KWARTALNIK WYDAWANY PRZEZ MEDICUS MUNDI POLAND

Transkrypt

1 ISSN X MEDICUS MUNDI KWARTALNIK WYDAWANY PRZEZ MEDICUS MUNDI POLAND PRZEZNACZONY DLA OS B ZAINTERESOWANYCH PROBLEMAMI MEDYCZNYMI WCHODZ CYMI W ZAKRES TZW. MEDYCYNY TROPIKALNEJ I ìinternational HEALTHî, ZE SZCZEG LNYM UWZGL DNIENIEM POTRZEB MISYJNYCH OåRODK W MEDYCZNYCH MAJ 2002 Nr 5 (rok II) Od Redakcji Oddajemy do druku piπty zeszyt Medicus Mundi Polonia. Z uwagi na 10-tπ rocznicí powstania Fundacji i zwiíkszone zapotrzebowanie ze strony czytelnikûw zeszyt 5 jest drukowany w zwiíkszonym nak adzie egzemplarzy. Kwartalnik nadal otrzymujπ instytucje odpowiedzialne za misje, zakony misyjne, oko o 50 oúrodkûw misyjnych za granicπ, z ktûrymi bliøej wspû pracujemy, kilkuset naszych by ych kursantûw, uczestnikûw kursûw nt. ochrony zdrowia w Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie i w Akademii Medycznej w Poznaniu. Redakcja prosi o zg aszanie instytucji i osûb, ktûre mogπ byê zainteresowane otrzymywaniem kwartalnika. Osoby, ktûre juø otrzymujπ Medicus Mundi Polonia proszone sπ o uwagi odnoúnie tematûw i problemûw poruszanych na amach czasopisma. Dπøymy do tego, aby spe nia on oczekiwania czytelnikûw. Z drugiej strony koszt wydawania Medicus Mundi Polonia i jego wysy ki jest niema ym obciπøeniem finansowym Fundacji. Stπd gorπca proúba do osûb, ktûre otrzymujπ Medicus Mundi Polonia ñ prosimy na za πczonej kartce pocztowej powiadomiê nas czy mamy kontynuowaê wysy kí kwartalnika. Nadal nie wyznaczamy ceny za prenumeratí, ale proszí nie zapominaê, øe konto bankowe Fundacji jest otwarte. Do tej pory zajmowaliúmy sií najwaøniejszymi problemami zdrowotnymi na misjach: HIV, malaria, gruülica. Dzisiaj przedstawiamy jako temat wiodπcy choroby skûry w tropiku. W przygotowaniu sπ choroby psychiczne, opieka nad matkπ i dzieckiem oraz niektûre waøniejsze choroby zakaüne. BÍdziemy kontynuowaê rûwnieø omawianie spraw dotyczπcych sprawowania opieki medycznej w oúrodkach misyjnych, ktûre omawiane sπ W numerze: Aktualności z kraju, ze Światowej Organizacji Zdrowia 2 z ośrodków misyjnych 3 Choroby zakaźne i pasożytnicze powracają... 4 HIV/AIDS narasta we Wschodniej Europie... 4 Choroby skóry w tropiku 5 czísto na konferencjach Papieskiego Biura ds. Zdrowia w Watykanie, åwiatowej Organizacji Zdrowia w Genewie, Medicus Mundi International w Brukseli. Zaglπdamy teø do publikacji åwiatowej Rady Koúcio Ûw (World Council of Churches, WCC) w Genewie i Niemieckiego Instytutu ds. Misji Medycznych (DIFƒM) w T bingen. Redakcji zaleøy na tym, aby spoglπdaê na sprawy dotyczπce pos ugi leczniczej na misjach z moøliwie jak najszerszej perspektywy i w duchu dialogu ekumenicznego i miídzyreligijnego. Pos uga lecznicza nie moøe stawiaê barier religijnych, rasowych, kulturowych czy politycznych. Jeszcze raz prosimy o uwagi nt. kwartalnika. Zamierzamy kontaktowaê sií regularnie co 3 miesiπce. Dla tych osûb, ktûre nie majπ czasu lub zwyczaju czytaê wstípûw od Redakcji, podajemy w skrûcie najwaøniejsze nasze øyczenia i proúby. Redakcja Medicus Mundi Polonia prosi uprzejmie o: ï zg aszanie osûb, ktûre mogπ byê zainteresowane otrzymywaniem kwartalnika, ï potwierdzenie na za πczonej kartce pocztowej chíci otrzymywania kwartalnika, ï partycypowanie, w miarí moønoúci, w kosztach jego druku i wysy ania, ï nadsy anie uwag dotyczπcych treúci kwartalnika, tak aby spe nia on w jak najszerszym zakresie oczekiwania osûb pracujπcych na misjach lub przygotowujπcych sií do tego zadania, ï podawanie nowego adresu w przypadku jego zmiany. Oddajπc do rπk czytelnikûw piπty zeszyt Medicus Mundi Polonia Redakcja liczy na bliøszy kontakt z czytelnikami. CHOROBY SKÓRY Szkolenie: kursy, kongresy i konferencje 10 Posługa lecznicza Kościoła lat Fundacji Pomocy Humanitarnej Redemptoris Missio 12 Fundacja Pomocy Humanitarnej Redemptoris Missioª Medicus Mundi Poland Biuro Fundacji: Akademia Medyczna, ul. Dπbrowskiego 79, p. 503, Kolegium Prof. Adama Wrzoska, PoznaÒ, tel wew.195, fax ; medicus@eucalyptus.usoms.poznan.pl Centrum Wolontariatu Fundacji: ul. Grunwaldzka 89, PoznaÒ, tel Konto bankowe: Bank Zachodni SA, I Oddzia w Poznaniu nr rachunku

2 strona 2 Z KRAJU Medicus Mundi Polonia AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI OgÛlnopolski Kongres Misyjny ZakonÛw i ZgromadzeÒ odbídzie sií w GdaÒsku w maju i w czerwcu 2002 z bardzo bogatym programem (patrz: Medicus Mundi Polonia zeszyt 4). Fundacja ìredemptoris Missioî bierze udzia w nastípujπcych czíúciach programu: ï maja 2002 ñ Sesja naukowa w Uniwersytecie GdaÒskim, ï ï ï ï ï 1 czerwca 2002 ñ DzieÒ misyjny dzieci 9-16 czerwca 2002 ñ Spotkania problemowe w koúcio ach GdaÒska, 15 czerwca 2002 ñ OgÛlnodiecezjalny festyn misyjny, 16 czerwca 2002 ñ Charytatywny koncert misyjny, kwiecieò-paüdziernik 2002 ñ Wystawy misyjno-etnograficzne. Bliøsze informacje osiπgalne sπ w Sekretariacie OgÛlnopolskiego Kongresu Misyjnego ZgromadzeÒ i ZakonÛw. Kuria Metropolitalna GdaÒsk, ul. CystersÛw 15, GdaÒsk, tel , fax , kuria@gsd.gda.pl Z inicjatywy Fundacji zorganizowana zosta- a w dniach 14 marca ñ 16 kwietnia 2002 r. wyprawa 6 chirurgûw Akademii Medycznej w Poznaniu do Republiki årodkowej Afryki. SzczegÛ y o ìoperacji Bangassu, 2002î w nastípnym numerze Medicus Mundi Polonia. ZE ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA (WHO) Co hamuje postíp w realizacji idei ìzdrowie dla wszystkichî? Od Redakcji: Dr Ala Alwan, dyrektor Management of Noncommunicable Diseases, WHO Genewa i Dr P. Hornby z Centre of Planning and Management, Keele University, UK opublikowali interesujπcy artyku w Bull. WHO 2002, 80 (1) 56 pt. ìthe implications of health sector reform for human resources developmentî. Pewne uwagi zawarte w tym artykule dotyczπ rûwnieø naszego kraju. Zdaniem autorûw, w wielu krajach wschodniego úrûdziemnomorskiego rejonu WHO, mimo pewnych postípûw w ochronie zdrowia, nie osiπgniíto zamierzonego ìzdrowia dla wszystkichî. Na przeszkodzie w wielu krajach stoi g Ûwnie brak adaptacji tradycyjnego systemu opieki zdrowotnej do nowoczesnych wymagaò. Potrzebne sπ reformy narodowych programûw ochrony zdrowia oraz bardziej aktywne zaangaøowanie sií w ich realizacjí towarzystw naukowych i instytucji akademickich oraz menadøerûw s uøby zdrowia. Autorzy wymieniajπ trudnoúci w nastípujπcej kolejnoúci: 1. Brak narodowego programu rozwoju sektora zdrowia. 