2(120) Społeczeństwo Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła ROK XXIV (XX)

Transkrypt

1 Fundacja Giuseppe Toniolo Werona wersja włoska Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana Warszawa wersja polska Społeczeństwo Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła ROK XXIV (XX) NUMER 2(120) MARZEC KWIECIEŃ 2014

2 Społeczeństwo Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła DYREKTOR Claudio Gentili WICEDYREKTOR Mario Toso SEKRETARZ REDAKCJI Davide Vicentini REDAKTOR NACZELNY EDYCJI POLSKIEJ Zbigniew Borowik PREZES FUNDACJI GIUSEPPE TONIOLO Adriano Vincenzi WYDAWCA Wersja włoska: FUNDACJA GIUSEPPE TONIOLO, WERONA, ITALIA Wersja polska: KATOLICKIE STOWARZYSZENIE CIVITAS CHRISTIANA, WARSZAWA ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Paweł Borkowski, sekretarz redakcji Zbigniew Borowik, redaktor naczelny Adam Wieczorek Tadeusz Żeleźnik ADRES REDAKCJI: ul. Wspólna 25, Warszawa, tel spoleczenstwo@iwpax.com.pl WYDAWCA: Grupa Inco S.A. Instytut Wydawniczy Pax ul. Wspólna 25, Warszawa tel iwpax@inco.pl Nakład: 450 egz. Druk i oprawa: Drukarnia im. Adama Półtawskiego ul. Krakowska 62, Kielce

3 REDAKCJA A. Albertini / N. Ancora / V. Antonelli / A. Balsamo / O. Bazzichi / P. Borkowski / Z. Borowik / C. Carrara / P. Cerocchi / F. Cucculeli / C. Di Francesco / E. Faccioli / G. Mauri / F. Mazzocchio / M. Merigo / M. Orsi / M. Placido / E. Preziosi / L. Santolini / P. Sassi / G. Sturzo / D. Vincentini / L. Viscardi / G. M. Zanoni KOMITET NAUKOWY S. Bernal Restrepo, Papieski Uniwersytet Gregoriański, Rzym / U. Bernardi, Uniwersytet w Wenecji / V. Buonomo, Papieski Uniwersytet Laterański, Rzym / J. Y. Calvez, Centre Sevres, Paryż / G. Campanini, Uniwersytet w Parmie / P. Carlotti, Papieski Uniwersytet Salezjański, Rzym / C. Cavalleri, Studi Cattolici, Mediolan / M. R. Cirianni, Papieski Fakultet Nauk o Wychowaniu Auxilium, Rzym / E. Colom, Papieski Uniwersytet Świętego Krzyża, Rzym / F. Compagnoni, Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza, Rzym / G. De Simone, Papieski Uniwersytet Laterański, Rzym / Bogusław Drożdż, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu G. Dal Ferro, Instytut Nauk Społecznych N. Rezzara, Vicenza / S. Fel, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II / G. Gatti, Papieski Uniwersytet Salezjański, Rzym / F. Gentile, Uniwersytet w Padwie / P. Gheddo, Papieski Instytut Misji Zewnętrznych, Rzym / G. Goisis, Uniwersytet w Wenecji / O. Ike, CIDJAP, Enugu, Nigeria / J. Kupny, Arcybiskup Metropolita Wrocławski / S. Martelli, Uniwersytet w Palermo / J. Mejía, Archiwista i Bibliotekarz Biblioteki Watykańskiej / D. Melé, IESE Business School, Barcelona / F. McHugh, Von Huegel Institut, St Edmund s College, Cambridge / C. Moreda da Lecea, Uniwersytet Nawarry, Pamplona / I. Musu, Uniwersytet w Wenecji / A. Nicora, Przewodniczący APSA, Watykan / A. Poppi, Uniwersytet w Wenecji / V. Possenti, Uniwersytet w Wenecji / J. Schasching, Katolicka Akademia Społeczna, Wiedeń / M. Schooyans, Katolicki Uniwersytet w Louvain / S. Skobel, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie / M. Spieker, Uniwersytet w Osnabrück / K. Wroczyński, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II / S. Zamagni, Uniwersytet w Bolonii / S. Zaninelli, Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca, Mediolan KORESPONDENCI S. Gregg, Grand Rapids, Michigan / J. Jelenic, Zagrzeb / T. Kim, Seul / S. Košč, Trnawa / S. Cornish, Sydney / V. Piesenko, Rostów nad Donem / E. Sotoniakova, Ostrawa / D. Valdés, Pinar del Rio / K. G. Michel, Würzburg Dwumiesięcznik wydawany przez Fundację Giuseppe Toniolo Werona wersja włoska; Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana Warszawa wersja polska.

4 Spis treści marzec kwiecień OD REDAKCJI 14 Zbigniew Borowik Energia dobrem wspólnym ludzkości 17 Claudio Gentili Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła PRACE BADAWCZE 26 Gianni Manzone Źródła, skutki i ocena współczesnego kryzysu 37 Krzysztof Wroczyński Myślenie polityczne i filozofia 55 Ks. Robert Nęcek Praca dziennikarza w świetle nauczania papieża Franciszka STUDIA 66 Bp Mario Toso Energia, sprawiedliwość i pokój w kontekście rozwoju i ochrony środowiska 75 Ks. Edward Sienkiewicz Aktualność przesłania prymasa Stefana Wyszyńskiego w kontekście przygotowań do rocznicy chrztu Polski FORUM 90 Abp Santo Marciano Zmniejszać nierówności, doceniać różnice 94 Savino Pezzotta Kwestia pracy w dobie kryzysu

5 100 Laura Viscardi Kondycja rodziny w dobie ponowoczesnej DOKUMENTY 110 Ojciec Święty Franciszek Przekaz w służbie kultury spotkania. Orędzie na XLVIII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu 2014 r. (24 stycznia 2014 r.) 116 Ojciec Święty Franciszek Najcięższą chorobą, na jaką są narażone osoby starsze, jest opuszczenie. Przesłanie z okazji 20-lecia Papieskiej Akademii Pro Vita (19 lutego 2014 r.) 120 Komitet Naukowo-Organizacyjny Tygodni Społecznych Katolików Włoskich Rodzina stanowi różnicę dla przyszłości, miasta i polityki. Dokument końcowy 47. Tygodnia Społecznego Katolików Włoskich (Rzym, 11 kwietnia 2014 r.) KSIĄŻKI 148 Paweł Borkowski Rec.: J. M. Bergoglio Papież Franciszek, Prawdziwa władza jest służbą, Kraków Paweł Skrzydlewski Rec.: V. Possenti, Zarys filozofii polityki, Lublin Alfonso Balsamo Rec.: Y. Gutgeld, Più uguali, più ricchi, Milano 2013 MATERIAŁY DO FORMACJI KATOLICKOSPOŁECZNEJ 160 Paola Ortelli Człowiek, polityka i ekonomia według Antonia Rosminiego 5

