KonkurencyjnoÊç i wzrost gospodarczy Polski

Transkrypt

1 KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ GOSPODARKA KONKURENCYJNEJ POLSKI KonkurencyjnoÊç i wzrost gospodarczy Polski NUMER 32 MAJ 2014

2

3 BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ Konkurencyjność i wzrost gospodarczy Polski Numer 32 Maj 2014

4 Rada programowa: Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny) Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Sekretarz redakcji: Anna Jórasz Adres redakcji: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) , fax: Projekt graficzny okładki, skład i łamanie: Studio MOT Wydawca: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) , fax: Druk, oprawa: Centrum Obsługi KPRP, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa Warszawa 2014 Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów. Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji. Biuletyn zawiera teksty autoryzowane, na podstawie stenogramu z debaty. Treści zawarte w referatach uczestników debaty stanowią wyraz poglądów ich autorów. Opracowanie w formie elektronicznej jest dostępne na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej

5 Spis treści Jerzy Pruski, Doradca Prezydenta RP...5 Jerzy Hausner, Kierownik Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie...6 Jacek Żakowski, Redaktor Polityka...12 Pytania do Forum Debaty Publicznej Konkurencyjność i wzrost gospodarczy Polski...12 Henryka Bochniarz, Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan...14 Mirosław Gronicki, Właściciel i Doradca w Macroeconomic Consultants...16 Stanisław Kluza, Adiunkt w Instytucie Statystyki i Demografii w Kolegium Analiz Ekonomicznych w Szkole Głównej Handlowej...17 Andrzej Olechowski, Przewodniczący Rady Nadzorczej Banku Citi Handlowy...19 Jerzy Osiatyński, Doradca Prezydenta RP...20 Jacek Piechota, Prezes Zarządu Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej...22 Janusz Steinhoff, Przewodniczący Rady Krajowej Izby Gospodarczej...24 Andrzej Lewiński, Zastępca Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Honorowy Prezes Polskiej Izby Handlu...26 Andrzej Blikle, Prezes stowarzyszenia Inicjatywa Firmy Rodzinne...27 Robert Składowski, Prezes Zarządu Mazowieckiego Zrzeszenia Handlu, Przemysłu i Usług...28 Krzysztof Krystowski, Prezes Zarządu Grupy Bumar...29 Teresa Lubińska, Kierownik Katedry Finansów na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania na Uniwersytecie Szczecińskim...30 Wiesław Kaczmarek...31 Paweł Poncyljusz, Członek Zarządu Avio Polska Sp. z o.o...32 Sanjay Samaddar, Prezes Zarządu ArcelorMittal Poland SA...33 Tomasz Mironczuk, Prezes Zarządu Banku Polskiej Spółdzielczości SA...34 Tomasz Połaski, Prezes Zarządu Mazowieckiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości...35 Ryszard Petru, Przewodniczący Rady Towarzystwa Ekonomistów Polskich...36 Elżbieta Mączyńska-Ziemacka, Kierownik Katedry Zarządzania Finansami Przedsiębiorstwa w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie w Szkole Głównej Handlowej, Przewodnicząca PTE...37 Ryszard Florek, Prezes Zarządu Fakro Sp. z o.o...39 Jerzy Osiatyński, Doradca Prezydenta RP...40 Alicja Adamczak, Prezes Urzędu Patentowego RP...41 Ireneusz Jabłoński, Członek Zarządu Centrum im. Adama Smitha...42 Tadeusz Chomicki, Ambasador RP w Chińskiej Republice Ludowej i w Republice Mongolii...43 Andrzej Halesiak, Kongres Obywatelski...44 Paweł Rabiej, Członek Zespołu Ośrodka Analitycznego ThinkTank...45

6 Jerzy Hausner, Kierownik Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie...46 Andrzej Olechowski, Przewodniczący Rady Nadzorczej Banku Citi Handlowy...47 Janusz Steinhoff, Przewodniczący Rady Krajowej Izby Gospodarczej...48 Andrzej Wojtyna, Kierownik Katedry Makroekonomii na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie...49 Jacek Piechota, Prezes Zarządu Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej...50 Jerzy Osiatyński, Doradca Prezydenta RP...51 Henryka Bochniarz, Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan...52 Jerzy Hausner, Kierownik Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie...53 Richard Łada, Wiceprzewodniczący Amerykańskiej Izby Handlowej w Polsce i prezes Eremel Consulting...54 Alfred Domagalski, Prezes Zarządu Krajowej Rady Spółdzielczej...55 Janusz Reiter, Prezes Centrum Stosunków Międzynarodowych...56 Janusz Piechociński, Wicepremier i Minister Gospodarki...57 Bronisław Komorowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej...59

7 JERZY PRUSKI Doradca Prezydenta RP Dlaczego konkurencyjność i wzrost gospodarczy? Bo to są chyba te dwie kwestie, które teraz decydują o miejscu i znaczeniu poszczególnych krajów w tym oczywiście i Polski nie tylko w Unii Europejskiej, ale i w gospodarce globalnej. Obserwujemy w czasie rzeczywistym, jak zmieniają się na świecie liderzy gospodarczy, jak na miejsce jednych potężnych krajów dość szybko wchodzą, z ogromnym dynamizmem i z ogromną innowacyjnością, nowe kraje. To jest perspektywa globalna, która jest istotna w tej debacie. Jednak mamy też bardzo wyraźny wymiar krajowy tej debaty. Otóż wiele analiz wskazuje, że wyczerpują się dotychczasowe źródła wzrostu gospodarczego, są też dość oczywiste trendy demograficzne, które będą miały niestety negatywny wpływ na dynamikę potencjalnego wzrostu gospodarczego w Polsce. Na te wyzwania gospodarka polska musi zareagować. Gospodarka polska musi w coraz większym stopniu koncentrować się w swoim rozwoju na tak zwanym wzroście intensywnym, czyli takim, który będzie oparty na innowacji, i który będzie w lepszy sposób niż do tej pory wykorzystywał istniejące zasoby kapitału oraz zasoby siły roboczej. Taki wzrost jest nam absolutnie potrzebny. Innowacyjność i wzrost intensywny oznacza również lepsze prawo i lepiej funkcjonujące instytucje. Pan Prezydent wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki, ale proszę mi pozwolić odwołać się do tylko dwóch takich wydarzeń. W ubiegłym roku [2012] w Krynicy Pan Prezydent zwrócił uwagę na pięć niezbędnych reform, które powinny być przeprowadzone w Polsce, i które doprowadziłyby do zwiększenia konkurencyjności gospodarki polskiej nawiązywał wtedy do zwiększenia bezpieczeństwa finansów publicznych, do zwiększenia odporności i siły polskiego systemu finansowego, do przeprowadzenia kolejnych głębokich reform rynku pracy, do utrzymania czegoś bardzo ważnego, to znaczy chłonności rynku wewnętrznego, a także do otwierania się na nowe źródła wzrostu gospodarczego. Pan Prezydent nawiązywał do tej tematyki również w trakcie swojego ostatniego wywiadu telewizyjnego, w którym mówił, że potrzebna Polsce debata na temat wejścia do strefy euro musi być poprzedzona dobrym przygotowaniem naszej gospodarki i naszego kraju do tego ewentualnego wejścia do strefy euro, o ile taka decyzja zostanie podjęta. Pan Prezydent zwrócił także uwagę, że powinny być spełnione nie tylko wszystkie wymogi formalne, tak zwane kryteria nominalne z Maastricht, ale że do tych koniecznych do spełnienia kryteriów trzeba dodać też działania i reformy, które zwiększą konkurencyjność polskiej gospodarki. Tym właśnie wyzwaniom poświęcona jest dzisiejsza debata. Dobrym wprowadzeniem do tej debaty będzie prezentacja założeń raportu na temat konkurencyjności. Raport ten powstaje, na prośbę Pana Prezydenta, pod opieką merytoryczną Pana Profesora Jerzego Hausnera. 5