2. Nie ma warunkûw wstípnych dla rozwoju kadry medycznej. Dane nt. zasobûw osobowych sπ niekompletne, nierzeczywiste lub zbierane tylko dla potrzeb administracyjnych. Na zbieranie danych brak pieniídzy lub odczuwany jest niedostatek mechanizmûw koordynacji i wspû pracy miídzy instytucjami przygotowujπcymi kadry. 3. Programy nauczania w akademickich instytucjach krajowych sπ dalekie od potrzeb krajowych. Programy sπ opracowywane bez uwzglídniania potrzeb rozwoju krajowej s uøby zdrowia, intencji osûb dbajπcych o taki program i oczekiwaò spo ecznych. Edukacja akademicka czísto ogranicza sií do nauczania opieki klinicznej bez uwzglídniania dzia aò prewencyjnych i organizowania opieki medycznej w okreúlonych spo ecznoúciach. Brak podstawowego przygotowania w zakresie organizacji s uøby zdrowia. 4. Polityka naboru studentûw jest nierealistyczna. Pozwala ona na przyjmowanie liczby studentûw, ktûra jest albo zbyt wysoka jak na moøliwoúci uczelni, albo zbyt niska w porûwnaniu do kosztu prowadzenia uczelni. Ma to negatywny wp yw na jakoúê nauczania oraz przygotowanie i kompetencje studentûw. 5. Za ma o uwagi przyk ada sií do ciπg oúci szkolenia (podyplomowego). Przez to przygotowanie personelu jest niedostateczne lub nie odpowiadajπce potrzebom. Prowadzi to czísto do nieodpowiedniego rozmieszczenia moøliwoúci szkolenia wobec istniejπcych potrzeb oraz niedostatecznego poziomu szkolenia przez brak nadzoru merytorycznego i finansowego. Towarzyszy temu brak akredytacji lub licencjonowania pracownikûw s uøby zdrowia. (dokoòczenie na str. 4) Medicus Mundi Polonia Kwartalnik Fundacji Pomocy Humanitarnej ìredemptoris Missioî i Medicus Mundi Poland Redaktor: Prof. zw. em. Zbigniew Paw owski, DTMH. Sekretarz Redakcji: Lek. med. Norbert Rehlis, HCMTC, prezes Fundacji Rada Redakcyjna: Ks. Ambroøy Andrzejak (PoznaÒ), Dr h.c. Wanda B eòska (PoznaÒ), Dr Miros awa GÛra (Zambia), Ks. lek. med. Jan Jaworski (PNG), Dr Anita Magowska (PoznaÒ), Dr Wanda Marczak-Malczewska (Zakopane), Mgr Aniela Piotrowicz (PoznaÒ), Lek. med. Rafa Sadowski (KrakÛw), Dr hab. Jerzy Stefaniak (PoznaÒ, przewodniczπcy), Dr Edgar Widmer (Thalwil, Szwajcaria). Wydawca i dystrybucja: Fundacja Pomocy Humanitarnej ìredemptoris Missioî ñ Medicus Mundi Poland, pokûj 503, Kolegium Prof. Adama Wrzoska, Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego, ul. Dπbrowskiego 79, PoznaÒ, tel w. 195, faks , medicus@eucalyptus.usoms.poznan.pl. Adres Redakcji: Klinika ChorÛb Pasoøytniczych i Tropikalnych Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Dr hab. Jerzy Stefaniak, ul. Przybyszewskiego 49, PoznaÒ, telefon , faks , medtrop@mp.pl. Prenumerata: Celem regularnego otrzymywania Medicus Mundi Polonia osoby zainteresowane proszone sπ o kontakt z Biurem Fundacji. Sumy przes ane na konto Fundacji na za πczonym przekazie lub przekazane bezpoúrednio na rachunek Fundacji w Banku Zachodnim S.A., I Oddzia w Poznaniu, nr r-ku , pozwolπ na terminowe przygotowywanie i wysy kí kwartalnika bez wiíkszego uszczuplania skromnych zasobûw finansowych Fundacji. Przygotowanie: Wydawnictwo Kontekst, PoznaÒ. wyd_kontekst@poczta.onet.pl Nak ad: 1500 egz.

3 Nr 5 (rok II) maj 2002 strona 3 AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI Z OŚRODKÓW MISYJNYCH Od Redakcji: Ksiπdz Jan Jaworski, lek. med., pracujπcy od lat w szpitalu w Kundiawie (Papua Nowa Gwinea ñ PNG) przedstawia czytelnikom MMP interesujπcy obraz dzia alnoúci tamtejszego szpitala. Zasz y tam duøe zmiany i ñ jak Prof. Z. Paw owski wûwczas zaobserwowa ñ dla pomiarûw títna pielígniarz obchodzi pacjentûw z duøym zegarem wiszπcym zdejmowanym ze úciany. WspÛ praca Akademii Medycznej z oúrodkami medycznymi w PNG otwiera moøliwoúci pracy w tym egzotycznym kraju. Bliøszych informacji udziela Fundacja. Kundiawa leøy w samym centrum Papui Nowej Gwinei i w sercu pasma gûrskiego Bismarka, jakie ciπgnie sií w poprzek úrodkowej czíúci wyspy. Po oøona jest na wysokoúci 1500 m n.p.m. i otoczona grzbietami gûrskimi dochodzπcymi do m wysokoúci. Leøy ona w prowincji Simbu, ktûra ma klimat umiarkowany, uwaøany za jeden z najlepszych w úwiecie. Miasteczko Kundiawa jest po πczone drogπ asfaltowπ z sπsiednimi wiíkszymi miastami na zachodzie z Mt. Hagen ( mieszkaòcûw) i na wschodzie z Gorokπ ( mieszkaòcûw); oba miasta sπ oddalone o oko o 100 km. W mieúcie, ktûre jest stolicπ prowincji Simbu, jest lπdowisko dla samolotûw, zapewniajπce po πczenie ze stolicπ kraju w Port Moresby 4-5 razy w tygodniu. Sama Kundiawa jest ma ym miasteczkiem z oko o mieszkaòcûw, jednakøe co drugi czwartek lub piπtek rozrasta sií 3 lub 4-krotnie, gdyø sπ to dni wyp aty wynagrodzenia dla urzídnikûw (m.in. nauczycieli) z niekiedy z doúê odleg ych terenûw prowincji. Jest zwyczajem, øe ten, ktûry otrzymuje wyp atí, dzieli sií niπ ñ niekiedy w po owie ñ ze swymi wspû plemieòcami. Nie jest to bezzasadne, gdyø urzídnik w ten sposûb zwiπzany jest ze swoim plemieniem, ktûre niekiedy pe ni rolí kasy zapomogowopoøyczkowej. Bez oparcia o swoje plemií ìurzídnikî i jego rodzina nie posiadajπ øadnego zabezpieczenia i mogπ staê sií ofiarami wojny miídzyszczepowej, a takie sií jeszcze zdarzajπ. Kundiawa jako stolica prowincji posiada urzπd miejski i prowincjonalny, ktûrym rzπdzi gubernator, bídπcy jednoczeúnie cz onkiem parlamentu PNG. Miasto posiada posterunek policji, urzπd pocztowy, bank, liczne sklepy i hurtownie. Szpital w Kundiawie jest najwiíkszπ instytucjπ w mieúcie, zatrudniajπcπ oko o 190 osûb, w tym 130 pielígniarek. Obecny szpital powsta z dotacji rzπdu japoòskiego (16 mln dolarûw) w roku Szpital liczy 210 Ûøek i ma cztery podstawowe oddzia y. Oddzia wewnítrzny, z pododdzia ami gruüliczym i zakaünym, ma 70 Ûøek i jednego ordynatora. Oddzia chirurgiczny posiada 70 Ûøek i 2-3 lekarzy. Oddzia ginekologiczno-po oøniczy z 35 Ûøkami ma jednego lekarza. Oddzia pediatryczny z 35 Ûøkami jest prowadzony przez jednego lub dwûch lekarzy. OgÛ em pracuje 5-6 lekarzy w szpitalu majπcym pod opiekπ rejon zamieszka y przez mieszkaòcûw. Kaødy lekarz w ramach swojej specjalnoúci jest zobowiπzany do zabezpieczenia chorych, tak w izbie przyjíê, jak i w przychodni. Biorπc pod uwagí ogûlny brak lekarzy, zakres ich dzia ania w ramach kaødej specjalnoúci jest znacznie poszerzony, a moøliwoúci diagnostyczne i konsultacyjne poza Kundiawπ ograniczone. Z badaò diagnostycznych moøna wykonaê: ogûlne badanie krwi z rozmazem, odczyn opadania krwinek, podstawowe badanie moczu i badanie ka u na obecnoúê pasoøytûw, posiewy bakteryjne dla okreúlenia opornoúci na antybiotyki, testy w kierunku gruülicy, malarii, ki y i HIV. Szpital posiada dwa