Graduates of the Polish Faculty of Medicine in Edinburgh the pioneers of family medicine in the United Kingdom

Transkrypt

1 Review PAPERS Graduates of the Polish Faculty of Medicine in Edinburgh the pioneers of family medicine in the United Kingdom Absolwenci Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu pionierzy medycyny rodzinnej w Zjednoczonym Królestwie Key words: family medicine, graduates of the Polish Faculty of Medicine in Edinburgh, UK Słowa kluczowe: medycyna rodzinna, absolwenci Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu, Zjednoczone Królestwo Jakub Gąsiorowski Abstract: Shortly after the WW2, a large group of graduates of Polish Medical Faculty at the University of Edinburgh took positions of family doctors, under the circumstances of implementation of the National Health Service (NHS) in the United Kingdom. Their work had really a pioneer character, as they formed the shape' of this new specialization. Their openness, solidity and devotion had gained respect, appreciation and faithfulness of numerous patients, from different nations, in a few generations. Their professionalism and hard work contributed to their professional promotion. This paper shows figures of the six Polish doctors, graduates of the Polish Faculty of Medicine in Edinburgh, who after having various personal and professional experiences practiced for shorter or longer periods as family doctors in the United Kingdom. Streszczenie: Liczna grupa absolwentów Polskiego Wydziału Lekarskiego przy Uniwersytecie w Edynburgu objęła w latach powojennych posady lekarzy rodzinnych w warunkach tworzenia Państwowej Służby Zdrowia w Zjednoczonym Królestwie. Ich praca miała charakter pionierski, gdyż wspólnie z innymi przecierali ścieżki nowej specjalizacji. Ich otwartość, rzetelność i oddanie zjednywały im szacunek, uznanie oraz wielopokoleniową wierność pacjentów różnych narodowości. Ich profesjonalizm i pracowitość przyczyniały się do awansu zawodowego. Praca przedstawia sylwetki sześciu lekarzy, absolwentów Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu, którzy mając odmienne doświadczenia osobiste i zawodowe, praktykowali przez krótszy lub dłuższy okres swojego życia jako lekarze rodzinni w Zjednoczonym Królestwie. (Probl Med Rodz 2012;3(39):74 78) Department of History of Medicine and Medical Ethics, Pomeranian Medical University in Szczecin Jakub Gąsiorowski, MD, PhD Adjunct CORRESPONDENCE ADDRESS: Dr n. med. Jakub Gąsiorowski Zakład Historii Medycyny i Etyki Lekarskiej PUM ul. Rybacka Szczecin RECEIVED: ACCEPTED: Wstęp Polski Wydział Lekarski przy Uniwersytecie w Edynburgu był wydarzeniem wyjątkowym w historii światowej edukacji. Geneza jego utworzenia sięga jesieni 1939 r., kiedy to 25 października w Bibliotece Polskiej w Paryżu odbyło się zebranie konstytucyjne Uniwersytetu Polskiego za Granicą. Na początku stycznia 1940 r. dotarł do Paryża prof. Antoni Tomasz Jurasz, były dziekan Wydziału Lekarskiego i prorektor Uniwersytetu Poznańskiego, który przedstawił własną koncepcję utworzenia w Londynie polskiego ośrodka medycznego jako placówki usługowo-dydaktyczno-naukowej. Ostatecznie, biorąc pod uwagę potrzeby Polskich Sił Zbrojnych walczących u boku aliantów oraz licznej emigracji i wojsk polskich rozlokowanych w Szkocji, Rząd Polski na Uchodźstwie, w porozumieniu z Rządem Brytyjskim i Senatem Uniwersytetu w Edynburgu, doprowadził do utworzenia w marcu 1941 r. Polskiego Wydziału Lekarskiego (PWL) jako niezależnej instytucji akademickiej w murach Uniwersytetu Edynburskiego. Kadrę akademicką w większości stanowili polscy wykładowcy, zaś studentami byli polscy żołnierze i cywile, którzy w różny sposób docierali w okresie wojny na Wyspy Brytyjskie. Inauguracja Wydziału odbyła się 22 marca 1941 r. i działał on nieprzerwanie do listopada 1949 r. 1-4 Studiowało na nim łącznie 336 polskich studentów, spośród których 227 zdobyło dyplom lekarza. Przeważająca większość absolwentów PWL, bo aż 209 (92%), nie zdecydowała się na powrót do powojennej Polski, głównie ze względów politycznych oraz z obawy o własne bezpieczeństwo. Spośród pozostałych na obczyźnie, 128 (61%) osiedliło się w Zjednoczonym Królestwie (UK) i wielu z nich podjęło pracę jako lekarze rodzinni 5. 74

