenstwa, w tym 17 uwaza, ze jest
Bardziej szczegółowoBarbara Danowska-Prokop, Helena Przybyla, Urszula Zagöra-Jonszta. WSPÖtCZESNEJ MYSLI WYDANIE DRUGIE
Barbara Danowska-Prokop, Helena Przybyla, Urszula Zagöra-Jonszta LIBERALNE KIERUNKI WSPÖtCZESNEJ MYSLI EKONOMICZNEJ WYDANIE DRUGIE KATOWICE 2013 SPIS TRESCI WSTEjP 9 Rozdziat I. NIEMIECKI ORDOLIBERALIZM
Bardziej szczegółowoWIZYTA PAPIEZA W POLSCE - SPOLECZNE OCZEKIWANIA I OPINIE O JEJ WPLYWIE NA ZYCIE PUBLICZNE W POLSCE
WIZYTA PAPIEZA W POLSCE - SPOLECZNE OCZEKIWANIA I OPINIE O JEJ WPLYWIE NA ZYCIE PUBLICZNE W POLSCE Warszawa, czerwiec 1999 Pielgrzymka Jana Pawla II do Polski zdominowala wszystkie wydarzenia przedstawiane
Bardziej szczegółowoKu wolności jako odpowiedzialności
Marcin Kilanowski Ku wolności jako odpowiedzialności Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 Spis treści Od Autora 11 Wstęp 13
Bardziej szczegółowoUCHODZCY W SWIADOMOSCI SPOLECZNEJ
UCHODZCY W SWIADOMOSCI SPOLECZNEJ Jedna trzecia Polaków (33%) twierdzi, ze slyszala o obchodzonym niedawno w Polsce Dniu Uchodzcy. Prawie jedna piata respondentów (18%) deklaruje, ze spotkala sie z informacjami
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoKONKURS FOTOGRAFICZNY.,,Gmina Kotbiel w czterech porach roku " REGULAMIN. l. Postanowienia og6lne
KONKURS FOTOGRAFICZNY,,Gmina Kotbiel w czterech porach roku " Zala_cznik do Zarzqdzenia Nr 32 W6jta Gminy Kotbiel z dnia 29 listopada 2012 r. REGULAMIN l. Postanowienia og6lne Konkurs,,Gmina Kotbiel w
Bardziej szczegółowoPojęcie myśli politycznej
Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz
Bardziej szczegółowoSpory można i warto rozwiązywać bez udziału sądu.
Spory można i warto rozwiązywać bez udziału sądu. Każdy może znaleźć się w sytuacji jakiegoś sporu. Nie zawsze wymaga to angażowania sądu. W każdej sytuacji można rozważyć skorzystanie z alternatywnych
Bardziej szczegółowoWarszawa, październik 2009 BS/140/2009 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI
Warszawa, październik 00 BS/0/00 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI CBOS, wspólnie z ośrodkami badania opinii społecznej z innych państw, uczestniczy w programie World Public Opinion. Jest to program
Bardziej szczegółowoDOKTRYNY POLITYCZNE. XIX i XX wieku. i Wiesława Kozuba-Ciembroniewicza. pod redakcją: Krystyny Chojnickiej
DOKTRYNY POLITYCZNE XIX i XX wieku pod redakcją: Krystyny Chojnickiej i Wiesława Kozuba-Ciembroniewicza Liberalizm Konserwatyzm Socjalizm Doktryna socjaldemokracji Nauczanie społeczne Kościoła Totalitaryzm
Bardziej szczegółowoWybory samorzadowe `98 (3)
Wybory samorzadowe `98 (3) Ludzie uczestnicza w wyborach samorzadowych dlatego, ze chca miec wplyw na to, kto bedzie we wladzach lokalnych - uwaza 41% Polaków. Zdaniem 32%, ci, którzy poszli do wyborów,
Bardziej szczegółowoSocjologia instytucji społecznych. Wykład 7: Liberalna demokracja
Socjologia instytucji społecznych mgr Dorota Janiszewska Wykład 7: Liberalna demokracja 05.12.2016 Lektura obowiązkowa: N. Bobbio Liberalizm i demokracja, Kraków-Warszawa 1998 Struktura wykładu 7: Liberalna
Bardziej szczegółowoPowszechnosc przesadów w naszym spoleczenstwie
Powszechnosc przesadów w naszym spoleczenstwie Warszawa, wrzesien 1999 Wsród niekonwencjonalnych sposobów poznawania przyszlosci lub odwracania zlego losu najbardziej popularne to: sny - trzy piate (60%)
Bardziej szczegółowoN arodowy Fundusz Zdrowia. POl11orski Oddziat Wojewodzki w Gdansku. DECYZJA or 415/2013. z doia 28 czerwca 2013 r.