8 JERZY HAUSNER Kierownik Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie Minister Pracy i Polityki Społecznej w rządzie Leszka Millera ( ), Wicepremier i Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w rządzie Marka Belki ( ) To, co chcę przedstawić, to tezy wyjściowe, a nie konkluzje raportu. Raport będzie gotowy z końcem kwietnia [2013]. Wypada tu wymienić grupę osób, które ze mną współpracują. Są to: dwoje profesorów ze Szkoły Głównej Handlowej Pani Profesor Marzena Weresa i Pan Profesor Krzysztof Marczewski; grupa adiunktów Pani Aleksandra Majchrowska z Uniwersytetu Łódzkiego, Pan Grzegorz Tchorek z Uniwersytetu Warszawskiego; dwóch adiunktów z Akademii Leona Koźmińskiego Marcin Piątkowski i Jacek Tomkiewicz oraz dr Tomasz Geodecki z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, czyli z mojej uczelni. Zacznę od podkreślenia znaczenia własnej krajowej bazy wytwórczej. Nie mamy odpowiednika angielskiego pojęcia manufacturing, w związku z tym mówię o bazie wytwórczej, a nie o przemyśle, bo w istocie rzeczy chodzi tu o produkcję plus usługi, które towarzyszą produkcji. Jest to istotne dlatego, że bez konkurencyjności bazy wytwórczej trudno wyobrazić sobie konkurencyjność gospodarki. Po drugie, chciałbym zwrócić uwagę na kolejną tezę: aby konkurować, trzeba wiedzieć, z kim się chce konkurować, trzeba wiedzieć, o co chce się konkurować, i trzeba wiedzieć, po co chce się konkurować. Może użyję tu takiej analogii: ostatnio nasze piłkarskie osiągnięcia są takie, że zadowalamy się tym, iż jesteśmy na mistrzostwach, bo marzeniem ściętej głowy jest wyjście z grupy tymczasem trzeba stawiać sobie wymagania w zależności od tego, jakie stawia się sobie cele, bo tylko wtedy można je osiągnąć. Musimy odpowiedzieć sobie nie tylko na pytanie o to, jak korzystać z współobecności gospodarki niemieckiej, ale też na pytanie o to, w jakim zakresie chcemy, będąc obecni na tamtym rynku, konkurować z gospodarką niemiecką, z producentami niemieckimi i z innymi, którzy będą o ten rynek walczyć. Chcę przy tym powiedzieć, zgadzając się z tym, o czym mówił Pan Jerzy Pruski, że odpowiedź której wciąż nie ma na kluczowe, tak dzisiaj natarczywie stawiane pytanie, czy wchodzimy do strefy euro czy nie, powinna być poprzedzona dyskusją o tym, po co, z kim Refleksje ogólne 1. Im większy własny rynek, tym bardziej niezbędna własna krajowa baza wytwórcza. 2. Aby skorzystać na liberalizacji handlu, trzeba mieć silną krajową bazę wytwórczą i utrzymywać jej konkurencyjność. 3. Efektywny handel musi wyrastać z krajowej bazy wytwórczej. 4. Uzyskanie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej jest możliwe tylko w procesie długiego uczenia się. 6

9 Refleksje ogólne (2) 5. Konkurować trzeba zawsze, bo inaczej nie można się rozwijać. 6. Aby skutecznie konkurować, trzeba wiedzieć z kim, o co i po co? 7. Konkuruje się przeciw komuś, ale aby móc konkurować z jednymi, trzeba współdziałać z innymi. 8. Po części trzeba współdziałać nawet z tymi, z którymi się konkuruje, aby konkurencja nie była wyniszczająca. i o co chcemy konkurować oraz jak chcemy sprostać tej konkurencji. Ta odpowiedź powinna sytuować nas w tworzącej się Europie wielu prędkości lub, jak kiedyś mówiono, zmiennej geometrii. To z tego powinno wynikać z odpowiedzi na pytanie, z kim jesteśmy w stanie konkurować, o co i po co chcemy konkurować. Dzisiaj w dyskusjach ekonomicznych wraca pojęcie polityki przemysłowej. Być może to pojęcie wydaje się niebezpieczne, bo historyczne doświadczenia z polityką przemysłową są generalnie raczej negatywne niż pozytywne. Jednak chcę wyraźnie powiedzieć, że idzie o nową politykę przemysłową, co interpretuję jako otwarcie poszukiwań, a nie jakiś nowy dogmat, nowe uniwersalne podejście. Dlaczego w ogóle mówi się o polityce przemysłowej? Dlatego, że dzisiaj wzrost i zatrudnienie nie tylko kwestie równowagi finansowej stały się ponownie kluczowymi kwestiami w polityce gospodarczej. Punktem wyjścia niezbędnych nowych rozwiązań w polityce gospodarczej musi być rozpoznanie własnych przewag komparatywnych, czyli przewag względnych, po to, aby w tym, w czym jest się względnie dobrym, umieć stać się znacznie lepszym, bardzo mocnym konkurentem. Problem polega na tym, aby umieć przekształcić potencjał rozwojowy w pozycję konkurencyjną, a żeby tak się stało, trzeba mieć wysoką sprawność, zdolność do przekształcania potencjału w pozycję konkurencyjną. Działanie musi jednocześnie polegać na usuwaniu niedomogów i słabości, na usuwaniu ograniczeń typu binding, czyli tych krępujących, które nie dają szansy na wykorzystanie swoich możliwości. Nie chodzi tutaj o mikroekonomiczne decyzje, nie chodzi o zajmowanie się poszczególnymi przedsiębiorstwami, bo przedsiębiorstwa stanowią w polityce strukturalnej tylko przypadek. W centrum nie ma odpowiedniej wiedzy, aby się przypadkami zajmować, poza zupełnie szczególnymi okolicznościami. Właściwy obszar decyzyjny obejmuje tworzenie warunków, tworzenie strukturalnych możliwości uzyskiwania przez przedsiębiorstwa krajowe wysokiej konkurencyjności. Nowa polityka przemysłowa doktryna 1. Regionalizacja i proinnowacyjne zorientowanie. 2. Ekonomiczne współzarządzanie - jakość układu instytucjonalnego, koordynacja działań zbiorowych. 3. Rozpoznanie i bazowanie na przewagach komparatywnych, ale prowadzące do kreowania przewag konkurencyjnych (wykorzystać pierwsze, aby kreować drugie). 4. Rozpoznawanie i usuwanie słabości (niedomóg) konkurencyjnych. 7