2 Wczesny okres powojenny i początek reformy zdrowia w Zjednoczonym Królestwie Przyszłość pozostałych w UK absolwentów PWL tuż po zakończeniu wojny była niepewna. Ci z absolwentów, którzy mieli przydział wojskowy, zostali przejęci przez Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, którego celem była powolna demobilizacja polskich żołnierzy. Warunkiem demobilizacji było otrzymanie pracy, co w drugiej połowie lat 40. w Wielkiej Brytanii było bardzo trudne, z powodu demobilizacji i powrotu z kolonii licznych lekarzy brytyjskich. W konkursach na stanowiska kliniczne i szpitalne, w których na jedną ofertę pracy przypadało zwykle kilkunastu chętnych, faworytami byli zawsze Brytyjczycy. Trudności pogłębiała niepewność co do uznania dyplomów PWL w Wielkiej Brytanii. Dopiero ustawa z 18 grudnia 1947 r. (Medical Practitioners and Pharmacists Act, 1947) oficjalnie przyznała absolwentom PWL prawo do wykonywania praktyki lekarskiej na terenie Wielkiej Brytanii 6. W 1948 r. weszła w życie w Zjednoczonym Królestwie reforma służby zdrowia, która wprowadzała Państwową Służbę Zdrowia (National Health Service, NHS) z nową organizacją opieki zdrowotnej i szpitalnictwa. Wprowadzono wówczas nowe stopnie w karierze szpitalnej: 1. House Officer (początkowy stopień po rozpoczęciu pracy lekarza obejmujący co najmniej dwa okresy 6-miesięczne: jeden w specjalności internistycznej [house physician], drugi w chirurgicznej [house surgeon]), 2. Senior House Officer (jeden rok pracy), 3. Registrar (dwa lata pracy), 4. Senior Registrar (4 lata pracy) i 5. Consultant (stała posada ordynatora). Państwowa Służba Zdrowia umożliwiała wszystkim obywatelom bezpłatny dostęp do świadczeń lekarskich, przenosząc jednocześnie znaczną część obowiązków i kompetencji na barki lekarzy rodzinnych 7. Zaistniała sytuacja stworzyła szansę na znalezienie pracy będącym w Wielkiej Brytanii polskim lekarzom. Skorzystało z niej wielu absolwentów PWL, którzy właśnie w tym czasie rozpoczynali karierę zawodową. Działalność absolwentów PWL jako lekarzy rodzinnych (GPs) w ramach NHS Ogółem 76 (60%) spośród 128 osiadłych w Wielkiej Brytanii absolwentów PWL objęło w latach posady lekarzy rodzinnych. Najliczniejsza grupa spośród nich rozpoczynała pracę w pierwszych latach powojennych na terenach uprzemysłowionej środkowej Anglii, gdzie było największe zapotrzebowanie na lekarzy. Drugim w kolejności miejscem był Londyn, z uwagi na wielkość aglomeracji i obecność licznej Polonii. Trzecią grupę stanowili ci, którzy znaleźli pracę jako GPs w innych miejscach Anglii oraz w Szkocji i Walii część z nich podjęła pracę lekarzy rodzinnych w Zjednoczonym Królestwie po odbyciu kontraktów w koloniach brytyjskich lub po różnej długości okresach pracy w szpitalach. Ich działalność jako pionierów medycyny rodzinnej w ramach nowo utworzonej brytyjskiej Państwowej Służby Zdrowia przedstawimy na przykładzie sześciu postaci. 1) Doktor Olgierd Rymaszewski, który przed wybuchem wojny zdobył dyplom lekarza weterynarii na Uniwersytecie Warszawskim, przybył do Wielkiej Brytanii w lipcu 1940 r. Jego szlak wiódł przez Rumunię, Jugosławię, Włochy i Francję, gdzie dołączył do artylerii II Dywizji Wojska Polskiego, a potem do Szkoły Podchorążych w Combourg. W obliczu klęski Francji po inwazji Niemiec Szkoła Podchorążych została ewakuowana do portu St. Jean de Luz, gdzie wojsko zostało zaokrętowane na angielskie statki. Po przybyciu do Liverpoolu trafił do polskich obozów wojskowych w Szkocji, skąd we wrześniu 1941 r. został skierowany na 4. rok Polskiego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu w Edynburgu. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymał r., po czym kontynuował pracę jako asystent w Zakładzie Anatomii PWL, uzyskując w czerwcu 1946 r. tytuł doktora medycyny (M.D.) Polskiego Wydziału Lekarskiego. W latach pracował jako asystent w Klinice Neurologii PWL oraz w Royal Infirmary w Edynburgu. Zamierzał specjalizować się w neurologii. W tym celu w latach podjął pracę jako house officer w Belmont Road Hospital w Liverpoolu. Niestety po dwóch latach pracy został pominięty w promocji na rzecz młodszego angielskiego lekarza. Zdecydował się wówczas zostać lekarzem rodzinnym (GP). Jednak nie było to łatwe, gdyż w warunkach demobilizacji wojsk brytyjskich pod koniec lat 40. o każdą posadę ubiegało się kilku a nawet kilkunastu chętnych nawet w zadymionych, przemysłowych miastach środkowej Anglii. Doktora Rymaszewskiego przyjął do swej praktyki w Oldham ekspułkownik RAF-u dr Donald Moore, który cenił wojenny wkład polskich lotników i był życzliwie nastawiony do Polaków. Jednak nawet w tych warunkach doczekanie się pełnej gaży współpartnera zabrało prawie 10 lat pracy. Jak wspominał dr Rymaszewski, po wejściu w życie NHS praca lekarza rodzinnego stała się bardzo intensywna:...nareszcie zaniedbani zdrowotnie biedacy mogli leczyć się za darmo. GP wzywany był do domów w dzień i w nocy, zaś przed surgery (gabinet) stały kolejki pacjentów. Nie było automatycznych sekretarek, komputerów etc. Żony obsługiwały telefony, bezustannie otwierały drzwi itd. Z czasem do miejscowych pacjentów, tj. Anglików, Szkotów, Walijczyków i Irlandczyków, 75

3 dołączyli Polacy, którzy po zmaganiach wojennych, często po gehennie obozów sowieckich i niemieckich, osiedlili się w tym rejonie Anglii, znajdując pracę w kopalniach, obsłudze kolei i innych gałęziach przemysłu. Dołączyli też inni Europejczycy przeważnie ze wschodu oraz przybysze z Azji i Murzyni. Po latach pracy jako lekarz rodzinny dr Rymaszewski zyskał wielkie zaufanie pacjentów, z których wielu pozostało pod opieką w następnym pokoleniu, co było wspaniałą nagrodą i inspiracją do pracy 5. 2) Doktor Halina Lewicka przybyła do Wielkiej Brytanii jako 16-latka. Jej szlak wiódł przez obóz internowania na Węgrzech, Jugosławię, Włochy i Francję, gdzie ojciec dołączył do Armii Polskiej. Po klęsce Francji wraz z matką podróżowała przez Barcelonę i Madryt do Lizbony. Stamtąd przedostały się statkiem do Gibraltaru, skąd dalej drogą morską do Anglii (Liverpool). Dalej udały się do Szkocji, gdzie stacjonował ojciec. W Szkocji ukończyła szkołę średnią, uzyskując Scottish Leaving Certificate w Edynburgu w 1943 r. i we wrześniu tego samego roku podjęła studia na Polskim Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Edynburskiego. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymała r. Ze względów rodzinnych i politycznych pozostała w Wielkiej Brytanii. Rodzice nie mogli wrócić do powojennej Polski. Zdecydowała się pozostać i opiekować się nimi. Jak wspominała, dyplom PWL nie był uznawany na równi z dyplomami brytyjskich uczelni i ciężko było otrzymać pracę. Starając się o pierwszą posadę, wysłała przeszło 50 podań, aby ostatecznie w marcu 1949 r. otrzymać pracę jako house officer w Moorgate General Hospital w Rotherham. Odchodząc stamtąd w październiku 1949 r., otrzymała bardzo dobre referencje od przełożonych, co bardzo ułatwiło starania o pracę w przyszłości. Do końca 1965 r. pracowała nieprzerwanie na oddziałach