6 Summaries marzec kwiecień 2014 PRACE BADAWCZE Gianni Manzone Źródła, skutki i ocena współczesnego kryzysu Kryzys, który obecnie przeżywamy, zrodził się w sferze finansowej powstał z powodu finansów, z powodu ich nadmiernych, dominujących rozmiarów. Wynikł z pęknięcia bańki spekulacyjnej. Powstawanie takich baniek nie jest przypadkowe; wręcz przeciwnie zdaniem analityków jest to zjawisko strukturalnie związane z finansjaryzacją gospodarki. Kapitał w poszukiwaniu zysku stopniowo przeniósł się z produkcji towarów w sferę kreowania i wymiany pieniądza. Na tę przemianę wpłynęło wiele czynników. The Causes, Consequences and Profile of the Present Crisis The crisis we are nowadays suffering has its roots in financial sphere: it arose from finance, as a result of its oversized dimensions. The present crisis erupted, when the financial bubble finally burst. Such bubbles are not a matter of chance; quite the contrary, this phenomenon, according to analysts, is closely connected with the predominant financial character of the economy. In search of profit, capital progressively moved from goods production to the sphere of creating and exchanging money. This transformation was caused by a number of factors. Krzysztof Wroczyński Myślenie polityczne i filozofia Istnieje ścisły związek myślenia społeczno-politycznego z filozofią fundamentalną. Dwie orientacje myślenia politycznego są wyraźnie obecne w naszej kulturze sokratejsko- 6

7 Społeczeństwo 2014 nr 2 chrześcijańska i druga, wyrosła z filozofii podmiotu. Nie są one całkiem rozłączne, lecz przenikają się i uzupełniają, mając jeden cel dobro i szczęście ludzkiego życia zbiorowego. Jednakże zasada filozoficzna leżąca u ich źródeł jest inna: z jednej strony metafizyka, obiektywizm poznawczy, uspołecznienie z natury; z drugiej strony ontologia, subiektywizm, społeczność jako wynik umowy z wszystkimi tego skutkami. Political Thinking and Philosophy There exists a close relationship between sociopolitical thinking and fundamental philosophy. Two orientations of political thinking are most noticeable in our culture: one is Socratic and Christian in character, the other one has its roots in subject-centred philosophy. They are not completely separate, but rather intermingled and complementary, as they have one object in common, namely the good and happiness of human collective life. Nevertheless, they differ in respect of the underlying philosophical principle: on the one hand, there is metaphysics, epistemic objectivism, the social nature of man; on the other hand, there is ontology, subjectivism, and social contract with all its consequences. Ks. Robert Nęcek Praca dziennikarza w świetle nauczania papieża Franciszka Papież Franciszek, zwracając się do uczestników plenarnego zgromadzenia Papieskiej Rady Środków Społecznego Przekazu, powiedział: W ostatnich dekadach środki przekazu bardzo się zmieniły, ale troska pozostaje, wyrażając nową wrażliwość i przyjmując nowe formy. Przestrzeń komunikacyjna stała się stopniowo dla wielu ludzi «środowiskiem życia», siecią, gdzie ludzie porozumiewają się z sobą, 7

8 SUMMARIES poszerzają granice swojej wiedzy i relacji. Dlatego być dziennikarzem to nie tylko pełnić funkcję, lecz przede wszystkim odwoływać się do najgłębszych rejonów ludzkiego serca. Journalist s Profession according to Pope Francis Teachings Addressing the participants in the plenary assembly of the Pontifical Council For Social Communications, Pope Francis said: In the last few decades the various means of communication have evolved significantly, but the Church s concern remains the same, though it assumes new ways of expression. The world of communications, more and more, has become an environment for many, one in which people communicate with one another, expanding their possibilities for knowledge and relationship. Thus, being a journalist means not only performing a function, but, in the first place, penetrating the hidden areas of the human heart. STUDIA Bp Mario Toso Energia, sprawiedliwość i pokój w kontekście rozwoju i ochrony środowiska Całe stworzenie powinno się zachowywać i rozwijać zgodnie z planem Bożym. To samo dotyczy energii w jej rozlicznych odmianach. Energia nie może być rozpatrywana tylko w przyporządkowaniu do rozwoju gospodarczego. Należy ją rozumieć jako stworzenie Boże w odniesieniu do rodziny narodów i do rozwoju ludzkiego: ma ona być w służbie całościowego wzrostu wszystkich. Energia jest zarówno wstępnym wymogiem niezależności oraz zaspokajania różnych potrzeb ludzkich, jak i czynnikiem niezbędnym do zapewnienia bezpiecznego życia oraz realizowania fundamentalnych praw. 8

9 Społeczeństwo 2014 nr 2 Energy, Peace and Justice within the Context of Development and Environment Protection The whole Creation should be preserved and developed according to God s plan. The same is true of energy in its numerous forms. Energy may not be considered exclusively in terms of economic development. It should be perceived as God s creation in the context of human family and human development: energy should be at the service of integral growth of all the people. Energy is both a precondition for independence and fulfilling various human needs, and the crucial factor in providing for safe existence as well as exercising fundamental rights. Ks. Edward Sienkiewicz Aktualność przesłania prymasa Stefana Wyszyńskiego w kontekście przygotowań do rocznicy chrztu Polski Pytanie o znaczenie nauczania kard. Stefana Wyszyńskiego w naszych sporach o chrześcijaństwo i Polskę wymaga poruszenia kilku bardziej szczegółowych kwestii. Jest to kwestia obrazu chrześcijaństwa w naszym świecie, w warunkach trwającego sporu o miejsce chrześcijańskiego światopoglądu w przestrzeni publicznej. Czy dziś jesteśmy uzbrojeni w lepsze argumenty w tym sporze i czy radzimy sobie skuteczniej z kontestacją chrześcijaństwa? Inna kwestia dotyczy narodu. Kolejne zagadnienie to nasze narodowe przygotowanie do zbliżającej się rocznicy chrztu Polski. Co może nam dzisiaj powiedzieć kard. Wyszyński? Primate Stefan Wyszyński and his Teachings within the Context of Preparations for the 1050th Anniversary of the Baptism of Poland The question about the importance of Cardinal Wyszyński s teachings within our controversies over Christianity and 9

10 SUMMARIES Poland requires examining a number of more specific issues. Among them, there is a question of the image of Christianity in our world, within the present controversy over the role of Christian Weltanschauung in the public sphere. May we nowadays put forward better arguments within that controversy and oppose protests against Christianity more effectively? Another issue is that of nation, and yet another is that of our national preparations for the oncoming anniversary of the baptism of Poland. What can Cardinal Wyszyński tell us today? 10

11 Skróty użyte w niniejszym numerze AA Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem CA Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus w setną rocznicę encykliki Rerum novarum, 1 maja 1991 r. CV Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate o integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie, 29 czerwca 2009 r. DCE Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est o miłości chrześcijańskiej, 25 grudnia 2005 r. DH Sobór Watykański II, Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae EG Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium o głoszeniu Ewangelii we współczesnym świecie, 24 listopada 2013 r. EN Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi o ewangelizacji w świecie współczesnym, 8 grudnia 1975 r. FC Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, 22 listopada 1981 r. GS Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes KKK Katechizm Kościoła Katolickiego KNSK Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium nauki społecznej Kościoła LE Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens o pracy ludzkiej, 14 września 1981 r. LG Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium 11

