Systemy operacyjne i ich ewolucja

Transkrypt

1 Systemy operacyjne i ich ewolucja 1. System operacyjny a) definicja, b) zadania, c) budowa, d) podział 2. UNIX 3. CP/M 4. MS DOS 5. QNX 6. MacOS 7. GEOS 8. Linux 9. Windows-y 10. Novell NetWare

2 Czy komputer mógłby się obyć bez systemu operacyjnego? Tak, ale... Program użytkowy musiałby zawierać wszelkie procedury obsługi pamięci, urządzeń wejścia i wyjścia, dysków itd. Program musiałby sprawdzać czy urządzenia są gotowe, czy nie są aktualnie wykorzystywane przez inne programy, Program musiałby znać np. organizację danych na dysku, protokół komunikacji sieciowej itd Po przeniesieniu na inny, nawet bardzo podobny komputer, trzeba by w programie zmienić większość procedur obsługi sprzętu Istniałyby ogromne problemy ze standaryzacją i kompatybilnością Przykład takiego oprogramowania użytkowego to na przykład tzw. firmware sprzętu elektronicznego zawierającego procesory.

3 Do czego służy system operacyjny? Zadaniem systemu operacyjnego jest tworzenie bezpiecznego i niezawodnego środowiska, w którym użytkownik może wykonywać swoje programy w sposób wygodny i wydajny. Bez niego nie da się korzystać komputera. Zarządza pracą komputera. Umożliwia uruchamianie innych programów.

4 Systemy operacyjne Brak jednoznacznych definicji systemu operacyjnego System operacyjny zbiór programów i procedur zarządzających zasobami komputera (elektroniką, dostępem do dysków, portów), decydujący o możliwościach wykorzystania sprzętu oraz ułatwiający współpracę człowieka z komputerem. Dzięki niemu programy działają na różnych konfiguracjach sprzętowych Najczęściej podawane cechy wyróżniające to oprogramowanie to: duża złożoność praca z wykorzystaniem przerwań (zdarzeń) konieczność działania od włączenia, aż do wyłączenia komputera (ładuje się jako pierwszy i jako ostatni się zamyka) System operacyjny w postaci zestawu programów został zastosowany do komputerów IV generacji. Komputery poprzednich generacji nie dysponowały systemami operacyjnymi i wszystkie funkcje związane z obsługą jednostki centralnej i urządzeń peryferyjnych oraz oprogramowania były w nich wykonywane przez odpowiednio przygotowanych pracowników.

5 Najbardziej popularne systemy operacyjne: Microsoft Windows DOS (historia) Linux Unix MacOs FreeBSD BeOS OS/2

6 Zadania systemów operacyjnych Zarządzanie zasobami maszyny. System operacyjny optymalizuje wykorzystanie poszczególnych urządzeń wchodzących w skład komputera oraz steruje nimi. Specjalne moduły wchodzące w skład systemu operacyjnego (sterowniki) udostępniają aplikacjom jednolity sposób programowania urządzeń (interfejs), dzięki czemu każdy nowy sprzęt będzie współdziałał ze wszystkimi aplikacjami, o ile producent sprzętu przygotuje odpowiedni sterownik. Gromadzenie danych na dyskach i zarządzanie nimi. Każdy system operacyjny jest wyposażony w moduł obsługujący system plików. System plików to struktura danych umieszczonych na dysku, która pomaga logicznie uporządkować dane, dzieląc je na pliki i grupując w katalogach. Maszyny wirtualne. System operacyjny udostępnia aplikacji tzw. maszynę wirtualną, czyli uproszczony obraz maszyny, na której pracuje aplikacja. System udostępnia aplikacji szczegóły dotyczące komputera oraz dodatkowe rozszerzenia, które ułatwiają pracę (np. katalog udostępniony przez sieć aplikacja widzi tak samo, jak znajdujący się na lokalnym dysku). Aplikacja korzystająca z takiego katalogu nie zajmuje się obsługą sieci. Aby mogła się tam dostać, system operacyjny "udaje", że jest to katalog lokalny i udostępnia go aplikacji.

7 Zadania systemów operacyjnych Wielozadaniowość. Na jednym komputerze może działać wiele aplikacji jednocześnie. Każda otrzyma własną maszynę wirtualną i będzie mogła działać tak, jakby była jedyną aplikacją pracującą na komputerze. Dzięki temu nie trzeba specjalnie przystosowywać aplikacji, aby mogła "podzielić się" maszyną z innymi (np. przez zwrócenie procesora innej aplikacji). Interakcja z użytkownikiem. Tę rolę spełnia zewnętrzna warstwa systemu, nazywana powłoką (shell), która umożliwia użytkownikowi uruchomienie aplikacji. W środowiskach graficznych do tej części systemu zalicza się również standardowe elementy interfejsu wykorzystywane przez aplikacje, np. standardowe okienka dialogowe, kontrolki itd. Komunikacja z innymi maszynami. Dzięki modułom obsługującym sieć mamy dostęp zarówno do Internetu, jak i do dysków komputera stojącego na sąsiednim biurku lub do drukarki sieciowej.

8 Podział systemów operacyjnych pod względem zastosowania Systemy do użytku domowego (łatwość obsługi, niski poziom zabezpieczeń, małe wymagania sprzętowe) Systemy do użytku biurowego (lepsze zabezpieczenia, ułatwienia w pracy w sieci, większe wymagania sprzętowe) Systemy operacyjne serwerów (bardzo wysoka stabilność i niezawodność, trudniejsza obsługa, bardzo duże wymagania sprzętowe)

9 Podział systemów operacyjnych pod względem architektury monolityczne - o najprostszej strukturze, jednozadaniowe (system może jednocześnie wykonywać tylko jedno zadanie). warstwowe - o hierarchicznej strukturze poleceń systemowych, system może wykonywać w tym samym czasie kilka poleceń (np. nadzorować proces drukowania w czasie edycji tekstu w programie). klient/serwer - o bardzo rozbudowanej strukturze, gdzie pełnią nadzór nad podrzędnymi systemami zainstalowanymi w poszczególnych komputerach sieci. Aplikacje postrzegane są przez system operacyjny jako "klienci" dostarczających im swoich usług serwerów. "Klienci" komunikują się z serwerami poprzez jądro systemu, a każdy serwer pracuje w własnej, wydzielonej i chronionej przestrzeni adresowej pamięci operacyjnej, dobrze odizolowany od innych procesów.

10 Systemy operacyjne podział pod względem architektury Systemy typu klient/serwer rozporządzają i wykonują zadania na trzy sposoby wszystkie aplikacje wykonywane są przez serwer, a wyniki wyświetlane są na ekranie "klienta, serwer dostarcza danych dla aplikacji uruchamianych na komputerze "klienta, wszystkie komputery współpracują ze sobą jak równy z równym (peer to peer), korzystając wzajemnie ze swoich zasobów

11 Systemy operacyjne podział ze względu na sposób komunikacji z użytkownikiem systemy tekstowe - komunikujące się za pomocą wydawanych z linii poleceń komend, bardzo stabilne, obsługa mało wygodna (CP/M, DOS) systemy graficzne - komunikujące się za pomocą graficznych okienek i symboli (ikon). Obsługa komputera polega na manipulowaniu, za pomocą kursora myszy lub klawiszami, symbolami które odpowiadają określonym zadaniom. Czasami mało stabilny, obsługa bardzo wygodna. (Windows, MacOS i inne)

12 Systemy operacyjne Microsoft Systemy do użytku domowego Systemy do użytku biurowego Windows 3,1 Windows 3.11 for Workgroup Windows NT Windows 95 (OSR1 i OSR2) Windows NT 3,51 Windows NT 4,0 Windows 98 (SE)

13 Systemy operacyjne Microsoft Systemy do użytku domowego Windows Me Systemy do użytku biurowego Windows NT 4,0 Windows 2000 Windows Server Windows XP Home Edition Windows XP Professional Edition Windows 2008 Server Windows Vista

14 Budowa systemów operacyjnych W każdym systemie operacyjnym występują mniej lub bardziej wyodrębnione warstwy, spełniające różne funkcje. W ogólnym modelu są to: warstwa odpowiedzialna za współpracę ze sprzętem jądro systemu realizujące jego funkcje powłoka, stanowiąca interfejs użytkownika. O różnicach między systemami decydują przede wszystkim sposoby komunikowania się systemu z aplikacjami oraz same rozwiązania realizacji poszczególnych funkcji w systemie.