stacjonarne i trzy przenoúne aparaty rentgenowskie, w tym jeden do badania úrûdoperacyjnego oraz 3 przenoúne aparaty ultrasonograficzne, w tym dwie Aloki 500 z sondami 3,5 MHz, jednπ sondπ 7,5 MHz i jednπ sondπ dopochwowπ. Ponadto w wyposaøeniu szpitala sπ jeden kolonoskop, gastroskop z monitorem oraz laparoskop operacyjny. Przy podejrzeniu o czístego w tym rejonie raka szyjki macicy wykonuje sií badanie kolposkopowe; nie ma moøliwoúci wykonywania badania cytologicznego. Mimo øe istniejπ podstawowe moøliwoúci diagnostyczne, to uciπøliwy dla lekarzy jest fakt, øe muszπ korzystaê w nich jednosobowo w myúl niepisanej zasady ìprzyjπ eú, zbadaj i lecz, aø do wypisaniaî. Nie ma pracy zespo owej i nawet najpowaøniejsze operacje przeprowadza sií jednosobowo w asyúcie pielígniarek. Mimo cotygodniowych spotkaò wszystkich lekarzy, po πczonych z omawianiem chorych i zgonûw, brak moøliwoúci konsultowania sií, zarûwno w szpitalu, jak i poza nim, stanowi duøe psychiczne obciπøenie lekarza. Dodatkowym obciπøeniem jest szeroki zakres specjalnoúci, np. urologia, laryngologia, okulistyka wchodzπ w zakres chirurgii. SposÛb odøywiania, duøa aktywnoúê ruchowa populacji oraz krûtki úredni okres przeøycia sprawiajπ, øe ma o jest przypadkûw cukrzycy i arteriosklerozy. Natomiast pojawi y sií w rejonie Kundiawy choroby ìnoweî, takie jak: gruülica, malaria, dur brzuszny i zakaøenia HIV, stanowiπce duøe wyzwanie dla lekarzy. Szerzeniu sií zakaøeò HIV sprzyjajπ: wczesna inicjacja p ciowa, wieloúê partnerûw seksualnych, oficjalnie uznana poligamia oraz niski poziom oúwiaty zdrowotnej. Szpital w Kundiawie jako szpital w stolicy prowincji jest utrzymywany przez paòstwo w ramach spo ecznej s uøby zdrowia. OprÛcz paòstwowej s uøby zdrowia jest jeszcze koúcielna, czíúciowo wspomagana przez paòstwo, op acajπce wynagrodzenie i leki. Utrzymanie budynkûw, wyposaøenia i samochodûw pokrywane jest z funduszy misyjnych. W PNG koúcielno-misyjna s uøba zdrowia stanowi 70% opieki zdrowotnej w terenie i cieszy sií wielkim zaufaniem ludnoúci. W diecezji Kundiawa, odpowiadajπcej terytorialnie prowincji Simbu, na koúcielnπ s uøbí zdrowia sk adajπ sií szpital misyjny w Mingende oraz 9 oúrodkûw zdrowia; zwykle posiadajπ one od kilku do kilkunastu Ûøek i kilka sta ych pielígniarek i pomocnic pielígniarskich. W zasadzie oúrodki paòstwowe prowadzone sπ przez felczerûw, a oúrodki misyjne ñ przez doúwiadczone pielígniarki. Duøy katolicki szpital misyjny w Mingende prowadzony jest przez doúwiadczone zakonnice ze zgromadzenia SiÛstr S uøebniczek Ducha åwiítego. Siostra Kinga z tego zgromadzenia jest odpowiedzialna za ca π misyjnπ s uøbí zdrowia w prowincji Simbu. Wszystkie oúrodki zdrowia paòstwowe i misyjne prowadzπ sta y 24-godzinny dyøur przez okrπg y rok. WiÍkszoúÊ oúrodkûw posiada samochûd terenowy, ale niektûre oúrodki sπ dostípne tylko droga lotniczπ w czasie dnia i przy dobrej pogodzie. W sumie s uøba zdrowia w prowincji Simbu funkcjonuje doúê dobrze. Chcia oby sií jednakøe widzieê lepsze wykszta cenie i wiíkszπ odpowiedzialnoúê personelu jak rûwnieø pewne zmiany w sferze mentalnoúci. Przy ograniczeniach finansowych najwiícej zaleøy od cz owieka i motywacji, ktûre kierujπ jego zachowaniem sií przy udzielaniu pomocy chorym. Ksiπdz Jan Jaworski, lek.med.

4 strona 4 Medicus Mundi Polonia AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI AKTUALNOŚCI ZE ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA (WHO) (dokoòczenie ze str. 2) 6. Nie zwraca sií uwagi na podstawowπ opiekí zdrowotnπ i medyczne aktywnoúci niekliniczne. Niedostateczna jest zachíta do podejmowania zadaò w ww. zakresie. W omawianym rejonie WHO odczuwa sií znaczny niedosyt personelu przygotowanego do dzia aò nieklinicznych, dotyczπcych takich dziedzin, jak zdrowie publiczne i dyscyplin jak: epidemiologia, organizacja s uøby zdrowia, ekonomika opieki zdrowotnej, planowania kadr medycznych. Takie szkolenie jest niezbídne dla skutecznej realizacji opieki zdrowotnej z dala od administracji centralnej. 7. Brak jest koordynacji miídzy ministrami zdrowia, uniwersytetami, instytucjami szkolπcymi i populacjπ w szerokim tego s owa znaczeniu. SzczegÛlne znaczenie ma niedostateczne zainteresowanie towarzystw naukowych i zawodowych w zabezpieczaniu w aúciwego poziomu praktyki lekarskiej, zainteresowania szkoleniem podyplomowym i zwiíkszania zrozumienia i poparcia dla nowych trendûw w opiece zdrowotnej. Autorzy formu ujπ nastípujπce pytania pod adresem decydentûw i organizatorûw opieki zdrowotnej: 1. Jakie przygotowania i autorytet winny mieê osoby majπce reorganizowaê opiekí zdrowotnπ? 2. Jak naleøy rozwijaê przygotowanie kadr potrzebnych dla planowania reform opieki zdrowotnej i ich wprowadzania oraz kontynuowania? 3. Co pozwoli lekarzom i innym pracownikom s uøby zdrowia w aúciwie reagowaê na pojawiajπce sií i stale zmieniajπce potrzeby spo ecznoúci w zakresie ochrony zdrowia? 4. Jaka powinna byê rola szkû medycznych, instytucji edukacyjnych i towarzystw profesjonalnych w popieraniu i wprowadzaniu zmian niezbídnych dla zabezpieczenia opieki zdrowotnej wszystkim obywatelom? 5. W koòcu w jakim stopniu proces reformy spowoduje, øe opieka zdrowotna bídzie sprawowana skutecznie i na odpowiednim poziomie? Choroby zakaüne i pasoøytnicze powracajπ w dramatyczny sposûb Od Redakcji: W broszurze pt. ìinfectious diseases have staged a dramatic comebackî, WHO, Genewa 2001 znajdujemy interesujπce informacje nt. aktualnej sytuacji w zakresie chorûb zakaünych. Ponad 30 ìnowychî zakaøeò, w tym HIV/ AIDS, pojawi o sií w ostatnim dwudziestoleciu. Malaria i gruülica powrûci y jako jeden z najwaøniejszych problemûw zdrowotnych. Sytuacja wymaga od WHO aktywizacji globalnego nadzoru epidemiologicznego. WúrÛd nieoczekiwanych epidemii obserwowanych w roku 2000, 2001 i w pierwszym kwartale 2002 wymieniê naleøy nastípujπce: Døuma ñ Indie, Zambia Legionelloza ñ Hiszpania, Norwegia, Australia Listerioza ñ Francja Tularemia ñ Kosowo Wπglik ñ Etiopia, USA Zapalenie ñ Angola, Benin, Burkina opon mûzgowo -rdzeniowych Cholera Faso, Czad, Etiopia, Gambia, Ghana, Kongo, Maroko, Mauretania, Niger, Republika Centralnej Afryki, Ruanda, Senegal, Somalia, Sudan, Togo, Tanzania, Arabia Saudyjska, Oman, Iran, Singapur, Indonezja, Francja, Holandia, UK, USA, WÍgry ñ Angola, Burkina Faso, Czad, Guinea, Kongo, Madagaskar, Malawi, Nigeria, Republika Po udniowej Afryki, Somalia, Tanzania, Wybrzeøe Koúci S oniowej, Afganistan, Indie, Kambodøa, Mikronezja Inne