12 MM Jan XXIII, Encyklika Mater et Magistra o współczesnych przemianach społecznych w świetle zasad nauki chrześcijańskiej, 15 maja 1961 r. NSK nauka społeczna Kościoła ORP L Osservatore Romano wyd. polskie (1980-) PP Paweł VI, Encyklika Populorum progressio o popieraniu rozwoju ludów, 26 marca 1967 r. PT Jan XXIII, Encyklika Pacem in terris o pokoju między wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności, 11 kwietnia 1963 r. QA Pius XI, Encyklika Quadragesimo anno o odnowieniu ustroju społecznego i dostosowaniu go do normy prawa Ewangelii, 15 maja 1931 r. RH Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis, 4 marca 1979 r. RN Leon XIII, Encyklika Rerum novarum o kwestii robotniczej, 15 maja 1891 r. Są Społeczeństwo. Studia prace badawcze dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła (1995-) SRS Jan Paweł II, Encyklika Sollicitudo rei socialis z okazji dwudziestej rocznicy ogłoszenia encykliki Populorum progressio, 30 grudnia 1987 r. 12

13 Od redakcji Zbigniew Borowik Energia dobrem wspólnym ludzkości Claudio Gentili Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła 13

14 OD REDAKCJI Zbigniew Borowik Energia dobrem wspólnym ludzkości Energia dobrem wspólnym ludzkości Zbigniew Borowik Redaktor naczelny Społeczeństwa Energia, która jest niezbędnym czynnikiem zaspokajania ludzkich potrzeb, to nie tylko problem natury technologicznej, ekonomicznej i w konsekwencji politycznej, lecz także wielkie wyzwanie natury kulturowej i etycznej. Sposób wytwarzania energii, jej dystrybucja, obrót handlowy, zużycie i dostępność nie są obojętne z etycznego punktu widzenia i ostatecznie współkształtują kulturę społeczeństw, które dążą do zapewnienia sobie jak najlepszych warunków rozwoju. W perspektywie nauczania społecznego Kościoła energia nie może jednak być postrzegana wyłącznie jako zwykły towar, który jest przedmiotem wymiany rynkowej albo środkiem nacisku politycznego. Energia jest elementem stworzenia i jako taka stanowi dar Boga, który adresuje go do całej ludzkości, nie wyłączając przyszłych pokoleń. W tej perspektywie energia jest dobrem wspólnym, które powinno być sprawiedliwie i solidarnie dzielone między narody zmierzające do zrównoważonego rozwoju. Bp Mario Toso, omawiając dokument Papieskiej Rady Iustitia et Pax na temat energii we współczesnym kontekście socjokulturowym, odwołuje się do pojęcia odpowiedzialności ekologicznej i zwraca uwagę na konieczność zastosowania nowego paradygmatu 14

15 Społeczeństwo 2014 nr 2 w myśleniu o energii. Ten paradygmat, oprócz postulatów dotyczących dopuszczenia cnót obywatelskich do decyzji ekonomicznych i politycznych, wskazuje na potrzebę znalezienia instytucjonalnej drogi rozwiązania kwestii energii na poziomie międzynarodowym. Mogłoby to służyć wypracowaniu globalnej strategii energetycznej umożliwiającej wszystkim narodom korzystanie z energii dla potrzeb własnego rozwoju. Nasi czytelnicy nie powinni przeoczyć w tym numerze dokumentu końcowego 47. Tygodnia Społecznego Katolików Włoskich, który odbył się w Turynie i był poświęcony rodzinie. Wiele refleksji i postulatów w nim zawartych odnieść by można do naszego, polskiego kontekstu, który wykazuje zasadnicze podobieństwa do sytuacji we Włoszech. W obliczu trawiącego Europę wielowymiarowego kryzysu w obu krajach widać specyficzne napięcie między rodziną a sferą polityki. Widać to zwłaszcza na przykładzie dramatycznego kryzysu demograficznego: stał on się syntetyczną miarą zagubienia, z którym coraz częściej spoglądamy na naszą teraźniejszość i przyszłość. Dokument przypomina pewne podstawowe prawdy, których nie powinniśmy tracić z pola widzenia zwłaszcza w tym trudnym dla naszego kontynentu czasie. To właśnie uznanie i wspieranie rodziny w jej naturalnym kształcie jest najlepszym zabezpieczeniem praw osoby ludzkiej. Rodzina nie może być też uznawana za sprawę prywatną, gdyż architektura rodziny jest istotną częścią architektury miasta. Na tej podstawie autorzy dokumentu formułują postulaty dotyczące prawnego uznania rodzinyiróżnicypłciwjejobrębieorazreformysystemu podatkowego, który uwzględniałby szczególną rolę rodziny i służyłby przywróceniu prawdziwej wolności wychowania w myśl zasady, że szkoła jest dla tych, którzy siedzą w ławkach, a nie dla tych, którzy stoją za katedrą. 15

16 OD REDAKCJI Zbigniew Borowik Energia dobrem wspólnym ludzkości Na fundamentalną rolę rodziny zwraca też uwagę ks. Edward Sienkiewicz w swoim artykule poświęconym aktualności nauczania kard. Stefana Wyszyńskiego. Nasz autor przytacza wypowiedziane pół wieku temu prorocze słowa Prymasa Tysiąclecia o tym, do czego prowadzi podważanie roli rodziny: koniec rodziny to upadek społeczeństwa. Mało kto, tak jak ówczesny prymas Polski, przestrzegał Polaków przed groźbą kryzysu demograficznego. To prawdziwy dramat, że czarna wizja pustych kołysek i pustoszejących ulic ziszcza się w wolnej Polsce. Warto też zwrócić uwagę na artykuł z zakresu filozofii polityki, w którym Krzysztof Wroczyński stawia fundamentalne dla tej dyscypliny pytanie: czy wszystkie pojawiające się w ciągu dziejów polityczne projekty życia społecznego są równoważne i równowartościowe? Autor omawia dwie perspektywy filozoficzne obecne po dziś dzień w różnych teoriach społeczno-politycznych perspektywę sokratejsko-chrześcijańską oraz nowożytną, opartą na filozofii podmiotu. Choć perspektywy te nie są rozłączne i zwłaszcza dziś wzajemnie się przenikają, widać wyraźnie, która z nich może odpowiedzieć na najistotniejsze pytania stawiane przez człowieka zawsze, bez względu na czas i miejsce. 16

17 Społeczeństwo 2014 nr 2 Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła Claudio Gentili Dyrektor La Società Alberto Hurtado, jezuita kanonizowany przez Benedykta XVI, powtarzał: To życie jest nam dane po to, żebyśmy doszli do Chrystusa; śmierć po to, żebyśmy Go spotkali; wieczność żebyśmy Go posiadali. Dzisiaj właśnie w wieczności wyraża się najgłębszy sens kanonizacji Jana XXIII i Jana Pawła II, dokonanej w trakcie wspaniałego wydarzenia z 27 kwietnia na placu Świętego Piotra. Ci dwaj święci teraz tak możemy o nich powiedzieć w sposób decydujący oddziałali na historię NSK. Ci dwaj papieże starali się nieustannie, i nie bez trudności, wprowadzać wieczną Ewangelię w zmienny i coraz bardziej hałaśliwy bieg życia doczesnego. Ci dwaj papieże stawiali czoło wojnom, kryzysom dyplomatycznym, zewnętrznej i wewnętrznej krytyce kierowanej przeciw Kościołowi, utrzymując ciągle pewne napięcie ewangeliczne, otwarte i odważne, które towarzyszyło społeczeństwu bez mieszania się z nim, ale inspirując je po cichu i pomagając mu przetrwać kryzys antropologiczny, ujawniający się dziś w całym swoim dramatyzmie. Ci dwaj papieże, i to może jest najważniejsze, nie poddają się żadnym upraszczającym określeniom, jakiekolwiek by one były korzystne czy 17