15 Ewolucja systemów operacyjnych System operacyjny w postaci zestawu programów został zastosowany do komputerów IV generacji. Komputery poprzednich generacji nie dysponowały systemami operacyjnymi i wszystkie funkcje związane z obsługą jednostki centralnej i urządzeń peryferyjnych oraz oprogramowania były w nich wykonywane przez odpowiednio przygotowanych pracowników. Pierwsze, ośmiobitowe komputery, nie miały instalowanego systemu operacyjnego w postaci oddzielnego oprogramowania umieszczonego na dysku. Potrzebne, do sterowania hardwarem, procedury były umieszczane w poszczególnych programach (głównie w grach).

16 Algorytm procesu uruchomienia komputera: W pierwszej kolejności po uruchomieniu komputera (wciśnięciu przycisku Power) odczytywana jest informacja z pamięci ROM (Read Only Memory) zawierająca program BIOS, który przeprowadza podstawowe testy układów i urządzeń systemu, zwanych auto testem po włączeniu zasilania - POST (Power On Self Test), oraz uruchamia typowe procedury obsługi urządzeń wejścia / wyjścia (np. klawiatura, monitor, stacje dysków, porty szeregowe i równoległe, itp.), Następnie zostaje odczytana i sprawdzana konfiguracja komputera zapisana w pamięci CMOS. Zapisane są w niej m.in. informacje o typie monitora, rodzaju dołączonych stacji dysków, typie i parametrach dysku twardego, sposobie wykorzystanie pamięci itp. Inicjalizacja pracy systemu (instrukcje pobierane podczas startu pracy procesora, programowanie układów programowalnych, takich jak sterowniki przerwań, wpisanie wartości początkowych do struktur systemowych w pamięci, na przykład inicjacja tablicy wektorów przerwań),

17 UNIX stworzony przez Kena Thompsona i Dennisa Ritchie'go z AT&T w 1969 roku (system rozwijany do dnia dzisiejszego) pierwsze prace nad systemem to początek lat 60 (system Multics projektu zaniechano) początkowo jednozadaniowy Współczesne wersje UNIX-a mogą nadzorować pracę maszyn wielu różnych typów, od telefonów komórkowych, przez komputery osobiste PC, do superkomputerów. Wzorowany na UNIX-ie otwarty system GNU/Linux zyskuje obecnie coraz większą popularność. Pochodnymi UNIX-a są także: system BSD (Berkeley System Distribution), system AIX firmy IBM, system HPUX firmy Hewlett-Packard oraz systemy SunOS i Solaris firmy Sun.

18 Unix - budowa systemu System Unix ma budowę warstwową. Centralnym elementem systemu jest sprzęt komputerowy (hardware). Bezpośrednio ze sprzętem komunikuje się jądro systemu (kernel), które pośredniczy pomiędzy urządzeniami komputerowymi, a programami. Nad jądrem znajduje się powłoka (shell). Dopiero w shellu można uruchamiać programy i skrypty. System Unix umożliwia wykorzystywanie różnych shelli, które różnią się możliwościami, ilością komend, składnią.

19 Unix - budowa systemu Hardware - sprzęt komputerowy Kernel - Jądro (ang. kernel) samo stanowi system operacyjny w najwęższym tego słowa znaczeniu, tzn. program nadzorczy szeregujący procesy i wykonujący je we właściwy sposób i we właściwym czasie. Na ogół jądro współpracuje bezpośrednio ze sprzętem danego komputera, ale zdarzają się takie implementacje Unixa, w których jądro współdziała z innym systemem operacyjnym, a ten z kolei steruje pracą sprzętu. Jądro Systemu UNIX pełni 3 podstawowe funkcje: szereguje, koordynuje i zarządza wykonaniem procesów. zapewnia usługi systemowe (np. operacje we/wy) i zarządza systemem plikowym obsługuje wszystkie inne operacje związane ze sprzętem.

20 Unix - budowa systemu Powłoka (shell - ang.) przyjmuje polecenia od użytkownika, analizuje je i przekazuje jądru życzenia użytkownika. Bezpośrednio po zgłoszeniu się użytkownika do Systemu UNIX następuje automatyczne uruchomienie interpretera (powłoki), który rozpoczyna pracę na rzecz użytkownika (każdy użytkownik otrzymuje własny i odrębny egzemplarz). Powłoka od razu sygnalizuje na ekranie terminala (znakiem $ ) gotowość przyjęcia polecenia. Pojawienie się tego znaku rozpoczyna cykl, w jakim pracuje powłoka. Na jeden cykl składają się: 1) wypisanie prompt'u ( znak zachęty - $ ), 2) czekanie na wprowadzenie tekstu polecenia przez użytkownika, 3) analiza wiersza polecenia, wyszukiwanie odpowiedniego programu realizującego to polecenie, 4) powłoka zleca, aby jądro wykonało odszukany program, 5) powłoka przyjmuje od jądra odpowiedź, rozpoczyna nowy cykl od pktu 1. Najczęściej spotykane rodzaje sheli to: Bourne Shell Korn Shell C Shell Bash Shell

21 UNIX charakterystyka systemu wysoce scentralizowany, wieloprogramowy i wieloużytkowy: w systemie UNIX jeden logiczny system plików, który widzi użytkownik może składać się z kilku systemów plików znajdujących się na różnych urządzeniach. Jednakże w systemie musi istnieć jeden wyróżniony system plików zawierający katalog pierwotny korzeń całego systemu. System ten znajduje się na dyskach niewymiennych i do niego są dołączane inne systemy plików przechowywane na nośnikach wymiennych (np. CD) wieloprogramowość systemu Unix pozwala użytkownikom na współbieżne wykonywanie w danej chwili wielu programów, czyli istnieje współbieżna praca procesów wykonujących programy, (system Unix odróżnia proces, czyli obiekt dynamiczny tworzony przez system od wykonywanego przez proces programu, czyli obiektu statycznego, zapisanego jako plik). Można uruchomić dwa razy ten sam program dla różnych danych. stosowany głównie w sieciach komputerowych może pracować praktycznie na wszystkich rodzajach komputerów system nie jest sprzedawany a jedynie licencjonowany (istnieje kilkaset jego odmian)

22 UNIX charakterystyka systemu hierarchiczny system i ścieżki dostępu do plików (każdy plik wyższego poziomu może zawierać oodsyłacze do plików niższego poziomu, a każdy plik niższego poziomu musi znajdować się w wykazie co najmniej jednego pliku wyższego poziomu. W praktyce katalogiem nadrzędnym wobec wszystkich innych jest tzw. Katalog pierwotny (ang. root korzeń), zawierający wykaz katalogów kilku podstawowych rodzajów: bin programy usługowe w wersji gotowej do wykonania (binarnej), dev pliki specjalne odpowiadające urządzeniom zewnętrznym, lib programy biblioteczne, związane z językami wysokiego poziomu, wywołaniami systemowymi oraz obsługą wejścia/wyjścia, usr - wykaz wszystkich katalogów niższego poziomu, w których przechowują swoje pliki użytkownicy, tmp pliki tymczasowe, tzn. mające ograniczony czas istnienia, używane przez inne programy, etc - dane i programy podlegające szczególnej ochronie, inne katalogi np. lost+found, zawierające pliki utracone, tzn. takie które straciły właściwe powiązania z systemem plików. Oprócz wymienionych katalogów w katalogu pierwotnym znajduje się jeden plik o nazwie unix nie będący katalogiem. Jest to jądro systemu operacyjnego.

