Palliative Care Medicine and End of Life Issues in Older Adults
|
|
- Kajetan Karol Janicki
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Akademia Medycyny ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: Poprawiono: Zaakceptowano: Medycyna paliatywna i opieka u schyłku życia u osób starszych Palliative Care Medicine and End of Life Issues in Older Adults Katarzyna Wieczorowska-Tobis Zakład Geriatrii i Gerontologii Katedry Patofizjologii, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Streszczenie W ciągu ostatnich lat obserwuje się na świecie wzrastające zainteresowanie medycyną paliatywną w odniesieniu do osób starszych. Praca jest głosem w dyskusji na ten temat. Przedstawia najważniejsze doniesienia z tematycznej konferencji European Union Geriatric Medicine Society, która odbyła się w dniach września 2009 w Glasgow w Wielkiej Brytanii pod hasłem Medycyna paliatywna i opieka u schyłku życia u osób starszych. Spotkanie obejmowało następujące sesje: (1) Charakterystyka medycyny paliatywnej w geriatrii w krajach europejskich, (2) Nowe perspektywy oceny i leczenia bólu, (3) Kontrola objawów w medycynie paliatywnej oraz (4) Praktyczne i etyczne problemy opieki u schyłku życia. Geriatria 2009; 3: Słowa kluczowe: geriatryczna opieka paliatywna, opieka u schyłku życia, ból, kontrola objawów Summary Currently, the increasing interest in geriatric palliative care is observed. The paper discusses this issue. It presents main topics of European Union Geriatric Medicine Society Congress which took place in Glasgow, UK at September 17 th and 18 th The congress was entitled Palliative Care Medicine and End of Life Issues in Older Adults. It involved the following sessions: (1) Characteristics od palliative medicine in Europe, (2) New perspective in pain assessment and control, (3) Symptom control in palliative patients (4) Practical and ethical issues at end of life. Geriatria 2009; 3: Keywords: geriatric palliative care, care at the end of life, pain, symptom control Opieka paliatywna to opieka holistyczna, dedykowana nie tylko pacjentom z chorobami nowotworowymi, ale wszystkim chorym w zaawansowanym stadium przewlekłej choroby, u których zaniechano leczenia przyczynowego [1]. W ciągu ostatnich lat obserwuje się na świecie wzrastające zainteresowanie medycyną paliatywną w odniesieniu do osób starszych. Owocem tego była konferencja tematyczna European Union Geriatric Medicine Society (EUGMS), która odbyła się w dniach września 2009 w Glasgow, do wzięcia udziału w której zapraszaliśmy Państwa na łamach Geriatrii [2]. Hasłem konferencji była Medycyna paliatywna i opieka u schyłku życia u osób starszych (Palliative Care Medicine and End of Life Issues in Older Adults). Współorganizatorem Konferencji był The Royal College of Physicians and Surgeons of Glasgow (RCPSG), a sponsorem William and Elizabeth Davies Charitable Foundation, organizacja wspierającą badania i edukację w zakresie opieki paliatywnej. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie Czytelnikom najważniejszych tez poszczególnych wykładów (osoby zainteresowane mogą też zaznajomić się z wybranymi prezentacjami w całości [3]). Spotkanie otworzyli profesor B. Williams (President RCPSG) i profesor P. Knight (President, 133
2 EUGMS, będący członkiem RCPSG). Składało się ono z 4 sesji wykładowych: 1. Charakterystyka medycyny paliatywnej w geriatrii w krajach europejskich 2. Nowe perspektywy oceny i leczenia bólu 3. Kontrola objawów w medycynie paliatywnej 4. Praktyczne i etyczne problemy opieki u schyłku życia Charakterystyka medycyny paliatywnej w geriatrii w krajach europejskich W ramach sesji przedstawiono raport grupy roboczej działającej przy EUGMS poświęconej medycynie paliatywnej (EUGMS Working Group on Paliative Medicine). Celem grupy jest stworzenie europejskiej sieci lekarzy działającej na rzecz rozwoju medycyny paliatywnej w geriatrii. Raport jest opracowaniem danych zebranych z 11 krajów Europy (w tym również z Polski). Został przygotowany na podstawie przygotowanej przez członków grupy ankiety, dotyczącej struktury i stanu opieki paliatywnej w odniesieniu do chorych starszych, aby scharakteryzować różnice pomiędzy poszczególnymi krajami. Przedstawicielom tych krajów zadano pytanie o zastosowanie rozwiązań opieki paliatywnej w stosunku do trzech znacznie różniących się klinicznie pacjentów starszych. Pierwszą była 85-letnia kobieta z zaawansowanym otępieniem, którą opiekował się starszy o 2 lata mąż. U pacjentki podczas hospitalizacji z powodu zapalenia płuc stwierdzono znaczne odwodnienie i niedożywienie wynikające z zaburzeń połykania. Podczas rozmowy z rodziną uzyskano zgodę na podjęcie leczenia wszelkimi dostępnymi metodami konwencjonalnymi bez zakładania gastrostomii. Drugi pacjent to 81-letni mężczyzna chorujący od wielu lat na kardiomiopatię w przebiegu choroby niedokrwiennej serca i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, który został przywieziony do izby przyjęć szpitala z powodu ostrego bólu w nadbrzuszu po stronie prawej. Chory dotychczas był samodzielny w zakresie zarówno