Raport o sytuacji ekonomicznej banków BANKI 2012

Transkrypt

1

2

3 Raport o sytuacji ekonomicznej banków BANKI 2012 wydawany na zlecenie Związku Banków Polskich ISSN X Warszawa, kwiecień 2013 r. WYDAWCA: Fundacja Warszawski Instytut Bankowości ul. Wiejska 12A, Warszawa tel.: , fax: Andrzej Lech Prezes Zarządu REDAKCJA: Fundacja Warszawski Instytut Bankowości ul. Wiejska 12A, Warszawa Urszula Szulc Redaktor Naczelny AUTORZY: dr Mariusz Zygierewicz Joanna Tylińska Katarzyna Pawlik SKŁAD & DRUK: 1NEW - Piotr Dygas & ZP Primum tel piotr@1new.pl Copyright by: Fundacja Warszawski Instytut Bankowości. Publikacja jest chroniona przepisami prawa autorskiego. Rozpowszechnianie w jakikolwiek sposób bez zgody wydawcy jest zabronione i podlega odpowiedzialności karnej. Nr 3/2013, NAKŁAD: 350 szt. 2

4 SPIS TREŚCI Streszczenie...5 Najważniejsze zmiany stanu prawnego i zmiany instytucjonalne w sektorze bankowym w 2012 r. mające wpływ na działalność banków...19 I. Nowe europejskie regulacje ostrożnościowe II. Krajowe regulacje prawne III. Inne działania pozaregulacyjne IV. Udział banków w systemie dystrybucji środków unijnych w Polsce V. Bankowy Fundusz Gwarancyjny VI. Działalność arbitra bankowego VII. Przestępstwa na szkodę banków i ich klientów VIII. System rozliczeń IX. Struktura sektora bankowego X. Kadry bankowe Gospodarcze tło działalności banków w 2012 r I. Sytuacja makroekonomiczna II. Polityka banku centralnego III. Polityka walutowa Bilans i rachunek wyników systemu bankowego w 2012 r I. Podstawowe zmiany w bilansie sektora bankowego Suma bilansowa Aktywa Pasywa Zobowiązania pozabilansowe II. Wynik finansowy sektora bankowego III. Wybrane węzłowe wskaźniki działalności banków Bilans i rachunek wyników banków spółdzielczych w 2012 r I. Podstawowe zmiany w bilansie banków spółdzielczych Suma bilansowa Aktywa Pasywa II. Wynik finansowy banków spółdzielczych Szanse i wyzwania Posłowie

5

6 Streszczenie Prezentowane opracowanie jest kolejnym, dwudziestym już, corocznym raportem środowiska bankowego, oceniającym kondycję sektora bankowego w minionym roku. W 2012 r. bankom przyszło działać w stopniowo pogarszających się warunkach makroekonomicznych. Dotyczyło to sytuacji gospodarczej na całym świecie, w tym także większości krajów Unii Europejskiej. Wzrost gospodarczy największych gospodarek światowych był niższy niż odnotowany w 2011 r. Również polska gospodarka, wykazująca od lat dużą odporność na zaburzenia zagraniczne, tym razem także uległa wyraźnemu spowolnieniu. GUS obliczał, że PKB wzrósł realnie w minionym roku o 2% wobec wzrostu o 4,3% rok wcześniej. Spadek dynamiki ekonomicznej Polski został spowodowany szczególnie przez słabszy popyt wewnętrzny: spadek spożycia krajowego oraz zatrzymanie wzrostu inwestycji publicznych. Stymulatorem rozwoju był jedynie wzrost działalności eksportowej. Te generalnie mało optymistyczne dane o rozwoju makroekonomicznym kraju nie sprzyjały prowadzeniu biznesu bankowego w Polsce. A mimo to, w tych warunkach sektor bankowy wykazał po raz kolejny wysoką umiejętność prowadzenia biznesu. Osiągnął on bardzo dobre wyniki finansowe, potwierdził wysoką stabilność sytuacji ekonomicznej i bezpieczeństwo działania banków. Najważniejszymi dowodami tych dobrych wyników były rekordowo wysoki nominalny zysk netto wypracowany przez sektor bankowy w 2012 r. oraz coraz lepsze wyposażenie kapitałowe banków mierzone wysokim poziomem współczynnika wypłacalności. Suma bilansowa sektora bankowego wzrosła w 2012 r. o 4,5%, osiągając na koniec roku wielkość mld PLN. Tempo wzrostu było w ostatnim roku wolniejsze niż rok wcześniej, co wynikało z gorszych warunków prowadzenia działalności bankowej w Polsce. W efekcie relacja sumy bilansowej sektora bankowego do PKB uległa niewielkiemu spadkowi, minimalnie poniżej rekordowego poziomu 85% z 2011 r. Dominującą pozycję w strukturze aktywów sektora bankowego, tradycyjnie zachowały należności od sektora niefinansowego, które w 2012 r. stanowiły 57% aktywów ogółem. Wartość tej pozycji zwiększyła się w ostatnim roku zaledwie o niecały 1%. Było to efektem wyhamowania wzrostu akcji kredytowej banków dla podmiotów gospodarczych i dla gospodarstw domowych. Szczególnie silne wyhamowanie tempa wzrostu nastąpiło w relacjach z osobami prywatnymi (wzrost zaledwie o 0,2%). W efekcie drugi rok z rzędu, tempo wzrostu należności banków od gospodarstw domowych było wyraźnie wolniejsze od tempa wzrostu należności od przedsiębiorstw. Trzeba jednak zaznaczyć, że spowolnienie tempa wzrostu sumy bilansowej 5

7 banków okazałoby się w 2012 r. znacznie mniejsze, gdyby wyeliminować wpływ zmiany kursu złotego względem najważniejszych walut światowych. W sytuacji, gdy znaczna część aktywów banków jest nadal denominowana w walutach obcych, aprecjacja złotego w trakcie 2012 r. spowodowała zmniejszenie wartości należności banków po przeliczeniu ich na złote. Po wyeliminowaniu skutków zmian kursu, okazałoby się, że wzrost wartości należności banków od podmiotów niefinansowych wyniósłby w 2012 r. ok. 4,7% i byłby bardzo zbliżony do tempa wzrostu PKB Polski w tym roku. Tempo wzrostu największej pozycji aktywów sektora bankowego należności od gospodarstw domowych było niższe od wzrostu PKB w Polsce, wzrostu przeciętnego wynagrodzenia czy dochodów do dyspozycji obywateli. Była to zatem sytuacja odwrotna do obserwowanej w 2011 r. Silny wpływ na taką sytuację miało stosowanie restrykcyjnych zapisów rekomendacji T KNF, która przyczyniła się do spadku zadłużenia klientów z tytułu udzielonych kredytów konsumpcyjnych. Istnienie rekomendacji T powodowało, że banki stały się mniej konkurencyjne w stosunku do instytucji parabankowych i wielu klientów banków stało się klientami tych instytucji. Optymizmem może napawać fakt, że banki coraz lepiej radziły sobie z zarządzaniem ryzykiem portfela tych kredytów (jakość należności uległa w minionym roku poprawie) oraz rozpoczęto prace nad zmianą rekomendacji T, która w najbliższym czasie powinna wpłynąć na poprawę dostępu obywateli do kredytu bankowego. Największe znaczenie z punktu widzenia kwoty kredytów udzielonych gospodarstwom domowym, miały tradycyjnie kredyty mieszkaniowe. Stabilizacja cen na rynku nieruchomości, zakończenie rządowego programu Rodzina na swoim oraz obowiązywanie rekomendacji S KNF wpłynęły na silne wyhamowanie dynamiki kredytów zaciąganych na cele mieszkaniowe. W minionym roku nowa akcja kredytowa banków była mniejsza niż w 2011 r. Wolniejsze tempo wzrostu należności banków było też efektem statystycznym wynikającym z aprecjacji złotego. Na podkreślenie zasługuje, że nowe kredyty mieszkaniowe były udzielane niemal wyłącznie w złotych, co spowodowało wyraźne zmniejszenie łącznego udziału kredytów denominowanych w walucie obcej. Obniżenie się tego udziału w trakcie jednego roku z 62% do 55,4% należy uznać za dużą zmianę. Spowolnienie tempa wzrostu kredytów mieszkaniowych wpłynęło też na niewielki spadek udziału tych kredytów w portfelu kredytowym banków (do 39,7%), co również należy ocenić jako zjawisko pozytywne z punktu widzenia dywersyfikacji ryzyka bankowego. Niestety zauważalne było także dalsze pogorszenie jakości należności z tytułu kredytów mieszkaniowych. Trzeba jednak zaznaczyć, że ich jakość pozostała na zdecydowanie najwyższym poziomie spośród wszystkich najważniejszych kategorii kredytów. Pogorszenie jakości było w dużym stopniu efektem starzenia się portfela należności hipotecznych. Jakość 6