biegunkowe ñ Lesoto, Sierra Leone Szczep 0157 Escherichia coli ñ Kanada Zatrucie pokarmowe gronkowcowe ñ Japonia Gorπczki krwotoczne: Krymsko-kongijska ñ Kosowo Ebola ñ Gabon/Kongo, Uganda Lassa ñ Holandia, Niemcy, UK Marburg ñ Kongo, Nieokreúlone ñ Afganistan, Pakistan Denga ñ Brazylia Gorπczka doliny Riftu ñ Jemen, Arabia Saudyjska Gorπczka Zachodniego Nilu ñ Izrael, USA Grypa A(H9N2) ñ Hong Kong Hanta ñ Panama Odra ñ Irlandia, Korea PÛ nocna Poliomyelitis ñ Angola, Chiny, ØÛ ta gorπczka ñ Brazylia, Peru, USA, Gwinea, Liberia, Nigeria, Senegal, Wybrzeøe Koúci S oniowej, Belgia, Holandia, Niemcy Leptospiroza ñ Francja, Kanada, Indie, Australia, USA Leiszmanioza ñ Pakistan Kokcidioidomykoza ñ UK W nawiπzaniu do powyøszej listy Medi cus Mundi Polonia podejmie starania, aby w najbliøszych zeszytach omûwiê cholerí, gorπczki krwotoczne i øû tπ gorπczkí. Od Redakcji: jeszcze o HIV/AIDS w nawiπzaniu do AIDS Epidemic Update, UNAIDS 2001 (Bull.WHO 2002,80,1,78) HIV/AIDS narasta we Wschodniej Europie ñ Azja i rejon Pacyfiku w kolejce? Wed ug dyrektora UNAIDS Dr P. Piota ìsprawa AIDS bídzie sií pogarszaê zanim sií poprawiî. Wed ug ostatniego raportu UNAIDS, opublikowanego w listopadzie 2001, we wschodniej Europie i w Azji centralnej epidemia AIDS roúnie szybciej niø gdziekolwiek w úwiecie i w niektûrych rejonach by ego ZSSR ñ w tym na Ukrainie ñ naleøy oczekiwaê narastania epidemii, ktûra juø obecnie obejmuje milion osûb. Moøe to nastπpiê po przejúciu zakaøenia ze úrodowiska narkomanûw do heteroseksualnej populacji osûb doros ych. Zwalczanie HIV/AIDS u narkomanûw w Polsce zosta o ocenione pozytywnie. Niepokojπce jest, øe w Chinach liczba zaraøonych wynosi prawdopodobnie oko o miliona osûb. Na úwiecie w roku 2001 liczba nowych przypadkûw oceniana jest na 5 milionûw (5,3 miliona w 2000), ale 40 milionûw pozostaje zaraøonych HIV (36,1 miliona w roku 2000), z tego 70% w Afryce na po udnie od Sahary. Sπ teø i dobre wieúci: w Tajlandii zapadalnoúê zmniejszy a sií w ciπgu 10 lat z rocznie do , a to dziíki zaangaøowaniu sií w adz paòstwowych, znacznych úrodkûw finansowych i dobrych programûw prewencyjnych. Podobnie w Kambodøy wystípowanie HIV u kobiet spad o z 3,2% w roku 1997 do 2,3% w roku 2000, co úwiadczy o tendencji spadkowej. W Afryce widoczna jest poprawa w zapadalnoúci na AIDS w Ugandzie i Zambii. Dr Brundtland, dyrektor generalny WHO, uwaøa, øe obecny rok bídzie punktem zwrotnym w opanowywaniu epidemii AIDS.

5 Nr 5 (rok II) maj 2002 strona 5 CHOROBY SK RY W TROPIKU CHOROBY SKÓRY Od Redakcji: Dermatologia, mimo øe zmiany ìwidaê jak na d oniî, jest bardzo trudnπ dziedzinπ wiedzy medycznej. Redakcja zaprosi a Prof. dr hab. med. AnnÍ KoümiÒskπ-Kubarskπ z Warszawy do podsumowania na kilku stronach najwaøniejszych problemûw skûrnych w tropiku. Pani Profesor ma za sobπ ponad dwudziestoletnie doúwiadczenie dermatologiczne nabyte w klinikach i leprozoriach Zairu. Choroby skûry w tropiku sπ czíste i bardzo rûønorodne Dermatologia tropikalna obejmuje szerszy zakres chorûb skûry niø w krajach o klimacie umiarkowanym. Wzbogacona jest o zmiany skûrne w przebiegu miejscowo wystípujπcych chorûb pasoøytniczych, bakteryjnych (trπd!), krítkowic i chorûb wirusowych. Choroby te naleøy zawsze braê pod uwagí przy stawianiu rozpoznania zarûwno wúrûd ludnoúci krajûw tropikalnych, jak i u osûb przebywajπcych tam nawet przez krûtki okres czasu. NiektÛre choroby kosmopolityczne, jak zmiany ropne, úwierzb, powierzchowne grzybice sπ w tropiku nie tylko czístsze, ale i bardziej nasilone. Istniejπ pewne rûønice w wystípowaniu chorûb skûry pomiídzy krajami tropikalnymi po oøonymi na rûønych kontynentach, a nawet na tym samym kontynencie, w zaleønoúci od szerokoúci geograficznej i úrodowiska. Tak np. onchocerkoza wystípuje przede wszystkim na terenach leúnych nad brzegami rzek w zachodniej czíúci årodkowej Afryki. Choroba Chagasa wystípuje jedynie w Ameryce aciòskiej. Leiszmanioza skûrna Starego åwiata (bouton d'orient, oriental sore) wystípuje w basenie Morza årûdziemnego i w Azji Wschodniej i årodkowej, natomiast leiszmanioza amerykaòska obecna jest w krajach Ameryki årodkowej oraz w Brazylii i w Peru. WúrÛd ludnoúci miejscowej w tropiku w obserwacjach ambulatoryjnych najczístszymi chorobami sπ choroby ropne skûry (piodermie), powierzchowne zmiany grzybicze skûry i choroby pasoøytnicze, np. úwierzb. Nawet po krûtkim pobycie w tropiku moøna zaobserwowaê u pacjentûw larwí wídrujπcπ skûrnπ, pch Í piaskowπ, úwierzb, leiszmaniozí, niewyjaúnionπ pokrzywkí, osutkí durowπ lub paradurowπ, a po up ywie pewnego czasu zmiany w przebiegu filariozy. Przy analizie zmian skûrnych trzeba pamiítaê, øe mogπ one wystípowaê w przebiegu cukrzycy lub zakaøenia HIV. Jakkolwiek zmiany skûrne sπ widoczne, czísto nie atwo je rozpoznaê i w aúciwie leczyê, a to z powodu rûønorodnego t a choroby (zakaøenia, uczulenia), indywidualnych reakcji pacjenta na szkodliwe bodüce (reakcje z nadwraøliwoúci), rozwoju zmian w czasie (osutka w ospie wietrznej), nak adania sií kilku zmian na siebie (zakaøenia bakteryjnego w úwierzbie). Przedstawiany artyku omawia tylko najbardziej pospolite aspekty dermatologii w tropiku, pozostawiajπc sprawy bardziej z oøone i trudne specjalistom dermatologom. W dzisiejszej dobie moøna na odleg oúê, niekiedy przez internet, uzyskaê radí dermatologa. Waøne jest, aby umieê zmiany w aúciwie oceniê i opisaê. Zmiany zwykle klasyfikuje sií wed ug ich cech morfologicznych (plamki, grudki, pícherzyki), koloru (rumieò, odbarwienie skûry), konfiguracji zmian (linijne, pierúcieniowate), ich lokalizacji (twarz, d onie, stopy) oraz ewentualnego powiíkszenia okolicznych wíz Ûw ch onnych. Waøne sπ teø wiek i p eê pacjenta, okolicznoúci w jakich zmiany powsta y, ich uporczywoúê. Dla u atwienia opisu najwaøniejsze zmiany skûrne zestawiono w tabeli nr 1. Podstawowe leki zebrano w tabeli nr 2. Tabela nr 1. Charakterystyka najczístszych zmian na skûrze (w nawiasie nazwy aciòskie) Plamka (macula) RumieÒ (erythema) Bπbel pokrzywkowy (urtica) Grudka (papula) Guzek (nodulus) Guz (tumor) PÍcherzyk (vesicula) Krosta (pustula) PÍcherz (bulla) Lichenizacja Nadøerka (erosio) PÍkniÍcie naskûrka (fissura) WrzÛd (ulcus) ObrzÍk (oedema) Zmiany kríte Zmiany linijne Zmiany silnie swídzπce PowiÍkszenie okolicznych wíz Ûw ch onnych p aska zmiana, odbarwiona (trπd, bielactwo, kwashiorkor) lub przebarwiona (onchocerkoza) p askie lub nieco wyniesione zaczerwienienie skûry przejúciowe zaczerwienione drobne