podstawowych, jak i złożonych czynności życiowych, co pozwoliło mu opiekować się niesprawną żoną. Podczas laparoskopii stwierdzono nieoperacyjnego raka dróg żółciowych i wykonano zabieg paliatywny. W wyniku interwencji pacjent był w stanie wrócić do domu na następne 6 miesięcy, wymagając jedynie niewielkiej pomocy. Po tym okresie wystąpiły nasilone dolegliwości wynikające z postępu procesu chorobowego (ból, nudności, wymioty, zaparcia, czkawka, brak apetytu i wyniszczenia oraz zmęczenie). Pacjentowi zaproponowano opiekę paliatywną. Trzecią osobą była 84-letnia kobieta z rozpoznaną przed laty złożoną wadą mitralno-aortalną, migotaniem przedsionków i przewlekłą niewydolnością serca, przywieziona do izby przyjęć szpitala z powodu nietypowego bólu w klatce piersiowej, duszności i nasilonych obrzęków obwodowych. Pacjentka mieszkała sama, pomimo częściowej niesprawności w zakresie funkcji życiowych. W ramach hospitalizacji uzyskano poprawę stanu ogólnego, jednak utrzymywały się ciężka anoreksja, nudności, duszność, obrzęki obwodowe i bóle nóg. W rozmowie z pacjentką i jej córką wyjaśniono, że objawy te są konsekwencją zaawansowanej niewydolności serca i zaproponowano opiekę paliatywną (kontrola objawów). W większości analizowanych krajów, w tym również z Polsce, pacjenci u schyłku życia z zaawansowanym otępieniem lub pacjenci nieonkologiczni z zaawansowanymi problemami somatycznymi leczeni są w ośrodkach opieki długoterminowej lub pozostają w środowisku domowym i nie mają dostępu do konsultacji z zakresu medycyny paliatywnej. Starsi pacjenci onkologiczni leczeni są w hospicjach lub, jeśli pozostają w swoim środowisku domowym, są konsultowani przez zespoły medycyny paliatywnej. Chorzy tacy, w przypadku umieszczenia ich w ośrodkach opieki długoterminowej, mają dostęp do konsultacji z zakresu opieki paliatywnej. Wskazano na optymalne sprawowanie opieki w warunkach domowych lub ośrodkach opieki długoterminowej, jednak z konsultacjami z zakresu medycyny paliatywnej, dla chorych nieonkologicznych. W przypadku konieczności ich umieszczenia w szpitalu, zwłaszcza chorych z otępieniem, optymalne są oddziały geriatryczne. Jednak objęcie opieką chorych u schyłku życia wymaga istnienia na oddziałach geriatrycznych zespołów opieki paliatywnej. Dla chorych onkologicznych optymalna jest opieka hospicyjna lub oddziały paliatywne (dr N. Van den Noortgate, Ghent, Belgia). W żadnym z analizowanych krajów nie istnieją organizacje dedykowane geriatrycznej medycynie paliatywnej. Jednak w niektórych krajach są sekcje organizacji geriatrycznych (np. Francja, Finlandia, Hiszpania, Czechy, Grecja) i paliatywnych odnoszące 134
3 się do starszych chorych (np. Włochy, Finlandia, Hiszpania, Wielka Brytania). Zwrócono też uwagę na konieczność kształcenia w tym zakresie zarówno na poziomie przeddyplomowym, jak i podyplomowym. Z drugiej strony pokazano, że dane eksperymentalne z zakresu geriatrycznej medycyny paliatywnej są bardzo skąpe publikowane są głównie wyniki badań obserwacyjnych i opisowych. Istnieje więc pilna potrzeba stworzenia standardów postępowania w tym zakresie (dr V. Curiale, Genua, Włochy). W tej sesji przedstawiono również stan prac nad uaktualnionymi rekomendacjami WHO dotyczącymi medycyny paliatywnej (WHO Guidance for a better practice in palliative medicine and care - prof. I. Higginson, Londyn, Wielka Brytania). Nowe perspektywy oceny i leczenia bólu Zwrócono uwagę na dużą częstość bólu przewlekłego u chorych starszych. W przypadku chorych hospitalizowanych z demencją ocenia się, że jest to prawie co drugi, a wśród osób starszych mieszkających we własnych domach 25-50%. W starości ból jest na ogół wieloprzyczynowy. Najczęstsze przyczyny dolegliwości to choroba zwyrodnieniowa stawów, polimialgia reumatyczna, osteoporoza, złamania, choroby tętnic obwodowych, neuralgia nerwu trójdzielnego, neuropatie (np. cukrzycowa czy alkoholowa), odleżyny czy nowotwory. Ból u osób starszych często nie jest rozpoznawany i prawidłowo leczony. Według opublikowanych danych np. 30% chorych w wieku ponad 85 lat z zaawansowaną chorobą nowotworową nie otrzymuje wcale leków przeciwbólowych, a tylko nieco ponad 10% otrzymuje morfinę. Sugeruje się, że wynika to z obawy przed wystąpieniem delirium związanego ze stosowaniem tego leku. Choć, oczywiście, takie ryzyko istnieje, to jak pokazano, u chorych po złamaniu szyjki kości udowej ryzyko delirium było 9-krotnie zwiększone w przypadku występowania ciężkiego bólu tuż przed delirium. Ponadto, ryzyko to było ponad 25 razy zwiększone u chorych na małych parenteralnych dawkach morfiny - poniżej 10 mg, podczas gdy w przypadku dawek mg było standardowe. U chorych z otępieniem ból może manifestować się jedynie zaburzeniami zachowania. W przypadku tych pacjentów stosowanie skal wizualno-analogowych często nie pozwala na wykrycie bólu u chorych ze średnim nasileniem otępienia wykrywalność wynosi 65-80%, ale już w ciężkim tylko ok. 30%. W przypadku otępienia powinno się stosować skale oceniające ból pośrednio, poprzez zmiany zachowania. Rekomendowane są skale DoloPlus (zgodnie z rekomendacjami