8 portfela złotowego i portfela walutowego kształtowały się na podobnym poziomie. Na koniec 2012 r. udział kredytów zagrożonych wyniósł 2,8%, czyli o 0,5 pkt proc. więcej niż rok wcześniej. Miniony rok nie był łatwym okresem dla współpracy banków z podmiotami gospodarczymi. Z jednej strony akcja kredytowa rosła w miarę szybko. Jednocześnie banki stopniowo obserwowały zmniejszanie się popytu na kredyt bankowy, zwłaszcza popytu na kredyt inwestycyjny. Rosło natomiast zainteresowanie kredytem operacyjnym, co wiązać można z pogorszeniem sytuacji finansowej części przedsiębiorstw oraz pogłębianiem się problemu zatorów płatniczych. W 2012 r. zwiększyła się wartość należności banków zarówno od dużych przedsiębiorstw, jak i od małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), choć wyraźnie większy wzrost kredytów odnotowano w kontaktach z podmiotami zaliczanymi do MSP. W minionym roku wyraźnie pogorszyła się jakość portfela kredytów dla podmiotów gospodarczych. Należności zagrożone od tej kategorii klientów zwiększyły się w ostatnim roku aż o 17,1%. Ten wzrost był spowodowany złagodzeniem warunków udzielania kredytów w 2011 r. i na początku 2012 r. i pogorszeniem się sytuacji makroekonomicznej w kraju. To spowodowało wzrost udziału należności z utratą wartości do 11,8% na koniec 2012 r., a więc o 1,4 pkt proc. większego niż rok wcześniej. W sumie jakość portfela całego portfela kredytowego banków uległa w 2012 r. także pogorszeniu. Udział należności zagrożonych zwiększył się z 8,2% do 8,9%, choć nominalnie przyrost należności z utratą wartości (o mln PLN) był podobny jak w 2011 r., mimo zdecydowanie gorszych warunków makroekonomicznych w 2012 r. Drugą pozycję w aktywach sektora bankowego utrzymały papiery wartościowe. Jest rzeczą znamienną, że mimo zwalniającego tempa wzrostu gospodarczego kraju i spadku dynamiki akcji kredytowej, banki nie przeznaczyły większej ilości środków finansowych na zakup papierów wartościowych. Prawdopodobnie niesatysfakcjonująca rentowność papierów zadecydowała o niskim zainteresowaniu banków zwiększaniem tej kategorii aktywów. Utrzymało się wprawdzie wysokie zainteresowanie banków zakupem bonów pieniężnych NBP, ale nastąpił też wyraźny spadek zaangażowania finansowego banków w papiery skarbowe. Papiery te okazały się być bardziej opłacalne dla inwestorów zagranicznych niż dla rodzimych nabywców. Na koniec 2012 r. udział papierów wartościowych wyniósł 17,6% aktywów sektora bankowego, a więc w przybliżeniu tyle samo, co w latach , gdy był on najniższy w najnowszej historii polskiej bankowości. Trzecią pozycję w aktywach zajmowały należności od sektora finansowego. W przeciwieństwie do lat poprzednich, dynamika tych należności była relatywnie wysoka. W 2012 r. zwiększyły się one o 11,6%. Wśród należności 7

9 od instytucji finansowych, relatywnie dużą dynamiką należności cechowały się lokaty u rezydentów. Świadczy to pewnej poprawie sytuacji na rynku międzybankowym, choć zdecydowana większość transakcji dotyczyła nadal najkrótszych terminów. Zwiększyła się także wartość kredytów udzielonych niebankowym podmiotom finansowym. Wysoką dynamiką charakteryzowały się, kolejny już rok, należności od sektora budżetowego. W porównaniu z latami poprzednimi dynamika tej pozycji była jednak wyraźnie wolniejsza (wzrost o 8,5%). Trudniejsza sytuacja gospodarcza i dążenie ministra finansów oraz władz samorządowych (w warunkach stosunkowo wysokiego już zadłużenia wielu jednostek samorządu terytorialnego) do zmniejszenia skali deficytów budżetowych, przyczyniły się do niższej dynamiki należności banków od sektora budżetowego w ostatnim roku. Jednak nakładanie nowych obowiązków na jednostki samorządu terytorialnego oraz dążenie do możliwie dużego wykorzystania środków unijnych, spowodowały wzrost zadłużenia podmiotów zaliczanych do finansów publicznych w bankach. Spośród innych pozycji aktywów banków na uwagę zasługiwała duża dynamika pozycji kasa i operacje z bankiem centralnym oraz wzrost wartości aktywów trwałych oraz wysoka dynamika wartości niematerialnych i prawnych. Najgorzej w tym zakresie należy ocenić wzrost gotówki i środków na rachunku w NBP, gdyż nie najlepiej świadczy to o jakości zarządzania tymi środkami przez banki. Po stronie pasywów sektora bankowego, charakterystyczną i pozytywną cechą ostatniego roku był powrót do wzrostu znaczenia zobowiązań wobec sektora niefinansowego, kosztem zobowiązań wobec sektora finansowego. W 2012 r. banki powróciły zatem do bezpieczniejszej sytuacji, gdy kapitały własne oraz depozyty klientowskie cechowały się najwyższym tempem wzrostu i miały coraz większy udział w finansowaniu działalności banków. Analizując kształtowanie się bazy depozytów klientowskich, trzeba odnotować, że zasadniczymi przyczynami wyraźnego spowolnienia dynamiki zobowiązań banków z tytułu depozytów klientowskich były obawy banków przed powrotem do okresu intensywnej rywalizacji o depozyty klientowskie, wzmacniane także przez ostrzeżenia nadzoru bankowego kierowane do banków w tej sprawie. Także spowolnienie tempa wzrostu akcji kredytowej banków oraz wysoki poziom płynności banków powodowały, że banki nie odczuwały silnej presji, aby zwiększać dynamicznie swoją bazę depozytową. Największą pozycję w strukturze pasywów sektora bankowego stanowiły tradycyjnie depozyty od sektora niefinansowego. Na koniec 2012 r. wynosiły one 53,5% wartości wszystkich pasywów. Przyrost depozytów o 3,6% w 2012 r. był wynikiem bardzo nierównomiernego tempa wzrostu środków na rachunkach gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych. 8