23 UNIX charakterystyka systemu ochrona dostępu do katalogów i plików (każdy plik ma ściśle określone prawa dostępu, stwierdzające, czy dany użytkownik jest uprawniony do czytania lub zapisywania pliku, lub do jego wykonania, jeśli jest to program lub plik poleceń. Dodatkowo powodem odmowy dostępu do określonych plików jest to, że nawet drobny błąd może spowodować poważne zniszczenia w systemie. UNIX zawiera schemat uprawnień do korzystania z plików. Prawa są niezależne i posiadanie jednego nie jest warunkiem posiadania innego. Prawo pisania oznacza zezwolenie na zmiane zawartości plików oraz jego zniszczenie. Prawo czytania oznacza jednocześnie prawo do kopiowania. Prawo wykonywania oznacza, że zawartość pliku może być potraktowana jako program do wykonania, ale nie wiąże się ono z prawem do czytania (czyli kopiowania)). łatwe dostosowanie interpretera poleceń do użytkownika.

24 UNIX charakterystyka systemu Zalety: większe możliwości wielozadaniowej i wielodostępnej pracy niż inne systemy; lepsze skalowanie, przetwarzanie rozproszone, stabilna praca. Wady: za dużo wersji, orientacja tekstowa, każde polecenie ma wiele parametrów niewielka pomoc - tylko strony man podręcznika napisanego w bardzo techniczny sposób nie dla amatorów - wymaga menedżera systemu brak standardu graficznego interfejsu, pomimo powstania OpenWindows na CDE (Common Desktop Interface), drogie programy i drogie systemy - chociaż są wyjątki. Przykłady: SCO Unix Solaris

25 Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX date - wyświetla czas oraz datę systemową cal - wyświetla kalendarz cal - wyświetla kalendarz na bieżący miesiąc cal rok - wyświetla kalendarz na wybrany rok (rok podać czterocyfrowy np. 2002) cal miesiąc rok - wyświetla kalendarz na wybrany miesiąc danego roku echo - wyświetla podany tekst echo "tekst" banner - wyświetla tekst powiększonymi literami banner "tekst" clear - czyści okno terminala man - wywołuje opis komendy z podręcznika elektronicznego (manuala) man komenda apropos - wyświetla wszystkie komendy związane z wprowadzonym tekstem apropos tekst logname - wyświetla nazwę pod jaką zalogowałeś się do systemu whoami - podaje jako kto pracujesz w systemie who am i - podaje oprócz nazwy użytkownika nr terminala i godzinę zalogowania

26 Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX who - wyświetla listę użytkowników obecnie pracujących w systemie Nazwa użytkownika terminal, z którego użytkownik jest podłączony data i czas zalogowania użytkownika adres IP komputera w sieci id - wyświetla nazwę i numer użytkownika oraz jego grupy tty - wyświetla nazwę bieżącego terminala stty - wyświetla parametry terminala i umożliwia ich zmianę uptime - wyświetla informacje o systemie: godzinę, czas pracy systemu, ilość zalogowanych użytkowników w - wyświetla dokładne informacje o systemie (godzina, czas pracy systemu, ilość pracujących osób) oraz listę zalogowanych użytkowników nazwa użytkownika terminal, z którego użytkownik jest podłączony data i czas zalogowania użytkownika czas bezczynności procesora czas zajęcia procesora przez wszystkie procesy czas zajęcia procesora przez aktywne procesy nazwa aktualnie wykonywanej komendy uname - wyświetla nazwę systemu, w którym pracujesz uname - a - wyświetla wszystkie (all) informacje o systemie nazwa systemu operacyjnego nazwa sieciowa identyfikująca system numer wersji systemu operacyjnego numer komputera i model identyfikator komputera hostname - wyświetla nazwę komputera, do którego się zalogowałeś

27 Wybrane polecenia systemu operacyjnego UNIX finger - wyświetla dokładne dane o użytkowniku nazwa użytkownika imię i nazwisko użytkownika terminal, z którego użytkownik jest podłączony czas bezczynności procesora data i czas zalogowania użytkownika adres IP komputera w sieci finger użytkownik - wyświetla dane o wybranym użytkowniku nazwa użytkownika jego imię i nazwisko katalog domowy domyślny shell czas zalogowania informacje o poczcie informacje o planach i projektach (większość z tych informacji pobierana jest z pliku użytkowników - passwd) W systemie Unix informacje o grupach i użytkownikach zapisane są w plikach systemowych: grupy w pliku /etc/group użytkownicy w pliku /etc/passwd

28 System plików i folderów Unix Bardzo istotną częścią systemu UNIX jest system plikowy, którego zadaniem jest zapewnienie wygodnego zarządzania informacją poprzez uwolnienie programisty od konieczności przydzielania obszarów pamięci (masowej) do przechowywania informacji, projektowania sposobów fizycznego reprezentowania informacji, wykorzystania operacji we/wy w sposób charakterystyczny dla urządzeń fizycznych realizujących te operacje. System plikowy umożliwia przekazywanie informacji i jej późniejsze identyfikowanie przy pomocy nazwy (a nie poprzez szczególny dla każdego urządzenia pamięciowego sposób adresacji). Wielką zaletą systemu plikowego jest unifikacja operacji we/wy dla wszystkich urządzeń i we wszystkich sytuacjach. Użytkownik w Systemie UNIX nie komunikuje się bezpośrednio z urządzeniem, lecz z systemem plikowym, w którym urządzenia zewnętrzne są pewnymi wyróżnionymi plikami o zastrzeżonych do dyspozycji systemu nazwach.

29 System plików i folderów Unix /bin programy wykonywalne. /boot - jądro systemu /dev - pliki urządzeń komputera, portów, terminali. /etc - pliki i narzędzia administracyjne systemu, skrypty startujące i zatrzymujące system, podsystemy autoryzacji i ustawień jądra systemu. /home - katalog domowy, w którym znajdują się katalogi oraz pliki użytkowników systemu. /lib - biblioteki programistyczne używane przez programy i narzędzia. /mnt - katalog do montowania FDD, CDROM, HDD. /proc - katalog z procesami. /root - katalog domowy administratora systemu. /tmp - katalog plików tymczasowych. /usr - zawiera aplikacje, informacje użytkowników systemowych, dokumentację, pliki pomocy, biblioteki. /var - logi systemowe oraz logi programów

30 System plików i folderów Unix Nazwy plików w Systemie V mogą składać się z co najwyżej 14 znaków: znaki alfabetu łacińskiego (A-Z, a-z); System Unix rozróżnia duże litery od małych, cyfry 0-9 znaki specjalne takie jak :+,-,_,. W systemie plikowym systemu UNIX występują następujące rodzaje plików: pliki zwykłe, ang. regular file) zawiera pewną liczbę (zero lub więcej) bajtów danych, katalog, (ang. directory) zawiera nazwy oraz numery I-węzłów innych plików. (I-węzeł (ang. i- node) jest strukturą danych na dysku, zawierającą informację o pliku, takie jak jego umiejscowienie na dysku), znakowy plik specjalny (ang. character special file) i blokowy plik specjalny (ang. block special file) sa urządzeniami wejcia-wyjscia, które wygladają jak zwykłe pliki w systemie Unixa. Obsługa plików specjalnych zalezy od tego, do jakiego urządzenia wejścia-wyjścia odnosi się dany plik, Kolejka FIFO (ang. fifo queue), zwana także łączem nazwanym (ang. named pipe), jest specjalnym plikiem, uporządkowanym zgodnie z zasadą : pierwszy przyszedł - pierwszy obsłużony. Kolejki FIFO występują tylko w Systemie V. dowiązanie symboliczne (ang. symbolic link ) jest plikiem, który zawiera nazwę ścieżki drugiego pliku, sieciowy plik specjalny (ang. network special file), zawiera adres innego systemu zdalnego, gniazdo (ang. socket) jest specjalnym rodzajem pliku, który występuje w Unixie.