można je znaleźć na stronie [4]). Podczas wykładu zaproponowano również uproszczoną wersję skali oceniającą na 0-3 każdy z wymienionych elementów: (1) skargi somatyczne, (2) ochronna pozycja ciała, (3) ochrona miejsca bolącego, (4) aktywność socjalna, (5) zmiany behawioralne) (szczegóły przestawiono w pracy autorów [5]). Dodatkowo, pokreślono, że ból jest objawem subiektywnym i nie powinna być, w jego ocenie, miarodajna jedynie ocena personelu. Porównanie nasilenia bólu w odczuciu personelu (lekarz, pielęgniarka) i samych chorych pokazało, że ci ostatni oceniali swój ból jako ponad 50% bardziej nasilony. W związku z tym postuluje się, aby u każdego chorego starszego zgłaszającego się do jednostki opieki zdrowotnej wykonać ocenę występowania i natężenia bólu (dr S. Pautex, Thônex, Szwajcaria). Z kolei zwrócono uwagę na różnice pomiędzy bólem ostrym, który ma znaczenie ostrzegawcze oraz bólem przewlekłym, który traci tę funkcję i staje się niezależną, trudną do leczenia patologią. Dlatego, dla takiego bólu, sugeruje się używanie określenia ból przetrwały. Kryterium tego bólu może być czas (trwanie ponad trzy miesiące, pół roku czy nawet dłużej), ale jest on też typowy dla niektórych patologii, takich jak neuralgia półpaścowa, bóle okolicy krzyżowej czy bóle występujące u pacjentów z nowotworami. Ten rodzaj bólu jest związany z wieloma dodatkowymi problemami, gdyż powoduje pogorszenie sprawności, upadki, zaburzenia snu i apetytu, zmiany nastroju oraz zwolnienie procesu rehabilitacji, a także zwiększenie kosztów leczenia. Jeśli chodzi o leczenie bólu przetrwałego, to konieczne jest zapewnienie leków działających podczas całej doby, ale rozpoczynanie od małych dawek i branie pod uwagę (pierwotna profilaktyka) działań ubocznych. Często niezbędne jest stosowanie więcej niż jednego leku dla osiągnięcia najlepszego efektu przy najmniejszych działaniach niepożądanych. Dla wielu chorych najefektywniejsze jest połączenie metod farmakologicznego leczenia z niefarmakologicznym (łącznie z terapiami alternatywnymi). Jeśli chodzi o nieopioidowe środki przeciwbólowe, to paracetamol powinien być brany pod uwagę jako lek pierwszego rzutu, szczególnie w bólach o charakterze 135
4 mięśniowo-szkieletowym. Jednak maksymalna dawka dobowa nie powinna być przekraczana i lek ten zawsze powinien być podawany pod kontrolą funkcji wątroby. Pomimo licznych przeciwwskazań, NLPZ są stosowane przez ok. 50% osób starszych. Wśród działań ubocznych związanych ze stosowaniem tych leków zwraca się uwagę m.in. na zwiększenie ryzyka udarów mózgu i to nie tylko po lekach selektywnie blokujących COX-2, ale wszystkich, których elementem działania jest hamowanie COX-2, choć oczywiście w mniejszym stopniu. Zwraca się też uwagę na możliwe interakcje w przypadku stosowania ibuprofenu jednocześnie z kwasem acetylosalicylowym, w efekcie czego może dochodzić do zmniejszenia lub nawet zniesienia przeciwpłytkowego działania tego ostatniego leku. Aby temu zapobiec ibuprofen powinien być stosowany przynajmniej 30 minut po podaniu preparatów kwasu acetylosalicylowego lub 8 godzin przed. W przypadku bólów takich jakich choroba zwyrodnieniowa stawów wykazano korzystny efekt tramadolu, choć w badaniach przeprowadzonych metodą podwójnie ślepej próby u niektórych chorych otrzymujących placebo również obserwowano zmniejszenie dolegliwości. W przypadku przewlekłych bólów pochodzenia nienowotworowego polecany jest tramadol o przedłużonym uwalnianiu, w dawce dobowej nieprzekraczającej 300 mg takie leczenie jest z jednej strony dobrze tolerowane, a z drugiej efektywne. Zwraca się też uwagę na korzystny synergistyczny efekt podawanych jednocześnie tramadolu i paracetamolu. Jeśli chodzi o opioidy to ich stosowanie powinno być brane pod uwagę u wszystkich chorych ze średnio nasilonym i ciężkim bólem powodującym zaburzenia sprawności funkcjonalnej i/lub mających obniżoną jakość życia wywołaną bólem. W przypadku stosowania opioidów lekarze powinni brać pod uwagę objawy uboczne, oceniać je i identyfikować, a chorzy otrzymujący te leki powinni być monitorowani pod kątem osiągania wyznaczonych celów (dr G. Gambassi, Rzym Włochy). Kontrola objawów w medycynie paliatywnej Zwrócono uwagę, że zgłaszane przez chorych nowotworowych zmęczenie nie ma nic wspólnego z tym znanym wszystkim, pojawiającym się po wysiłku i ustępującym po odpoczynku. Wśród chorych, nad którymi sprawuje się opiekę paliatywną 60-75% zgłasza tę dolegliwość. Uważa się, że objaw ten pogarsza jakość życia pacjentów i ich sprawność znacznie bardziej niż ból. Co ciekawe, w odczuciu lekarzy, ból stanowi znacznie większy problem niż zmęczenie, podczas gdy w opinii chorych jest odwrotnie. W konsekwencji w połowie przypadków zmęczenie nie jest w ogóle dyskutowane z pacjentami. Patologiczne zmęczenie w chorobach nowotworowych jest wieloprzyczynowe. Może wynikać z współistniejących chorób niezależnych od nowotworu (np. niewydolność nerek czy wątroby, zaburzenia układu sercowo-naczyniowego), anemii, stresu emocjonalnego (lęk, depresja), zaburzeń snu, niedożywienia czy bólu. Do oceny natężenia objawu używa się dedykowanej zmęczeniu skali VAS. Wśród zasad postępowania należy się więc przede wszystkim zainteresować występującym patologicznym zmęczeniem, zdefiniować możliwe przyczyny i wdrożyć leczenie. Zawsze ważne jest leczenie problemów emocjonalnych. W przypadku zmęczenia jako objawu, odpoczynek (zmniejszenie aktywności) nie likwiduje go. Paradoksalnie chorym zalecany być powinien niewielkiego stopnia wysiłek, gdyż właśnie on zmniejsza uczucie patologicznego zmęczenia (prof. A.