10 Cechą szczególną ubiegłego roku był spadek wartości depozytów przedsiębiorstw. Był on całkiem znaczący, gdyż wyniósł 7,1%. W warunkach spowolnienia gospodarczego przedsiębiorstwa zmniejszały swoje depozyty bankowe, przeznaczając wolne środki na finansowanie rozpoczętych inwestycji oraz na realizowanie swoich bieżących zobowiązań finansowych. W tych warunkach wzrost depozytów klientowskich został osiągnięty dzięki wzrostowi depozytów gospodarstw domowych. W warunkach pogorszenia sytuacji makroekonomicznej oraz pogorszenia nastrojów konsumentów, większa część społeczeństwa podjęła decyzję o zwiększeniu oszczędności kosztem bieżącej konsumpcji. Nastąpiło to w warunkach rosnącego bezrobocia i zmniejszającej się siły nabywczej przeciętnego wynagrodzenia. W efekcie depozyty gospodarstw domowych zwiększyły się w 2012 r. o 8,1%. Specyficzną cechą minionego roku był spadek zobowiązań banków wobec sektora finansowego. Bardzo silnie uwidoczniło się zjawisko charakterystyczne dla całej Europy Środkowo-Wschodniej, polegające na stopniowym wycofywaniu przez zagranicznych inwestorów finansowych swojego zaangażowania dłużnego w bankach naszego regionu. Ta postawa inwestorów wynikała z dwóch zasadniczych przyczyn: braku nadziei na wysoce rentowne inwestycje w krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz potrzeby stopniowego delewarowania działalności banków w Europie, w związku ze zbliżającym się terminem wejścia w życie wyższych wymogów kapitałowych. Doświadczyły tego też banki w Polsce, odnotowując wyraźny spadek wartości nominalnej zaangażowania dłużnego. Polska była jednak w znacznie lepszej sytuacji, gdyż skalę zmniejszenia zaangażowania dłużnego inwestorów zagranicznych w naszym kraju można było uznać za umiarkowaną, w porównaniu z sytuacją w innych krajach naszego regionu. Ponadto tempo zmniejszania tego zaangażowania było na tyle ustabilizowane, że nie wywoływało ono silnych perturbacji w bankach. Ujmując generalnie, to stopniowe zmniejszanie znaczenia zobowiązań od zagranicznych podmiotów finansowych można uznać nawet za zjawisko pozytywne, gdyż w ten sposób malało uzależnienie rozwoju polskiego sektora bankowego od finansowania z zagranicy i od decyzji podejmowanych na zagranicznych rynkach finansowych. Warto też podkreślić, że zaangażowanie dłużne w polskich bankach było oparte o stabilne długoterminowe umowy zawierane przez banki z pożyczkodawcami. Co więcej, w niektórych przypadkach było to finansowanie nie tylko z banków komercyjnych, ale także pozyskanie środków finansowych w drodze emisji obligacji na rynkach zagranicznych czy zaciągania pożyczek w międzynarodowych instytucjach finansowych, takich jak EBI czy EBOR. 9

11 Wzrost wartości zobowiązań polskiego sektora bankowego wobec sektora finansowego nastąpił w minionym roku tylko w zakresie depozytów przyjętych od krajowych niebankowych instytucji finansowych. Banki podejmowały też decyzję o emisji wieloletnich obligacji w celu pozyskania długoterminowego finansowania i stopniowego dostosowywania się do nowych wymogów płynnościowych. W ostatnim roku silnie wzrosła wartość depozytów od podmiotów budżetowych (wzrost o 22,1%). Należy jednak pamiętać, że historycznie ta pozycja pasywów banków cechuje się często wysokim poziomem zmienności i trudno jest zatem mówić o trwałym trendzie w tym zakresie. W 2012 r. na uwagę zasługiwał wysoki wzrost kapitałów własnych banków (o 14,2%). Był on możliwy dzięki zatrzymaniu znaczącej części zysków wypracowanych przez sektor bankowy w 2011 r. (m.in. w wyniku zastosowania się do zaleceń nadzoru bankowego w zakresie ograniczania skali wypłat dywidendy przez banki niespełniające wysokich wymogów kapitałowych). W efekcie ponad 70% zysków banków zostało zatrzymanych w bankach. Warto podkreślić, że wiele banków przeprowadziło też udane operacje emisji nowych serii akcji na rynku publicznym. Dla potrzeb regulacji ostrożnościowych, fundusze własne sektora bankowego wyniosły na koniec 2012 r mln PLN i zwiększyły się w trakcie ostatniego roku aż o 16,5%. Fundusze podstawowe zwiększyły się o blisko 15%, a fundusze uzupełniające o 28,8%. Decyzje właścicieli o przeznaczeniu zdecydowanej większości zysku na powiększenie kapitałów własnych spowodowały szybszy wzrost kapitałów własnych niż wzrost wymogu kapitałowego. W efekcie współczynnik wypłacalności wzrósł z 13,1% na koniec 2011 r. do 14,7% na koniec następnego roku. Był to wysoki poziom współczynnika wypłacalności i w połączeniu ze zdecydowaną przewagą funduszy podstawowych w funduszach własnych banków, stanowił dobre zabezpieczenie banków na wypadek pojawienia się ewentualnych strat. Poziom kapitałów własnych i wielkość współczynnika wypłacalności świadczyły także o dobrym przygotowaniu kapitałowym banków w Polsce do nowych wymogów kapitałowych, które zostaną nałożone w ramach implementacji Bazylei III. Niemal wszystkie banki polskie mają dostateczne kapitały, aby już dziś sprostać przyszłym wymogom kapitałowym. Współczynnik wypłacalności banków powinien wzrosnąć jeszcze dodatkowo w tym roku, po piśmie Komisji Nadzoru Finansowego zachęcającego usilnie banki do przeznaczenia znacznej części zysków za 2012 r. na zasilenie funduszy własnych. Warto też odnotować, że wszystkie banki komercyjne i spółdzielcze miały na koniec roku fundusze własne w stopniu wyższym niż minimum wynikające z ustawy Prawo bankowe i jednocześnie wszystkie banki osiągnęły współczynnik wypłacalności powyżej 8%. 10