10 Nowa polityka przemysłowa doktryna (2) 5. Nacisk kładziony na produktywne wykorzystanie własnych zasobów, skojarzone z pozyskiwaniem uzupełniających zasobów z zewnątrz (nie tylko czynniki, ale też mechanizmy). 6. Ważne, aby wzrost dokonywał się za sprawą wzrostu produktywności; wzrost nieproduktywny to wzrost niezrównoważony. 7. Kreować środowisko innowacyjne: społeczne katalizatory innowacyjności, społeczne interfejsy. 8. Kluczowe znaczenie wiedzy społeczeństwo wiedzy, knowledge based society. 9. Polityka przemysłowa jako składowa polityki strukturalnej, będącej składową polityki rozwoju. 10. Dynamiczne rozumienie konkurencyjności: orientacja w przyszłość (myślenie prospektywne, strategiczne), orientacja strukturalna. Trzeba tutaj podkreślić znaczenie układu instytucjonalnego. Patrząc na Pana Premiera Janusza Piechocińskiego i na Pana Premiera Janusza Steinhoffa, chcę powiedzieć, że już dawno porzuciliśmy myśl o tym, aby ministerstwo gospodarki było ministerstwem właściwym dla różnych sektorów gospodarki, co jednak nie znaczy, że podejście sektorowe jest zupełnie niepotrzebne. Niestety pomimo wcześniejszych wysiłków i osiągnięć ministerstwo gospodarki nadal nie jest ministerstwem polityki strukturalnej, nadal nie jest ministerstwem rozwoju nadal nie jest ministerstwem zdolnym do kreowania polityki publicznej w tym zakresie, a więc być rządowym ośrodkiem promowania konkurencyjności polskiej gospodarki. Nasza gospodarka jest jednak bez wątpienia konkurencyjna. Wydaje mi się, że o naszym powodzeniu w ciągu ostatnich dwudziestu lat zdecydowały następujące czynniki: duży napływ kapitału zagranicznego, zwłaszcza bezpośrednich inwestycji zagranicznych; hurtowy i imitacyjny transfer innowacji po prostu kupujemy względnie tanio to, co po zainstalowaniu przynosi wzrost wydajności i produktywności; nisko opłacany wzrost wydajności pracy mocną stroną makroekonomiczną naszej gospodarki jest to, że płace realne rosną wyraźnie wolniej niż wzrasta wydajność pracy, i dobrze byłoby to utrzymać, zwłaszcza, gdyby niekoniecznie oznaczało to tak niskie opłacanie wzrostu wydajności pracy; duże zasoby cechującego się przyzwoitą jakością kapitału ludzkiego. Jeżeli teraz przyjrzymy się każdemu z tych czynników, to dostrzeżemy, że niektóre z nich już zanikają, a niektóre nie będą w przyszłości już działać na naszą korzyść w dotychczasowej skali. Jak jest obecnie? Także w Polsce dokonuje się dezindustrializacja, czyli wytracanie pewnej części bazy wytwórczej. We wskaźnikach nie wygląda to dramatycznie, niemniej jednak w ciągu kilkunastu ostatnich lat straciliśmy mniej więcej 1/4 tak rozumianego potencjału wytwórczego. Poziom oszczędności krajowych jest na najniższym historycznie poziomie. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest wyraźnie mniejszy. Co prawda ciągle odczuwamy napływ kapitału, ale jest to głównie kapitał portfelowy, który jest pomocny dla obsługi długu publicznego, ale także jest coraz większym zagrożeniem dla stabilności makroekonomicznej. Mamy wysoki deficyt w wymianie handlowej, szczególnie w relacjach ze Wschodem. Dzisiaj ten deficyt jest mniejszy, dlatego że koniunktura jest gorsza i import po prostu natychmiast reaguje na to znacznie wolniejszą dynamiką niż eksport. Następuje też radykalna zmiana demograficzna, oznacza to zmniejszenie zasobów pracy. Jednocześnie tracimy relatywnie także na jakości kapitału ludzkiego. Dlatego patrzę tu na bardzo wielu profesorów i mówię, 8

11 Konkurencyjność polskiej gospodarki dotychczasowy model * napływ kapitału zagranicznego * hurtowy i imitacyjny transfer innowacji * nisko opłacany wzrost wydajności pracy * duże zasoby przyzwoitej jakości kapitału ludzkiego że niska jakość kształcenia w szkolnictwie wyższym staje się coraz poważniejszym problemem. Rozwiązaliśmy problem masowości kształcenia, teraz musimy zadbać o wyraźne podniesienie jego poziomu. Problemem są też liczne rozwojowe infrastrukturalne wąskie gardła. Przy czym wciąż mało mówi się o problemie narastającego deficytu wody, który będzie ograniczał nasze możliwości wzrostu i rozwoju. Kolejny wielki problem to kwestia obniżenia produktu potencjalnego i gasnącego wzrostu. Problemem jest także i to wydaje mi się bardzo ważne dramatyczne napięcie między dynamicznym i względnie nowoczesnym sektorem prywatnym a skostnieniem i zacofaniem ogólnie ujmowanego sektora publicznego. O tych sprawach mówiono w Polsce już tyle razy. Tym bardziej najwyższa pora na ich zdecydowane podjęcie gdy idzie o najważniejsze działania, to na pierwszym miejscu chcę postawić kwestię przedsiębiorczości. Dotychczasowe bierne nastawienie zgodnie z myślą pozwólmy przedsiębiorstwom rosnąć, chciałbym zastąpić aktywnym działaniem obrazowanym tezą pomóżmy przedsiębiorstwom rosnąć. Dotychczas kolejne fale deregulacji podążały za postępującą regulacją i biurokratyzacją, dlatego dobrze byłoby raz na zawsze ten problem rozwiązać, trzymając się pewnych zasad. Każda kolejna kampania deregulacyjna i debiurokratyzacyjna jest w znacznej części gonieniem za własnym ogonem. Patrzę tu na Jacka Piechotę, myślę też o sobie i mogę powiedzieć, że nasze doświadczenia z tych częściowych deregulacji pokazują, iż im więcej przepisów zmienialiśmy, tym sytuacja stawała się gorsza. Z tym sobie nadal w Polsce nie radzimy, mimo uchwalenia w 2004 r. ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Jednak problem nie polega tylko na tym, żeby pozwolić przedsiębiorstwom krajowym rosnąć, usuwając bariery wzrostu. Moim zdaniem dostrzegając też, jak działają inne państwa trzeba im aktywnie pomagać rosnąć, kształtując dobre sprzyjające warunki dla przedsiębiorczości, w tym związane z infrastrukturą transportową Konkurencyjność polskiej gospodarki co się dzieje? * postępująca dezindustrializacja * oszczędności krajowe na najniższym historycznie poziomie * zatrzymanie napływu biz, powolny odpływ kapitału krajowego * wysoki deficyt w wymianie handlowej, szczególnie w relacjach ze Wschodem * obniżenie zasobu i jakości kapitału ludzkiego * rozwojowe wąskie gardła transport, energetyka, woda * obniżenie produktu potencjalnego, gasnący wzrost * dramatyczne napięcie między dynamizmem i nowoczesnością sektora prywatnego oraz skostnieniem i zacofaniem sektora publicznego 9