-F. Allaz, Genewa, Szwajcaria). Kacheksja u pacjentów z chorobą nowotworową jest czynnikiem zmniejszającym skuteczność stosowanej terapii, a więc pogarszającym rokowanie. Wpływa też niekorzystnie na jakość życia. Jest to zaburzenie bilansu energetycznego, które ma złożoną etiopatogenezę może wynikać zarówno z anoreksji (np. w wyniku przewlekle występujących nudności czy wymiotów, zmian w przewodzie pokarmowym, bólu czy depresji), jak i niekorzystnych zmian metabolizmu wynikających z obecnych procesów zapalnych, ale i np. oporności na insulinę czy anemii. Dodatkowo należy brać pod uwagę efekty stosowanej terapii (chemioterapia, radioterapia). Kacheksja jest jednak problemem charakterystycznym nie tylko dla procesów nowotworowych, ale i dla takich przewlekłych zaburzeń jak niewydolność serca, przewlekła choroba nerek czy POChP. Definiuje się ją jako utratę masy ciała o co najmniej 5% w czasie 12 miesięcy lub krótszym (lub BMI poniżej 20kg/m 2 ) przy występowaniu 3 z 5 następujących warunków: (1) zmniejszenie siły mięśniowej, (2) zmęczenie (patologiczne), (3) anoreksja, (4) niski indeks tłuszczowy i (5) zaburzenia biochemiczne (podwyższone markery 136
5 zapalenia w surowicy CRP>5mg/l, IL-6>4pg/ml, anemia Hb<12g/dl, stężenie albumin poniżej 3,2g/dl). W leczeniu kacheksji należy uwzględnić obydwa współwystępujące mechanizmy czyli anoreksję i zmiany metabolizmu. Poza dietoterapią, mającą na celu zwiększenie podaży energii, stosuje się leki zmniejszające katabolizm (np. megestrol). Podczas prezentacji przedstawiono badania na szczurach wskazujące na potencjalnie korzystny antykataboliczny efekt formoterolu, będącego agonistą receptorów β 2 -adrenergicznych. Na przykładzie szczurów Yoshida AH-130 z hepatomą i płynem w jamie otrzewnej wykazano m.in., że związek ten ma korzystny wpływ na masę mięśniową poprzez zwiększenie syntezy białek mięśniowych i hamowanie ich degradacji. Przekłada się to na możliwość utrzymania lepszej aktywności fizycznej zwierząt (prof. F.J. Lopez-Soriano, Barcelona, Hiszpania). Delirium jest jednym z najczęstszych i najpoważniejszych powikłań u chorych w zaawansowanych stadiach chorób przewlekłych. Jest ostrym zaburzeniem, dla którego charakterystyczny jest zmienny przebieg. Delirium odnosi się do zaburzenia równowagi pomiędzy poszczególnymi neuroprzekaźnikami, charakteryzującego się m.in. zmniejszeniem aktywności acetylocholinergicznej i zwiększenie dopaminergicznej. Delirium nie jest chorobą. Jest w 50% przypadków odwracalne. Według danych literaturowych częstość tego problemu waha się od 4% u pacjentów z chorobą nowotworową do 88% - u chorych w terminalnej fazie choroby. Najbardziej typowe cechy delirium to zaburzenia koncentracji uwagi i deficyt pamięci z zaburzeniami mowy. Objawy psychotyczne są częste, ale krótkotrwałe. Delirium jest często nierozpoznawane i/lub rozpoznawane jako depresja, otępienie lub psychoza. Przyczynami problemów diagnostycznych są przede wszystkim problemy definicyjne i niemożliwość przeprowadzenia obiektywnej oceny chorych oraz zmienny przebieg. Hipoaktywna postać delirium jest mylona z depresją. Problemy diagnostyczne sprawia także delirium w przebiegu otępienia. Warto pamiętać, że jednym z czynników zwiększających ryzyko delirium jest ból, zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych (dr B. Sandgathe Husebo; Bergen, Norwegia). Sesji ostatniej Praktyczne i etyczne problemy opieki u schyłku życia poświęcony zostanie osobny artykuł, w którymś z kolejnych numerów Geriatrii. Poza sesjami odbył się jeszcze wykład socjologa prof. J.M. Addington-Hall (Southampton, Wielka Brytania) na temat Kreowanie przestrzeni i rytuału dla czasu śmierci wygłoszony na zaproszenie William and Elizabeth Davies Charitable Foundation. Wywarł on na wszystkich słuchaczach niezapomniane wrażenie. Jednym z poruszanych zagadnień była dobra śmierć. Jest to śmierć, do której są potrzebne: wiedza, że nadchodzi, utrzymanie kontroli nad tym, co się dzieje oraz zachowanie godności i prywatności, kontrola bólu i innych objawów, dostęp do informacji, do duchowego i emocjonalnego wsparcia i do działania hospicjum, decydowanie o tym, kto jest obecny, wyrażenie woli w formie decyzji, które będą respektowane, wystarczająca ilość czasu na pożegnanie, umiejętność odejścia, kiedy nadchodzi czas. Osiągnięcie takiej śmierci ułatwia opieka paliatywna, stąd bardzo cenne jest obejmowanie nią coraz szerszej grupy chorych, w tym również chorych starszych z przewlekłymi patologiami o etiologii nienowotworowej. Podsumowanie Zainteresowanie spotkaniem przerosło oczekiwania organizatorów. Dobitnie