N~Z N arodowy Fundusz Zdrowia POl11orski Oddziat Wojewodzki w Gdansku WO/ZRP - OMLlI17S-0 Gdansk, dnia 28 czerwca 2013 r. Pomorskie Centrum Traumatologii im. M. Kopernika w Gdansku ul Nowe Ogrody 1-6 80-803
Bardziej szczegółowoWykład 4 Logika dla prawników. Dyskusja oraz rodzaje argumentów
Wykład 4 Logika dla prawników Dyskusja oraz rodzaje argumentów 1 * Wykład opracowany w oparciu o podręczniki: T. Hołówka, Kultura logiczna w przykładach, Warszawa 2006. K. Szymanek, K. A. Wieczorek, A.
Bardziej szczegółowoZagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także
Bardziej szczegółowoOPINIE O WPLYWIE TELEWIZJI I INNYCH INSTYTUCJI NA MLODZIEZ
OPINIE O WPLYWIE TELEWIZJI I INNYCH INSTYTUCJI NA MLODZIEZ Trzy piate Polaków (61%) twierdzi, ze telewizja jest instytucja, która ma najwiekszy wplyw na mlodziez Najlepszy wplyw na mlodziez - zdaniem 69%
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea
Bardziej szczegółowoDYLEMATY PRZYSZLEJ KONSTYTUCJI RP CZY NOW A KONSTYTUCJA JEST POTRZEBNA?
STUDIA POLlTYCZNE Dr 4. INSTYTUCJE TADEUSZ MOLDAWA Warszawa DYLEMATY PRZYSZLEJ KONSTYTUCJI RP CZY NOW A KONSTYTUCJA JEST POTRZEBNA? Pierwsze konstytucje pisane powstawaly b~dz to jako akty ograniczaj~ce
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia VL stycznia 2016 P R E Z E S GP-1773/2015. Pan Jaroslaw Gowin Wicepremier RP Minister Nauki i Szkolnictwa Wyzszego
V POI.SKA AKADF.MIA NAUK Warszawa, dnia VL stycznia 2016 P R E Z E S GP-1773/2015 Pan Jaroslaw Gowin Wicepremier RP Minister Nauki i Szkolnictwa Wyzszego 2016-01-25 RPW/4360/2016 P odpowiadaj^c na pismo
Bardziej szczegółowoDEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH
DEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 47/135 przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1992 roku Zgromadzenie
Bardziej szczegółowoPOLACY O REFORMIE OSWIATY
POLACY O REFORMIE OSWIATY Warszawa, pazdziernik 1999 Ponad polowa Polaków (55%) pozytywnie ocenia mozliwosci nauki dzieci i mlodziezy w swojej okolicy, przy czym tylko 7% osób uwaza, ze sa one bardzo dobre.