12 Konkurencyjność polskiej gospodarki czego potrzebujemy? * demonopolizacja gospodarki (energetyka, sektor ubezpieczeniowy, banki) * skuteczny wymiar sprawiedliwości * poprawa jakości szkolnictwa * reformowanie rynku pracy * kompetencje rozwojowe samorządu województwa * nie dawać, rozdawać a umożliwiać i ułatwiać * prorozwojowe wykorzystanie środków unijnych * pomóżmy przedsiębiorstwom rosnąć * wypracowanie strategii podmiotowego uczestnictwa w UE i komunikacyjną, edukacją czy badaniami rozwojowymi. Z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki, kluczowe znaczenie ma odpowiednio wysokie prawdopodobieństwo, że nowo założone mikroprzedsiębiorstwa staną się małymi, następnie w jakimś procencie średnimi, a te z kolei w jakimś procencie liczącymi się międzynarodowymi graczami. Zwracam też uwagę na kwestię wykorzystywania środków publicznych, w tym środków unijnych. Andrzej Sławiński podrzucił mi pewną myśl wypowiedzianą przez jednego z kluczowych działaczy gospodarczych w Portugalii, a powiedział on tak: Na dziesięć lat nie stać nas na inwestowanie w beton, dlatego wszystkie dostępne środki publiczne musimy przeznaczyć na wzrost konkurencyjności. W naszym przypadku oznacza to coś takiego: na dziesięć lat zapomnijmy o stadionach i aquaparkach, wszelkich prestiżowych inwestycjach publicznych, a zajmijmy się tym, co najbardziej istotne dla przedsiębiorczości i konkurencyjności. Zmierzam do konkluzji. Nasze analizy pokazują, w których gałęziach przemysłu przetwórczego, czyli bazy wytwórczej, mamy najwyższą wartość dodaną, a w których mamy najniższą wartość dodaną. Specjalizujemy się w eksporcie o niskiej wartości dodanej, a tymczasem są przemysły, które mają wysoką wartość dodaną, ale niewielki udział w eksporcie. Wniosek jest taki, że polski eksport jest skoncentrowany na gałęziach o wysokiej importochłonności, a niskiej wartości dodanej. Konkludując: liczy się nie tylko to, ile eksportujemy, ale także to, co eksportujemy i gdzie eksportujemy. Dziesięć lat temu wartość dodana przemysłu niemieckiego to było mniej więcej 22 proc., a przemysłu francuskiego 16 proc. ich PKB. Jedenaście Wartość dodana polskich przemysłów * Wysoka: mineralny, artykułów spożywczych, precyzyjny, drzewny, poligraficzny * Niska: rafineryjny, sprzętu RTV, samochodowy * Wniosek: polski eksport wyrobów przemysłu jest skoncentrowany w gałęziach o wysokiej importochłonności i niskiej wartości dodanej * Konkluzja: Liczy się nie tylko to ile eksportujemy, ale także to, co eksportujemy i gdzie 10

13 Myślenie strategiczne w polityce publicznej * Polityka publiczna a nie rozdawnictwo czy absorpcja * Modelowanie zmian strukturalnych, rozwoju, a nie dynamiki czy wzrostu * Myślenie kategoriami trajektorii rozwoju a nie punktowych interwencji * Wywoływanie zmiany to przesuwanie trajektorii rozwoju. Nie więcej tego samego, ale inaczej, ze względu na dostrzeżone wyczerpywanie się zasobu * Polityka strukturalna to dialog i wynikające z niego działanie, a nie tylko rządowy dokument lat później wartość dodana przemysłu niemieckiego jest wyższa niż w 2000 r., a wartość dodana przemysłu francuskiego jest niższa o pięć punktów procentowych. To pokazuje, dlaczego dzisiaj jest taka nierównowaga w relacjach gospodarczych Francji i Niemiec. Nie da się tego odwrócić w żaden inny sposób, jak tylko przez odbudowanie konkurencyjności bazy wytwórczej. W podsumowaniu jeszcze jedna teza dotycząca prowadzenia polityki publicznej. W tym zakresie chcę szczególnie podkreślić, adresując to do Pana Premiera Janusza Piechocińskiego jako Ministra Gospodarki, że polityka strukturalna to dialog i wynikające z niego działania, a nie kolejny rządowy dokument mamy ich dość, pora wreszcie podjąć dialog i działanie. Mamy problem z partnerstwem publiczno-prywatnym, jeśli chodzi o inwestycje. Tymczasem takie partnerstwo jest konieczne, aby skutecznie promować konkurencyjność polskiej gospodarki. 11