świadczy o tym liczba osób, przedstawicieli aż 23 krajów z całego świata, chcących wysłuchać wykładów. Uczestników, dla których zabrakło miejsca w głównej sali wykładowej zaproszono do dodatkowej - mniejszej, w której wykłady były transmitowane na telebimie. Osoby te miały również możliwość zadawania pytań po każdym wykładzie. Po zakończeniu spotkania wszyscy podkreślali jego sukces, zarówno organizacyjny, jak i naukowy. Zwrócić pragnę uwagę przede wszystkim na żywe dyskusje po wszystkich wykładach, niektóre - z powodu ograniczeń czasowych - kończono w kuluarach. Kongresy EUGMS odbywały się do tej pory w odstępach dwuletnich, a w latach pomiędzy nimi miały miejsce sympozja tematyczne. Obecnie zdecydowano, aby - w związku z szybko rosnącą liczbą uczestników, organizować Kongresy corocznie. 137
6 Następny - VI Kongres - odbędzie się w dniach roku w Dublinie, pod hasłem Geriatria i nowe technologie (Geriatric medicine and new technologies) [6]. Będziemy drukować dostępne informacje o Kongresie na łamach Geriatrii. Zachęcam wszystkich Czytelników do wzięcia w nim udziału. Adres do korespondencji: Katarzyna Wieczorowska-Tobis Zakład Geriatrii i Gerontologii Katedry Patofizjologii Uniwersytet Medyczny w Poznaniu ul. Święcickiego 6, Poznań Tel./Fax: (+48 61) kwt@tobis.pl Piśmiennictwo 1. De Walden-Gałuszko K. Problemy opieki paliatywnej u chorych w wieku podeszłym. Przegląd Lek 2002;59: Wieczorowska-Tobis K, Lang P-O, Schmitt K, Cankurtaran M, Giannelli S. Najważniejsze nowości w geriatrii (na podstawie 5. Kongresu EUGMS w Kopenhadze); Geriatria 2009;3: Pautex S, Herrmann FR, Le Lous P, Gold G. Improving pain management in elderly patients with dementia: validation of the Doloshort observational pain assessment scale. Age Ageing 2009 (w druku)
Opieka i medycyna paliatywna
Lek. med. Katarzyna Scholz Opieka i medycyna paliatywna Informator dla chorych i ich rodzin Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Drodzy Pacjenci, Rodziny.
Bardziej szczegółowoPriorytety w zakresie leczenia bólu w Polsce Posiedzenie Sejmowej Komisji 24 IX 2015 Projekt wystąpienia
Prof. dr hab. Jan Dobrogowski Prezes Polskiego Towarzystwa Badania Bólu Priorytety w zakresie leczenia bólu w Polsce Posiedzenie Sejmowej Komisji 24 IX 2015 Projekt wystąpienia Ból jest najczęstszym objawem
Bardziej szczegółowoNazwa studiów: GERIATRIA I OPIEKA DŁUGOTERMINOWA Typ studiów: doskonalące WIEDZA
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: GERIATRIA I OPIEKA DŁUGOTERMINOWA Typ studiów: doskonalące
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce
Bardziej szczegółowoKarta Praska (The Prague Charter) Dlaczego jest to ważne. Prawo do opieki paliatywnej
Karta Praska (The Prague Charter) Dlaczego jest to ważne Prawo do opieki paliatywnej Dostęp do opieki paliatywnej stanowi prawny obowiązek, potwierdzony przez konwencję Organizacji Narodów Zjednoczonych
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Ból - jak skutecznie pomóc choremu 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoOnkologia - opis przedmiotu
Onkologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Onkologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-On Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite
Bardziej szczegółowoPLAN ZAJĘĆ W RAMACH SPECJALIZACJI Z PIELEGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO
PLAN ZAJĘĆ W RAMACH SPECJALIZACJI Z PIELEGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO w dniach 12.09.2014 13.09.2014 Data Godziny Osoba prowadząca Miejsce realizacji zajęć Forma zajęć Liczba godz. 12.09.14 (piątek ) 9.00-12.45
Bardziej szczegółowoANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Leczenie bólu nowotworowego i opieka paliatywna nad dziećmi 2.
Bardziej szczegółowoKto i kiedy powinien być objęty opieką paliatywną? Dr n. med. Aleksandra Ciałkowska-Rysz
Kto i kiedy powinien być objęty opieką paliatywną? Dr n. med. Aleksandra Ciałkowska-Rysz Polskie Towarzystwo Medycyny Paliatywnej Pracownia Medycyny Paliatywnej Katedra Onkologii Uniwersytet Medyczny w
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA. Katedra Fizjoterapii i Nauk o Zdrowiu. Kierunek: Fizjoterapia
Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 12/2012 Rektora PWSZ w Koninie z dnia 28 lutego 2012 w sprawie ustalenia wzoru sylabusa PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ KULTURY FIZYCZNEJ I OCHRONY ZDROWIA
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta
Uwaga: Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta Ta Charakterystyka Produktu Leczniczego, oznakowanie opakowań i ulotka dla pacjenta jest wynikiem
Bardziej szczegółowoMarcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM
Marcin Leszczyk SKN przy Klinice Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM Definicja NS to zespół kliniczny, w którym wskutek dysfunkcji serca jego pojemność minutowa jest zmniejszona w stosunku do zapotrzebowania
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoWIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Leczenie bólu nowotworowego i opieka paliatywna nad dziećmi 2.