31 CP/M (Control Program for Microprocessors) 8-bitowy system operacyjny (pracował głównie na komputerach z procesorem Intel 8080 i Zilog Z80) powstał w 1972 roku system opracował Gary Kildall (przedtem pracownik Intel'a), założył firmę Digital Resarch w celu sprzedaży napisanego systemu. Kildall wyodrębnił możliwie najmniejszą, odpowiedzialną na bezpośrednią komunikację ze sprzętem część systemu CP/M (np. odpowiedzialną za adresowanie specyficznego formatu dyskietki) i umieścił ją w oddzielnym module o nazwie BIOS (Basic Input/Output System). Dodał także do systemu edytor, assembler, debugger i kilka programów narzędziowych tworząc w ten sposób kompletne środowisko programistyczne. Dzięki temu mogły być tworzone nowe wersje CP/M, a producenci sprzętu lub użytkownicy mogli dopasowywać je do konkretnych konfiguracji sprzętowych. stosowany głównie w komputerach domowych takich komputerach jak: Amiga, Commodore, Atari, ZX Spectrum czy Amstrad posiadał interfejs tekstowy

32 CP/M (Control Program for Microprocessors) System składał się z trzech całkowicie oddzielnych jednostek logicznych: CCP: Console Command Processor - procesor dyrektyw systemowych zapisywanych na konsoli operatora; moduł rozpoznający i wykonujący polecenia wydawane przez użytkownika, BDOS: Basic Disk Operating System - moduł obsługujący podstawowe operacje plikowe związane z zewnętrzną pamięcią dyskietkową, BIOS: Basic Input/Output System - moduł zapewniający obsługę podstawowych operacji wejścia -wyjścia. nie został pomyślany jako system operacyjny powszechnego użytku, lecz jako system wspomagający opracowywanie i uruchamianie programów pisanych w asemblerze. Dlatego nie jest to system łatwy w użyciu, nie jest on bowiem przyjazny (np.: brak obsługi błędów)

33 MS DOS opracowany przez Microsoft w roku 1981 pod kierunkiem Tima Petersona (Microsoft - MS DOS, IBM - PC DOS, Compaq - Compaq DOS itp...) 16-bitowy interfejs tekstowy jednozadaniowy (stosowane jest przetwarzanie potokowe strumień danych wyjściowych jednej komendy kierowany jest do następnej jako dane wejściowe) system plików FAT

34 System plików FAT Dysk twardy podzielony jest na niewielkie fragmenty, zwane jednostkami alokacji lub klastrami. Ponieważ jednostka alokacji jest wartością logiczną, a nie fizyczną (nie znajduje się ona fizycznie na dysku), jej rozmiar można różnie zdefiniować w zakresie od 512 bajtów do 64 kilobajtów (Windows NT pozwala tworzyć nietypowe klastry o wielkości 256 kb). Każdy znajdujący się na dysku twardym plik zajmuje jeden bądź więcej klastrów, ale w jednym klastrze może znajdować się tylko jeden plik (lub jego część). Gdy rozmiar pliku jest mniejszy niż rozmiar klastra, niewykorzystane miejsce marnuje się, zatem dlatego im mniejsze jednostki alokacji, tym bardziej ekonomicznie wykorzystane jest miejsce na dysku. Maksymalna liczba jednostek alokacji na dysku jest jednak ograniczona przez system plików.

35 System plików FAT FAT (File Allocation Table tablica alokacji plików) jest to tablica opisująca, w których klastrach dysku twardego lub dyskietki magnetycznej system operacyjny ma szukać każdego z zapisanych na nim plików. FAT jest tworzony podczas formatowania nośnika danych. Podczas zapisu pliku informacje o nim są automatycznie zachowywane w tablicy FAT. Potocznie przez FAT rozumie się FAT16 lub FAT32.

36 Systemy plików FAT16 FAT16 jest odmianą systemu plików FAT, z którego może korzystać MS-DOS i Windows. Pierwsze PC pracujące pod systemem DOS miały architekturę 16-bitową. Oznaczało to, że ich system plików mógł opisać tylko 216, czyli klastrów. Początkowo klastry były rozmiarowo równe fizycznym sektorom dysku twardego (512 bajtów), ale szybko okazało się, że w ten sposób można opisać pojemność tylko 32 MB. Większy dysk twardy trzeba było dzielić na partycje. W związku z tym postanowiono zwiększyć rozmiary jednostek alokacji. Problem zaczął się, gdy dyski przekroczyły rozmiar gigabajta, a jednostki alokacji rozrosły się aż do 32 kilobajtów. Przy tak dużej jednostce alokacji notatka o wielkości dwóch kilobajtów zmarnuje 30 kilobajtów miejsca. Plików tej wielkości na dysku może być tysiące, co prowadzi do dużych strat pojemności. FAT16 miał jeszcze jedno poważne ograniczenie obsługiwał partycje tylko do wielkości 2,1 gigabajta. Konieczne stało się opracowanie nowego, lepszego systemu plików i tak powstał FAT32.

37 Systemy plików FAT32 FAT32 jest kolejną odmianą systemu plików FAT, z którego mogą korzystać systemy operacyjne Windows 95 OSR 2, Windows 98 oraz ich nowsze wersje. FAT32 może rozpoznać 232 (czyli ) adresów jednostek alokacji, dzięki czemu obsługuje dyski twarde do wielkości dwóch terabajtów (dwóch tysięcy gigabajtów). Dla partycji o rozmiarach poniżej 8 GB jednostka alokacji ma wielkość tylko 4 kb, dzięki czemu nie ma dużych strat pojemności. FAT32 wymaga partycji o minimalnych rozmiarach 512 MB.

38 Systemy plików FAT32 FAT32 ma też wady na razie nie można kompresować dysków z takim systemem plików, a także wiele systemów operacyjnych nie rozpoznaje FAT32 (np. Windows NT czy MS-DOS) przez co nie może go stosować ani odczytać danych na nim zapisanych. Poza standardowymi systemami plików jest również wykorzystywany wirtualny system plików działający w systemach Windows 9x oraz w Windows NT. W jego określeniu używana jest nazwa wirtualny, ponieważ VFAT jest tylko rozszerzeniem systemu plików FAT (Virtual FAT wirtualny FAT). Jego dodatkowe możliwości to: obsługa długich nazw plików i lepsza wydajność (szybkość).