uniesienie skûry (uczulenie) lite wyniesienie skûry < 1 cm úrednicy (uk ucia owadûw, tungiaza, ki a, Kaposi sarcoma, trπd) lite wyniesienie skûry > 1 cm úrednicy (nowotwory, wπgrzyca, onchocerkoza, trπd) lita zmiana skûry ponad 2 Ω cm úrednicy (nowotwory, onchocerkoza) uniesienie skûry wype nione p ynem nieropnym uniesienie skûry wype nione treúciπ ropnπ znaczne > 1 cm uniesienie skûry wype nione p ynem przewlek e zgrubienie naskûrka np. w wyniku drapania lub przewlek ej egzemy utrata powierzchownej warstwy naskûrka (odleøyna) liniowe ods oniície skûry w aúciwej utrata fragmentûw skûry, w tym naskûrka (zakaøenia bakteryjne, w tym wrzûd tropikalny i wπglik, leiszmania, trπd, cukrzyca, odleøyny) zlokalizowane pogrubienie skûry (w oúnica, choroba Chagasa, filariozy, zw aszcza loaioza) larva migrans cutanea, loaioza, gnatostomoza strongyloidoza úwierzb, reakcje alergiczne, uk ucia owadûw, wszawica zmiany ropne, leiszmanioza åwierzb (scabies). Typowa lokalizacja na d oniach, objawy wtûrnego zakaøenia na skutek drapania (ciπg dalszy na str. 6-10)

6 strona 6 Medicus Mundi Polonia CHOROBY SKÓRY Tabela 2. Najprostsze leki stosowane w dermatologii tropikalnej (w nawiasie nazwy angielskie) Przeciwbakteryjne Przeciwwirusowe Przeciwgrzybicze åciπgajπce i antyseptyczne zarazem nadmanganian potasu (potassium permanganate solution), fiolet gencjany (gentian violet), kliochinol (clioquinol), penicylina G (benzylpenicillines), erytromycyna (erythromycin), neomycyna (neomycin), bacytracyna (bacitracin), tetracyklina (tetracycline) acyklowir (aciclovir) krem Whitfielda (Whitfield cream), zwiπzki imidazolowe (np. mykonazol ñ miconazole, clotrimazol ñ clotrimazole, ketokonazol ñ ketoconazole), nystatyna (nystatin), gryzeofulwina (griseofulvin) octanowinian glinkowy (aluminium diocetate), nadmanganian potasu (potassium permanganate solution), azotan srebra (silver nitrate) Przeciwúwierzbowco- benzoesan benzylu (benzyl benzoate), lindan (lindane cream), we i przeciw wszawicy permetryna (permethrin) Przeciwzapalne Kalamina (zawiera cynk) (calamine lotion), hydrokortyzon (hydrocortisone cream), prednisolon (prednisolone), betametazon (betamethasone) Przeciwalergiczne chlorfenamina (chlorphenamine), prometazyna (promethasine), dwufenhydramina (diphenhydramine), epinefryna (epinephrine) årodki keratolityczne ichtiol (krem, roztwûr) (coal tar cream, ichtiosulfonate), kwas salicylowy (salicyl acid) årodki chroniπce PAB (kwas paraaminobenzoesowy-p-aminobenzoic acid), przed nadmiernym preparaty zawierajπce tlenek cynku (zinc oxide) lub salicylaty nas onecznianiem (salicylates) i inne substancje ochronne. Uwaga stosowanie w tropiku maúci sprzyja rozwojowi zakaøeò bakteryjnych pod nasmarowanπ warstwπ. Lepiej stosowaê kremy niø maúci. Na zmiany sπczπce wpierw podawaê leki rozpuszczone w wodzie w ok adach wysychajπcych bez ceratki. WystÍpowanie chorûb skûry zaleøy od klimatu, warunkûw socjalno-ekonomicznych i sposobu odøywiania sií Klimat w pobliøu rûwnika charakteryzuje sií wysokπ temperaturπ w czasie dnia, ma π rûønicπ temperatur miídzy dniem i nocπ oraz ca orocznymi opadami. W obszarach podzwrotnikowych istnieje podzia na porí suchπ i porí deszczowπ. W porze deszczowej opady sπ ulewne i wilgotnoúê powietrza duøa, a temperatura powietrza wysoka. W porze suchej przez okres kilku miesiícy nie ma øadnych opadûw, a rûønice temperatur miídzy dniem i nocπ sπ duøe, dochodzπc nawet do 20 C. Klimat gorπcy i suchy wystípuje na obszarach pustynnych; mogπ tam m.in. wystípowaê niedobory bia kowo-kaloryczne i czíste jest wysuszenie skûry. W klimacie tropikalnym przy duøej wilgotnoúci powietrza zostaje zahamowane parowanie potu ze skûry. Dodatkowo parowanie moøe utrudniaê noszenie ubrania z w Ûkien sztucznych. Jest to przyczynπ pojawiania sií potûwek (miliaria, sudamina) tj. wysypki drobnopícherzykowej, o nag ym wysiewie wokû ujúcia gruczo Ûw potowych. PotÛwki wystípujπ czísto u osûb úwieøo przyby ych do krajûw tropikalnych. Sπ teø czíste u miejscowych niemowlπt i ma ych dzieci oraz pojawiajπ sií w przebiegu chorûb zwiπzanych z wysokπ gorπczkπ i nadmiernym poceniem sií. PotÛwki ustípujπ po unikaniu przegrzania, kπpielach w roztworze nadmanganianu potasu, stosowaniu talku lub pudrûw zawieszonych w p ynie. W klimacie suchym czísto nastípuje wysuszenie skûry, ktûrej wyglπd porûwnuje sií do skûry jaszczurki (lezards skin, peau de lezard). Prowadzi ono do nieregularnego pogrubienia naskûrka i z uszczania sií. Unika sií wysuszania przez nat uszczanie skûry. Warunki socjalno-bytowe majπ duøe znaczenie w wystípowaniu chorûb skûry. LudnoúÊ wiejska jest czíúciej naraøona zarûwno na choroby Wyprysk ojotokowy u dziecka (eczema seborrhoicum) pochodzπce od zwierzπt (grzybice, muszyce) i z ziemi (mycetoma, sporotrychoza). Kontakt z wodπ w czasie kπpieli, prania w rzece czy w jeziorze grozi bilharcjozπ. Na skutek urbanizacji wzrasta zagíszczenie ludnoúci, co powoduje wzrost wystípowania chorûb bakteryjnych skûry, grzybicy, úwierzbu i wszawicy, przenoszonych przez kontakt bezpoúredni. Kraje tropikalne sπ w wiíkszoúci krajami o ludnoúci niedoøywionej lub wrícz g odujπcej. Wp ywa to na stan odpornoúci ustroju i na atwoúê zapadania na choroby zakaüne. NiedobÛr bia ka przy wystarczajπcym kalorycznie wyøywieniu jest przyczynπ kwashiorkor, wystípujπcego zw aszcza w mieúcie. NiedobÛr bia kowo-kaloryczny prowadzi do obserwowanego u dzieci wyniszczenia ñ marasmus. Na wystípowanie chorûb skûry wp ywa teø sposûb przyrzπdzania potraw (nie gotowane miíso), przechowywanie potraw w niew aúciwych warunkach (aflatoksyny), uøywanie øelaznych garnkûw, ktûre na skutek nadmiernej hemosyderozy mogπ prowadziê do ostrej porfirii. Istniejπ rûwnieø przesπdy plemienne, zabraniajπce np. kobietom w ciπøy spoøywania jajek, ryb, miísa zwierzyny ownej. Nadmierna ekspozycja na s oòce bywa szkodliwa Duøe znaczenie dla skûry ma promieniowanie s oneczne. S oòce emituje promienie nadfioletowe (UV), w ktûrych rozrûønia sií trzy grupy: promienie UVA o d ugoúci 320 do 400 nanometrûw (nm), UVB o d ugoúci 290 do 320 nm oraz UVC poniøej 290 nm. Te ostatnie nie wnikajπ g Íboko do skûry, ale sπ wykorzystywane do sterylizacji pomieszczeò jako lampy bakteriobûjcze. Promienie UVB majπ najsilniejsze dzia anie rumieniotwûrcze i powodujπ krûtkotrwa e przebarwienie skûry. W skûrze czarnej ochroní przed dzia aniem rumieniotwûrczym stanowi barwnik skûry ñ melanina. U ludzi rasy bia ej istniejπ duøe rûønice we wraøliwoúci na promienie UVB w zaleønoúci od iloúci melaniny w skûrze. Promienie RumieÒ wielopostaciowy po aspirynie (erythema multiforme)