szpitalnych w południowej Anglii oraz w Londynie. W styczniu 1966 r. została jednym z dwóch głównych lekarzy (principals) w praktyce lekarza rodzinnego w dzielnicy Londynu Streatham, gdzie pracowała do momentu przejścia na emeryturę w 1985 r. Przez całą swoją karierę opiekowała się pacjentami różnych narodowości, wśród których w okresie pracy szpitalnej przeważali Brytyjczycy, zaś jako GP opiekowała się populacją złożoną z Brytyjczyków, Hindusów, Afrykańczyków, Irlandczyków i Polaków. Jako lekarz rodzinny przez szereg lat była członkiem lokalnej Community Health Council. Ocenia, iż polskie pochodzenie było czasami przeszkodą w rozwoju kariery zawodowej, szczególnie na początku. Za swój sukces uważa, iż zdobyła uznanie swoich pacjentów i była postrzegana jako dobry lekarz, zarówno przez pacjentów, jak i przez lekarzy w praktyce i w szpitalach. Opieka nad tak zróżnicowaną populacją pacjentów była wyzwaniem, którego realizacja, choć czasami trudna ze względu na różnice językowe i kulturowe, sprawiała jej wielką satysfakcję 5. 3) Doktor Zbigniew Szarnagiel przybył do Wielkiej Brytanii jesienią 1943 r. Jego szlak wiódł przez obóz pracy w Kazachstanie, skąd przedostał się do Armii Polskiej gen. Andersa i dalej przez Taszkient, Guzar, Irak i Palestynę do Egiptu. Stamtąd został skierowany drogą morską przez Południową Afrykę do Wielkiej Brytanii. W październiku 1943 r. został przyjęty na PWL. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymał r. Mając za sobą doświadczenia z Kazachstanu, nie zdecydował się na powrót do rządzonej przez komunistów i okrojonej z Kresów Polski. Do 1949 r. pracował jako house physician w Szpitalu Miejskim w Edynburgu. Następnie rozpoczął specjalizację z patologii w Sheffield Royal Infirmary, z której zrezygnował. W latach pracował jako house surgeon na oddziale ortopedii i traumatologii w Peterborough Memorial Hospital i następnie jako house surgeon na oddziale położnictwa i ginekologii w Derby City Hospital. W 1953 r. podjął pracę jako asystent w praktyce lekarza rodzinnego (GP) w Sheffield. Dwa lata później przeniósł się na stałe do Harlow niedaleko Londynu (Essex), gdzie pracował do emerytury jako lekarz rodzinny. W ciągu całej kariery opiekował się głównie pacjentami angielskimi, wśród których rzadko byli Polacy. Wspominał, iż polskie pochodzenie czasami było przeszkodą (niektórzy rdzenni Anglicy preferowali angielskich lekarzy), zaś czasami ułatwiało praktykowanie medycyny na obczyźnie, gdyż wielu Brytyjczyków było dobrego zdania o Polakach. Był cenionym lekarzem rodzinnym, czego skutkiem była konieczność limitowania własnej listy pacjentów. Pełnił odpowiedzialne funkcje w organizacjach lekarskich, m.in. sekretarza i przewodniczącego w Harlow Medical Society oraz analogiczne funkcje w West Essex Division of British Medical Association 5. 4) Doktor Aleksander Domaradzki przybył do Wielkiej Brytanii w czerwcu 1940 r. Jego szlak wiódł przez obóz internowania w Rumunii i Jugosławię, skąd drogą morską przedostał się do Francji i następnie do Anglii. Skierowany został do obozu Biggar w Szkocji, skąd w marcu 1941 r. był odkomenderowany na Polski Wydział Lekarski Uniwersytetu w Edynburgu. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymał r. Po odbyciu krótkiego stażu 76