12 W minionym roku po raz pierwszy od 2009 r., nastąpił spadek zobowiązań pozabilansowych sektora bankowego. Wielkości te pozostały też na znacznie niższym poziomie niż przed ostatnim kryzysem na rynkach finansowych. Spowolnienie gospodarcze nie sprzyjało rozwojowi rynku zobowiązań pozabilansowych. Mniejsza aktywność gospodarcza może bowiem wpływać na ograniczanie skali zabezpieczenia się przed ryzykiem poprzez zawieranie transakcji warunkowych czy pochodnych. Zobowiązania pozabilansowe sektora bankowego odpowiadały na koniec 2012 r. 1,58-krotności sumy bilansowej sektora bankowego. Analizując rachunek wyników, należy podkreślić, że wynik finansowy netto sektora bankowego w 2012 r. wyniósł mln PLN i był rekordowo wysoki w najnowszej historii polskiego sektora bankowego. Był on wyższy od osiągniętego w 2011 r. o prawie 600 mln PLN. Tempo wzrostu zysku netto w minionym roku wyniosło 3,9% i było nieco wolniejsze od tempa wzrostu sumy bilansowej sektora bankowego. Dynamika zysku netto była też dużo niższa niż w 2011 r. Głównym źródłem zysku pozostały operacje depozytowo-kredytowe, a ich znaczenie uległo dalszemu umocnieniu. Jednak w 2012 r. duży wpływ na dobre wyniki finansowe miało zrealizowanie wysokich dochodów z pozostałych źródeł, takich jak działalność finansowa czy operacje wymiany. Bez wysokiej dynamiki dochodów tych pozycji, nie udałoby się uzyskać rekordowego wyniku finansowego banków w 2012 r. Tempo wzrostu dochodów odsetkowych banków było relatywnie niskie (wzrost o 1,5%). Wpłynęło na to wzrost średniego oprocentowania depozytów terminowych gospodarstw domowych, które były najważniejszą pozycją wśród depozytów bankowych. Z drugiej strony banki nie osiągnęły znacznie wyższych dochodów z tytułu oprocentowania kredytów. Najważniejszą pozycję dochodów pozaodsetkowych tradycyjnie stanowiły dochody osiągnięte w formie opłat i prowizji, które stanowiły 61,6% dochodów pozaodsetkowych sektora bankowego. Dochody z tytułu prowizji zwiększyły się w 2012 r. zaledwie o 0,4% i ten wzrost był zdecydowanie wolniejszy od tempa wzrostu sumy bilansowej banków. Do osiągnięcia wysokich wyników finansowych banków przyczyniło się restrykcyjnie limitowanie kosztów swojej działalności. Banki spodziewając się pogorszenia się sytuacji makroekonomicznej, podjęły działania przygotowujące je na gorsze warunki prowadzenia biznesu bankowego. Koszty ogólne wzrosły o 4,1%, zaś koszty eksploatacyjne tylko o 2,9%. Na wielkość wyniku operacyjnego netto duży wpływ często ma wynik zrealizowany na zabezpieczeniach. Była to w ostatnich latach olbrzymia pozycja w ujęciu nominalnym i nawet niewielka jej zmiana istotnie wpływała na wielkość wypracowanego zysku. W 2012 r. koszty wynikające z salda utworzonych rezerw celowych/odpisów aktualizujących z tytułu utraty 11

13 wartości aktywów finansowych, były o 4% wyższe niż rok wcześniej. Był to relatywnie niewielki wzrost wyniku na zabezpieczeniach w sytuacji, gdy w kolejnych kwartałach minionego roku obserwowano stopniowe pogarszanie się sytuacji ekonomicznej kraju, wzrost bezrobocia, kłopoty finansowe niektórych branż gospodarki, w tym zwłaszcza problemy wielu firm budowlanych po zakończeniu niektórych inwestycji infrastrukturalnych. Być może niska dynamika salda odpisów wskazuje także na relatywnie niski poziom złych należności pokrytych odpisami (tzw. niskie wyrezerowanie należności) lub na wysoką jakość i wartość zabezpieczeń prawnych spłaty kredytów przyjmowanych przez banki. Uzyskane faktycznie saldo odpisów w 2012 r. miało duży wpływ na dynamikę wyniku sektora bankowego, gdyż relatywnie niewielka zmiana salda odpisów była jednym z czynników historycznie najwyższego poziomu zysku netto. Na podkreślenie zasługuje dalsza poprawa efektywności kosztowej banków, ale poprawa w tym zakresie była minimalna. W ostatnim roku wskaźnik kosztów operacyjnych wyniósł 50,9% i był on zbliżony do najlepszych wyników sektorów bankowych z innych krajów Unii Europejskiej. Wynik 2012 r. był też najlepszym od początku transformacji gospodarczej w Polsce. Analiza kształtowania się wybranych współczynników operacyjnych banków wskazała na obniżenie się w 2012 r. marży odsetkowej banków. W 2011 r. marża odsetkowa netto sektora bankowego wyniosła 2,85%, a rok później obniżyła się do 2,68%. Rosnąca konkurencja na rynku usług finansowych może powodować, że trudno będzie bankom zwiększyć poziom marży odsetkowej. Także silniejsze ograniczania rozwoju akcji kredytowej nie będą sprzyjać poprawie wyników marży odsetkowej. Odnotowano także pogorszenie wyników banków w zakresie rentowności aktywów i zwrotu na kapitale. Wskaźnik ROA obniżył się do poziomu 1,22%, ale trzeba odnotować, że kształtuje się on nadal na relatywnie dobrym poziomie, choć oczywiście niższym niż w pierwszej dekadzie XXI w. Spadek wskaźnika ROE w sektorze bankowym był całkowicie zrozumiały. W warunkach znaczącego wzrostu kapitałów własnych banków było to zjawisko nieuniknione. W słabych warunkach makroekonomicznych w Polsce oraz przy dynamicznym wzroście kapitałów i współczynnika wypłacalności ROE obniżył się wyraźnie, osiągając wynik 14,6%. W 2012 r. ten poziom był o 1 pkt proc. niższy niż w 2011 r. W porównaniu z latami wcześniejszymi kształtuje się on również na wiele niższym poziomie. Odrębnie należy podsumować sytuację ekonomiczną w 2012 r. sektora banków spółdzielczych. Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim, że w minionym roku wzmocnił on swoją pozycję w całości aktywów sektora bankowego. Tempo wzrostu sumy bilansowej banków spółdzielczych w 2012 r. było wyraźnie wyższe od tempa wzrostu aktywów netto całego 12

14 sektora bankowego. W 2012 r. wzrost aktywów banków spółdzielczych o 9,5% spowodował umocnienie udziału aktywów tych banków w aktywach całego sektora bankowego z 6,1% do 6,3%. Potwierdziła się tym samym teza, że sektor spółdzielczy rozwija się szybciej w okresie dekoniunktury gospodarczej, kiedy banki komercyjne zachowują większą ostrożność w rozwoju akcji kredytowej. Bankowość spółdzielcza utrzymuje natomiast bardziej zrównoważone tempo rozwoju w różnych okresach cyklu gospodarczego. Trzeba jednak też pamiętać, że ostatnio to utrzymanie wysokiej dynamiki aktywów znajdowało niestety swoje odzwierciedlenie także w pogorszeniu się jakości portfela kredytowego. Z dużym zainteresowaniem trzeba będzie zatem przyglądać się, jakie skutki dla jakości portfela będzie mieć utrzymanie wysokiego tempa wzrostu akcji kredytowej w ostatnim roku. Dominującą pozycję w strukturze aktywów banków spółdzielczych, stanowiły zawsze należności od sektora niefinansowego. Na koniec 2012 roku wyniosły one 55,4% aktywów ogółem. W porównaniu ze stanem z końca 2011 r. ten rodzaj aktywów wzrósł nominalnie o 9,3%. Warto pokreślić, że tempo wzrostu należności banków spółdzielczych od podmiotów niefinansowych, było w minionym roku wyraźnie szybsze od tempa wzrostu tych należności w całym sektorze bankowym. Wśród należności banków od tego sektora zdecydowaną przewagę miały tradycyjnie należności od gospodarstw domowych. Ta dominacja wynikała z faktu, że dla celów sprawozdawczych w tej kategorii mieszczą się także należności od rolników indywidualnych oraz należności od przedsiębiorców indywidualnych, rozumianych jako firmy zatrudniające nie więcej niż 9 osób. Stanowią one istotną grupę klientów banków spółdzielczych. Szybki wzrost należności ogółem od sektora niefinansowego w ostatnich latach wpłynął negatywnie na jakość należności zagrożonych, szczególnie w warunkach pogorszenia się koniunktury gospodarczej w kraju. Zaskakuje jednak skala wzrostu należności o obniżonej wartości. W 2012 r. należności takie zwiększyły się o ponad 20%. Wydaje się, że stopniowa zmiana profilu klienta wielu banków spółdzielczych spowodowała wzrost poziomu kredytów zagrożonych. Na koniec 2012 r., udział należności z utratą wartości w należnościach ogółem od podmiotów niefinansowych wyniósł 6,3%. Warto przypomnieć, że na koniec roku poprzedniego wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 5,7%, a na koniec 2010 r. 5,3%. Drugą pozycją, pod względem wielkości aktywów banków spółdzielczych, były należności od sektora finansowego. Stanowiły one na koniec 2012 r. 29,7% aktywów ogółem. Udział należności od podmiotów finansowych w aktywach ogółem zmniejszył się o 0,4 pkt proc., ale utrzymał się generalnie na wysokim poziomie. Ta wielkość pokazuje, jakim potencjałem środków 13