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFA 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoOswiadczenie. o NIE DNIE
ZalC\cznik nr IeV Oswiadczenie dotycz~ce kwalifikowalnosci podatku VAT skjadane w zwi~zku z aplikowaniem do programu PO pc. 1 W zwiqzku z aplikowaniem w programie PO PC mmejszym oswiadczarn, ze... (nazwa
Bardziej szczegółowoWolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP
Wolności i prawa jednostki w. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP Red.: Mariusz Jabłoński Wprowadzenie Wykaz skrótów Część I. Koncepcja konstytucyjnego
Bardziej szczegółowoTLO PROTESTÓW CHLOPSKICH
TLO PROTESTÓW CHLOPSKICH Zainteresowanie protestami rolników mialo charakter powszechny - 90% badanych orientowalo sie w powodach protestów. Równie masowy charakter mialo zrozumienie dla racji protestujacych
Bardziej szczegółowoPROTOKOL Nr XL/14. AdA
PROTOKOL Nr XL/14 z XL Sesji Rady Gminy w Wisniewie kt6ra odbyla silf w dniu 23.04.2014 roku Obrady rozpocz~to 0 godz. 12:00, zakonczono 0 godz. 14.00. W obradach udzial wzi~li: 1. Radni wg za1'lczonej
Bardziej szczegółowoEWALUACJA WEWNETRZNA. 2012/2013 OBSZAR II 2.3 Procesy edukacyjne mają charakter zorganizowany
EWALUACJA WEWNETRZNA 2012/2013 OBSZAR II 2.3 Procesy edukacyjne mają charakter zorganizowany Pytania kluczowe : 1. Czy procesy edukacyjne są planowane zgodnie z podstawą programową? 2. Czy procesy edukacyjne
Bardziej szczegółowoStudia Polityczne STATUS METODOLOGICZNY NAUKI 0 STOSUNKACH ~DZYNARODOWYCH
STUDIA POLlTYCZNE Nr 3 TEO RIA POLITYKI TADEUSZ KLEMENTEWICZ Warszawa STATUS METODOLOGICZNY NAUKI 0 STOSUNKACH ~DZYNARODOWYCH Budowa teorii "wlasnej" dziedziny badania jest jednym z glownych zadan kaidej
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wstęp 3.
SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje
Bardziej szczegółowoKwestionariusz PCI. Uczniowie nie potrafią na ogół rozwiązywać swoich problemów za pomocą logicznego myślenia.
Kwestionariusz PCI Instrukcja: Poniżej znajduje się czternaście stwierdzeń odnoszących się do szkoły, nauczycieli i uczniów. Proszę określić swój stosunek do każdego z tych stwierdzeń, korzystając ze skali
Bardziej szczegółowoWymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Bardziej szczegółowoPOSTANO WIENIE. postanawia. uchylic w calosci postanowienie organu pierwszej instancji i przekazac sprawy do ponownego rozpatrzenia przez ten organ.
Dyrektor Izby Skarbowej Siedice, dnia //5i^.02.2010 r. w Warszawie ul. Felinskiego 2 b 01-513 Warszawa 1401/PPS/4407-110/09/BG POSTANO WIENIE Na podstawie art. 216, art. 233 2 w zwi^zku z art. 239 ustawy
Bardziej szczegółowoProblem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki
Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania
Bardziej szczegółowoKarta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Karta Opisu Przedmiotu ELEKTROTECHNIKA
Bardziej szczegółowoGWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda
GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 2 Zadanie 1. (0 4) Obszar standardów Opis wymagań Znajomość i rozumienie
Bardziej szczegółowoNAJCZĘSTSZE BŁĘDY POPEŁNIANE PODCZAS OCENIANIA
NAJCZĘSTSZE BŁĘDY POPEŁNIANE PODCZAS OCENIANIA 1. BŁĄD ATRYBUCJI Np. uczniom wyglądającym,,gorzej lub,,lepiej oczywiście w przekonaniu nauczyciela, przypisuje się niższe kompetencje intelektualne, złe
Bardziej szczegółowoRozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
Bardziej szczegółowoćwiczenia 24 zaliczenie z oceną
Wydział: Politologia Nazwa kierunku kształcenia: Politologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. dr hab Karol B. Janowski Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Niestacjonarne
Bardziej szczegółowoUstrojowe zasady demokratycznego państwa prawa
A 363459 Bronisław Jastrzębski Ustrojowe zasady demokratycznego państwa prawa Dylematy i mity Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego Olsztyn 2002 Spis treści Od autora 10 Przedmowa 11 I. OGÓLNE
Bardziej szczegółowoBluetooth driver for windows 7 download free DOWNLOAD Bluetooth driver for windows 7
Bluetooth driver for windows 7 download free. For security reasons, we no longer support Internet Explorer 6. Please use another browser such as Google Chrome or Firefox, or simply follow the steps below