18 18 OD REDAKCJI Claudio Gentili Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła nie. Ale nie ma wątpliwości co do tego, że ich magisterium dało ludzkości niezrównane świadectwo chrześcijańskiej miłości, konkretnej, prawdziwej i choć jest instytucją, najważniejszą instytucją Kościoła, nie dostosowało się nigdy do wymogów formy, protokołu, pustego słowa bez treści. Pieszczotliwy ton Jana XXIII w jego słynnej Mowie do księżyca z 1962 r. był wyrazem serdeczności wobec świata rozbijanego przez niechęci, nienawiść, nierówność. Słowa Jana Pawła II: Jeśli popełniam błąd, poprawcie mnie, wypowiedziane 16 lat później, były wyrazem pokory, prośbą o pomoc i towarzyszenie mu, skierowaną do ludu świeckiego, który właśnie dzięki II Soborowi Watykańskiemu rozpoznał (choć jeszcze do dziś nie w pełni) swoją fundamentalną rolę w Kościele. Ci dwaj papieże złączyli ręce i umysły, znak itreść,żebywypracowaćnsk,któranigdyniebyła żadną trzecią drogą między kapitalizmem a kolektywizmem, ale terenem do zatrzymania się, pokrzepienia, szczytem, z którego można oglądać świat bez dopuszczania do siebie jego zamieszania i sceptycyzmu. Ci dwaj papieże pozostawili nam wymagające dziedzictwo w swoich encyklikach społecznych: Mater et Magistra (1961), która po raz pierwszy zwraca się do wszystkich ludzi dobrej woli ; Pacem in terris (1963), która jako pierwszy dokument soborowy podejmuje temat pokoju dla zaznaczenia nowego stosunku między Kościołem a światem; Laborem exercens (1981), która stawia pracę w centrum koncepcji człowieka i krytykuje błędy ekonomizmu i materializmu; Sollicitudo rei socialis (1987), która przyniosła teologiczną interpretację i orientację ludzkiego rozwoju; wreszcie Centesimus annus (1991), która uwspółcześniła kwestię społeczną w 100 lat po Rerum novarum.

19 Społeczeństwo 2014 nr 2 Nie byłyby możliwe dziesiątki numerów La Società i Społeczeństwa bez tego głębokiego opracowania kulturowego, które znalazło swoje przełożenie w wielu dziełach chrześcijańskich i niechrześcijańskich, podejmujących w sposób konkretny kwestie pokoju, pracy, ekonomii, rodziny, finansów, spójności społecznej, współpracy między narodami, sprawiedliwości. Kultura i działanie społeczne w perspektywie zbawienia dla wszystkich to stanowiło NSK w rozumieniu tych dwu papieży. Jest to zobowiązujące dziedzictwo, które Benedykt i Franciszek umieli przyjąć. Dwaj święci papieże narodów otworzyli drzwi szpitali, więzienia, fawele, miejsca kultu innych religii. Nigdy nie ulegli żadnej wizji pesymistycznej i zamkniętej, choć zachowali swoją apostolską surowość. Pamiętny jest sprzeciw Jana XXIII wobec proroków nieszczęścia, którzy zawsze zapowiadają katastrofy, jakby rychło miał nastąpić koniec świata. Pamiętne jest oskarżenie Jana Pawła II przeciwko mafiosom: Nawróćcie się albo przyjdzie sąd Boży. Stosunek między świętymi papieżami a społeczeństwem nigdy nie był kompromisem: był to stosunek ciągłego słuchania, otwarcia i przebaczenia, ale też było w tym zdecydowane głoszenie Ewangelii i chrześcijańskiej tradycji w odniesieniu do każdego aspektu życia ludzkiego. Dzięki II Soborowi Watykańskiemu, którym Jan XXIII zadziwił świat, NSK ukazała całą swoją wartość jako nauczanie dla działania i rozeznania społecznego. Nie przypadkiem ojcowie soborowi zrezygnowali z używania nazwy doktryna społeczna : występuje ono tylko jeden raz, jakby przez przypadek w GS 76. Sobór wolał mówić o nauczaniu społecznym, gdyż pojęcie doktryny zawiera pewien aspekt niezmienności i statyczności, dlatego jest mniej przydatne do wyrażenia dynamiczności magisterium społecznego i jego ko- 19

20 20 OD REDAKCJI Claudio Gentili Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła niecznej ewolucji w związku z wydarzeniami w życiu społecznym. Zarzucając wyrażenie doktryna społeczna, ojcowie soborowi dokonali pewnego zwrotu w stosunku do tradycji, z zachowaniem jednak ciągłości nauczania. W praktyce sobór dopełnił innowację zapoczątkowaną przez Jana XXIII, który wprowadził do magisterium społecznego metodę indukcyjną. Tak więc kwestie społeczne ujmuje się w trzech terminach: widzieć, ocenić, działać. Tę metodę autorytatywnie sugeruje też KNSK 547. Spośród wielu nowości wprowadzonych przez Jana XXIII trzeba wymienić przerwanie zwyczaju podpisywania encyklik społecznych w rocznicę ogłoszenia RN; jest to znakiem skoncentrowania się na aktualności i na metodzie indukcyjnej. Natomiast Jan Paweł II mistyk, filozof, miłośnik teatru i poezji, wielki w łączeniu ludzi używał środków ze świata, ażeby wprowadzić naukę społeczną w łożysko wiary dojrzałej, która ma odwagę iść razem z rozumem i wolnością. Pamiętne jest jego przemówienie z 1979 r. w Puebla z okazji zgromadzenia biskupów latynoamerykańskich. Przywrócił wówczas legitymację NSK i wezwał do studiowania i stosowania tej nauki połączonej z preferencyjną opcją na rzecz ubogich. Jego polskie pochodzenie a Polska oparła się komunizmowi pozwoliło mu dostrzec ważność świadectwa i tożsamości, a zatem i myślenia. To ten papież pierwszy podniósł kwestię dwuznaczności modeli ekonomicznych opartych na błędnych podstawach antropologicznych (marksizm i kapitalizm) i obywających się bez transcendencji. Według Jana Pawła II rozum nie neguje transcendencji, a wolność nie neguje odpowiedzialności. Miał on integralną wizję stosunków ekonomicznych, otwartą na przedsiębiorstwo i na potrzebę globalizacji solidarności. W społeczeństwie coraz bardziej zdezorien-