39 System plików NTFS - New Technology File System Budowa wewnętrzna: podstawową jednostką systemu NTFS jest wolumin. Wolumin jest tworzony przez program administrowania dyskiem systemu NT; u jego podstaw leży logiczny podział dysku. Wolumin może zajmować część dysku lub cały dysk, może też rozciągać się na kilka dysków. System NTFS nie ma do czynienia z poszczególnymi sektorami dysku. Zamiast nich używa klastrów. System NTFS używa w charakterze adresów dyskowych logicznych numerów klastrów (LCN). Przypisuje je poprzez ponumerowanie klastrów od począdku dysku do jego końca. Za pomocą tego schematu system może wyliczyć fizyczną odległość na dysku (w bajtach), mnożąc numer LCN przez wielkość klastra.

40 System plików NTFS - New Technology File System Plik w systemie NTFS nie jest zwyczajnym strumieniem bajtów, lecz jest obiektem strukturalnym złożonym z atrybutów. Każdy atrybut jest niezależnym strumieniem bajtów, który podlega tworzeniu, usuwaniu, itp.. Niektóre atrybuty są standardowe dla wszystkich plików, wliczając w to nazwę pliku, czas jego utworzenia, itp. Większość tradycyjnych plików danych ma beznazwowy atrybut danych, mieszczący wszystkie dane pliku.

41 System plików NTFS Każdy plik w systemie NTFS jest opisany przez jeden lub więcej rekordów przechowywanych w specjalnym pliku o nazwie główna tablica plików (master file table - MFT). Rozmiar rekordu jest określony podczas tworzenia systemu plików i waha się w granicach od 1 do 4 KB. Małe atrybuty przechowuje się w samym rekordzie MFT i nazywa rezydentnymi. Wielkie atrybuty, takie jak nienazwana masa danych - określone mianem nierezydentnych - są przechowywane w jednym lub większej liczbie ciągłych rozszerzeń na dysku, do których wskaźniki przechowuje się w rekordzie MFT. W przypadku małych plików w rekordzie MFT może się zmieścić nawet atrybut danych. Jeżeli plik ma wiele atrybutów lub jeśli jest on mocno pofragmentowany i wymaga zapamiętania wielu wskaźników pokazujących wszystkie jej części, to jeden rekord w tablicy MFT może okazać się za mały. W tym przypadku plik jest opisany przez rekord o nazwie: podstawowy rekord pliku (base file record), który zawiera wskaźniki do rekordów nadmiarowych, przechowujących pozostałe wskaźniki i atrybuty.

42 MS DOS budowa: system operacyjny MS-DOS składa się z czterech programów: COMMAND.COM, interpretatora (procesora) poleceń systemu. Pliki te muszą znajdować się na dysku, z którego następuje zainicjowanie systemu. Miejsce umieszczenia pierwszych dwóch programów jest ściśle określone. Dwa pierwsze pola katalogu głównego zawierają dane o plikach IO.SYS i MSDOS.SYS w podanej kolejności; IO.SYS zaczyna się w początkowych sektorach dysku przeznaczonych dla pliku. Polecenia systemu DOS dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne. Te ostatnie są samodzielnymi programami, umieszczonymi w plikach z rozszerzeniem nazwy COM lub EXE (tzw. pliki wykonywalne). Polecenia zewnętrzne systemu stanowią podstawową grupę programów systemowych.

43 MS DOS MSDOS.SYS - zawierającego procedury realizujące zadania właściwego systemu operacyjnego (jądro systemu), m.in. zarządzania plikami, pamięcią, procesorami; pliku IO.SYS, zawierającego wbudowane programy obsługi standardowych urządzeń, współpracujące z procedurami wejścia-wyjścia programu BIOS umieszczonego w pamięci stałej komputera; programu ładującego, umieszczanego przez program FORMAT na ścieżce zerowej strony zero w sektorze pierwszym dyskietki; na dysku twardym program umieszczany jest w pierwszym sektorze strefy (partycji) podstawowej dysku przeznaczonej dla systemu DOS; zestaw poleceń zewnętrznych (nie są one niezbędne do pracy systemu)

44 MS DOS wady: brak możliwości uruchomienia wielu programów na raz, ograniczone możliwości korzystania z pamięci operacyjnej powyżej 640 KB, sposób obsługi polegający na wpisywaniu poleceń, złe zarządzanie partcjami dyskowymi (bariera 32MB, później 512 MB). Wersje od MS DOS 1.0 do MS DOS 7.0 (najpopularniejsze: MS DOS 3.30, MS DOS 5.00)

45 MS DOS historia wersji 1.00 (1981) pierwsza wersja wprowadzona wraz komputerem IBM PC, bardzo podobna do systemu CP/M. Obsługiwała tylko jednostronne, 8 sektorowe dyskietki o pojemności 160 kb 1.05 (1981) wersja 1.00 z usuniętymi kilkoma błędami 1.10 (1982) dodano obsługę dwustronnych, 8-sektorowych dyskietek o pojemności 320 kb 2.00 (1983) wersja przeznaczona dla IBM XT, umożliwiała m.in. obsługę 9 sektorowych dyskietek o pojemności 360 kb, obsługę dysku twardego o pojemności do 10 MB, nowe polecenia systemowe backup, cd, md, path, rd, restore i tree, goto, if, echo, print, hierarchizację struktur skorowidzów dyskowych, ulepszony interpretator Basic'a 3.00 (1984) wersja przeznaczona dla IBM AT, umożliwiała m.in. uruchamianie programów przez podanie ścieżki dostępu, obsługę dysku twardego o pojemności do 20 MB, RAM-dysk, obsługę dyskietek 5,25'' o pojemności 1,2 MB, nowe polecenia systemowe country, keybxx, select, attrib, graftabl, label i share 3.10 (1985) ulepszona wersja 3.00 z możliwością obsługi sieci i nowymi poleceniami systemowymi join i subst 3.20 (1986) dodano obsługa dyskietek 3,5'' o pojemności 720 kb, zabezpieczenie przed przypadkowym formatowaniem dysku twardego, możliwość kontroli urządzeń niestandardowych i logicznych, nowe i ulepszone polecenia systemowe replace, xcopy, attrib, command, format, graphics, select oraz shell

46 MS DOS historia wersji 3.30 (1987) wersja wprowadzona wraz z komputerami IBM PS/2, dodano obsługę dyskietek 3,5'' o pojemności 1,44 MB' programy sterujące : DISPLAY.SYS i PRINTER.SYS, dodano i ulepszono polecenia systemowe append, call, chcp, fastopen, nlsfunc, attrib, backup, date, time, fdisk, restore, xcopy 4.00 (1988) dodano obsługę pamięci RAM powyżej 640 kb EMS ( Expanded memory ), obsługiwanej przez programy XMA2EMS.SYS i XMAEM.SYS, obsługa dysków większych niż 32 MB, graficzne środowisko systemu - DOSSHELL, programy VDISK.SYS i DEBUG.COM oraz nowe i ulepszone polecenia mem, install, switches, append, chkdsk, erase, fastopen, fdisk, format, graphics, mode, rem, replacem select, sys 5.00 (1991) wersja ta pozwalała na umieszczenia części systemu w niewykorzystywanych dotąd przez niego obszarach pamięci (za pomocą sterownika HIMEM.SYS), co pozwalało programom użytkowym wykorzystywać większy obszar pamięci konwencjonalnej. Ponadto dodano selektor zadań, język programowania QBasic, pełnoekranowy edytor tekstu EDIT, program DOSKEY, nowe polecenia systemowe unformat, undelete, mirror 6.00 (1993) dodano programy Memmaker, Doublespace, ulepszony Smartdrive, Interlink ( do przesyłania danych ) możliwość uruchomienia systemu menu w pliku "config.sys" 6.20 (1993) dodano program MemMaker, możliwość połączenia dwóch komputerów, kompresja dysków twardych i dyskietek, ochrona antywirusowa 6.22 (1993) kilka kosmetycznych zmian w porównaniu z wersją (1995) znacząco uproszczona wersja zrobiona na potrzeby Windows 95