15 finansowych dysponuje nadal bankowość spółdzielcza i jak nie może lub nie potrafi go w pełni wykorzystać dla potrzeb gospodarki i dla poprawy swoich wyników finansowych. Trzecie miejsce, pod względem wielkości udziału w aktywach ogółem banków spółdzielczych, w minionym roku utrzymały należności od sektora budżetowego. W 2012 r., po raz kolejny, odnotowany one wyraźny wzrost należności od tego sektora. Banki spółdzielcze tradycyjnie prowadziły obsługę rachunków wielu jednostek samorządu terytorialnego i na skutek rosnących zadań tych jednostek, znaczenie współpracy banków z tymi podmiotami wyraźnie wzrastało w ostatnich latach, także w zakresie finansowania rosnącego zadłużenia wielu gmin i powiatów. Rok 2012 cechowały jednak relatywnie lepsze wyniki finansowe wielu jednostek samorządu terytorialnego, stąd wzrost akcji kredytowej banków spółdzielczych w tym obszarze należy odnotować jako sukces. Wynik finansowy netto banków spółdzielczych wyniósł w ostatnim roku prawie 980 mln PLN. Tempo wzrostu zysku netto wyniosło w minionym roku aż 9,1%. Wzrost zysku netto w bankowości spółdzielczej odnotowano w okresie, w którym nastąpiła zdecydowanie wolniejsza dynamika sytuacji w całym sektorze bankowym. Był to rekordowo wysoki poziom wyniku finansowego bankowości spółdzielczej w Polsce, dodatkowo odnotowany w okresie silnego wzrostu należności zagrożonych. Tym samym w 2012 r. zarówno banki komercyjne, jak i banki spółdzielcze osiągnęły rekordowy poziom zysków netto. Po stronie dochodowej główną przyczyną wzrostu wyniku finansowego sektora banków spółdzielczych był wysoki wzrost dochodów odsetkowych. Spośród wszystkich czynników składowych wyniku z działalności bankowej, dochody odsetkowe nie tylko były podstawową pozycją dochodową (77,1% całości o 2,1 pkt proc. więcej niż rok wcześniej), ale ta pozycja cechowała się też najwyższą dynamiką. Przychody z opłat i prowizji banków spółdzielczych, będąc drugim pod względem ważności źródłem dochodów banków spółdzielczych, także zwiększyły się w minionym roku, ale dynamika tych dochodów była nieporównywalnie niższa niż w przypadku dochodów odsetkowych (wzrost tylko o 0,4%). Taka sytuacja była obserwowana już trzeci rok z rzędu. W konsekwencji w 2012 r. w bankach spółdzielczych dalszemu obniżeniu uległ wskaźnik dochodów pozaodsetkowych do aktywów. Wyższy wynik finansowy banków spółdzielczych został uzyskany w 2012 r. nie tylko dzięki wzrostowi przychodów, ale także dzięki niższemu tempu wzrostu najważniejszych rodzajów kosztów banków. Koszty działania banków zwiększyły się w minionym roku o 7%, przy czym silniejszą dynamiką wzrostu cechowały się koszty ogólnego zarządu, a mniejszą dynamiką koszty pracownicze. 14

16 Znaczącą pozycją były także koszty tworzenia rezerw. Pogorszenie się jakości należności musiało spowodować wzrost salda odpisów z tytułu należności z utratą wartości. W 2012 r. wartość takich odpisów była w bankowości spółdzielczej najwyższa od wielu lat. Saldo utworzonych i rozwiązanych rezerw celowych z tytułu utraty wartości aktywów finansowych wyniosło 255 mln PLN. Tempo wzrostu tych odpisów było też w 2012 r. wyższe niż w roku poprzednim (30% wobec 23% w 2011 r.), choć już w 2011 r. było ono bardzo wysokie. Było ono też nieporównywalnie wyższe niż w całym sektorze bankowym (wzrost o 4%). Jeśli jednak przy wysokim saldzie odpisów i ograniczonej restrykcyjności kosztów prowadzenia działalności udało się bankowości spółdzielczej osiągnąć rekordowo wysoki poziom wyniku finansowego, to ten wynik pokazuje istniejący jeszcze nadal potencjał dalszego zwiększania wyniku finansowego. Wystarczy w tym kontekście chociażby wspomnieć, że wskaźnik efektywności kosztowej CIR uległ w bankowości spółdzielczej w ostatnim roku dalszemu obniżeniu. Rok 2012 przyniósł niewielkie tylko pogorszenie wskaźnika efektywności działania. Wskaźnik zwrotu netto z aktywów (ROA) ukształtował się w 2011 r. na poziomie 1,21%, a rok później wyniósł 1,19%, a różnica między efektywnością ROA w bankowości spółdzielczej i bankowości komercyjnej była minimalna. Generalnie świadczy to o dobrym radzeniu sobie banków spółdzielczych w warunkach rosnącej konkurencji na rynku usług bankowych. Wskaźnik zwrotu z kapitału (ROE) uległ pogorszeniu w 2012 r. z 13,1% w 2011 r. do 12,8% w następnym roku. Do obniżenia się ROE przyczynił się silny wzrost kapitałów własnych bankowości spółdzielczej w wyniku zatrzymania zysków wypracowanych w 2011 r. Analizując wyniki sektora bankowego 2012 r., należy też wspomnieć, że miniony rok był też okresem intensywnych prac nad nowymi rozwiązaniami regulacyjnymi dla banków. Najwięcej uwagi przykuwały prace prowadzone na szczeblu międzynarodowym, zwłaszcza nad pakietem CRD IV/CRR. Prac tych nie udało się skończyć w minionym roku, ale są one już poważnie zaawansowane. Ponadto trwały prace nad projektem dyrektywy w sprawie uporządkowanej upadłości banków. Każda z tych regulacji może powodować w przyszłości poważne obciążenia finansowe dla banków działających na terenie UE. Nową inicjatywą unijną, cechującą się również wysoką intensywnością prac w 2012 r., była kwestia powołania unii bankowej, obejmującej w pierwszym etapie stworzenie zintegrowanego nadzoru nad bankami działającymi w strefie euro, a także nad bankami z pozostałych krajów UE, jeśli przystąpią one do tej unii. W minionym roku opublikowano także raport Liikanena, zawierający m.in. kontrowersyjną propozycję oddzielenia działalności bankowej od inwestycyjnej. W 2012 r. odrzucono także koncepcję utworzenia jednolitego podatku od transakcji finansowych 15