21 Społeczeństwo 2014 nr 2 towanym przez technokrację walczył przeciwko absolutyzowaniu rozumu i zarazem przeciwko wykluczaniu go jako narzędzia poznania prawdy. Mniej znany jest tryptyk zostawiony nam przez Jana Pawła II, fundamentalny dla drogi Kościoła w trzecie tysiąclecie: są to encykliki Redemptor hominis (poświęcona Synowi), Dives in misericordia (poświęcona Bogu Ojcu) i Dominum et Vivificantem (poświęcona Duchowi Świętemu). Ten tryptyk kieruje encyklikami społecznymi polskiego papieża i pozwala widzieć w osobie ludzkiej centrum relacji społecznych i duchowych. Wbrew myśli nowoczesnej, która zagubiła związek podmiot-osoba i gorączkowo wdraża się do problemów ja-my, prywatne-publiczne, jednostka-społeczeństwo, święci papieże potwierdzają, że człowiek nie może wyrzec się siebie (prawda tożsamości) i nie może być sobą tylko sam (prawda relacji). W naszych czasach tożsamość i relacje mogą być wchłonięte przez rzeczywistość wirtualną, ujednolicenie zastępuje piękno różnicy, a natrętna ideologia gender (brana za ruch emancypacyjny) dąży do zburzenia sanktuarium obrazu Boga w ludzkiej parze mężczyzny i kobiety. Tam, gdzie człowiek jest zdezorientowany przez kosmiczny pesymizm proroków nieszczęścia i korupcję mafiosów hamujących integralny rozwój wspólnot, Jan XXIII i Jan Paweł II poświadczyli i potwierdzili istnienie rodziny ludzkiej, nastawionej na pokój i braterstwo, a także istnienie transcendencji przewyższającej opozycję między antropocentryzmem a teocentryzmem. Swoim przykładem ci święci papieże podarowali nam naukę społeczną bliską człowiekowi, stworzoną i wypracowaną dla człowieka nie żadną ideologię, ale myśl, nie pustą doktrynę, ale naukę moralną, antropologiczną i społeczną, oświeconą przez teologię. Jeśli Jan XXIII dał płodne zalążki 21

22 22 OD REDAKCJI Claudio Gentili Dwaj święci papieże nauki społecznej Kościoła NSK otwartej na człowieka jako człowieka, to Jan Paweł II kontynuował jego dzieło nie tylko przez zwyczajne głoszenie tej nauki, lecz także przez wprowadzanie jej w czyn. Jest to NSK zdolna mierzyć się z wielkimi przemianami społecznymi, takimi jak kres zimnej wojny, upadek komunizmu, kryzys naftowy, rozwój techniki. Jest to i pogłaskanie, i policzek dla zobojętniałych dzisiejszych katolików, które Benedykt z mądrością i Franciszek z pokorą nadal nam dają. Pogłaskanie i policzek dla katolików niedzielnych, którzy dali się uwieść i pogrążyć w barbarzyństwie przez sekularyzm, dla katolików chowających się w hierarchiach a niezdolnych wyjść ze swoich parafii, dla kryptokatolików, którzy wolą się ukrywać, jak też dla tych, którzy ograniczają się do wykrzykiwania swojego gniewu z dachów, nie bacząc na tych, co są pod nimi. Nie ma wątpliwości co do aktualności orędzia, które przyniósł nam historyczny dzień 27 kwietnia 2014 r. Kościół ma rozmaite oblicza, tak jak NSK, ale duch jest jeden. Kościół jest jak wielościan, powiedział Franciszek do uczestników III Festiwalu NSK. Obdarza on świat promieniem światła, które pozwala działać i nie dać się ogarnąć ciemnościom; stwarza zakątek ciepła, żeby można było się zregenerować, gdy będziemy zmrożeni (i przestraszeni) rzeczywistością; jest solidną podstawą do budowania społeczeństwa umiejącego leczyć rany, które samo sobie zadało. Miał wiarę i miał rację św. Jan XXIII, gdy z czułym zawierzeniem mówił: Jesteśmy wszyscy po trosze dziećmi potrzebującymi kierowania przez żywy głos tego, kto przedstawia nam naukę piękną i gotową. Miał rację i miał wiarę św. Jan Paweł II, gdy z mocą mówił: Duchowe macierzyństwo Kościoła realizuje się tylko w bólach i mękach rodzenia, czyli w ciągłym

23 Społeczeństwo 2014 nr 2 napięciu wobec mocy zła, które nadal przenikają świat i znaczą serca ludzi, opierając się Chrystusowi. Duma z bycia synami tych dwóch ojców jest żywa i zasadna. Powinna się ona przekształcić w inspirację do działania, w wolę przeciwstawienia się oferowanej przez współczesność grze na zniżkę, w wolę szukania łez do otarcia. Trzeba przy tym nie bać się powiedzieć komuś i usłyszeć samemu: Kochajmy się!. Taki jest sens wieczności, która wciąż i bez obaw wciela się w historię człowieka. Tłum. Tadeusz Żeleźnik 23

24 24

25 Prace badawcze Gianni Manzone Źródła, skutki i ocena współczesnego kryzysu Krzysztof Wroczyński Myślenie polityczne i filozofia Ks. Robert Nęcek Praca dziennikarza w świetle nauczania papieża Franciszka 25

26 DOKUMENTY Ojciec Święty Franciszek Przekaz w służbie kultury spotkania Przekaz w służbie kultury spotkania Orędzie na XLVIII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu 2014 r. Ojciec Święty Franciszek Drodzy Bracia i Siostry! Żyjemy dziś w świecie, który staje się coraz mniejszy i gdzie, w związku z tym, jak się wydaje, zbliżanie się osób do siebie powinno być łatwiejsze. Rozwój transportu i technologii przekazu zbliża nas do siebie, łącząc coraz bardziej, a globalizacja powoduje, że jesteśmy współzależni. Jednakże w łonie ludzkości utrzymują się podziały, niekiedy bardzo wyraźne. Na poziomie globalnym widzimy skandaliczną przepaść między luksusem, w jakim żyją najbogatsi, a nędzą najuboższych. Często wystarczy przejść się ulicami miasta, by zobaczyć kontrast między ludźmi żyjącymi na chodnikach i rzęsiście oświetlonymi wystawami sklepów. Tak bardzo przyzwyczailiśmy się do tego, że już nas to nie uderza. Świat cierpi na różnorodne formy wyłączenia, marginalizacji i ubóstwa; jak też z powodu konfliktów, w których mieszają się ze sobą przyczyny ekonomiczne, polityczne, ideologiczne i, niestety, również religijne. W tym świecie media mogą nam pomóc poczuć się bliżsi jedni drugich, tworząc odnowione poczucie jedności ludzkiej rodziny, które pobudza do solidarności i do poważnego zaangażowania na rzecz bardziej god- 110