47 QNX firma QNX powstała 1980 roku założona przez Gordon'a Bell'a i Dan'a Dodge'a w celu sprzedaży systemu QNX wielozadaniowy i wielodostępny system czasu rzeczywistego (potrafi bez opóźnienia, na bieżąco obsługiwać i przetwarzać informacje, które otrzymuje z klawiatury, myszy, czujników, portów szeregowych), udostępniony bezpłatnie zwykłym użytkownikom dotychczas stosowany głównie do sterowania procesami przemysłowymi i w systemach wojskowych daje zaawansowane możliwości kierowania kolejnością obsługi zadań (sterowania priorytetem). Rozbudowane możliwości definiowania priorytetów pozwalają na zastosowanie QNX jako systemu sterującego automatyką przemysłową, gdzie pewne zdarzenia mają znaczenie krytyczne (np. otwarcie zaworu bezpieczeństwa w zbiorniku przy gwałtownym wzroście ciśnienia czy przemieszczanie celu w systemach sterowania ogniem) i muszą być zawsze obsłużone na czas. pierwszy system okienkowy system jest ciągle rozwijany

48 QNX charakteryzuje się bardzo małym rozmiarem (poniżej 1MB) QNX zbudowano na podstawie mikrojądra Neutrino, a jego najważniejsza cechą jest to, że jako główna część systemu zajmuje się bardzo niewielką liczbą zadań, a właściwie tylko dwoma: obsługuje kolejkę zadań (tzw. schedule) do wykonania oraz steruje przekazywaniem wiadomości (message passing) między procesami działającymi w systemie. Różni go to znacząco od systemów klasycznych, takich jak Windows czy Linux, gdzie jądro decyduje o wszystkim, co dzieje się w systemie - obsłudze sieci, dostępie do plików, prawie dostępu itd. Jądro systemu QNX jest niewielkie, a wszystkie usługi związane z plikami czy siecią obsługują cztery osobne procesy: Process Manager - odpowiedzialny za zarządzanie aktywnymi zadaniami; Filesystem Manager - odpowiedzialny za operacje związane z systemem plików; Device Manager - odpowiedzialny za sterowniki urządzeń; Network Manager - odpowiedzialny za obsługę sieci. obsługuje multimedia, protokół TCP/IP

49 GEOS (Graphic Environment Operating System) Jest okienkowym systemem operacyjnym przeznaczonym dla 8-bitowych komputerów Commodore 64 i 128. Został stworzony przez kalifornijską firmę Berkley Softworks przy współpracy z CBM ( Commodore Business Machine) w marcu 1986 roku. Celem było stworzenie systemu pozwalającego na używanie profesjonalnych programów przez "zielonego" użytkownika. Było to rewolucyjne jak na tamte czasy posunięcie, był to jeden z pierwszych systemów okienkowych.

50 GEOS (Graphic Environment Operating System) GEOS jest kompletnym środowiskiem ze swoimi własnymi standardami, z możliwością uruchamiania zwykłych programów. Istotnym atutem programów pisanych dla GEOS-a (programy te mają przedrostek - "Geo" np. GeoWrite, GeoPaint czy też GeoCalc) jest pełna współpraca między sobą dzięki ujednoliconemu formatowi zapisu. Wymagania GEOS-a to C-64 lub C-128 pracujący w trybie C-64, fdd (1541, 1570 lub 1571), joystick lub myszka. Jest to niewątpliwie jeden z najlepszych systemów GUI (graficzny interfejs użytkownika) na komputery 8-bitowe, ostatnia jego wersja to ver. 2.0, była nawet sprzedawana razem z nowym C- 64 z serii C.

51 MacOS MacOS jest systemem operacyjnym z graficznym interfejsem użytkownika (GUI), działaja na komputerach Macintosh; jego producentem jest Apple. przez długi czas był wzorem dla innych systemów operacyjnych jako przyjazny dla użytkownika. jest często używany przez grafików, nawet dziś w Polsce wiele redakcji gazet i agencji reklamowych używa komputerów Macintosh do składu i przygotowywania grafiki.

52 LINUX Linux został zapoczątkowany przez Linusa Torvalds'a w 1991 roku Wkrótce nad rozwojem sytemu pracowała grupa ludzi z listy dyskusyjnej na której Linus opublikował swoje prace. Pierwsza wersja Linuxa powstała w 1994 roku Miał on być ogólnie dostępnym i co ważne całkowicie darmowym czyli niekomercyjnym systemem operacyjnym. Jest to niezwykle stabilny system oparty na Unix'ie, dorównujący mu szybkością i stabilnością. Powszechnie jest ceniony za swą elastyczność, bezpieczeństwo i wielozadaniowość co stawia go w czołówce systemów do zastosowań sieciowych. Linux bez problemów obsługuje prawie wszystkie urządzenia tj. karty graficzne, muzyczne, sieciowe, modemy, drukarki, CD-Romy itp.

53 LINUX Ogromną jego zaletą są bardzo niskie wymagania sprzętowe. Jeżeli chce się w pełni wykorzystać jego możliwości lub administrować serwerem potrzebny będzie trochę lepszy sprzęt. Interfejs graficzny np. KDE, Gnome, Xfce, X-Windows. W chwili obecnej Linux pracuje na takich platformach jak : PC, Motorola 68k (Amiga, Atari TT, Atari Falcon, Apple), Alpha, Power PC, Sparc, Ultra Sparc, MIPS (Silicon Graphics, Indy), HP PA-RISC oraz eksperymentalnie na takich platformach jak np. konsole Nintendo czy nawet Zx Spectum :-). Dystrybucje Linuxa są podzielone na komercyjne i niekomercyjne. Komercyjne - zawierąją także komercyjne oprogramowanie, przykładem mogą tu być np. RedHat, Caldera lub S.u.S.E.; natomiast niekomercyjne to np. Debian, Slackware. Istnieją również polskie dystrybucje tego system

54 System plików i folderów Linux Struktura katalogów w Linux-ie jest podobna do struktury Unix-a. Jest ona stała i nienaruszalna. Przykładowy jej wygląd zamieszczono na rysunku poniżej, zależnie od wersji Linux-a może ona ulegać pewnym modyfikacjom. Każdy katalog w Linux'ie ma określoną funkcję i użytkownicy korzystają z niego w zakresie przydzielonych im uprawnień. Struktura katalogów w Linux-a (tak jak i Unix-a) różni się od struktury Windows'a tym, że wszystkie urządzenia takie jak CDROM, HDD itd. są reprezentowane przez odpowiednie katalogi.