14 JACEK ŻAKOWSKI Redaktor Polityka Pozwolę sobie dodać swoje ziarnko do spójnego wywodu profesora Hausnera. Moim zdaniem realny, długofalowy i intensywny rozwój wymaga pewnego poziomu spójności, i to nie tylko spójności w sensie materialnym, ale też spójności świadomości społecznej. Nie chodzi mi tu tylko o obniżenie poziomu konfliktu politycznego, co jest na razie chyba mało realne, ale byłoby potrzebne. Chodzi mi zwłaszcza o drożne mechanizmy społecznego komunikowania się. Mam wrażenie, że bardzo wiele reform, dobrych inicjatyw reformatorskich i bardzo trafnych poglądów rozbija się przez to, że nie są one w stanie dotrzeć do opinii publicznej, że jest gdzieś jakaś ściana, kotara, przez którą myślenie się nie przebija ani z dołu w górę, ani z góry na dół, ani z uniwersytetów do rządu, ani z rządu do społeczeństwa. To jest dziś jeden z głównych problemów polskiego rozwoju. Tymczasem racjonalna demokratyczna polityka musi być tak mi się wydaje zakorzeniona w racjonalnej świadomości społecznej. Jeżeli tego zakorzenienia nie ma, nawet najlepsze idee albo będą gasły w procesie podejmowania decyzji politycznych, albo będą psute po ich wprowadzeniu czego wielokrotnie doświadczaliśmy w Polsce w przypadku licznych reform, które nie miały zakorzenienia w przekonaniu obywateli i polityków, a nawet często w przekonaniu wielu obywateli były szkodliwe. Politykom przejmującym władzę po poprzednikach często wygodniej jest destruować to, co zostało zrobione, albo nie kontynuować i w ten sposób niszczyć, czego też wielokrotnie doświadczaliśmy. Dzieje się tak w ogromnej mierze nie dlatego, że klasa polityczna jest jakaś wyjątkowo nieudana, tylko dlatego, że taka jest presja społeczna, ponieważ nie ma komunikacji, nie ma przepływu idei. Nawet kiedy Pan Prezydent mówi coś ważnego, tak jak w Krynicy, to ma problem z przebiciem się z taką informacją do opinii publicznej. To jest, jak myślę, dość wyjątkowa sytuacja, nawet na tle ogólnie słabych systemów debaty publicznej w Europie i całego kryzysu mediów, o którym mówimy. Myślę też, że nie będziemy w stanie wykonać tego, co Pan Profesor Hausner ze swoim zespołem próbuje sobie wyobrazić czy próbuje zaplanować, jeżeli nie uzyskamy radykalnej poprawy w kwestii komunikacji publicznej. Bez tego padną Państwo ofiarą populizmu, nieracjonalnych oczekiwań społecznych, nieracjonalnych dyskursów politycznych, opozycji, w tym także opozycji wewnątrzpartyjnych w ugrupowaniach i będą musieli się Państwo cofnąć. Dlatego bardzo namawiam Pana Profesora, żeby do tego katalogu zadań do wykonania dołączył kwestię systemu komunikacji publicznej, gdyż on wydaje mi się tak samo ważny jak edukacja, o której Pan powiedział. Teraz już zostajemy z pytaniami, które nam postawiono. To trzy bardzo trudne pytania, trudne intelektualnie, ale też trudne politycznie ze względu na horyzont czasowy, którym operują lata to jest już właściwie jutro rano. Ten krótki horyzont powoduje, że uzyskanie dobrych odpowiedzi i takich polityk, które będą skuteczne nie tylko na chwilę co łatwo uzyskać ale i w dłuższym okresie, jest wyjątkowo trudne. Pan Prezydent jednak wiedział kogo tu zaprasza, a więc, jak rozumiem, mamy tutaj zgromadzony kapitał intelektualny, który pozwoli uzyskać odpowiedzi na pytania: jakie przewagi konkurencyjne rozwijać, jakie reformy wdrażać i jak uzyskać ten czteroprocentowy wzrost PKB, który dziś w Europie wydaje się marzeniem ściętej głowy? Debata będzie miała dwa etapy. Najpierw głos zabiorą konstytucyjni ministrowie finansów i gospodarki w poprzednich rządach. W drugim etapie 12

15 będzie szansa na interwencje ze strony wszystkich obecnych. W fazie końcowej będą konkluzje Pana Premiera Piechocińskiego, po czym, zgodnie ze zwy- czajem Forum Debaty Publicznej, dyskusję podsumuje Pan Prezydent Bronisław Komorowski. Pytania do Forum Debaty Publicznej Konkurencyjność i wzrost gospodarczy Polski 1. Jak uruchomić nasze nowe czynniki rozwoju, aby Polska rosła w tempie co najmniej 4 proc. PKB średnio rocznie w perspektywie lat ? 2. Jakie przewagi konkurencyjne Polski musimy rozwijać, korzystając z ekosystemu gospodarczego Europy? 3. Jakie reformy są niezbędne, aby uelastycznić gospodarkę i przygotować Polskę do wejścia do strefy euro? 13

16 HENRYKA BOCHNIARZ Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan Minister Przemysłu i Handlu w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991) Zapewne większość kolegów panelistów poruszy kwestie reform ekonomicznych, które są niezbędne do zbudowania konkurencyjności Polski. Ja skupię się na dwóch fundamentalnych sprawach, od których powinniśmy zacząć rozważania. W mojej opinii będzie to odpowiedź na wszystkie trzy pytania, które zostały nam postawione. Mam na myśli kwestię niedoskonałego systemu stanowienia prawa i braku dialogu społecznego. To kluczowe bariery dla rozwoju i budowania konkurencyjności Polski, a ich usunięcie zależy wyłącznie od dobrej woli nas samych. Jeżeli nie zmienimy rozumienia relacji państwo obywatel, państwo przedsiębiorca i szeregu innych odmian relacji państwa z reprezentantami polskiego społeczeństwa, to nie będzie możliwości, aby Polska stała się rzeczywiście konkurencyjna. Zmianie powinna ulec filozofia tworzenia prawa, by przepisy nie były uchwalane z myślą o krępowaniu uczestników życia gospodarczego siecią regulacji, która drastycznie ogranicza swobodę działania. To prowadzi jedynie do stłumienia czegoś, co moim zdaniem jest wielką siłą konkurencyjną Polski, ciągle jednak za mało wykorzystywaną. Mam na myśli przedsiębiorczość Polaków, zdolność do zapełniania luk i znajdowania pewnych odpowiedzi tam, gdzie teoretycznie ich nie ma. To wielka siła, która na początku polskiej transformacji powodowała, że od handlu na łóżkach polowych przechodziliśmy do tworzenia małych zakładów, a na ich bazie budowaliśmy prężne firmy, z których wszyscy dziś jesteśmy dumni. Jeżeli nie wykorzystamy tego ducha przedsiębiorczości, nie będziemy się liczyli jako kraj w rankingu konkurencyjności. Nie ma bowiem możliwości, żeby firmy rosły, jeżeli cały czas będą stały w miejscu, w nieżyczliwym i niepewnym otoczeniu prawnym. I nie trzeba robić wielkiej rewolucji, żeby zmienić obecny stan. Polsce niezbędna jest kompleksowa reforma systemu stanowienia prawa. Szczególny nacisk należy położyć na wzmocnienie roli konsultacji społecznych oraz zwiększenie roli oceny skutków regulacji i kosztów regulacji (tzw. OSR i OKR) w procesie stanowienia prawa. Sprawa wymaga oczywiście zmiany wielu ustaw, a nawet zmiany konstytucji, jeżeli naprawdę chcemy, by reguły stanowiące o tym, jak prawo jest tworzone w Polsce, były stabilne i nie podlegały kolejnym politycznym zawirowaniom. W odniesieniu do systemu stanowienia prawa, my-pracodawcy, od dawna postulujemy, żeby wszystkie inicjatywy dotyczące strategii gospodarczych były upublicznione, by każda ustawa miała swoją metrykę, by cały proces legislacyjny przebiegał w sposób widoczny i możliwy do zweryfikowania na każdym etapie przez obywatela, przedsiębiorcę, przez wszystkich zainteresowanych. Niestety brak reakcji na te postulaty ze strony decydentów powoduje, że musimy im wystawić niską ocenę. Dodatkowym problemem jest proces konsultacji, niezwykle ułomny, a nawet śmiałabym zaryzykować tezę, że coraz gorszy. Tylko kompleksowa reforma systemu stanowienia prawa, z uwzględnieniem elementów lobbingu, może doprowadzić do zwiększenia przejrzystości procesu stanowienia prawa, zmniejszenia patologii oraz poprawy jakości przepisów. Nowoczesny proces legislacyjny oparty na analizie ekonomicznych korzyści i kosztów każdej proponowanej regulacji oraz bieżących analizach regulacji już stosowanych przyczyni się również do stworzenia ekonomicznie efektywnego systemu gospodarczego. 14