27 Społeczeństwo 2014 nr 2 nego życia. Dobry przekaz pomaga nam zbliżać się do siebie i lepiej poznawać się wzajemnie, coraz bardziej jednoczyć. Dzielące nas mury mogą zostać obalone jedynie wówczas, gdy jesteśmy gotowi słuchać siebie nawzajem i uczyć się jedni od drugich. Potrzebujemy przezwyciężyć różnice przez takie formy dialogu, które pozwolą nam wzrastać we wzajemnym zrozumieniu i szacunku. Kultura spotkania wymaga, byśmy byli gotowi nie tylko dawać, ale również przyjmować od innych. Media mogą nam w tym pomóc, zwłaszcza dzisiaj, kiedy sieci komunikacji międzyludzkiej osiągnęły niezwykle wysoki poziom rozwoju. W szczególności internet stwarza ogromne możliwości spotkania i solidarności między wszystkimi, i jest to rzecz dobra, jest to dar Boga. Istnieją jednakże aspekty problematyczne: szybkość przekazu informacji przewyższa nasze zdolności refleksji i osądu i nie pozwala to na zrównoważone i poprawne wyrażanie samych siebie. Rozmaitość wyrażanych opinii może być postrzegana jako bogactwo, lecz możliwe jest również zamknięcie się w sferze informacji, które są zgodne z naszymi oczekiwaniami i poglądami, bądź też określonymi interesami politycznymi i ekonomicznymi. Świat środków przekazu może nam pomóc się rozwijać lub, przeciwnie, może nas dezorientować. Pragnienie korzystania z połączeń cyfrowych może spowodować oddalenie się od naszego bliźniego, od tego, kto żyje obok nas. Nie należy też zapominać o tym, że temu, kto z różnych powodów nie ma dostępu do mediów społecznościowych, grozi wykluczenie. Ograniczenia te są rzeczywiste, nie usprawiedliwiają jednak odrzucania mediów społecznościowych; przypominają nam raczej, że przekaz jest w ostatecznym rozrachunku bardziej zdobyczą ludzką niż tech- 111

28 112 DOKUMENTY Ojciec Święty Franciszek Przekaz w służbie kultury spotkania nologiczną. Co zatem pomaga nam w środowisku cyfrowym wzrastać w człowieczeństwie i coraz lepiej wzajemnie się rozumieć? Przede wszystkim musimy odkryć na nowo wartość rozwagi i spokoju. Wymaga to czasu i umiejętności wyciszenia się, by słuchać. Musimy także być cierpliwi, jeśli chcemy zrozumieć człowieka innego od nas: osoba wyraża w pełni samą siebie nie wtedy, kiedy jest po prostu tolerowana, lecz kiedy wie, że jest naprawdę zaakceptowana. Jeśli rzeczywiście chcemy słuchać innych, nauczymy się patrzeć na świat innymi oczami i doceniać bogactwo doświadczenia ludzkiego, które przejawia się w różnych kulturach i tradycjach. Lecz nauczymy się również lepiej cenić wielkie wartości zainspirowane przez chrześcijaństwo, takie jak postrzeganie człowieka jako osoby, małżeństwo i rodzina, rozróżnienie sfery religijnej i sfery politycznej, zasady solidarności i pomocniczości, i inne. Jak więc przekaz może służyć autentycznej kulturze spotkania? A dla nas, uczniów Pana, co znaczy spotkanie z innymi w świetle Ewangelii? Jak możemy, mimo wszystkich naszych ograniczeń i grzechów, naprawdę być sobie bliscy? Pytania te zawierają się w tym, o co pewnego dnia uczony w Prawie, a więc człowiek zajmujący się przekazem, zapytał Jezusa: A kto jest moim bliźnim? (Łk 10, 29). Pytanie to pomaga nam pojmować przekaz w kategoriach bliskości. Możemy postawić tę kwestię w następujący sposób: jak przejawia się bliskość w posługiwaniu się środkami przekazu i w nowym środowisku, stworzonym przez technologie cyfrowe? Odpowiedź znajduję w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie, która jest również przypowieścią o człowieku przekazu. Ten, kto przekazuje, staje się bowiem bliźnim. I miłosierny Samarytanin nie tylko zbliża się do na pół umarłego

29 Społeczeństwo 2014 nr 2 człowieka, którego widzi przy drodze, ale zajmuje się nim. Jezus odwraca perspektywę: nie chodzi o to, bym uznał, że drugi człowiek jest do mnie podobny, ale o to, żebym ja potrafił stać się podobny do niego. Przekazywać znaczy zatem uzmysławiać sobie, że jesteśmy istotami ludzkimi, dziećmi Boga. Lubię nazywać tę moc przekazu bliskością. Kiedy głównym celem przekazu jest nakłanianie do konsumpcji lub manipulowanie osobami, mamy do czynienia z brutalną agresją, podobną do tej, jakiej doświadczył człowiek pobity przez zbójców i porzucony na skraju drogi, jak czytamy w przypowieści. W nim lewita i kapłan nie widzą swojego bliźniego, lecz obcego, od którego lepiej trzymać się z daleka. Wowychczasachtym,cowarunkowałoichpostępowanie, były przepisy dotyczące rytualnej czystości. Dziś grozi nam, że pewne media tak nas uwarunkują, że nie będziemy dostrzegali naszego rzeczywistego bliźniego. Nie wystarcza przechadzać się po cyfrowych drogach, a więc po prostu połączyć się: trzeba, aby temu połączeniu towarzyszyło prawdziwe spotkanie. Nie możemy żyć sami, zamknięci w sobie. Potrzebujemy kochać i być kochanymi. Potrzebujemy czułości. Strategie komunikacyjne nie zapewniają piękna, dobroci i prawdy przekazu. Również świat mediów musi troszczyć się o ludzkość, powinien wyrażać czułość. Sieć cyfrowa może być miejscem bogatym w wartości ludzkie, nie siecią przewodów, lecz ludzkich osób. Neutralność mediów jest tylko pozorna: tylko ten, kto przekazuje w sposób odpowiedzialny, może być punktem odniesienia. Osobiste zaangażowanie jest podstawą wiarygodności człowieka przekazu. Właśnie dlatego chrześcijańskie świadectwo dzięki sieci może dotrzeć na egzystencjalne peryferie. 113

30 114 DOKUMENTY Ojciec Święty Franciszek Przekaz w służbie kultury spotkania Powtarzam często, że mając do wyboru Kościół poobijany, który wychodzi na ulice, i Kościół chory z powodu zamknięcia w kręgu własnych spraw, zdecydowanie wolę ten pierwszy. A chodzi o ulice, gdzie żyją ludzie, gdzie można do nich dotrzeć naprawdę i z czułością. Wśród tych dróg są również drogi cyfrowe, pełne ludzi, często zranionych: mężczyzn i kobiet szukających zbawienia lub nadziei. Również dzięki sieci przesłanie chrześcijańskie może docierać aż po krańce ziemi (Dz 1, 8). Otworzyć drzwi kościołów znaczy również otworzyć je na świat cyfrowy, zarówno po to, by ludzie wchodzili, niezależnie od tego, jakie są ich warunki życia, jak i po to, by Ewangelia mogła przekraczać próg świątyni i wychodzić wszystkim naprzeciw. Jesteśmy powołani do dawania świadectwa o Kościele, który ma być domem wszystkich. Czy potrafimy przekazywać oblicze takiego Kościoła? Przekaz przyczynia się do nadawania kształtu misyjnemu powołaniu całego Kościoła, a sieci społecznościowe stanowią dziś jedno z miejsc, w których można żyć tym powołaniem do odkrywania piękna wiary, piękna spotkania z Chrystusem. Również w kontekście przekazu potrzebny jest Kościół, który potrafi rozgrzać, rozpalić serce. Chrześcijańskiego świadectwa nie daje się przez bombardowanie treściami religijnymi, lecz przez chęć dawania siebie innym przez gotowość do cierpliwego i naznaczonego szacunkiem zainteresowania się ich pytaniami i wątpliwościami na drodze poszukiwania prawdy i sensu ludzkiego istnienia (Benedykt XVI, Orędzie na XLVII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu 2013 r.). Pomyślmy o epizodzie, w którym występują uczniowie z Emaus. Trzeba umieć włączyć się w dialog ze współczesnymi mężczyznami i kobietami, by zrozumieć ich oczekiwania, wątpliwości, nadzieje i głosić im Ewangelię, a więc Jezusa Chrys-