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2. Wskazania do interwencji psychoonkologicznej
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-27
Bardziej szczegółowoEwaluacja badań medycznych według EBM (medycyny opartej na dowodach naukowych) poziomy wiarygodności... 613 Wykaz skrótów... 613
IX 1. MECHANIZMY POWSTAWANIA BÓLU Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski... 1 Patomechanizm bólu ostrego... 3 Patomechanizm bólu przewlekłego... 9 Ból neuropatyczny... 10 Ośrodkowa sensytyzacja... 15 2. METODY
Bardziej szczegółowoSYLABUS I II III IV X V VI 1 2 3 4 5 6 7 8 X 9 10 11 12. ..., w tym:... - wykłady, 10 - seminaria, 20 ćwiczenia,... fakultety
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Lekarski I Lekarski Jednolite studia magisterskie Stacjonarne Polski SYLABUS Geriatria Rodzaj przedmiotu
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2016/2017 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Ból - jak skutecznie pomóc choremu 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2. Wskazania do interwencji psychoonkologicznej
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-27
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2 0 MODUŁ II Profilaktyka i 5 2. Czynniki ryzyka chorób nowotworowych
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-28
Bardziej szczegółowoOcena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW
PRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU Ból w chorobach przewlekłych- jak skutecznie pomóc choremu 2. NAZWA JEDNOSTKI
Bardziej szczegółowoPodsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości
Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości Omówienie rozpowszechnienia choroby Rosnąca oczekiwana długość życia i starzejące się społeczeństwo
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 1. Epidemiologia najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Polsce
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-28
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoRekomendacje dotyczące postępowania przeciwbólowego w ginekologii i położnictwie
Rekomendacje dotyczące postępowania przeciwbólowego w ginekologii i położnictwie W dniach 12 i 1 stycznia 2007 roku w Kazimierzu Dolnym n. Wisłą Zespól Ekspertów Polskiego Towarzystwa Badania Bólu oraz
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoPytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
18 października 2012 EMA/653433/2012 EMEA/H/A-5(3)/1319 Pytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Bardziej szczegółowoChoroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE
1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie
Bardziej szczegółowoKURS KWALIFIKACYJNY Pielęgniarstwo onkologiczne. OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: mgr Anna Kosowska godz.14:30
OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: godz.14:30 Wywiad, dane biograficzne, sytuacja psychospołeczna i socjoekonomiczna - ważne elementy w badaniu psychoonkologicznym 8 września 2017 r. Wskazania
Bardziej szczegółowoXI Konferencja Czasopisma Palliative Medicine in Practice
XI Konferencja Czasopisma Palliative Medicine in Practice PIĄTEK, 8 CZERWCA 2018 ROKU 09.00 09.10 Otwarcie konf erencji 09.10 10.4 5 Sesja 1. Klasyf ikacja i leczenie bólu u chorych na nowotwory Session
Bardziej szczegółowoTREŚCI MERYTORYCZNE ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA. rok III semestr V
TREŚCI MERYTORYCZNE ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA rok III semestr V PIELĘGNIARSTWO GERIATRYCZNE (80 godzin) (Oddział geriatrii) 1. Zasady i specyfika komunikowania się z osobą
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach
Bardziej szczegółowoTREŚCI MERYTORYCZNE PRAKTYK ZAWODOWYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA. rok II semestr III
TREŚCI MERYTORYCZNE PRAKTYK ZAWODOWYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA rok II semestr III PODSTAWY PIELĘGNIARSTWA (oddział wewnętrzny, oddział gastroenterologii) 1. Rola i zadania pielęgniarki w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoMedycyna paliatywna i problem leczenia bólu w geriatrii.
Medycyna paliatywna i problem leczenia bólu w geriatrii. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia, opiekę paliatywną określa się jako działanie, które poprawia jakość życia chorych i ich rodzin stających
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA RAKA TRZUSTKI
CZY WSPÓŁCZESNE METODY FARMAKOLOGICZNEGO LECZENIA BÓLU NOWOTWOROWEGO WPŁYWAJĄ NA POPRAWĘ JAKOŚCI ŻYCIA PACJENTÓW Z RAKIEM TRZUSTKI? praca wykonywana pod kierunkiem: dr hab. n. med. prof. nadzw. UM Waldemara
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA W GERIATRII
Interdyscyplinarne Spotkania Geriatryczne FARMAKOTERAPIA W GERIATRII mgr Teresa Niechwiadowicz-Czapka Instytut Pielęgniarstwa Zakład Podstaw Opieki Pielęgniarskiej Wchłanianie środków farmakologicznych
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów VI roku
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów VI roku 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Medycyna paliatywna 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoMetoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia
Metoksyfluran (Penthrox) Lek. Justyna Kasznia Metoksyfluran nowy-stary środek Stosowany w Australii i Nowej Zelandii od 40 lat jako środek p- bólowy Zarejestrowany we wszystkich krajach Europejskich w
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 589 Poz. 86 Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie
brygatynib Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie Imię i nazwisko pacjenta: Dane lekarza (który przepisał lek Alunbrig ): Numer telefonu
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
SZCZEPIONKA WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ!