17 w skali UE, ale 11 krajów członkowskich zadecydowało o kontynuowaniu prac nad wspólnym wprowadzeniem FTT w wybranych krajach UE. Odrębną kwestią były działania podejmowane w UE w celu implementacji amerykańskiej regulacji FATCA, dotyczącej opodatkowania dochodów finansowych podmiotów amerykańskich poza USA. Na szczeblu krajowym wiele uwagi poświęcono zmianom uchwał KNF, ale szczególnie dużo energii zostało skoncentrowane wokół prac nad zmianami rekomendacji KNF. Najwięcej kontrowersji budziły prace nad projektami zmian rekomendacji S i T, ale także dużo uwagi poświęcono rekomendacjom D i M. W minionym roku powróciła także dyskusja o zasadności stosowania bankowego tytułu egzekucyjnego, o zmianach w dostępie do międzybankowych baz danych. Przez cały 2012 r. były prowadzone prace nad nałożeniem na banki obowiązku wnoszenia nowego typu opłaty na BFG opłaty ostrożnościowej. Wiele czasu poświęcono także wypracowaniu wspólnego stanowiska i sposobowi implementacji zmian stawek interchange. Analizując wyniki sektora bankowego w 2012 r. oraz perspektywy rozwoju sytuacji makroekonomicznej w Polsce w najbliższym roku, można patrzeć na wyniki sektora bankowego w Polsce w przyszłości w sposób umiarkowanie optymistycznie. Wzrost gospodarczy kraju będzie zapewne słaby i nie będzie on tworzyć przesłanek dla szybkiego rozwoju biznesu bankowego w 2013 r., w tym dla dynamicznego wzrostu akcji kredytowej. Wydaje się, że nawet wyraźne złagodzenie zapisów rekomendacji S i T oraz obniżenie oficjalnych stóp procentowych NBP nie muszą być warunkami wystarczającymi dla szybkiego wzrostu wartości należności banków od sektora niefinansowego. Można oczekiwać, że wolniejszy niż w latach ubiegłych, będzie wzrost dynamiki kredytów mieszkaniowych i kredytów dla sektora budżetowego. W obu przypadkach uwarunkowania prawne i ekonomiczne rozwoju biznesu bankowego mogą być trudniejsze niż w poprzednich latach. Optymizmem może natomiast napawać sposób, w jaki banki radzą sobie dotychczas z zarządzaniem ryzykiem kredytowym. Można mieć nadzieję, że utrzymywanie się okresu wolniejszego tempa rozwoju gospodarczego nie wpłynie na znaczące pogorszenie jakości portfela i wzrost odpisów banków z tytułu należności z utratą wartości. Najnowszy portfel banków cechuje się bowiem lepszą jakością niż pakiety kredytów udzielonych wcześniej. Należy jednak pamiętać, że brak efektywnego systemu prawnego, ułatwiającego proces restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i oddłużenia osób prywatnych, może istotnie utrudniać zarządzanie portfelem kredytowym w bankach. Z tej m.in. racji więcej uwagi będzie teraz musiało być też poświęcone kwestiom odpowiedniego kształtowania struktury bilansu banków, zachowania zdrowych proporcji między głównymi jego pozycjami. 16

18 Po stronie pasywów pozytywne zmiany będą zapewne kontynuowane w przyszłości. Banki w coraz większym stopniu będą opierać swoją działalność na finansowaniu jej depozytami klientowskimi. Większa skłonność do oszczędzania i ograniczona akcja kredytowa spowodują, że nie zabraknie środków finansowych na rozwój działalności. Banki będą kontynuowały trend pozyskiwania części środków w formie długoterminowego finansowania z rynku kapitałowego, co poprawi jakość zarządzania płynnością. Wyposażenie kapitałowe banków jest już dziś wystarczające dla bezpiecznego powadzenia działalności bankowej i ewentualnego absorbowania szoków zewnętrznych. Nieco gorzej mogą wyglądać perspektywy uzyskiwania wysokich zysków. Zmiana zasad finansowania działalności bankowej może prowadzić do wzrostu kosztów odsetkowych. Jednocześnie działania w warunkach relatywnie niskich stóp procentowych będzie ograniczać możliwości zwiększenia przychodów z odsetek, które stają się coraz ważniejszym źródłem dochodów banków. W efekcie marża odsetkowa może ulec dalszemu obniżeniu. Mniejszych możliwości zwiększenia swoich zysków banki mogą upatrywać w podwyższaniu opłat i prowizji pobieranych od klientów. Dodatkowo w 2013 r. może zostać rozstrzygnięta kwestia obniżenia opłat interchange fee. Bardzo dużo zależeć będzie także od umiejętności banków utrzymania ograniczeń w zakresie kształtowania się kosztów działania. Dotychczasowe przykłady restrukturyzacji banków przed powstaniem problemów wskazują, że banki powinny poradzić sobie z tym wyzwaniem i zawczasu przygotować się na nowe okoliczności działania. W 2013 r. można oczekiwać jeszcze znaczących odpisów banków z tytułu posiadania należności z utratą wartości. Ta wielkość może w znacznym stopniu wpływać na wielkość generowanych zysków. Wskaźniki rentowności ulegną prawdopodobnie dalszemu obniżeniu, gdyż poziom wyposażenia kapitałowego banków jest na tyle wysoki, że musi oddziaływać silnie na uzyskiwane zwroty na kapitale. Zagrożeniem dla rentowności banków są nowe obciążenia nakładane na banki na mocy nowych regulacji krajowych i europejskich. Podatek bankowy, zwiększone wpłaty na system gwarantowania depozytów, podatek od transakcji finansowych, tworzenie funduszu ratowania banków to kilka najpoważniejszych zagrożeń dla banków działających w Polsce i w innych krajach UE. Wyzwaniem dla niektórych banków będą nowe wymogi kapitałowe, a szczegółowe wymagania ilościowe w zakresie zarządzania płynnością mogą także generować poważne koszty dla banków i konieczność zmiany prowadzenia części biznesu bankowego. Niewiadomą dziś pozostaje polskie członkostwo w unii bankowej. Ewentualne wstąpienie do unii, ale do pewnego stopnia pozostanie poza tym ciałem, może rodzić nowe wyzwania dla nadzoru bankowego w Polsce i dla samego sektora bankowego. 17