31 Społeczeństwo 2014 nr 2 tusa, Boga, który stał się człowiekiem, umarł i zmartwychwstał, by uwolnić nas od grzechu i od śmierci. To wyzwanie wymaga głębi, uważnego podejścia do życia, duchowej wrażliwości. Prowadzić dialog oznacza być przekonanym, że druga osoba ma coś wartościowego do powiedzenia, otworzyć się na jej punkt widzenia, jej propozycje. Prowadzenie dialogu nie oznacza rezygnowania z własnych idei i tradycji, lecz z utrzymywania, że są one jedyne i absolutne. Obraz miłosiernego Samarytanina, który opatruje rany pobitego człowieka, polewając je oliwą i winem, niech będzie dla nas inspiracją. Niech nasz przekaz będzie pachnącym olejkiem, uśmierzającym ból, i rozweselającym winem. Niech nasze światło nie będzie wynikiem zabiegów kosmetycznych, bądź efektów specjalnych, ale naszego stawania się pełnymi miłości i czułości bliźnimi poranionych osób, które spotykamy na drodze. Nie bójcie się zamieszkać w świecie cyfrowym. Wrażliwość i obecność Kościoła w świecie przekazu są ważne, aby prowadzić dialog z dzisiejszym człowiekiem i prowadzić go na spotkanie z Chrystusem: Kościoła, który towarzyszy w drodze i potrafi iść ze wszystkimi. W tym kontekście rewolucja w dziedzinie środków przekazu i informacji jest wielkim i pasjonującymwyzwaniem,którewymagaświeżejenergiiinowej wyobraźni, by przekazywać innym piękno Boga. Watykan, 24 stycznia 2014 r., wspomnienie św. Franciszka Salezego Źródło: L Osservatore Romano, wyd. polskie, 35 (2014), nr 2, ss

32 DOKUMENTY Ojciec Święty Franciszek Najcięższą chorobą Najcięższą chorobą, na jaką są narażone osoby starsze, jest opuszczenie Przesłanie z okazji 20-lecia Papieskiej Akademii Pro Vita Ojciec Święty Franciszek Czcigodny Brat Biskup Carrasco de Paula, Prezes Papieskiej Akademii Pro Vita Przesyłam serdeczne pozdrowienia Księdzu Biskupowi, Księżom Kardynałom i wszystkim Uczestnikom zgromadzenia ogólnego Papieskiej Akademii Pro Vita z okazji 20. rocznicy jej utworzenia. W tych okolicznościach nasza pełna wdzięczności myśl kieruje się ku bł. Janowi Pawłowi II, który ustanowił tę Akademię, jak również ku prezesom, którzy kierowali rozwojem jej działalności, oraz ku wszystkim, którzy w każdej części świata współpracują w jej misji. Szczególnym zadaniem Akademii, sformułowanym w motu proprio Vitae mysterium, jest studiowanie podstawowych problemów biomedycyny i prawa, mających znaczenie dla promocji i obrony życia, zwłaszcza w ich bezpośrednim powiązaniu z chrześcijańską moralnością i wskazaniami Magisterium Kościoła, a także szerzenie wiedzy o nich i formacja w tej dziedzinie (nr 4). Tak więc stawiacie sobie za cel uświadamianie ludziom dobrej woli, że nauka i technika, oddane na służbę osoby 116

33 Społeczeństwo 2014 nr 2 ludzkiej i jej podstawowych praw, przyczyniają się do integralnego dobra człowieka. Tematem waszych prac w tych dniach jest Starzenie się i niepełnosprawność. Jest to kwestia wielce aktualna, która bardzo leży na sercu Kościołowi. W istocie, w naszych społeczeństwach obserwuje się bezwzględne panowanie logiki ekonomicznej, która wyklucza, a niekiedy zabija, i której ofiarami pada dziś bardzo wielu ludzi, poczynając od osób w podeszłym wieku. Daliśmy początek kulturze «odrzucenia», którą wręcz się promuje. Nie chodzi już tylko o zjawisko wyzysku i ucisku, ale o coś nowego: przez wykluczenie zraniona jest w samej swej istocie przynależność do społeczeństwa, w którym człowiek żyje, ponieważ nie jesteśmy w nim nawet na samym dole, na peryferiach czy pozbawieni władzy, ale poza nim. Wykluczeni nie są «wyzyskiwani», ale są odrzuceni, są «niepotrzebnymi resztkami» (Evangelii gaudium, 53). Socjodemograficzna sytuacja starzenia się ujawnia wyraźnie to wykluczanie osoby starszej, zwłaszcza gdy jest chora, niepełnosprawna bądź z jakiegokolwiek powodu słaba. Zapomina się w istocie zbyt często, że relacje między ludźmi są zawsze relacjami wzajemnej zależności, co przejawia się w różnym stopniu w życiu osoby, a w większej mierze staje się widoczne w kondycji starości, choroby, niesprawności, ogólnie cierpienia. A to wymaga, aby w relacjach międzyludzkich, jak również w relacjach wspólnotowych świadczona była niezbędna pomoc, aby starać się odpowiedzieć na potrzebę, jaką dana osoba ujawnia w danej chwili. U podłoża dyskryminacji i wykluczeń jest jednak kwestia antropologiczna: ile wart jest człowiek i na czym opiera się ta jego wartość. Zdrowie jest niewątpliwie ważną wartością, ale nie decyduje o wartości osoby. Ponadto zdrowie nie jest samo w sobie gwarancją szczęścia, 117

34 118 DOKUMENTY Ojciec Święty Franciszek Najcięższą chorobą które w istocie może istnieć również w sytuacji kruchego zdrowia. Pełnia, do której dąży każde ludzkie życie, nie jest w sprzeczności z kondycją choroby i cierpienia. Dlatego brak zdrowia i niepełnosprawność nie są nigdy słusznym powodem do tego, by wykluczyć czy, co gorsza, wyeliminować daną osobę; a najpoważniejszym rodzajem utraty, na jaką są narażone osoby starsze, nie jest osłabienie organizmu czy niesprawność, która może być tego konsekwencją, ale opuszczenie, wykluczenie, pozbawienie miłości. Nauczycielką otwartości i solidarności jest właśnie rodzina: to w rodzinie wychowanie w istotny sposób opiera się na relacjach solidarności; w rodzinie można się nauczyć, że utrata zdrowia nie jest powodem do dyskryminowania niektórych istnień ludzkich; rodzina uczy, jak nie popaść w indywidualizm, i zachowywania równowagi między ja a my. To w niej zaopiekowanie się staje się fundamentem egzystencji ludzkiej i postawą moralną, którą należy upowszechniać poprzez wartości zaangażowania i solidarności. Świadectwo rodziny nabiera decydującego znaczenia wobec całego społeczeństwa dla potwierdzenia znaczenia osoby w podeszłym wieku jako podmiotu wspólnoty, który ma swoją misję do wypełnienia i tylko na pozór bierze, niczego nie dając. Za każdym razem, gdy staramy się odczytywać znaki czasu w aktualnej rzeczywistości, wypada słuchać młodych i starszych. Jedni i drudzy są nadzieją narodów. Starsi wnoszą pamięć i mądrość doświadczenia, która zachęca, by głupio nie powtarzać tych samych błędów z przeszłości (tamże, 108). Społeczeństwo jest prawdziwie otwarte na życie, kiedy uznaje, że jest ono cenne również w wieku starszym, w sytuacji niepełnosprawności, w poważnej chorobie, a nawet wtedy, gdy gaśnie; kiedy poucza,