55 System plików i folderów Linux /bin - programy wykonywalne. /boot - jądro systemu /dev - pliki urządzeń komputera, portów, terminali. /etc - pliki i narzędzia administracyjne systemu, skrypty startujące i zatrzymujące system, podsystemy autoryzacji i ustawień jądra systemu. /home - katalog domowy, w którym znajdują się katalogi oraz pliki użytkowników systemu. /lib - biblioteki programistyczne używane przez programy i narzędzia. /mnt - katalog do montowania FDD, CDROM, HDD. /proc - katalog z procesami. /root - katalog domowy administratora systemu. /tmp - katalog plików tymczasowych. /usr - zawiera aplikacje, informacje użytkowników systemowych, dokumentację, pliki pomocy, biblioteki. /var - logi systemowe oraz logi programów

56 Windows (do 3.11) nie są to samodzielne systemy operacyjne ale tzw. Nakładki systemowe Historia Windows (v. 1.0 ) pojawił się oficjalnie w listopadzie 1985 roku. Pozwalał uruchomić kilka aplikacji jednocześnie (działała tylko jedna - aktywna), był bardzo niestabilny. Windows 1.01 Wersja OEM sprzedawana z komputerem: IBM 5160 XT, 4,77 MHz co najmniej 256 kb RAM dwa napędy dyskietek DS (double-sided) lub dysk twardy 20 MB monitor monochromatyczny, z kartą Herkules MS-DOS 2.0; Windows 1.03 sierpień 1986 Wersja OEM sprzedawana z komputerem: IBM 5160 XT, 4,77 MHz lub IBM 5160 PC XT, 512 Kb RAM, procesor MHz co najmniej 320 kb RAM dwa napędy dyskietek DS (double-sided) lub dysk twardy 20 MB monitor monochromatyczny, z kartą Herkules MS-DOS 3.2; Zmiany: wsparcie MS-DOS 3.2 wsparcie dla rozszerzonej klawiatury dodane rozmiary czcionek 14-, 18-, i 24-point TimesRoman oraz Helvetica dodany sterownik dla Generic/Text Only printer dodany sterownik dla PostScript printer rozszerzenie.wri dla plików Windows Write (wersja 1.01 stosowała.doc) wsparcie dla ustawień międzynarodowych

57 Windows (do 3.11) Windows 1.0x Notatnik

58 Windows (do 3.11) Windows 1.0x Paint

59 Windows (do 3.11) Windows 1.0x Panel sterowania

60 Windows (do 3.11) Windows 1.0x Edytor tekstu Write

61 Windows (do 3.11) Wersja 2.0 pojawiła się i wprowadzała obsługę trybu chronionego procesora 286. system ten chodź nadal bardzo podobny do swego poprzednika zawierał już sporo ulepszeń. Poprawiona została obsługa okienek, możliwe jest nakładanie i przesuwanie okien oraz zmiany jego rozmiaru przez złapanie i przeciągniecie dowolnego narożnika. Okno składa się z ikony systemowej oraz przycisków minimalizacji i maksymalizacji znajdujące się z prawym górnym rogu. Ukazały się również nowe aplikacje Excel i Word for Windows firmy Microsoft oraz oprogramowanie dodatkowe niezależnych producentów Corel Draw!, Ami, PageMaker. Micrografx Designer. Rozpoczęły się też pierwsze problemy Microsoftu związane z procesami sądowymi. Firma Apple uznała, że nowy system Windows wykorzystuje elementy jej Macintosh a, sprawa w sądzie ciągnęła się aż do 1992r. Wiele firm zwróciło wtedy uwagę na konkurencyjność produktów Microsoft i zaczęły przenosić swoje aplikacje z systemu Apple Macintosh na platformę IBM PC z systemem Windows.

62 Windows (do 3.11) Wymagania Windows 2.03 listopad 1987 IBM PS/2 model MHz IBM DOS 3.0 lub nowszy co najmniej 512 kb RAM (zalecane 4 MB RAM) dysk 20 MB HDD Zmiany: nakładające się wzajemnie okna, zamiast dzielonych dodany program SMARTDrive (disk-cache program) zmieniony format czcionek ekranowych.fon dodany program NEWFON.EXE do konwersji formatu wersji 1.x na wersję 2.x zmieniony format plików programu Paint

63 Windows (do 3.11) Windows 2.x Kalkulator, Paint, zegarek, sesja Dos

64 Windows (do 3.11) Windows 3.0 zadebiutował w 1990 r. i był systemem na którym dało już się pracować. Dodano do niego menadżera plików i wprowadzono wielozadaniowość, która była możliwa na procesorze 386 Win 3.1 pojawił się 2 lata póżniej i oprócz tego, że był bardziej stabilny, zawierał jedynie kosmetyczne poprawki. Układ i wygląd okien nie różni się drastycznie od swoich poprzedników. Windows 3.0 posiada już wiele nowych udogodnień zwiększających funkcjonalność Przyciski poleceń oraz elementy sterujące okna mają obecnie wygląd trójwymiarowy. Firma Microsoft zastąpiła starą aplikację MS-DOS Executive nową o nazwie Program Manager i jej towarzyszką - File Manager. Program manager daje użytkownikowi duże ikony w stylu Macintosha, w które można klikać, aby uruchamiać programy. Chociaż grup programów nie można osadzać w innych grupach programów, to ikony można przeciągać i upuszczać w obrębie różnych grup. Windows 3.0 jest ostatnią wersją Windows, którą można uruchomić na komputerach IBM PC kompatybilnych z procesorem 8088/8086. Windows 3.0 zawiera również zupełnie przebudowany panel sterowania. Podobnie jak Program Manager panel sterowania wyświetlany jest obecnie przy użyciu dużych ikon. W roku 1991 Ukazuje się Windows 3.00a Multimedia Extension a rok później Windows 3.1. zmiany w stosunku to poprzednika są kosmetyczne i dotyczyły miedzy innymi programu Manager który otrzymał nowa grupę o nazwie Startup czyli Autostart. Do grupy tej użytkownik może przerzucać ikony programów uruchamianych podczas startu Windows. Wersja 3.1 wymaga nowszych procesorów serii lub nowszych W 1994 pojawiła się wersja 3.11 i zawierała aktualizacje kluczowych plików

65 Windows 95 od momentu swojej premiery w sierpniu 1995 zyskał sobie olbrzymie grono użytkowników na całym świecie, stając się jednocześnie najczęściej wykorzystywanym systemem operacyjnym zarówno w zastosowaniach profesjonalnych jak i domowych. Oferuje niespotykane wśród wcześniejszych wersji systemu możliwości integracji aplikacji ze sobą i systemem operacyjnym, 32-bitowe jądro oparte na Dos-ie, mechanizmy sieciowe, otwartość na sieć Internet, 32-bitowe programy zarządzające pamięcią, praktycznie nieograniczone możliwości alokowania pamięci operacyjnej, stosowanie długich nazw plików (do 255 znaków), wielozadaniowość z wywłaszczeniem, obsługę standardu Plug & Play bardzo wygodny graficzny interfejs użytkownika. wymaga komputera z procesorem minimum klasy 386 z co 4 MB pamięci operacyjnej.

66 Windows 95 Podstawowa wersja systemu z czasem modyfikowana była kolejnymi poprawkami. I tak w sumie rozróżniamy 4 jego wersje: oryginalną (FAT 16), i trzy zaktualizowane: Windows 95 OSR 1. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w przeglądarkę stron WWW Internet Explorer 2.0 i szereg drobnych poprawek uszczelniających system. Wersja OSR 1 nigdy nie była dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać wyłącznie w wersji OEM, czyli zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja systemu oznaczana była zwykle numerem wersji a lub w. Windows 95 OSR 2. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w obsługę systemu plików FAT 32, biblioteki Direct X w wersji 2.0, przeglądarkę stron WWW Internet Explorer 3.0 oraz szereg drobnych poprawek uszczelniających system. Wersja OSR 2 nigdy nie była dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać wyłącznie w wersji OEM, czyli zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja systemu oznaczana była zwykle numerem b Windows 95 OSR 2.5. W odróżnieniu od wersji oryginalnej wyposażona została dodatkowo w obsługę systemu plików FAT 32, biblioteki Direct X w wersji 5.0, przeglądarkę stron WWW Internet Explorer 4.0 oraz wbudowaną obsługę standardu USB. Wersja OSR 2 nigdy nie była dostępna jako odrębny produkt, można ją było otrzymać wyłącznie w wersji OEM, czyli zainstalowaną razem z świeżo nabytym komputerem. Ta wersja systemu oznaczana była zwykle numerem c