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY PRYWATNEGO GIMNAZJUM NR 2 Szkoły Marzeń w Piasecznie
PROGRAM WYCHOWAWCZY PRYWATNEGO GIMNAZJUM NR 2 Szkoły Marzeń w Piasecznie Program wychowawczy stanowi zbiór zamierzeń pedagogicznych, których realizacja ma przyczynić się do kształtowania pozytywnych zachowań
Bardziej szczegółowoPOPARCIE DLA CZLONKOSTWA POLSKI W NATO W TYDZIEN PO ROZPOCZECIU WOJNY W JUGOSLAWII
POPARCIE DLA CZLONKOSTWA POLSKI W NATO W TYDZIEN PO ROZPOCZECIU WOJNY W JUGOSLAWII W badaniu, przeprowadzonym w tydzien po rozpoczeciu przez NATO interwencji zbrojnej w Jugoslawii, stwierdzono, ze: Zmniejszyl
Bardziej szczegółowoBiznes -Media-Biznes. Leszek Stafiej dla. MBA ASBIRO SWPS, Warszawa, marzec 2015
Biznes -Media-Biznes Leszek Stafiej dla MBA ASBIRO SWPS, Warszawa, marzec 2015 Media "Leszek Śmieszek" dużo pisze, a "Mirki go plusujo". Tak Lech Wałęsa rozmawia z gimbazą "Duda jak Reagan" - żądają jasnych
Bardziej szczegółowoPROTOKOL Nr V/15. Sesj<r otworzyla PrzewodniczClca Rady - Iwona Zabuska, witajclc zebranych i stwierdzajclc prawomocnosc obrad.
PROTOKOL Nr V/15 Z V Sesji Rady Gminy w Wisniewie kt6ra odbyla si
Bardziej szczegółowoOpisy efektów kształcenia w obszarze nauk przyrodniczych Załącznik 2
Opisy efektów kształcenia w obszarze nauk przyrodniczych Załącznik 2 Aspekty kształcenia WIEDZA I stopień II stopień III stopień Wiedza dotycząca fundamentów nauk przyrodniczych (fizyki, chemii, na poziomie
Bardziej szczegółowoTEORIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
i mim III i u III mii mu mu mu mu im im A/521476 Jacek Czaputowicz TEORIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH Krytyka i systematyzacja WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2008 lis treści irowadzenie 11 Teoretyczne
Bardziej szczegółowoPolacy o Olimpiadzie zimowej w Zakopanem
Polacy o Olimpiadzie zimowej w Zakopanem Dwie trzecie spoleczenstwa (64%) uwaza, ze Polska powinna starac sie o zorganizowanie Olimpiady zimowej w Zakopanem w roku 2006. Powszechnie dostrzegane sa skutki
Bardziej szczegółowoIdeologie, doktryny i programy polityczne
Ideologie, doktryny i programy polityczne zespół poglądów na temat celów działalności politycznej i metod ich osiągania wynikający z ideologii zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa system
Bardziej szczegółowoOCENA NEGOCJACJI I OPINIE O SKUTKACH PRZYSTAPIENIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ
OCENA NEGOCJACJI I OPINIE O SKUTKACH PRZYSTAPIENIA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ Warszawa, listopad 1999 Niewiele ponad dwie piate spoleczenstwa (42%) twierdzi, ze ma zaufanie do przedstawicieli Polski w
Bardziej szczegółowoDECYZJA. 1) udzielam pozwolenia na pol^czenie poprzez wl^czenie z dniem 1 pazdziernika 2014 r.:
MINISTER NAUKI I SZKOLNICTWA WYZSZEGO DKN.ZNU.6013.98.2014.3.KT Warszawa, dnia 4^ listopada 2014 r. DECYZJA Na podstawie art. 25 oraz art. 25a ust. 2, w zwi^zku z art. 30 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. D. Wade Hands. Economic methodology is dead long live economic methodology: thirteen theses on the new economic methodology
Economic methodology is dead long live economic methodology: thirteen theses on the new economic methodology D. Wade Hands Dominik Komar Wprowadzenie Sukces intensyfikacja badań na polu metodologicznym
Bardziej szczegółowoTRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU
ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE dr Agnieszka Kacprzak TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY Auguste Comte Emile Durkheim TEORIE KONFLIKTU Karol Marks INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY Max
Bardziej szczegółowoRozdział I. Pojęcie i rodzaje reprezentacji; podstawowe założenia konstrukcyjne reprezentacji spółek kapitałowych i spółdzielni
Rozdział I. Pojęcie i rodzaje reprezentacji; podstawowe założenia konstrukcyjne reprezentacji spółek kapitałowych i spółdzielni 1. Pojęcie reprezentacji na tle różnych teorii przedstawicielstwa I. Znaczenie
Bardziej szczegółowoJohann Gottlieb Fichte
Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po
Bardziej szczegółowoJAK OCENIAMY NASZA WODE?