17 Tymczasem politycy nie tylko nie chcą słuchać argumentów przedsiębiorców, ale jak ognia unikają z nami kontaktu. Redaktor Żakowski mówił o ścianach czy kurtynach, a to są bardzo wysokie mury zbudowane między administracją a przedsiębiorcami, ale także obywatelami. Gdy zapytałam jednego z ministrów, dlaczego nie chce spotkać się z grupą przedsiębiorców, którzy chcieli przedstawić mu swoją opinię na temat rozwiązań legislacyjnych, odpowiedział, że on się nie spotka, bo oni walczą o swoje interesy. A o co innego mają walczyć? Podobnych obaw nie mają politycy europejscy. Wystarczy spojrzeć na Angelę Merkel, która na każdą wizytę zagraniczną zabiera grupę przedsiębiorców, bo rozumie, że to oni tworzą miejsca pracy, wzrost gospodarczy i innowacyjność kraju. Interesy przedsiębiorców są zbieżne z interesami państwa i obywateli. Uważam, że dopóki politycy tego nie zrozumieją i nie zbudujemy partnerstwa, uczciwego traktowania siebie w obszarze tworzenia warunków dla rozwoju polskiej przedsiębiorczości i zaufania do obywateli, to niestety będziemy dreptać bardzo daleko z tyłu za tymi krajami, w których dialog społeczny jest autentyczny i traktowany jest jako fundament rozwoju. 15

18 MIROSŁAW GRONICKI Właściciel i Doradca w Macroeconomic Consultants Minister Finansów w rządzie Marka Belki ( ) Nie jestem specjalistą od konkurencyjności, bardziej jestem specjalistą od makroekonomii, ale mam parę przemyśleń. Pierwsze przemyślenie jest następujące: po to, żeby Polska była bardziej konkurencyjna, gospodarka musi generować więcej kapitału. Profesor Hausner wspomniał o tym, że mamy wyjątkowo niski poziom oszczędności krajowych, czyli żeby realizować jakieś wyzwania i projekty, potrzebujemy de facto pieniędzy z zewnątrz. Do tego Polska jest w tej chwili jednym z najbardziej zadłużonych za granicą krajów świata zadłużenie zagraniczne (publiczne i prywatne) sięga już ponad 70 proc. PKB. Dlatego pytanie jest następujące: czy w obecnej sytuacji, kiedy na innowacje i rozwój badań naukowych wydajemy 0,5 proc. PKB, jest to jeden z najmniejszych wskaźników w Europie, a oszczędności krajowe mamy na poziomie 17 proc., możemy myśleć realnie o poprawie konkurencyjności? Moje wrażenie jest następujące: albo będziemy po stronie krajów, które są obecnie wygrane, czyli tych krajów, które generują potężne nadwyżki kapitałowe i mogą je przeznaczać na różne cele, albo po prostu będziemy skazani na jeden z elementów wskazanych przez profesora Hausnera na imitację, czyli z jednej strony drogę najłatwiejszą, ale też z drugiej strony dającą najmniejsze korzyści. To jest jeden z elementów zagadnienia. Kolejna sprawa, która jest istotna, to perspektywa długookresowa do 2015 czy 2016 roku Polska będzie podążała raczej tymi samymi koleinami co w tej chwili, a tu chodzi po prostu o zmianę tendencji. W jaki sposób możemy to osiągnąć? Wystarczy porównać dwa kraje, co prawda odległe od nas, Filipiny i Koreę. Pięćdziesiąt lat temu Filipiny były znacznie bogatsze niż Korea, Korea była zrujnowana. Dwadzieścia lat temu śmialiśmy się z samochodów koreańskich, a dzisiaj gospodarka Korei jest uważana za jedną z najbardziej dynamicznych na świecie, ma wysoko rozwiniętą, innowacyjną gospodarkę itd. Natomiast Filipiny dziś są na szarym końcu. W jaki sposób Korea osiągnęła tak wysoki poziom rozwoju? Właśnie w taki, o jakim przed chwilą mówiłem wysokimi oszczędnościami krajowymi, przeznaczaniem bardzo dużych środków na innowacje i na porządną edukację, a nie coś, co można nazwać tylko para-edukacją. Wreszcie wydawaniem bardzo dużych pieniędzy na to, by towary produkowane w tym kraju były sprzedawalne. Czy można coś takiego zrobić w Polsce w ramach tych ograniczeń budżetowych, tych ograniczeń instytucjonalnych, które mamy? Dlaczego nie możemy rozwijać tego, co rozwijała Korea, czyli parków technologicznych? Dlaczego nie możemy wspierać w sensie pieniężnym rozwoju takich parków technologicznych, chociażby na takiej zasadzie, że będzie tam partnerstwo publiczno-prywatne? Państwo mogłoby poświęcić część pieniędzy, ale niekoniecznie poprzez obniżenie podatków dla potencjalnych użytkowników tych parków technologicznych. To były oczywiście tylko luźne myśli, bo nie chciałbym przebudowywać tu całej polskiej gospodarki i polskiego widzenia świata. Jednak wydaje mi się, że mamy szanse, trzeba tylko po prostu spokojnie zauważyć pewne nasze przewagi, imitować to, co najlepsze przykładowo w Korei i iść do przodu. 16