7 Nr 5 (rok II) maj 2002 strona 7 UVA, dzia ajπc s abiej rumieniotwûrczo, powodujπ bardziej d ugotrwa e przebarwienie skûry. Pod wp ywem d ugotrwa ego dzia ania promieni s onecznych, g Ûwnie UVA, ktûre najg Íbiej wnikajπ w skûrí, wystípujπ zmiany zwyrodnieniowe w obríbie tkanki πcznej w skûrze w aúciwej, skûra staje sií úcieòcza a, pojawiajπ sií przebarwienia i odbarwienia oraz rozszerzenie drobnych naczyò krwionoúnych ñ teleangiektazje. D ugotrwa a ekspozycja s oneczna moøe prowadziê do powstawania nowotworûw skûry, np. raka lub czerniaka. Pod wp ywem promieni s onecznych mogπ wystπpiê zmiany fototoksyczne lub fotoalergiczne. Majπ one charakter rumienia po πczonego z obrzíkiem skûry, pokrzywki lub wyprysku i wystípujπ najczíúciej na ods oniítych czíúciach cia a. Stosowanie chlorochiny zwiíksza tolerancjí skûry na naúwietlanie. årodki antyhistaminowe bywajπ nieskuteczne, natomiast pomocne jest stosowanie kortykosteroidûw. Do lekûw, ktûre powodujπ fotodermatozy, naleøπ: sulfonamidy, salicylaty, fenotiazyna, niektûre leki przeciwzapalne i przeciwgrzybicze, ichtiol, niektûre barwniki oraz roúliny i... niektûre úrodki przeciwko nadmiernemu opalaniu. Zwykle w opisie leku zaznaczone jest ryzyko wystπpienia zmian skûrnych pod wp ywem s oòca. NiektÛre leki, ktûre mogπ wywo aê fotodermatozy, lepiej stosowaê pod wieczûr niø rano. Czarna skûra a rozpoznawanie zmian dermatologicznych Na kolor skûry wp ywa iloúê hemoglobiny w stanie utlenionym lub zredukowanym, iloúê karotenoidûw oraz iloúê melaniny, barwnika wytwarzanego przez melanocyty ñ komûrki naskûrka. W skûrze ludzi rasy czarnej melanocyty wytwarzajπ wiícej barwnika niø u ludzi rasy bia ej. MiÍdzy rûønymi szczepami ludzi rasy czarnej istniejπ rûwnieø rûønice w intensywnoúci zabarwienia skûry. Barwa skûry ma wp yw na kolor zmian skûrnych. W skûrze czarnej osutki (wysypki) rumieniowe sπ trudne do zauwaøenia, gdyø majπ kolor szarawy, a w czísto wystípujπcym rumieniu trwa ym (zwykle polekowym) sπ fioletowe. W przypadku niedotlenienia skûry, np. przy omdleniu skûra czarna przybiera barwí szarawπ. SkÛra czarna ma sk onnoúê do odpowiadania nadmiernym odczynem tkanki πcznej na urazy, co wyraøa sií tworzeniem sií keloidûw, polegajπcym na nadmiernym bliznowaceniu. Nawet drobne urazy lub naciícia skûry prowadziê mogπ do rozleg ych keloidûw, ktûre trudno poddajπ sií leczeniu. Keloidy NiektÛre kobiety rasy czarnej starajπ sií rozjaúniaê skûrí preparatami farmaceutycznymi na bazie hydrochinonu; jest to szkodliwe. SkÛra czarna atwo reaguje odbarwieniem na rûøne rodzaje urazûw i w przebiegu niektûrych zmian chorobowych. Po ustπpieniu przyczyny barwa skûry powraca do normy. Bielactwo nabyte (vitiligo) jest waønym problemem u ludzi rasy czarnej, bowiem budzi obawy czy nie jest objawem trπdu. Bielactwo jest odbarwieniem skûry w postaci plam rûønej wielkoúci, wykazujπcych przebarwienia na obwodzie, Jest ono skutkiem zmniejszania sií liczby melanocytûw lub ich braku, ale przyczyna jego nie jest znana. Bielactwo wrodzone uogûlnione (albinizm) jest genetycznie uwarunkowanym brakiem wytwarzania melaniny w skûrze, mieszkach w osowych i w oku. Albinosi nie majπ øadnej ochrony przed promieniami s onecznymi, co czísto prowadzi do powstawania nowotworûw skûry. Albinizm jest wysoce stresogenny, gdyø bywa nieakceptowany przez lokalnπ spo ecznoúê. Zakaøenia bakteryjne w tropiku sπ pospolite i powodujπ rûønorodne zmiany skûry WúrÛd zakaøeò bakteryjnych w tropiku najwaøniejszym zagadnieniem sπ choroby wywo ane przez prπtki, takie jak trπd i gruülica. Trπd jest nadal stwierdzany w 15 krajach Azji (Indie), Afryki i Ameryki Po udniowej (Brazylia). Zmiany skûrne w trπdzie we wczesnym okresie choroby mogπ sprawiaê trudnoúci diagnostyczne. Wprowadzone przez WHO skojarzone leczenie trπdu kilkoma lekami znacznie zmniejszy o szerzenie sií tego zakaøenia w úwiecie. Natomiast szerzy sií gruülica p uc i obserwuje sií wzrost zachorowaò na gruülicí skûry. Zakaøenie skûry moøe nastπpiê z zewnπtrz przez inokulacjí (np. gruülica pierwotna u niemowlπt, gruülica brodawkujπca, niekiedy toczniowa) lub na skutek rozprzestrzeniania sií gruülicy wewnπtrzustrojowej na sπsiadujπce tkanki (gruülica rozp ywna), zakaøenie wydalanymi prπtkami (gruülica wrzodziejπca), zakaøenie drogπ krwi (niekiedy gruülica toczniowa). W tropiku pospolite sπ zakaøenia skûry paciorkowcami i gronkowcami. SpoúrÛd chorûb ropnych skûry najczíúciej wystípuje liszajec zakaüny (impetigo contagiosa), ktûry jest zakaøeniem gronkowcowo-paciorkowcowym. Charakterystyczna jest w nim obecnoúê miodowo-øû tych strupûw, g Ûwnie na twarzy, ktûre tworzπ sií z píkniítych cienkoúciennych pícherzykûw. Zmiany w liszajcu atwo rozszerzajπ sií i mogπ byê przenoszone na inne osoby przez kontakt bezpoúredni lub poúredni (wspûlny rícznik, spanie na jednym pos aniu). W leczeniu liszajca dobre wyniki daje miejscowe stosowanie wodnych roztworûw barwnikûw, takich jak fiolet gencjany lub zieleò brylantowa. Liszajec zakaüny (impetigo contagiosa) U niemowlπt i ma ych dzieci czíste jest wyprzenie bakteryjne (intertrigo microbica), do ktûrego przyczynia sií coraz czístsze zak adanie dzieciom plastikowych majteczek na pieluchí lub na pampersy. Sπ to zmiany zapalne, czísto wysiíkowe o treúci surowiczo-ropnej. Wyprzenie moøe wystπpiê rûwnieø u osûb doros ych w fa dach skûrnych pachwinowych, brzusznych i pod sutkami. W wyprzeniach stosuje sií kπpiele w jasno rûøowym roztworze nadmanganianu potasu, pídzlowanie roztworami barwnikûw lub zasypki; przy zmianach sπczπcych zaleca sií ok ady wysychajπce bez ceratki. Waøne jest teø, aby fa dy skûrne oddzielaê od siebie, np. gazπ. Na owrzodzenia moøna stosowaê 2-3 razy dziennie przymoczki z roztworu nadmanganianu potasu lub s onej wody ( yøeczka soli na litr) bez bandaøowania. Bandaøowania i wysokiego uk adania nogi wymagajπ podudzia z øylakami. Przy rozleg ych i g Íbszych owrzodzeniach wskazane jest stosowanie metronidazolu lub antybiotykûw. Odleøyny u chorych wyniszczonych, np. w AIDS, wymagajπ czístej zmiany u oøenia w Ûøku, ochrony czíúci cia a naraøonych na ucisk, codziennego delikatnego oklepywania, przemywania spirytusem kamforowym i stosowania preparatûw przyúpieszajπcych gojenie np. Linomag. SkÛrÍ w s oniowaciünie naleøy chroniê przed dodatkowym zakaøeniem poprzez stosowanie ciep ych kompresûw i kπpieli z roztworem nadmanganianu potasu.