67 jądro oparte na DOS-ie Windows 98 zmodernizowany interfejs użytkownika charakteryzujący się integracją przeglądarki Internet Explorer z Eksploratorem Windows, nowy system pomocy online w formacie HTML, 32-bitowy FAT, narzędzia nadzorujące i diagnozujące system, wsparcie obsługi wielomonitorowej (usługa ta daje użytkownikowi możliwość przyłączenia do komputera jednocześnie dwóch monitorów co w pracy z niektórymi aplikacjami np. typu CAD daje znacząco większy komfort pracy), nowe biblioteki DirectX 5.0, obsługa technologii MMX, system oferuje ponadto wsparcie programowe dla nowych technologii sprzętowych takich jak USB, AGP, IEEE 1394, ISDN czy DVD, obsługuje najnowsze akceleratory grafiki 3D możliwość uaktualnień systemu bezpośrednio poprzez Internet. Windows 98 jest również bardziej przyjazny dla laptopów, jest nieco szybszy od Windows 95 wymaga Pentium 166 MHz i minimum 32 MB RAM-u. W czerwcu 1999 r. ukazała się druga, poprawiona edycja tej wersji systemu - Windows 98 SE (Second Edition). Poprawiono w niej wiele zauważonych błędów, dodano nieco nowych sterowników.

68 Windows NT sieciowy system operacyjny, pojawił się końcem 1993 produkowany z myślą o wydajnych komputerach i zastosowaniach w przemyśle. W systemie Windows NT (wersja 4.0 oraz wersja 5.0) postawiono przede wszystkim na niezawodność systemu i bezpieczeństwo, oferując sprawdzony i bardzo wygodny interfejs użytkownika pochodzący ze środowiska Microsoft Windows 95 oraz pełną 32-bitowość. Bezpieczny: ochrona dostępu do kont i plików, system haseł. Wadą systemu jest słaba obsługa urządzeń (brak Plug&Play) i zaawansowany system plików NTFS (w niektórych wymiarach jest on wielka zaletą) niekontatybilny z urządzeniami używającymi Windows 95/98. Problematyczna jest również instalacja systemu, należy z góry wiedzieć jakim urządzeniom przysługują określone przerwania gdyż system nie wykryje tego automatycznie tak jak to ma miejsce w systemie Windows. Pod wspólną nazwą Windows NT funkcjonują w zasadzie dwa różne produkty: Windows NT Serwer będący systemem operacyjnym przystosowanym wyłącznie do obsługi sieci komputerowych Windows NT Workstation który jest systemem skierowanym dla bardziej wymagających użytkowników potrzebujących wydajniejszego i bardziej stabilnego systemu niż Windows 9x. Jest to jeden z najstabilniejszych systemów z rodziny Windows Umożliwia obsługe więcej niż jednego mikroprocesora (skalowalność)

69 Windows ME pojawił się w jesienią roku 2000 system do zastosowań domowych posiada interfejs graficzny nie zyskał większej popularności dla zachowania zgodności z istniejącymi aplikacjami kod DOS-u został zachowany, choć programy wymagające pełnego trybu rzeczywistego - zwłaszcza narzędziowe - nie będą działały w Win ME

70 Pojawił się końcem 1999 roku, Windows 2000 Stanowi kontynuację systemu Windows NT możliwość pracy w systemie plików NTFS i FAT32, mocne zabezpieczenie logowania (bez podania dobrego hasła do komputera nie wejdziemy), możliwość zabraniania dostępu do plików innym użytkownikom komputera. (niestety, tylko NTFS) systemowe szyfrowanie plików, możliwość ograniczenia przestrzeni dysku dla innych użytkowników, możliwość przydzielania i ograniczania praw do funkcji systemu dla innych użytkowników, wspaniała obsługa urządzeń cyfrowych i USB, bezawaryjna praca. nowoczesne zarządzanie pamięcią, nie do końca kompatybilny ze starszym oprogramowaniem,

71 Windows XP Pojawił się jesienią 2001 roku Nowa szata graficzna interfejsu Stanowi integrację systemów Win 9x i ME z W2K, zbudowany na Windows NT i 2000, 32-bitowa architektura oraz model w pełni chronionej pamięci Umożliwia prace z systemem plików VFAT i NTFS XP jest skrótem angielskiego słowa experience, które w tłumaczeniu oznacza "doświadczenie". Nowy wygląd Menu Start na białym tle automatycznie wyświetlają się programy najczęściej (bądź ostatnio) używane.

72 Windows XP Zalety: Przywracanie systemu umożliwia przywrócenie w razie problemu poprzedniej konfiguracji bez utraty plików osobistych - działa lepiej niż w Win-ME. Przy instalacji nowych sterowników do urządzenia, Windows XP Professional zachowuje kopię poprzednio zainstalowanych sterowników, liczne testy instalowanych sterowników. Chroni pliki systemowe przez nadpisaniem, obsługuje wiele bibliotek równocześnie. Minimalne wymagania systemu: procesor pracujący z szybkością 300 MHz i 128 MB pamięci operacyjnej. Obsługa maksymalnie 4 gigabajtów (GB) pamięci RAM i dwóch symetrycznych multiprocesorów. Ułatwia ochronę antywirusową poczty elektronicznej. Ochrona przed włamaniami w Internecie: XP Pro ma wbudowanego klienta firewall; ma system szyfrowania plików (EFS) z obsługą wielu użytkowników; umożliwia ochronę danych przesyłanych przez sieć (IPSec); obsługuje karty inteligentne oraz logowanie za pomocą kart inteligentnych Smart Cards. Udoskonalono interfejs użytkownika i możliwości jego personalizacji. Wygodne zarządzanie zdjęciami i obróbka filmów. Automatyczne rozpoznawanie aparatów cyfrowych. Wymaga rejestracji telefonicznie lub przez Internet, większe zmiany konfiguracji wymagają powtórnej rejestracji.

73 Windowsy - ogólnie Dlaczego Windows stały się tak popularne? Standaryzacja poleceń, np. Ctrl+F4, Alt+F4, Ctrl+C, Ctrl+V, Ctrl+Z; Środowisko graficzne - moc komputerów wystarczyła do sprawnego działania Wspólne fonty do wszystkich aplikacji. DDE Dynamical Data Exchange, dynamiczna wymiana danych - automatyczna aktualizacja wyników w powiązanych aplikacjach. OLE Object Linking and Embedding, łączenie i zagnieżdżanie obiektów, np. całego arkusza kalkulacyjnego czy filmu w tekście. Środowisko MS-Windows Praca wielozadaniowa (multitasking) - kilka rzeczy wykonuje się jednocześnie wykorzystując ten sam procesor. Tryb rozszerzony (enhanced mode) procesorów i386 pozwalał na wykonywanie aplikacji 32- bitowych. Pamięć wirtualna - RAM na dysku, swap file, swapowanie, czyli spisywanie danych na dysk i do RAMu; można uruchomić wiele aplikacji i nie brakuje pamięci!

74 Skróty klawiszowe stanowią dla myszki alternatywę: ręce pozostają na klawiaturze, czas reakcji jest krótki, a polecenia ukryte głęboko w strukturze menu są od razu dostępne. Windows oferuje bogaty zestaw kombinacji klawiszy, które nie tylko przyśpieszają obsługę systemu, ale też w wielu przypadkach znacznie ją ułatwiają.

75

76