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 5/2012 z dnia 27 lutego 2012 r. w zakresie zakwalifikowania/niezasadności zakwalifikowania leku Valdoxan (agomelatinum)
Bardziej szczegółowoTermin BÓL PRZEBIJAJĄCY został spopularyzowany na przełomie lat 80` i 90` przez Portenoy`a Wprowadzenie na rynek pierwszych preparatów CR Nowy
Termin BÓL PRZEBIJAJĄCY został spopularyzowany na przełomie lat 80` i 90` przez Portenoy`a Wprowadzenie na rynek pierwszych preparatów CR Nowy problem - jak zapewnić szybkie zniesienie bólu w okresach
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów
Aneks III Zmiany w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów Uwaga: Zmiany wprowadzone w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów są efektem przeprowadzenia procedury przekazania
Bardziej szczegółowoStosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń
Jan Z. Peruga, Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń wieńcowych II Katedra Kardiologii Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Jednym
Bardziej szczegółowoRozsiany rak piersi z przerzutami rady dla pacjentek i ich rodzin
Rozsiany rak piersi z przerzutami rady dla pacjentek i ich rodzin Rozsiany rak piersi oznacza, że komórki rakowe z pierwotnego guza rozprzestrzeniły się na inne części ciała. Te komórki rakowe tworzą nowe
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoPLAN ZAJĘĆ DLA KURSU KWALIFIKACYJNEGO OPIEKA PALIATYWNA DLA PIELĘGNIAREK
dzień miesiąc dzień tygodnia ilość godzin od-do moduł wykładowca 14 luty sobota 13 9.00-19.30 MODUŁ I- SPECJALISTYCZNY Założenia i podstawy opieki paliatywnej Prekursorzy opieki paliatywnej. Główne ośrodki
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY A. Leczenie infliksymabem 1. Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna (chlc)
Bardziej szczegółowoCENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO PODSTAWY OPIEKI PALIATYWNEJ Program przeznaczony dla pielęgniarek PROGRAM OPRACOWANY PRZEZ CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH RECENZENCI PROGRAMU
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 719 Poz. 27 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia sildenafilem
Bardziej szczegółowoPorównanie skuteczności leków adiuwantowych. w neuropatycznym bólu nowotworowym1
Porównanie skuteczności leków adiuwantowych w neuropatycznym bólu nowotworowym1 Badanie1 New Delhi Cel Metoda Porównanie pregabaliny z amitryptyliną* i gabapentyną pod względem skuteczności klinicznej
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoSpis treści Wprowadzenie do anestezji geriatrycznej Biologiczne uwarunkowania procesu starzenia Starzenie na poziomie narządowym
Spis treści CZĘŚĆ OGÓLNA 11. Wprowadzenie do anestezji geriatrycznej Laura Wołowicka... 3 Wybrane informacje demograficzne... 3 Światowe tendencje demograficzne... 4 Europejskie badania demograficzne...
Bardziej szczegółowoOstra niewydolność serca
Ostra niewydolność serca Prof. dr hab. Jacek Gajek, FESC Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niewydolność serca Niewydolność rzutu minutowego dla pokrycia zapotrzebowania na tlen tkanek i narządów organizmu.
Bardziej szczegółowoTematy prac dyplomowych kierunek Pielęgniarstwo studia stacjonarne II 0, obrona w roku akademickim 2015/2016
Tematy prac dyplomowych kierunek Pielęgniarstwo studia stacjonarne II 0, obrona w roku akademickim 2015/2016 1. Wybrane aspekty jakości życia chorych w pierwszej fazie choroby Parkinsona 2. Wiedza pacjentów
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA WIEDZA
Załącznik nr 8 do zarządzenia nr 68 Rektora UJ z 18 czerwca 2015 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA Nazwa studiów: ŻYWIENIE KLINICZNE
Bardziej szczegółowo30. DWULETNIA OBSERWACJI WYNIKÓW PROFILAKTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY. PROGRAM POMOST
30. DWULETNIA OBSERWACJI WYNIKÓW PROFILAKTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY. PROGRAM POMOST Przedlacki J, Księżopolska-Orłowska K, Grodzki A, Sikorska-Siudek K, Bartuszek T, Bartuszek D, Świrski A, Musiał J,
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw
Bardziej szczegółowoTomasz Szafrański UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ODDZIAŁ REUMATOLOGII I OSTEOPOROZY SZPITAL IM. J. STRUSIA W POZNANIU
5 Tomasz Szafrański UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ODDZIAŁ REUMATOLOGII I OSTEOPOROZY SZPITAL IM. J. STRUSIA W POZNANIU Historia choroby pacjenta Pacjentka lat 67 Wzrost 156
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 42 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoRozwiązania europejskie w opiece geriatrycznej
Rozwiązania europejskie w opiece geriatrycznej Dr n. med.katarzyna Szczerbińska Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Wydział Lekarski, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Zagadnienia
Bardziej szczegółowoZasady postępowania w osteoporozie. skrócona wersja
Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja 1 U kogo wykonywać badania w kierunku osteoporozy? Badania w kierunku osteoporozy należy wykonać u
Bardziej szczegółowoPODSTAWY PRAWNE. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich
LEKI 75+ PODSTAWY PRAWNE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich Resort zdrowia opublikował zmiany w wykazie leków refundowanych,
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest zapoznanie lekarzy i personelu medycznego
Bardziej szczegółowoBól stawów i mięśni w wieku starszym punkt widzenia reumatologa
Ból stawów i mięśni w wieku starszym punkt widzenia reumatologa Mariusz Korkosz Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii UJ CM Oddział Reumatologii Kliniki Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersyteckiego
Bardziej szczegółowoPLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH
PLACEBO JAKO PROBLEM ETYCZNY PRZY OCENIE BADAŃ KLINICZNYCH W badaniach nowych leków placebo - nieomal standardem. zasady dopuszczające jego stosowanie u ludzi por. Deklaracja Helsińska dyrektywy Unii Europejskiej
Bardziej szczegółowoHanna Misiołek. Katedra Anestezjologii Intensywnej Terapii i Medycyny Ratunkowej Śląski Uniwersytet Medyczny
PCEA-czy wpływa na czas pobytu chorego w szpitalu? Hanna Misiołek Katedra Anestezjologii Intensywnej Terapii i Medycyny Ratunkowej Śląski Uniwersytet Medyczny ZALECENIA DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA Z BÓLEM POOPERACYJYM
Bardziej szczegółowoOpieka paliatywna - opis przedmiotu
Opieka paliatywna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Opieka paliatywna Kod przedmiotu 12.6-WL-PielP-OPAL Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo Profil praktyczny
Bardziej szczegółowoANEKS I. Strona 1 z 5
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC WETERYNARYJNYCH PRODUKTÓW LECZNICZYCH, GATUNKI ZWIERZĄT, DROGA PODANIA, PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH
Bardziej szczegółowoDZIENNY DOM OPIEKI MEDYCZNEJ ZAKŁAD PIELEGNACYJNO-OPIEKUŃCZY IM. KS. JERZEGO POPIEŁUSZKI W TORUNIU
DZIENNY DOM OPIEKI MEDYCZNEJ ZAKŁAD PIELEGNACYJNO-OPIEKUŃCZY IM. KS. JERZEGO POPIEŁUSZKI W TORUNIU Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy im. ks. Jerzego Popiełuszki od 1 lutego 2017 roku realizuje projekt Zostań
Bardziej szczegółowoDUQUE DATA COLLECTION FOR ACUTE HIP FRACTURE ZŁAMANIE BLIŻSZEGO ODCINKA KOŚCI UDOWEJ- zbieranie danych w projekcie DUQuE
Tak Tak Nie Tak Inclusion Definicje Złamanie bliższego odcinka kości udowej DUQUE DATA COLLECTION FOR ACUTE ZŁAMANIE BLIŻSZEGO ODCINKA KOŚCI UDOWEJ- zbieranie danych w projekcie DUQuE Złamanie bliższego
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoOstre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoROTACJA OPIOIDÓW MICHAŁ GRACZYK
ROTACJA OPIOIDÓW MICHAŁ GRACZYK OPIOIDY RÓŻNIĄ SIĘ MIĘDZY SOBĄ: Różnym działaniem receptorowym Działaniem na różne typy (i podtypy warianty, dimery) receptorów opioidowych w różny sposób Działaniem nieopioidowym
Bardziej szczegółowoOPIEKA NAD PACJENTEM CHORYM PRZEWLEKLE
OPIEKA NAD PACJENTEM CHORYM PRZEWLEKLE Zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy i opiekuńczo-leczniczy Zadaniem zakładu opiekuńczego jest okresowe objęcie całodobową pielęgnacją oraz kontynuacją leczenia świadczeniobiorców
Bardziej szczegółowoPrzegląd wiedzy na temat leku Simponi i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE
EMA/115257/2019 EMEA/H/C/000992 Przegląd wiedzy na temat leku Simponi i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE Co to jest lek Simponi i w jakim celu się go stosuje Simponi jest
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Część A - Opis przedmiotu kształcenia. II Wydział Lekarski z Oddziałem Anglojęzycznym Lekarski Lekarski I (licencjackie)
SYLABUS Nazwa modułu/przedmiotu : Wydział: Kierunek studiów: Specjalności: Poziom studiów: Część A - Opis przedmiotu kształcenia. Rehabilitacja Kod modułu LK.3.E.022 II Wydział Lekarski z Oddziałem Anglojęzycznym
Bardziej szczegółowoKompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka
Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka D. Ryglewicz, M. Barcikowska, A. Friedman, A. Szczudlik, G.Opala Zasadnicze elementy systemu kompleksowej
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Gabriela Chojnacka-Szawłowska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoASPEKTY DEMOGRAFICZNE I ZDROWOTNE W GERIATRII. Maria Kołomecka Pracownia Gerontologii UM w Łodzi
ASPEKTY DEMOGRAFICZNE I ZDROWOTNE W GERIATRII Maria Kołomecka Pracownia Gerontologii UM w Łodzi Jedna z cech gatunkowych człowieka, zapisana w kodzie genetycznym ( maximum life span), zakłada możliwość
Bardziej szczegółowoCZY ZAWSZE POTRAFIMY ZAPEWNIĆ CHORYM SKUTECZNE POSTĘPOWANIE PRZECIWBÓLOWE. Wojciech Leppert
CZY ZAWSZE POTRAFIMY ZAPEWNIĆ CHORYM SKUTECZNE POSTĘPOWANIE PRZECIWBÓLOWE Wojciech Leppert Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu IV ZJAZD POLSKIEGO
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu 410 Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu Ibuprofen to niesteroidowy lek przeciwzapalny
Bardziej szczegółowoSYLABUS na studiach podyplomowych. Nazwa studiów podyplomowych. Interdyscyplinarna Opieka Psychogeriatryczna
SYLABUS na studiach podyplomowych Nazwa studiów podyplomowych Interdyscyplinarna Opieka Psychogeriatryczna Nazwa jednostki prowadzącej studia podyplomowe Nazwa przedmiotu Rodzaj przedmiotu Cel Treści programowe
Bardziej szczegółowoPOLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na
Bardziej szczegółowo