8 strona 8 Medicus Mundi Polonia CHOROBY SKÓRY (ciπg dalszy ze str. 7) Zmiany skûrne wywo ane przez wirusy SpoúrÛd chorûb wirusowych uda o sií ca kowicie zwalczyê ospí prawdziwπ (variola vera). Opisywane sporadycznie przypadki ospy ma piej (ìmonkey poxî) sπ duøo mniej niebezpieczne dla øycia. W przebiegu epidemii HIV/AIDS wystípuje wiele chorûb skûry, jak np. kandidioza, rozlane, swídzπce zapalenie skûry, pû pasiec, opryszczka. Do czístych zakaøeò wirusowych, prowadzπcych do zmian skûrnych, naleøπ odra (morbilli), ospa wietrzna (varicella), opryszczka zwykla (herpes simplex), pû pasiec (herpes zoster) i miíczak zakaüny (molluscum contagiosum). Z chorûb wirusowych u dzieci najczístsza jest ospa wietrzna i odra. Osutka w ospie wietrznej i odrze rûøniπ sií znacznie. W ospie wietrznej wysypka dotyczy tu owia i koòczyn oraz ow osionej skûry g owy; drobne plamki przechodzπ szybko w grudki i pícherzyki o mítnej treúci, zapadniíte w úrodku i czísto wtûrnie zakaøone. Osutka w ospie wietrznej jest swídzπca i powinno sií ca e cia o raz dziennie obmywaê i kilkakrotnie dziennie posypywaê pudrem lub otríbami. Natomiast w odrze wysypka jest gruboplamista, zaczyna sií od g owy, jest nieswídzπca i uszczy sií od 5 dnia po wystπpieniu. Zmiany skûrne w odrze nie wymagajπ leczenia. W odrze przed wystπpieniem osutki na skûrze na wewnítrznej stronie policzkûw moøna zauwaøyê bia awe plamki Koplika. Ponadto w odrze gorπczka i objawy nieøytu nosa, spojûwek i oskrzeli sπ bardziej nasilone niø w ospie wietrznej. W tropiku odra ma szczegûlnie ciíøki przebieg i powoduje duøπ úmiertelnoúê z powodu zapalenia mûzgu, p uc, ucha úrodkowego i nerek. Nierzadkim powik aniem skûry po odrze sπ g Íbokie owrzodzenia woko o ust, nosa, ga ki ocznej o etiologii bakteryjnej lub wirusowej, opisywane jako podobne do nomy. Owrzodzenia te zostawiajπ trwa e zniekszta cenia. Zdarza sií, øe odra wystípuje o osûb doros ych. Przy drobnoplamistej osutce doros ych pamiítaê trzeba o durach i paradurach. Wirusowe t o majπ k ykciny koòczyste (condylomata acuminata) w obríbie narzπdûw p ciowych czíúciej u kobiet. PÛ pasiec (zoster) wystípuje czíúciej u doros ych niø u dzieci. Powoduje on zmiany pícherzykowe (niekiedy ropne), zwykle jednostronne, zlokalizowane wzd uø przebiegu nerwûw, po πczone ze znacznπ przeczulicπ i bûlem. Niebezpieczna dla wzroku jest lokalizacja pû paúca woko o oczodo u. PÛ pasiec czísto wystípuje u chorych z AIDS. Banalnπ, ale dokuczliwπ wirusowπ zmianπ skûrnπ, sπ brodawki (verrucae) pojawiajπce sií na d oniach lub stopach. W usuwaniu brodawek najskuteczniejsza jest krioterapia. Grzybice skûry wystípujπ czísto i nieraz wymagajπ d ugotrwa ego leczenia Grzybice powierzchowne skûry wywo ane sπ przez dermatofity (Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton) oraz przez grzyby droødøopodobne (Candida i Pityrosporum). Dermatofity majπ powinowactwo do keratyny i wywo ujπ grzybicí skûry, w osûw, paznokci. Powierzchowne zmiany grzybicze cechujπ sií typowym odwarstwianiem sií naskûrka na obrzeøu zmiany. Obniøona obronnoúê organizmu moøe u atwiaê zakaøanie sií grzybicπ i przyczyniaê sií do przewlek ego jej przebiegu. WúrÛd zakaøeò grzybiczych skûry u míøczyzn czísto obserwuje sií grzybicí odríbnπ pachwin, ktûrej sprzyja noszenie nylonowej bielizny (slipy). Do utrzymywania sií grzybicy stûp przyczynia sií noszenie gumowego obuwia, powodujπcego nadmierne pocenie sií stûp. Z grzybic ow osionej skûry g owy w Afryce årodkowej szczegûlnie rozpowszechniona jest grzybica drobnozarodnikowa (tinea microsporica) wywo ana przez Microsporum Audouini ñ grzyb wystípujπcy u ludzi. Ze wzglídu na bardzo duøπ zakaünoúê grzybica ta szerzy sií wúrûd dzieci przez wspûlne grzebienie lub nakrycia g owy. Grzybica drobnozarodnikowa charakteryzuje sií wystípowaniem duøych okrπg ych lub owalnych ognisk, w ktûrych w osy sπ u amane tuø nad powierzchniπ skûry i otoczone pochewkπ. W okresie pokwitania grzybica ta moøe ulec samowyleczeniu. upieø pstry (pityriasis versicolor), wywo any przez Pityrosporum orbiculare jest czísto spotykanym zakaøeniem. Czynnikiem sprzyjajπcym rozwojowi upieøu pstrego jest nadmierna potliwoúê i/lub nadmierne wydzielanie oju. W skûrze bia ej ogniska drobnoplamiste upieøu pstrego sπ rûøowe lub brunatnawe; w skûrze czarnej sπ ciemniejsze od otaczajπcej je skûry. upieø pstry wystípuje na klatce piersiowej, plecach, ramionach, a u dzieci rasy czarnej czísto na twarzy. W leczeniu grzybic stosuje sií miejscowo lub doustnie úrodki przeciwgrzybicze (tabela nr 2). Pospolite pleúniawki jamy ustnej, wywo ane przez droødøaki, sπ czíste u chorych wyniszczonych, pacjentûw z AIDS lub z cukrzycπ. Zmiany smaruje sií roztworem fioletu gencjany lub øelem z mikonazolem. Waønym problemem dermatologicznym sπ inwazje robakûw ñ nicieni W filariozach, wywo ywanych przez nitkowate robaki ñ nicienie, zmiany skûrne sπ g Ûwnymi objawami. èrûd em zakaøenia jest chory cz owiek, a przenosicielami komary lub meszki. Do filarioz naleøy onchocerkoza ñ wywo ana przez nicienia Onchocerca volvulus. Przenosicielem jej sπ meszki rodzaju Simulium, ktûre øyjπ w wodach wartko p ynπcych. Meszki k ujπ przewaønie w czasie dnia, na otwartych przestrzeniach. RozwÛj larw Onchocerca volvulus w organizmie przenosiciela wymaga temperatury otoczenia ponad 18 C. Nicienie øyjπ u cz owieka tworzπc guzy w skûrze i w tkance podskûrnej. Groünym powik aniem onchocerkozy jest úlepota na skutek przenikniícia mikrofilarii do ga ki ocznej. ålepota wystípuje u oko o 30% chorych na onchocerkozí. G Ûwne ogniska onchocerkozy znajdujπ sií w Afryce Zachodniej na po udnie od Sahary, w znacznie mniejszym stopniu onchocerkoza wystípuje w Jemenie i w takich krajach Ameryki jak Meksyk, Gwatemala, Kolumbia, Wenezuela, Brazylia i Ekwador. Filarioza limfatyczna jest wywo ana przez nicienia Wuchereria bancrofti, Brugia malayi lub Brugia timori. Przenosicielem tej filariozy sπ rûøne gatunki komarûw przewaønie k ujπcych w czasie dnia. U cz owieka doros e robaki øyjπ w naczyniach ch onnych, a larwy ñ mikrofilarie ñ we krwi. Filarioza limfatyczna wystípuje zarûwno w postaci ostrej, jak i przewlek ej, moøe prowadziê po latach do ogromnych rozmiarûw s oniowacizny koòczyn, sutka lub moszny. NajwiÍcej chorych obserwuje sií w Chinach, Indonezji, Indiach, na wyspach zachodniego Pacyfiku oraz w zachodniej Afryce RÛwnikowej. Loaioza wywo ana jest przez nicienia Loa loa. Przenosicielem jest úlepak ñ Chrysops, ktûrego samica k uje od úwitu do oko o godziny 10 rano a potem od oko o godziny 16 do zmierzchu. W organizmie cz owieka dojrza e robaki øyjπ w tkance πcznej podskûrnej; wídrujπc zbliøajπ sií do powierzchni skûry i wywo ujπ ograniczone obrzíki, zw aszcza w okolicy duøych stawûw. Mikrofilarie øyjπ we krwi. D ugo trwajπca loaioza moøe powodowaê zmiany neurologiczne (po owiczne poraøe- Onchocerkoza (onchocercosis), ìgale filarienneî, zgrubienie skûry, lichenizacja, wtûrne zakaøenie na skutek drapania i powiíkszenie wíz Ûw ch onnych pachwinowych