19 Interesująco może rozwijać się sytuacja w bankowości spółdzielczej. Zmiany instytucjonalne zachodzące w ostatnim czasie oraz generalnie dobre wyniki finansowe działalności banków spółdzielczych mogą tworzyć bazę do przewidywań rozwoju sytuacji w tym sektorze w najbliższej przyszłości. Wiele będzie zależeć od perspektyw współpracy między zrzeszeniami oraz poprawy zarządzania ryzykiem w poszczególnych bankach spółdzielczych, w bankach zrzeszających. Innymi kluczowymi czynnikami będą także zmiany w jakości portfela kredytowego, umiejętność dalszej kontroli kosztów, skuteczność poszukiwania nowych źródeł dochodów oraz sposób wprowadzenia zmian instytucjonalnych wymuszonych przez zbliżanie się terminu wejścia w życie postanowień dyrektywy CRD IV i rozporządzenia CRR. Tradycyjnie już, wyzwaniem dla całego sektora bankowego będzie stałe dążenie do dalszej poprawy relacji banków ze swoimi klientami i utrzymywanie wysokiej jakości obsługi klienta. Ten aspekt nabiera co roku coraz większego znaczenia. W warunkach słabej kondycji makroekonomicznej banki będą jeszcze więcej uwagi poświęcać tym relacjom, gdy mogą pojawić się trudności finansowe części klientów, także wynikające z realizacji zobowiązań względem banków. To może tworzyć nowe pola sporów i konfliktów między bankami a ich klientami, zwłaszcza w sytuacji, gdy szereg rozwiązań prawnych jest dzisiaj nieracjonalnych i utrudnia prowadzenie działalności bankowej w Polsce. W tych warunkach kwestia utrzymywania dobrych, etycznych relacji z klientami, współpracy przy rozwiązywaniu problemów nabiera szczególnego znaczenia. Generalnie dobra opinia o sektorze bankowym w społeczeństwie stanowi dużą wartość i nie powinna ona być narażona na szwank. Dlatego też wiele nowych działań będzie z pewnością podejmowanych dla utrzymania pozytywnego wizerunku sektora bankowego. Trzeba też pamiętać, że dzięki dobrym wynikom banków w Polsce, w tym braku niebezpieczeństwa upadku któregoś z banków, czy choćby ponoszenia spektakularnych strat w następstwie kryzysu na rynkach finansowych, reputacja banków w Polsce jest wyższa niż w krajach, w których największe banki lub nawet całe systemy bankowe przeżywały poważne trudności finansowe. To pozostaje cały czas niezmiernie ważnym atutem sektora bankowego w Polsce, który z pewnością będzie jeszcze rozbudowywany w najbliższych latach. 18

20 Rok 2012 charakteryzował się dużym zaangażowaniem ze strony unijnych władz, aby jak najszybciej uregulować i ustabilizować zarówno sytuację strefy euro, jak i sektora bankowego. Podpisany w marcu 2012 r., przez 25 przywódców państw UE, pakt fiskalny oraz zaprezentowany we wrześniu 2012 r. projekt unii bankowej, miały stać się filarami dla dalszego rozwoju Unii Europejskiej i zapobieganiu kryzysom w przyszłości. Obecnie kończą się prace nad szczegółowymi rozwiązaniami, których celem jest wzmocnienie europejskiego systemu finansowego, koordynacja działań zaradczych oraz uporządkowanie, funkcjonujących w różnych krajach, rozwiązań. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze dla sektora bankowego rozwiązania regulacyjne zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym, które będą miały wpływ na polski sektor bankowy oraz jego konkurencyjność na arenie międzynarodowej. Najważniejsze zmiany stanu prawnego i zmiany instytucjonalne w sektorze bankowym w 2012 r. mające wpływ na działalność banków I. Nowe europejskie regulacje ostrożnościowe A. Nowe wymogi ostrożnościowe dla banków (tzw. pakiet CRD IV) Prace nad procedowanymi obecnie w Parlamencie Europejskim projektami regulacji w ramach tzw. pakietu CRD IV: DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on the access to the activity of credit institutions and the prudential supervision of credit institutions and investment firms 19

21 and amending Directive 2002/87/EC of the European Parliament and of the Council on the supplementary supervision of credit institutions, insurance undertakings and investment firms in a financial conglomerate (dalej: Dyrektywa CRD IV), REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on prudential requirements for credit institutions and investment firms (dalej: Rozporządzenie CRR), dobiegają końca. Ich zadaniem jest transpozycja do prawa europejskiego uzgodnień przyjętych przez grupę G-20 w listopadzie 2010 r. Pakiet CRD IV Komisji Europejskiej wprowadzając obszerny zakres zmian wymogów regulacyjnych i nadzorczych, wzbudził tak duże kontrowersje zarówno ze strony nadzorów krajowych, banków centralnych, jak i samych banków, że od maja 2012 r. trwały pomiędzy Parlamentem i Radą negocjacje, dyskusje oraz powstawały kolejne tzw. kompromisy, czyli następne zmiany projektów tych regulacji, opracowywane w ramach kolejnych prezydencji. Jednolite dla wszystkich krajów wymogi ilościowe, określone w Rozporządzeniu CRR, banki zobowiązane będą stosować bezpośrednio bez potrzeby ich implementacji do krajowego porządku prawnego. Dodatkowo, dotychczas obowiązujące przepisy krajowe, które regulują obszary zawarte w Rozporządzeniu CRR, będą musiał być uchylone. Zapisy zawarte w Dyrektywie CRD IV będą musiały znaleźć swoje odzwierciedlenie w polskich regulacjach prawnych. W trakcie ostatniej rundy negocjacyjnej, przedstawiciele Rady i Parlamentu uzgodnili 5 kluczowych obszarów negocjacyjnych: wymogi dla buforów systemowych, ustalanych na poziomie krajowym oraz dla systemowo ważnych banków, prawo krajów członkowskich do ustalania ostrzejszych wymogów na poziomie krajowym w sytuacji podwyższonego ryzyka pogorszenia stabilności finansowej, jednolite wymogi sprawozdawcze, ograniczenia bonusów dla kierownictwa banków, rozszerzenie funkcji mediacyjnej EBA wobec nadzorów krajowych w zakresie grup transgranicznych na cały zakres regulacyjny rozporządzenia CRR. Wejście w życie pakietu CRD IV/CRR planowane jest od 1 stycznia 2014 r. Tekst ma być zaprezentowany na posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego kwietnia 2013 r. i zatwierdzony na posiedzeniu w dniach maja 2013 r. Ostatecznie tekst ma być opublikowany do 30 czerwca 2013 r. Jeśli termin nie będzie mógł być dochowany, Parlament Europejski zakłada wydłużenie okresu transpozycji do 1 lipca 2014 r. lub nawet 1 stycznia 2015r. 20

22 1. Wymogi kapitałowe Zgodnie z ustaleniami trialogu, wymogi kapitałowe będą wdrażane bezpośrednio rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady we wszystkich krajach. Zgodnie z nowymi regulacjami, banki będą zobowiązane podwyższyć fundusze zasadniczych najwyższej kategorii CET 1 z obecnie obowiązujących 2% do poziomu 4,5% aktywów ważonych ryzykiem (do grudnia 2014 r. na poziomie od 4% do 4,5%). Całkowity wymóg kapitałowy, odnoszony do poziomu kapitału Tier 1 i Tier 2, pozostanie na niezmienionym poziomie 8% aktywów ważonych ryzykiem. W regulacji zdefiniowane zostały instrumenty kapitałowe, zaliczane do funduszy rdzennych CET 1 przy użyciu 14 kryteriów podobnych do określonych w Bazylei III. Zgodnie z porozumieniem, EBA będzie upoważniona do monitorowania jakości instrumentów emitowanych przez banki. Dodatkowe wymogi kapitałowe w formie buforów zostały określone w dyrektywie CRD IV. 2. Preferencyjne wagi ryzyka dla małych i średnich przedsiębiorstw SME Zgodnie z ustaleniami trójstronnymi Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej złagodzone zostały, w stosunku do pierwotnego projektu CRR, zasady uwzględniania ekspozycji wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Uznano, że ta część rynku powinna być traktowana w okresie kryzysu w sposób szczególny zwłaszcza, że nie ci klienci byli główną przyczyną problemów sektora bankowego, i znacząco wpływa ona na rozwój gospodarczy w okresie recesji. Podwyższono próg całkowitego zaangażowania ekspozycji detalicznych z 1 mln EUR do 2 mln EUR dla umożliwiającego stosowanie wagi ryzyka 75%. Obniżono również wagi ryzyka dla ekspozycji wobec SME jako sektora, poprzez dodanie współczynnika wyrównawczego do wagi 75%, co obniży rzeczywistą wagę ryzyka dla tych ekspozycji do 57% (75%*0,7619=57%). Podobne rozwiązanie przyjęto w metodzie zaawansowanej. 3. Wymogi płynności 3.1. Liquidity coverage ratio (LCR) Zakłada się wprowadzenie ilościowej normy LCR (liquidity coverage ratio), która będzie obliczana jako relacja aktywów płynnych do wypływów netto. Jest to miara określająca horyzont przeżycia, czyli posiadany zapas aktywów płynnych oraz wysokiej jakości należności, który ma pozwolić na pokrycie przewidywanego odpływu środków w sytuacji kryzysowej w ciągu 30 dni. Na podstawie badania przeprowadzonego przez Komitet Bazylejski w 2011 r. uznano, że zaledwie połowa z 200 największych na świecie banków spełnia wymogi płynności krótkoterminowej, a pozostałe potrzebują 1,8 bln EUR, żeby dostosować się do zaproponowanych zasad. Wobec czego Komitet podjął w 2012 r. działania, które złagodziły wymogi płynności krótkoterminowej LCR, opracowane w 2010 r. i wydłużył terminy ich 21