4 został skierowany jako porucznik-lekarz do Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Sosabowskiego, zaś następnie do 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka, z którą brał udział w lipcu 1944 r. w desancie w Normandii. Wraz z Dywizją przeszedł szlak bojowy z Normandii przez Belgię i Holandię do północnych Niemiec. We wrześniu 1947 r. powrócił do Wielkiej Brytanii, gdzie od 1950 r. objął praktykę lekarza rodzinnego (GP) w Wolverhampton. Jako GP opiekował się głównie angielskimi pacjentami, wśród których była jedynie garstka Polaków. W 1965 r. uzyskał kwalifikacje M.R.C.G.P. (Member of the Royal College of General Practitioners). Pełnił zaszczytne funkcje we władzach lokalnych organizacji medycznych, m.in. Chairman of Wolverhampton Area Medical Committee, Member of West Midlands Regional Health Authority, Member of Medical Boards: Industrial Injuries, War Pensions, Mobility Allowances, Occupational Deafness, Attendance Allowances. Jak twierdził, sukces w praktyce lekarskiej na obczyźnie zawdzięcza temu, iż traktował wszystkich swych podopiecznych jednakowo, starając się samemu dostosować do zwyczajów pacjenta 5. 5) Doktor Adam Jarosz, który w latach studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, przybył do Wielkiej Brytanii w 1943 r. Jego szlak wiódł przez sowieckie więzienia (w styczniu 1940 r. został zatrzymany przez NKWD podczas próby przekroczenia granicy do Rumunii i więziony przez 9 miesięcy w Kołomyi, Stanisławowie, Dniepropietrowsku i Charkowie) i łagier Mostowica w Jercowie, niedaleko Archangielska, gdzie pracował przy ścinaniu drzew. Po ataku Niemiec na Związek Sowiecki i ogłoszonej amnestii przedostał się do oddziałów gen. Andersa i w kwietniu 1942 został ewakuowany do Iranu i dalej do Syrii, skąd był odkomenderowany do Wielkiej Brytanii celem ukończenia studiów na Polskim Wydziale Lekarskim w Edynburgu. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymał r. Mając w pamięci doświadczenia z okresu okupacji sowieckiej, nie zdecydował się na powrót do powojennej Polski. Pierwszą pracę podjął jeszcze przed uzyskaniem dyplomu lekarza (od października 1945 do czerwca 1946) w Mobile Blood Transfusion Unit, prowadzonej przez Polski Czerwony Krzyż w Edynburgu. Następnie od lipca 1946 r. do momentu demobilizacji pracował jako lekarz wojskowy w obozie w Inverary. Po demobilizacji w 1947 r. przez dwa lata pracował w Royal Infirmary w Edynburgu, gdzie rozpoczął specjalizację z anestezjologii. W 1949 r., mając na uwadze względy finansowe, przeniósł się wraz z rodziną do Bradford w środkowej Anglii, gdzie podjął pracę jako partner w praktyce lekarza rodzinnego. Z czasem jako starszy partner rozbudował praktykę, która stała się największą w mieście (12 tys. pacjentów, 3 partnerów i 2 lekarzy pomocniczych, Emergency Night Service w godz ). Opiekował się pacjentami różnych narodowości (Anglicy, Hindusi, Pakistańczycy, Ukraińcy, Litwini), wśród których zdarzali się również Polacy, traktując wszystkich jednakowo. Był jednym z najpopularniejszych lekarzy rodzinnych w Bradford. Przechodząc na emeryturę w 1986 r., został uhonorowany uroczystym obiadem wydanym przez władze miasta 5,8. 6) Doktor Władysław Kulesza, który w latach studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, przybył do Wielkiej Brytanii w listopadzie 1940 r. Jego szlak wiódł przez obóz internowania w Rumunii, Jugosławię i Grecję do Francji, skąd po inwazji niemieckiej przedostał się do Anglii przez północną Afrykę. Trafił do Bazy Lotniczej w Blackpool, skąd w marcu 1941 r. został odkomenderowany na Polski Wydział Lekarski Uniwersytetu w Edynburgu. Dyplom lekarza (M.B., Ch.B.) otrzymał r. Po odbyciu krótkiego stażu został przydzielony jako lekarz do 2. Pułku Pancernego 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka. Przebył cały szlak bojowy Dywizji od desantu w Caen (Normandia) do Wilhelmshaven (północne Niemcy). Brał udział m.in. w brawurowym wypadzie 7-osobowego patrolu pancernego prowadzonego przez ppłk. Koszutskiego, który uwolnił obóz jeniecki kobiet AK w Oberlangen 9, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Podczas okupacji Niemiec, oprócz zajęć wojskowych, pracował ofiarnie na rzecz cywilnej ludności polskiej uwolnionej z niewoli niemieckiej. W 1947 r. wrócił do Londynu. Pracował zawodowo w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia w Sekcji ds. Polskich Inwalidów, zdobywając jednocześnie w Welcome Institute specjalizację z zakresu Medycyny Tropikalnej i Higieny. W 1949 r. uzyskał dyplom D.T.M.