35 Społeczeństwo 2014 nr 2 że powołanie do realizacji człowieka nie wyklucza cierpienia, co więcej, uczy postrzegania osoby chorej i cierpiącej jako daru dla całej wspólnoty, obecności, która odwołuje się do solidarności i odpowiedzialności. To jest właśnie Ewangelia życia, którą winniście szerzyć, wykorzystując waszą kompetencję naukową i zawodową oraz wspierani przez łaskę. Drodzy przyjaciele, błogosławię pracy Akademii Pro Vita, często uciążliwej, bowiem wymagającej pójścia pod prąd, zawsze cennej, ponieważ dbającej o to, by łączyć rygor naukowy z poszanowaniem osoby ludzkiej. Miałem okazję to stwierdzić, zapoznając się z waszą działalnością i waszymi publikacjami; i życzę wam, abyście tego samego ducha zachowali na przyszłość w waszej służbie Kościołowi i całej rodzinie ludzkiej. Niech Pan wam błogosławi, a Matka Boża niech zawsze ma was w swojej opiece. Watykan, 19 lutego 2014 r. Źródło: L Osservatore Romano, wyd. polskie, 35 (2014), nr 3-4, ss

36 DOKUMENTY Komitet Naukowo-Organizacyjny TSKW Rodzina stanowi różnicę Rodzina stanowi różnicę dla przyszłości, miasta i polityki Dokument końcowy 47. Tygodnia Społecznego Katolików Włoskich Komitet Naukowo-Organizacyjny Tygodni Społecznych Katolików Włoskich Zaangażowanie i nadzieja 1. Podsumowanie obrad 47. Tygodnia Społecznego Katolików Włoskich 1 (TSKW) to zadanie szczególnie angażujące. Z pewnością istnieją trudności zagadnienia i bogactwo wniosków, ale tak jest zawsze. W tym jednak przypadku sprawę dodatkowo utrudnia fakt, że kontekst społeczny i kościelny, w którym toczyły się obrady, w całkiem specjalny sposób wpłynął na ich przebieg. Tygodnie Społeczne Katolików Włoskich w różnych okresach historycznych były opatrznościowe i cenne, a są takie jeszcze do dziś 2 napisał papież Franciszek w swoim przesłaniu do uczestników TSKW. Każdy, kto w tamtych dniach zasiadał do obrad, wiedział, że pierwsza część przytoczonego zdania jest bez wątpienia prawdziwa, żeby zaś prawdziwa była również druga, trzeba było pracować z zaangażowaniem, nie odsuwając ani nie zapominając towarzyszących nam trudności, przeszkód i obaw, ale także różnorakich nadziei. W swoim przesłaniu Papież napisał także: Nie możemy ignoro- 120

37 Społeczeństwo 2014 nr 2 wać cierpienia tak wielu rodzin, spowodowanego przez brak pracy, problem mieszkania, praktyczną niemożność swobodnego dokonywania wyborów co do kształcenia; cierpienia spowodowanego także konfliktami w łonie samych rodzin, porażkami w życiu małżeńskim i rodzinnym, przemocą, która niestety zagnieżdża się i wyrządza szkody także w naszych domach 3. W duchu papieskiego przesłania uczestnicy 47. TSKW w imieniu całego Kościoła włoskiego chcieli przede wszystkim stanąć obok rodzin i wszystkich ich cierpień, nie w roztargnieniu jak kapłan i lewita z przypowieści ewangelicznej (zob. Łk 10, 25-37), lecz z sercem dobrego Samarytanina. Chcieli zachęcić wszystkich do zatroszczenia się o rodzinę, ponieważ zajmować się rodziną to znaczy zajmować się jednym z głównych filarów dobra wspólnego całej społeczności (por. GS 47). W nowym kryzysie 2. Włoscy katolicy dobrze wiedzą, że nie jest to czas normalny ani w życiu kraju, ani w życiu Kościoła, ani zwłaszcza w życiu rodzin. Zebrani w Turynie mieli tego jasną świadomość. Nie pozostała ona za drzwiami, lecz nadawała kierunek rozeznaniu, czyniąc je rzetelnym, prawdziwym. Tylko ci, którzy poznali sytuację Włoch pod koniec II wojny światowej, pamiętają kryzys społeczny i obywatelski gorszy od obecnego. Toteż dla większej części ludności Włoch lata, które obecnie przeżywamy a jest ich już niemało mają oblicze bardzo surowe, dotąd nieznane i nieprzeniknione. Zgromadzeni w Turynie nie analizowali i nie relacjonowali tego wszystkiego z dystansem ekspertów, lecz sami to przeżywali, tak samo jak większość tych, którzy pozostali w domu. 121

38 122 DOKUMENTY Komitet Naukowo-Organizacyjny TSKW Rodzina stanowi różnicę Kryzys ciężki, rozległy i głęboki 3. Wszyscy wiedzą o spadku produkcji, handlu i konsumpcji, kryzysie instytucji finansowych i drastycznej redukcji dochodów, którymi mogą rozporządzać rodziny i przedsiębiorstwa. Do tego dochodzi wzrost opodatkowania, i tak już nadmiernie wysokiego, z którego żyje aparat państwowy, przyczyniający się do dobra wspólnego coraz mniej skutecznie i coraz mniej wydajnie, a także gęstniejąca sieć pasożytniczego asystencjalizmu. Ci, którzy badają te procesy w sposób bardziej analityczny, odnoszą jeszcze gorsze wrażenie. Poprawa, jeśli nastąpi, będzie wymagała długiego czasu i wielkich poświęceń. Włoskie problemy strukturalne, które jeszcze pogorszyły oddziaływanie globalnego kryzysu widocznego od 2008 r. na wspólnotę narodową, nie znalazły dotąd odpowiedzi albo wręcz się pogłębiły. Jeżeli weźmiemy też pod uwagę to, czego naucza Kościół o wartości pracy dla człowieka, to staje się jasne, że opisany właśnie w aspekcie ekonomicznym kryzys jest też bezpośrednio kryzysem godności i wolności. Stwierdzenie, że kryzys jest nie tylko gospodarczy, lecz także społeczny, kulturowy i moralny, nie oznacza bynajmniej przesuwania problemu ani zmiany spojrzenia. To znaczy natomiast, że patrzymy wprost na rzeczywistość i uznajemy coś, o czym wiedzą przede wszystkim ekonomiści, mianowicie że procesy gospodarcze, zwłaszcza dzisiejsze, w żadnym razie nie przebiegają samoistnie, lecz są tylko kluczowym i bardzo delikatnym elementem skomplikowanego splotu życia jednostek z losami społeczności. Kto więc patrzy na współczesność w perspektywie nauczania społecznego Kościoła tego, które zostało odnowione przez II Sobór Watykański i pogłębione