19 STANISŁAW KLUZA Adiunkt w Instytucie Statystyki i Demografii w Kolegium Analiz Ekonomicznych w Szkole Głównej Handlowej Minister Finansów w rządzie Jarosława Kaczyńskiego (2006) Zacznę od komentarza do prezentacji Pana Profesora oraz pytań, które zostały w niej postawione. Krótka konkluzja brzmi: gospodarka to ludzie. Jednocześnie w prezentacji i pytaniach mocno podkreślony jest dłuższy horyzont czasowy. Odnosząc się do wybranych zmiennych makroekonomicznych, powinniśmy patrzeć na nie przez pryzmat zmiennej czasu. Wówczas zasadne jest pytanie: jak poszczególne z tych zmiennych powiązane są z równowagami długookresowymi oraz co te równowagi wyznacza? Otóż odpowiedzią jest, że kluczowe będą bilanse demograficzne. Jednocześnie w obszarze struktury demograficznej Polska jest unikatowa, wręcz zupełnie różni się od większości państw, które również stawiają sobie podobne pytania. W rezultacie skutkiem mogą być spore różnice już na etapie diagnozy. Mimo to w każdym przypadku po stronie rekomendacji dochodzimy do kwestii adekwatnego sformułowania polityki państwa nakierowanej na długookresową inwestycję w kapitał ludzki. Szczegółowe rozwiązania mogą jednak znacząco różnić się między państwami. W Polsce doskwiera nam defekt braku takiej polityki. Patrząc na strukturę wieku w naszym kraju, przykładowo z perspektywy minionych pięciu lat widać, że zdecydowanie skonsumowaliśmy tak zwaną dywidendę demograficzną związaną z jednej strony z wchodzeniem pokoleń wyżu na rynek pracy, a z drugiej strony ze schodzeniem z tego rynku niezbyt licznych generacji przedwojennych czy z okresu okołowojennego. Ta nadwyżka została skonsumowana, a nie wykorzystana/ zainwestowana. Z tego punktu widzenia, jeśli chodzi o pytanie o czteroprocentowy wzrost PKB w Polsce, to po odjęciu efektu renty demograficznej lepiej byłoby, jak myślę, wyznaczyć na dalszą przyszłość równowagę na poziomie ok. 3 proc. Jest to na razie propozycja intuicyjna, ale wydaje mi się, że w perspektywie najbliższych kilku czy kilkunastu lat to właśnie procesy o charakterze ludnościowym, przebiegające na rynku pracy, będą główną barierą ograniczającą perspektywy rozwoju Polski. Co więcej, za kolejne kilkadziesiąt lat Polska z dużym prawdopodobieństwem znajdzie się w grupie gospodarek na świecie o najniższym potencjale demograficznym do podnoszenia konkurencyjności. Wówczas mogą okazać się marzeniem wzrosty PKB w okolicach 1 proc. Jeśli chodzi o drugie pytanie, to w nim bardziej chodzi o horyzont średniookresowy. Znaczna część odpowiedzi jest intuicyjna i prosta: chodzi w szczególności o skuteczną, tj. jak najbardziej efektywną, absorpcję środków unijnych. To zaś oznacza, że nie tylko powinniśmy mieć zoptymalizowany dobór projektów do realizacji, ale również ze strony państwa powinno temu towarzyszyć odpowiednie przygotowanie ilości zasobów i środków po stronie dofinansowania. Niestety na tym tle stosunkowo negatywnie oceniam propozycję dotyczącą ograniczenia możliwości dofinansowania przez samorządy, którą wypracowało ministerstwo finansów. Sądzę, że może to w pierwszym i w drugim kwartale tego roku [2013] pogłębić negatywne procesy koniunkturalne w Polsce. Również dla rynku pracy w Polsce niekorzystny będzie spadek lokalnych inwestycji publicznych. Odnosząc się do trzeciego pytania, pytania o strefę euro, zaakcentuję pewien paradoks uważam, że euro nie jest celem, euro jest rezultatem. Pytanie brzmi 17

20 więc raczej czy jesteśmy na tyle przygotowani, żeby móc skorzystać ze wszystkich dobrodziejstw albo przynajmniej z przewagi korzyści obecności w tak zwanym zintegrowanym obszarze walutowym? Czy wytrzymamy po stronie konkurencyjności, mając na uwadze trwałe ryzyko związane z niższą produktywnością, z niższym poziomem rozwoju ekonomicznego, słabościami finansów publicznych i paroma innymi defektami, które od dawna towarzyszą polskiej gospodarce? Uwzględniając ten punkt widzenia, po pierwsze, na wejście do strefy euro nie należy patrzeć w kategoriach emocjonalnych i politycznych, tylko oszacowanego bilansu ekonomicznego. Po drugie, kryterium powinien być długi horyzont czasu, a nie zdarzenia jednorazowe, czy przemijające trendy. Na pewno takich korzyści można znaleźć wiele, ale też można wskazać przykłady państw będących w strefie euro, które dzisiaj borykają się z problemami właśnie dlatego, że weszły do tej strefy albo nieprzygotowane, albo za szybko, albo też po prostu, po pewnym czasie ich dopasowanie do obecności w tej strefie zdecydowanie obniżyło się. 18

21 ANDRZEJ OLECHOWSKI Przewodniczący Rady Nadzorczej Banku Citi Handlowy Minister Finansów w rządzie Jana Olszewskiego (1992) Chciałbym przedstawić cztery decyzje, czy też cztery projekty, które uważam za bardzo istotne, a może i kluczowe, aby przyspieszyć wzrost gospodarczy w Polsce. Przede wszystkim, przystąpienie do strefy euro. Przyjęcie euro spowoduje: po pierwsze, wzrost wiarygodności kraju, a dzięki temu napływ kapitału zagranicznego, czyli zwiększone inwestycje; po drugie, spadek stopy procentowej, nominalnej i realnej, a dzięki temu ekspansję kredytu i zwiększone inwestycje; wreszcie po trzecie, eliminację czy obniżenie kosztów transakcyjnych i wzrost opłacalności eksportu. Cieszę się bardzo i dziękuję za to że Pan Prezydent podnosi sprawę euro, i to właśnie w kontekście gospodarczym, ponieważ dyskusja w kontekście politycznym i geopolitycznym do niczego specjalnego nam nie posłuży, wręcz przeciwnie tylko w niej utkniemy. Projekt drugi to potraktowanie gazu łupkowego, jego poszukiwań i ewentualnej eksploatacji, jako sposobu na obniżenie kosztów energii w Polsce. Widzimy, co się dzieje w Stanach Zjednoczonych i jaki wpływ na to, co podkreślał profesor Hausner, ma rozwój bazy wytwórczej. Dzisiaj w Polsce aktywność rządu koncentruje się na sposobach kontroli tego wydobycia i na kwestii jak największego napływu środków budżetowych z tego tytułu, co w mojej opinii wpędzi nas później w konflikt interesów i naciski branży, na przykład węglowej, żeby jednak te działania tonować itp. Tymczasem gaz łupkowy, jeśli tylko jest, może być wielką szansą na obniżenie kosztów energii w Polsce. Dlatego potrzebna jest liberalna polityka koncesjonowania poszukiwań i tak dobre warunki dla wydobycia, jak to tylko jest możliwe. Projekt trzeci to program usprawnienia, ułatwienia i poprawy warunków gospodarowania w Polsce. W rankingu Banku Światowego w tej dziedzinie wszystkie wiodące gospodarki europejskie są przed nami, my jesteśmy na pięćdziesiątym piątym miejscu, za nami są tylko Włochy i Grecja. Poprawa jest potrzebna szczególnie w dwóch dziedzinach. Po pierwsze, chodzi o usunięcie wszelkich barier dla inwestycji. Gdyby, na przykład, został skrócony okres oczekiwania na pozwolenia budowlane oraz zostały zracjonalizowane przepisy dotyczące wynajmu mieszkań, to mógłby wreszcie powstać prawdziwy rynek mieszkań na wynajem. Po drugie, chodzi o ułatwienie wzrostu małych i bardzo małych przedsiębiorstw. Małe jest piękne, gdy jest młode, gdy jednak pozostaje małe w dojrzałym wieku to przeważnie znaczy, że jest niedorozwinięte. Małe przedsiębiorstwa nie są innowacyjne, nie wnoszą do gospodarki tyle, ile mogłyby. A dzisiaj część właścicieli utrzymuje swoje firmy na niskim poziomie, aby nie wpaść w gąszcz przepisów i trudności, które dotkną ich gdy przekroczą pewną wielkość. Ostatni punkt to radykalna, gruntowna reforma szkolnictwa wyższego. Polska jest dzisiaj wyspecjalizowana w stosunkowo prostym przetwórstwie drewna, metalu i skór. Do takiej działalności potrzebne są głównie umiejętności na poziomie szkoły średniej i takie szkoły są w Polsce dobre. Zaczynamy jednak dotykać bariery technologicznej, poza którą nasz rozwój nie będzie możliwy, jeśli nie będziemy mieć wysokich umiejętności i wysokiej wiedzy. A tych nasze uniwersytety nie dostarczają i, w obecnym stanie, nie dostarczą. Potrzebna jest choćby jedna kopia Uniwersytetu Stanforda. Jeśli takiego uniwersytetu nie będzie, nie będziemy się rozwijać. 19