JAK OCENIAMY NASZA WODE? * Ponad dwie piate (44%) Polaków twierdzi, ze woda dostepna w ich domu nadaje sie do picia dopiero po przegotowaniu. * Przewazajaca wiekszosc Polaków (90%) uzywa do picia wody
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoChrissi Hatzi, Adwokat, N aczelnik Dzialu Jakości z ycia.
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH NIEZALEZNY URZAD Szefem Urzedu jest: Rzecznik Praw Obywatelskich, Giorgos Kaminis, Profesor Nadzwyczajny Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Ateńskiego Rzecznik
Bardziej szczegółowoCo warto mierzyć? (I w co warto wierzyć? z tego co zmierzone)
Co warto mierzyć? (I w co warto wierzyć? z tego co zmierzone) Jacek Pyżalski UAM w Poznaniu Materiały XII Kongresu Zarządzania Oświatą www.oskko.edu.pl/kongres/materialy/ Spora niechęć do pomiarów Za dużo
Bardziej szczegółowoOpisy efektów kształcenia w obszarze nauk przyrodniczych Załącznik 2
Opisy efektów w obszarze nauk przyrodniczych Załącznik 2 WIEDZA Wiedza dotycząca fundamentów nauk przyrodniczych (fizyki, chemii, na poziomie ponadlicealnym) Zaawansowana wiedza z fizyki, chemii; wyspecjalizowana
Bardziej szczegółowoREFORMA SLUZBY ZDROWIA - STOPIEN ZAINTERESOWANIA I POINFORMOWANIA
REFORMA SLUZBY ZDROWIA - STOPIEN ZAINTERESOWANIA I POINFORMOWANIA Prawie jedna trzecia Polaków (31%) deklaruje, ze bardzo interesuje sie informacjami o wprowadzanej reformie systemu opieki zdrowotnej,
Bardziej szczegółowoPARLAMENT EUROPEJSKI
PARLAMENT EUROPEJSKI 2004 Komisja Prawna 2009 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW NR 29/2004 Dotyczy: petycji przekazanych do wiadomości Komisji Niniejszym przekazujemy streszczenie dwóch petycji (nr 434/2004 i 437/2004)
Bardziej szczegółowoPRZYK AD 4: PROGRAM BBC O NIEWIARYGODNYCH MOCACH SAMOUZDRAWIANIA
Gry i zabawy umys³owe PRZYK AD 4: PROGRAM BBC O NIEWIARYGODNYCH MOCACH SAMOUZDRAWIANIA A = Autonomiczne mechanizmy samouzdrawiania (np. spadek ciœnienia krwi, zaœlepki z krwi) B = Brak tlenu: maksymalnie
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2.
Filozofia, ISE, Wykład VII - Platońska teoria idei cz. 2. Artur Machlarz 2011-10-01 Plan wykładu 1 Czym według Platona jest wiedza prawdziwa i jak ją osiągnąć? 2 3 Protagoras - człowiek jest miarą wszechrzeczy...
Bardziej szczegółowoDlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone
Bardziej szczegółowoUchwala Senatu Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. z dnia 27 maja 2015 r.