9 Nr 5 (rok II) maj 2002 strona 9 nie) i zmiany w ga ce ocznej. Loaioza wystípuje wy πcznie w krajach årodkowej Afryki. W zwalczaniu onchocerkozy, filariozy limfatycznej i loaiozy stosuje sií albendazol, iwermektyní, dwuetylkarbamazyní (Hetrazan). Dracunculoza (Filariose de Medina) wywo ana jest przez ìrobaka gwinejskiegoî ñ Dracunculus medinensis. Zakaøenie nastípuje przez picie wody zanieczyszczonej drobnymi skorupiakami rodzaju Cyclops, ktûry jest poúrednim øywicielem pasoøyta. Zakaøenie jest najczíúciej bezobjawowe aø do momentu, gdy dojrza a samica zbliøa sií do skûry, najczíúciej na koòczynach dolnych i powoduje powstawanie kolejno obrzíku, pícherza i niegojπcego sií owrzodzenia. Przy kontakcie z wodπ z owrzodzenia wydostajπ sií na zewnπtrz mikrofilarie, rozwijajπce sií dalej u oczlika. Optymalnπ temperaturπ dla rozwoju larw pasoøyta jest 20 o C do 25 o C. Drakunkuloza wystípowa a doúê czísto w tropikalnej Afryce i Azji, ale dziíki skutecznej akcji WHO obecnie spotyka sií jπ rzadko. Leczenie polega na mechanicznym usuwaniu robakûw nawijanych na kijek. åwierzb, wnikanie do skûry pasoøytûw i uk ucia stawonogûw w tropiku sπ czíste åwierzb jest wywo any przez úwierzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei). Zakaøenie nastípuje przez kontakt bezpoúredni z osobπ zaraøonπ lub kontakty poúrednie przez zakaøonπ poúciel, bielizní, ubranie. Typowe miejsca, w ktûrych wystípujπ zmiany úwierzbowe to: skûra miídzy palcami d oni, nadgarstek, pípek, poúladki, genitalia. Zmiany w postaci drobnych kanalikûw sπ czísto przys oniíte zmianami rumieniowatymi lub zmianami wynikajπcymi z drapania i/lub zakaøenia skûry. åwierzb czísto wystípuje u ma ych dzieci. U doros ych míøczyzn úwierzb zlokalizowany na narzπdach p ciowych moøe wskazywaê, øe zakaøenie nastπpi o drogπ p ciowπ. W takich przypadkach naleøy zbadaê partnerkí i wykonaê badania w kierunku HIV i ki y. Podstawowπ zasadπ w leczeniu úwierzbu, ale trudnπ do przeprowadzenia w krajach tropikalnych, jest jednoczesne leczenie ca ej rodziny. W leczeniu úwierzbu stosuje sií preparaty benzoesanu benzylu, lindan i permetryní. Podobno w úwierzbie skuteczne jest jednorazowe doustne podanie iwermektyny. Zakaøenie larwπ wídrujπcπ (larva migrans) niektûrych tígoryjcûw (np. Ancylostoma caninum) nastípuje przez zetkniície sií z ziemiπ Larwa wídrujπca skûrna (Larva migrans cutanea). zanieczyszczonπ odchodami zakaøonych zwierzπt (psûw, kotûw). Po wnikniíciu do skûry larwa wídrujπca nie przenika g Íbiej, ale wídruje w skûrze tworzπc kríte, powrûzkowate zmiany lekko wystajπce ponad powierzchnií. W skûrze bia ej sπ one czerwonawe, w skûrze czarnej ciemniejsze od otaczajπcej skûry. Zmiany leczy sií miejscowym stosowaniem kremu z tiabendazolem (2-3 razy dziennie przez 7-10 dni) lub podaniem jednorazowo doustnie 400 mg albendazolu. Przed zakaøeniem chroni noszenie obuwia i regularne odrobaczanie zwierzπt domowych. Tungiaza (chiggers, tungose) to zmiany w skûrze wywo ane przez pch Í piaskowπ (Tunga penetrans). Zap odniona samica wnika g Íboko do skûry na stopach w przestrzenie miídzypalcowe, pod paznokcie, na boczne powierzchnie stopy, wywo- ujπc odczyn zapalny. Pch Í usuwa sií, najlepiej zaraz po wnikniíciu, sterylnπ ig π. W okresie pûüniejszym ñ np. po zabiciu pch y chloroformem ñ usuwa sií jπ przez naciície skûry. RanÍ naleøy dobrze wydezynfekowaê, gdyø pch a piaskowa moøe przenieúê do organizmu szereg bakterii, w tym pa eczki tíøca (w kaødym przypadku stosuje sií surowicí MiÍsak Kaposiego (sarcoma Kaposi). przeciwtíøcowπ lub anatoksyní). Pch a piaskowa wystípuje w krajach tropikalnych Ameryki Po udniowej i Afryki. Noszenie obuwia zapobiega wnikniíciu pch y do skûry. Leiszmanioza wywo ywana jest przez pierwotniaki naleøπce do wiciowcûw (Leishmania). Moøe ona wystípowaê w postaci trzewnej (kala azar) albo w postaci skûrnej i skûrno-úluzûwkowej. Leiszmanioza skûrna Starego åwiata (wrzûd wschodni, bouton díorient, oriental sore) powoduje przewlek e, niekiedy g Íbokie owrzodzenia skûry. Leiszmanioza skûrna Nowego åwiata ma ciíøszy przebieg i bardziej rozleg e zmiany, dotyczπce niekiedy rûwnieø chrzπstek nosa i podniebienia miíkkiego. Zakaøenie Leishmania jest przenoszone przez moskity z rodzaju Phlebotomus lub Lutzomyia. èrûd em zakaøenia jest chory cz owiek, a niekiedy takøe koty, psy oraz niektûre ma e gryzonie. Owrzodzenia powodowane przez leiszmanie czísto gojπ sií samoistnie, pozostawiajπc blizny. W leczeniu skûrnych zmian uporczywych lub zlokalizowanych na twarzy stosuje sií ketokonazol lub paromomycyní, a w przypadkach zmian rozleg ych toksyczne zwiπzki antymonu. Uk ucia owadûw i zwierzπt jadowitych wymagajπ oddzielnego opracowania. Trπdzik pospolity ñ choroba wieku m odzieòczego Trπdzik jest przewlek ym stanem zapalnym mieszka w osowego i towarzyszπcego mu gruczo u ojowego. Jest on zwiπzany z nadczynnoúciπ gruczo Ûw ojowych. Wykwitem pierwotnym jest zaskûrnik, widoczny jako czarny punkt w skûrze powstajπcy na skutek utleniania sií keratyny. ZaskÛrnik daje poczπtek tworzeniu sií grudek (acne papulosa), krostek (acne pustulosa), a niekiedy g Íbokich cyst (acne cystica). Zw aszcza w g Íbokich zmianach moøe rozwijaê sií flora bakteryjna (Prioprionibacterium acnes). Zmiany g Íbokie mogπ pozostawiaê blizny. W leczeniu trπdzika stosuje sií leki w zaleønoúci od nasilenia zmian. Do odt uszczania skûry naleøy stosowaê 2% spirytus salicylowy (przecieranie zmian 2-3 razy dziennie). Z lekûw zewnítrznych stosuje sií preparaty w postaci lotionûw, kremûw, øeli zawierajπcych kwas salicylowy, siarkí, kwas azelainowy, antybiotyki (erytromycyní, klindamycyní) i pochodne witaminy A. W leczeniu ogûlnym stosuje sií najczíúciej chlorowodorek tetracykliny przez d ugi okres czasu. Stosowana w ciíøkich przypadkach trπdziku izotretinoina (Reacutam) wywo uje duøe objawy uboczne i wymaga szczegûlnej ostroønoúci w stosowaniu. U kobiet leczenie preparatami hormonalnymi moøe wp ynπê na zmniejszanie sií wydzielania oju. Zmiany na skûrze wywo ane uczuleniem sπ doúê pospolite SkÛra reaguje doúê gwa townie przy bezpoúrednim zetkniíciu z niektûrymi úrodkami draøniπcymi lub alergenami, ktûrymi mogπ byê roúliny, barwniki, nikiel, guma, kosmetyki i niektûre leki stosowane miejscowo. Zmiany sπ zwykle zlokalizowane i majπ charakter rumienia, pícherzykûw lub bπbli (kontaktowe zapalenie skûry). Odpowiedü skûry na niektûre leki podawane parenteralnie (np. antybiotyki) moøe byê rozleg a (dokoòczenie na str. 10)