&H. (Diploma in Tropical Medicine & Hygiene) i otrzymał ofertę pracy w kolonialnej służbie zdrowia. W listopadzie tego roku wyjechał wraz z rodziną na wyspę Saint Vincent (archipelag Małych Antyli, Karaiby), gdzie pracował do 1953 r. Następnie od 1953 do 1957 r. pracował w kolonialnej służbie zdrowia w Malezji. Równocześnie w latach zdobył dalsze specjalizacje na Uniwersytecie w Londynie: dyplom D.P.H. (Diploma in Public Health) i dyplom D.I.H. (Diploma of Industrial Health). W tym okresie przeprowadził na zlecenie rządu malajskiego badania, które opublikował w pracy pt. A Medical Survey in a Malay Village. W 1957 r. prze- 77

5 szedł ze służby kolonialnej do służby nowo utworzonego rządu Malezji. W 1960 r. przeszedł na wczesną emeryturę, rezygnując ze służby rządowej i wykupił prywatną praktykę lekarską polegającą na opiece zdrowotnej nad robotnikami i personelem zarządu okolicznych plantacji kauczuku i palm olejowych. W 1971 r. powrócił na stałe do Anglii i otworzył praktykę lekarza rodzinnego w Londynie. Był wysoko ceniony i szanowany przez pacjentów, wśród których tylko na początku kariery lekarskiej przeważali Polacy. W dalszych latach opiekował się głównie Anglikami, Irlandczykami, mieszkańcami Karaibów, Malajami i Chińczykami 5. Zakończenie Przedstawione sylwetki sześciu absolwentów PWL lekarzy rodzinnych w Zjednoczonym Królestwie to tylko niewielka grupa spośród edynburczyków, którzy podjęli pracę jako GPs w ramach Państwowej Służby Zdrowia (National Health Service, NHS) w Wielkiej Brytanii. Ich losy i kariery zawodowe cechowały się niezwykłym bogactwem doświadczeń. Wielu spośród podejmujących pracę jako GP w pierwszych latach po wprowadzeniu NHS było na starcie w gorszej pozycji od brytyjskich lekarzy. Zwykle zaczynali oni pracę jako asystenci w praktykach miejscowych lekarzy rodzinnych, obejmując z czasem równorzędne stanowisko partnera i ostatecznie starszego partnera (ang. senior partner) lub głównego lekarza praktyki (ang. principal). Wielu przed objęciem posady GP miało okazję zdobyć dodatkowe kwalifikacje i doświadczenia, pracując w koloniach brytyjskich w różnych zakątkach świata. Efektem uwarunkowań, w jakich przyszło im żyć, był cechujący ich wielki humanitaryzm, otwartość, tolerancja i często pasja do działań społecznych. Po latach pracy wielu z nich zyskiwało szacunek, uznanie i wielopokoleniową wierność pacjentów różnych narodowości. References: 1. Brodzki J. Polish School of Medicine at the University of Edinburgh. Oliver and Boyd Ltd: Edinburgh, Rostowski J. History of the Polish School of Medicine. The University of Edinburgh: Edinburgh, Tomaszewski W. Na szkockiej ziemi. White Eagle Press: Londyn, Meissner R.K. Polski Wydział Lekarski w świetle nowych dokumentów archiwalnych [w:] Księga Pamiątkowa w 80-lecie Uniwersyteckiego Wydziału Lekarskiego w Poznaniu (red. Meissner R.K.). Wyd. Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu: Poznań, Gąsiorowski J. Losy absolwentów Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu. MADO: Toruń, Rostowski J. Polski Wydział Lekarski przy Uniwersytecie w Edynburgu ( ) [w:] Nauka Polska na obczyźnie, tom 1, zeszyt 1. Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie: Londyn, Watkin B. The National Health Service: the First Phase. George Allen & Unwin: London, Poles will honour gulag doctor. Telegraph and Argus. Bradford, Koszutski S. Opowiadania z różnych pobojowisk. Wyd. Przeglądu Kawalerii i Broni Pancernej: Londyn,