23 wdrożenia. Gdyby wprowadzenie LCR nie zostało przesunięte, w relatywnie krótkim okresie zaledwie dwóch lat, banki wygenerowałyby olbrzymi popyt na aktywa uwzględniane w obliczaniu LCR, a to osłabiłoby ich zdolność do udzielania kredytów. Ponadto sytuacja ta mogłaby osłabić rynek pożyczek międzybankowych. Zgodnie z ustaleniami trailogu Rady, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej nowe normy płynności będą obowiązywały od 2015 r. i zostaną określone szczegółowo przez Komisję Europejską w akcie delegowanym, po okresie obserwacji, zgodnie z rekomendacjami Komitetu Bazylejskiego. Banki będą zobowiązane utrzymywać od 2015 r. 60% wymaganych płynnych aktywów (HQLA) na pokrycie swoich zobowiązań w sytuacji stresu, przez 30 dni. W kolejnym roku będzie to 70% i o 10 pkt proc. więcej co rok aż do 2019 r. Najbardziej płynna, pierwsza klasa aktywów płynnych to gotówka, rezerwy w banku centralnym oraz niektóre papiery, mające zabezpieczenia rządu lub banku centralnego. W klasie 2A są papiery rządowe, obligacje zabezpieczone i dłużne papiery korporacyjne o najwyższych ratingach. Nie mogą one stanowić więcej niż 40% wszystkich HQLA. W nowej regulacji Komitetu Bazylejskiego wprowadzona została klasa aktywów 2B, do której wchodzą papiery korporacyjne o niższych ratingach (od A plus do BBB minus), obligacje zabezpieczone hipotecznie o ratingu nie niższym jednak niż AA oraz akcje, jeśli spełnią określone warunki. Ta klasa może stanowić jednak najwyżej 15% utrzymywanych płynnych aktywów. Wydaje się, że rozwiązanie to wpłynie pozytywnie również na rozwój polskiego rynku kapitałowego. Zgodnie z badaniem Komisji Nadzoru Finansowego, na koniec czerwca 2011 r. z badanych 44 banków komercyjnych, 14 nie miało wystarczających aktywów płynnych o łącznej wartości 15,5 mld PLN. Niedobór płynności w bankach zrzeszających banki spółdzielcze wynosił 11,4 mld PLN, a w spółdzielczych 2,7 mld PLN. Szacuje się że przyjęta liberalizacja może nawet o połowę ograniczyć potrzeby banków Net Stable Funding Requirement (NSFR) NSFR ma zapewniać płynność banku w horyzoncie powyżej jednego roku. Rozporządzenie określa współczynnik NSFR (net stable funding ratio), będący relacją funduszy własnych i środków obcych stabilnych do aktywów niepłynnych i o ograniczonej płynności, obliczany przy założeniu wystąpienia sytuacji kryzysowej. Oczekiwana jest przez rynek nowa definicja wskaźnika płynności długoterminowej zapowiedziana przez Komitet Bazylejski, która w sposób znacznie mniej rygorystyczny będzie określać pozycję płynności długoterminowej banków. Do finansowania długoterminowego, banki mogą zaliczyć fundusze własne z wagą 100% (z uwzględnieniem wszystkich dodatkowych ograniczeń, które wprowadza Bazylea III) oraz refinansowanie dłuższe niż rok. 22

24 Tymczasem jeśli chodzi o depozyty o zapadalności dłuższej niż rok, polski system finansowy drastycznie różni się od innych krajów UE. Zaledwie 4% wszystkich depozytów detalicznych i korporacyjnych zapada w terminie dłuższym niż rok. Przeciętna dla UE to 24%, a w Niemczech ponad 30%. Dlatego też nowe regulacje płynnościowe mogą uniemożliwić udzielanie przez polskie banki kredytów dłuższych niż roczne. Niedobór płynności długoterminowej jest problemem utrzymującym się od kilku lat, w związku z powiększaniem się w bankach portfela kredytów hipotecznych i brakiem finansowania banków uniwersalnych przez długoterminowe instrumenty podobne do listów zastawnych, brakiem instrumentów sekurytyzacyjnych w tym segmencie oraz rezygnacją z systemu kas budowlano-mieszkaniowych. Dlatego niezbędne jest stworzenie systemu zachęt regulacyjnych i podatkowych, które sprzyjać będą oszczędzaniu długoterminowemu. Komisja Europejska została zobligowana w trakcie trialogu do przedstawienia do 31 grudnia 2016 r. rozwiązań regulacyjnych, wymagających stabilnych źródeł finansowania długoterminowego. 4. Wskaźnik dźwigni Wskaźnik dźwigni jest miarą obliczaną jako relacja funduszy ostrożnościowych Tier 1 do średniej wartości nominalnej aktywów. Zgodnie z ustaleniem trialogu różne poziomy wskaźnika zostaną określone dla różnych modeli biznesowych banków. Zgodnie z rozporządzeniem CRR, wskaźnik dźwigni będzie obowiązywał od 1 stycznia 2018 r., jeśli zostanie zaakceptowany przez Radę i Parlament Europejski po przedstawieniu przez Komisję Europejską raportu do 31 grudnia 2016 r. po okresie obserwacji od 1 stycznia 2015 r. 5. Zwiększenie roli nadzoru makroostrożnościowego Po uzgodnieniach na poziomie Rady Europy, Parlamentu Europejskiego z EBC i krajowymi bankami centralnymi uznano, że niezbędne jest zwiększenie roli nadzoru makroostrożnościowego zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym. Wzmocniono rolę ESRB oraz krajów członkowskich poprzez możliwość określania ostrzejszych norm niż wynika to z zapisów rozporządzenia CRR. Odpowiednie władze krajowe będą mogły również z własnej inicjatywy, bądź zgodnie z rekomendacją ESRB wprowadzić na poziomie krajowym ostrzejsze wymogi ostrożnościowe na dwa lata na banki, których makroostrożnościowe ryzyko może negatywnie wpływać na stabilność sektora. Te ostrzejsze wymogi będą mogły odnosić się zarówno do poziomu funduszy własnych, wymogów płynności, limitów koncentracji zaangażowań, kapitałowego bufora ochronnego, wymogów informacyjnych, zaangażowań w sektorze finansowym, jak i wag ryzyka, dotyczących finansowania sektora mieszkaniowego, w sytuacji ryzyka powstania bańki 23