Uchwala Senatu Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie okreslenia organizacji potwierdzania efektow uczenia si^ osobom ubiegaj^cym sig o przyj^cie na studia
Bardziej szczegółowoz dnia 2 pazdziernika 2003 r. w sprawie sposobu przeprowadzania przysposobienia obronnego studentów i studentek (Dz. U. z dnia 7 pazdziernika 2003 r.
ROZPORZADZENIE MINISTRA EDUK ACJI NARODOWEJ I SPORTU 1) ORAZ MINISTRA ZDROWIA 2) z dnia 2 pazdziernika 2003 r. w sprawie sposobu przeprowadzania przysposobienia obronnego studentów i studentek (Dz. U.
Bardziej szczegółowoKLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI
Egzamin maturalny maj 2009 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY KLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI Zasady oceniania: za rozwiązanie wszystkich zadań można uzyskać maksymalnie 50 punktów (w tym za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoKIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia
KIERUNEK SOCJOLOGIA Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia 1. Podstawowe paradygmaty współczesnej socjologii K_W25 Posiada pogłębioną wiedzę na temat
Bardziej szczegółowoSpór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
Bardziej szczegółowoKOMUNIKATzBADAŃ. Poczucie wpływu na sprawy publiczne NR 95/2017 ISSN
KOMUNKATzBADAŃ NR 95/2017 SSN 2353-5822 Poczucie wpływu na sprawy publiczne Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych
Bardziej szczegółowoTroska o dziecko jest pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunkii czlowieka do czlowieka" Jan Pawei 11
RADA GMTNY SECEMTN 29-145 SECEMIN wo], swi^tokrzyskie Troska o dziecko jest pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunkii czlowieka do czlowieka" Jan Pawei 11 GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKIIROZWI4ZYWANIA
Bardziej szczegółowoWiara nadawanie dużego prawdopodobieństwa prawdziwości twierdzenia w warunkach braku wystarczającej wiedzy.
Uważam, iż w publicystyce nawet tej bardziej naukowej nadużywany jest dosyć wieloznaczny termin wiara i to pomimo istniejących słów takich jak przekonanie lub przeświadczenie często bardziej adekwatnych
Bardziej szczegółowoWYBORY EUROPEJSKIE W 2009 R. Eurobarometr Standard (EB 69.2) Parlament Europejski - Wiosna 2008 Podsumowanie analityczne
Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Dyrekcja C Relacje z obywatelami SEKCJA MONITOROWANIA OPINII PUBLICZNEJ 15/09/2008 WYBORY EUROPEJSKIE W 2009 R. Eurobarometr Standard (EB 69.2) Parlament Europejski -
Bardziej szczegółowoFILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie
FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące
Bardziej szczegółowo./ 56 000 zl w przypadku podatnika niepozostajqcego w zwictzku malzenskim, w tym r6wniez przez cz<rsc roku, UZASADNIENIE
I UZASADNIENIE I. Cz~sc ogolna Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od os6b fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z p6zn. zm.), zwanej dalej,ustawa
Bardziej szczegółowoKielce,20 10-10-05 Znak: PNK.I - 0911/751 2010
r' l.j v WOJEWODA SWIETOKRZYSKI Kielce,20 10-10-05 Znak: PNK.I - 0911/751 2010 ROZSTRZYGNIECIE NADZORCZE Na podstawie art. 91 ust. l ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorzadzie gminnym IDz.U. z 2001r. Nr
Bardziej szczegółowoFABRYKA MASZYN "GW'''K''; Sp61ka Akr.yin~ \\1 (',nrlir.;,ch i - 1. PAl. 2007 Wptyn?10 do DE dnia~' 10 iq)~ nrj?j1 PREZES Wplyn~lo Znak ak6w, dnia 27 wrzesnia 2007r. URZF;DU REGULACJI ENERGETYKI OCC/I72-ZT0I764/W/OKR/2007/WS
Bardziej szczegółowoEtyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
Bardziej szczegółowoRecenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski. Projekt okładki Jan Straszewski. Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9
Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski Projekt okładki Jan Straszewski Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9 Copyright by Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa im. Heleny
Bardziej szczegółowo