22 JERZY OSIATYŃSKI Doradca Prezydenta RP Minister Finansów w rządzie Hanny Suchockiej ( ) Chciałbym zacząć od pytania trzeciego, które dotyczy gotowości polskiej gospodarki do wejścia do strefy euro. To jest problematyka, o której przed chwilą mówił także Pan Minister Olechowski. W gruncie rzeczy jedną z konsekwencji obecnego kryzysu euro jest to, że kraje słabsze gospodarczo nie mogą już liczyć na takie samo zaufanie rynków finansowych jak kraje dobrze rozwinięte. To zaufanie, którym kraje słabsze cieszyły się do czasu kryzysu, już nie wróci. A skoro tak, to kiedy mówimy o konkurencyjności gospodarki, sprawą podstawową okazuje się to, jak ją mierzyć. Moim zdaniem jednym z takich kryteriów jest to, czy gospodarka jest w stanie zachować równowagę na rachunku bieżącym bilansu płatniczego (lub równowagę w obrotach handlu zagranicznego) bez uciekania się do osłabiania kursu waluty. Kryterium pomocniczym, czy drugim w tym obszarze zresztą jego ideę zawdzięczam rozmowom z obecnym tu prezesem Narodowego Banku Polskiego, Panem Profesorem Markiem Belką jest to, jaki w całości polskiego eksportu jest udział eksportu pochodzącego w pełni z polskich firm. Jeżeli sektor eksporterów podzielimy według tego, kto eksportuje najwyższe technologie, kto średnie, a kto w gruncie rzeczy przetwarza surowce i półprodukty, to znaczny udział w polskim eksporcie firm nawet z grupy o średnich technologiach oznacza, że eksportujemy nie tylko tanie surowce i jeszcze stosunkowo tanią siłę roboczą, ale także naszą myśl techniczną, nasze zdolności zarządzania, nasze wzornictwo przemysłowe i wszystko, co jest z tym związane. Czyli wtedy jest znacznie większa wartość dodana naszego eksportu, o czym była tutaj już mowa. Wydaje się, że to też jest dosyć ważny wymiar naszej konkurencyjności. Przejdę teraz do pytań pierwszego i drugiego. Przy tych pytaniach będę nawiązywał, podobnie jak profesor Hausner, do nowej polityki przemysłowej, która naprawdę powinna się nazywać nową polityką gospodarczą. Na temat współczesnych narzędzi tej nowej polityki gospodarczej istnieje bardzo bogata literatura, która wskazuje, że różne instrumenty tej polityki są w gruncie rzeczy stosowane dzisiaj przez niemal wszystkie kraje świata. W polityce tej chodzi przede wszystkim o to, aby najpierw dobrze zdiagnozować ograniczenia wzrostu. Do tej pory większość krajów także Polska zgodnie z regułami Konsensusu Waszyngtońskiego w diagnozowaniu barier wzrostu stosuje metodę rozpylacza, walki z tymi ograniczeniami całym frontem, bez próby zdefiniowania najsilniej ograniczających wąskich gardeł i skupienia się na nich. Tymczasem bardzo często dynamikę rozwoju ograniczają zupełnie specyficzne sprawy wąskie gardła rozwoju, jak na przykład słabo funkcjonujące sądownictwo gospodarcze czy egzekucja praw własności na takie ograniczenia sama prywatyzacja wiele nie pomoże. Jeśli chodzi o inwestycje, to w Polsce martwimy się głównie o niedostateczny napływ inwestycji zagranicznych. Tymczasem powinniśmy tworzyć warunki dla podejmowania inwestycji w ogóle, bo dzięki nim będą przybywać także zagraniczni inwestorzy. Wreszcie sprawa ostatnia sprawa zatrudnienia. Pamiętajmy, że stopa wzrostu PKB jest sumą dynamiki wzrostu zatrudnienia i dynamiki wydajności pracy. Wobec tego mamy olbrzymie pole działania w kwestiach dotyczących zwiększania samozatrudnienia, w kwestiach wspomagania rozwoju małych i średnich firm, w kwestiach zmiany relacji pomiędzy stopą 20

23 oprocentowania depozytów a stopą zysku przedsiębiorców. Kiedy okazuje się, że stopa oprocentowania instrumentów oszczędnościowych jest wyższa niż stopa zwrotu z inwestycji, kto będzie inwestował w rozbudowę aparatu wytwórczego, tworzył w nim nowe miejsca pracy? Wszystkie te czynniki będą bezpośrednio wpływały na dynamikę zatrudnienia, a wobec tego także na stopę bezrobocia. Bez tych działań, czego nie muszę chyba bliżej uzasadniać, wysokie strukturalne bezrobocie może się potem okazać hamulcem ograniczającym naszą konkurencyjność i zdolności przygotowania gospodarki do trwałego, dobrego funkcjonowania w obszarze wspólnej waluty. Nie chodzi bowiem o to, żebyśmy po prostu weszli do obszaru euro, ale o to, żebyśmy, będąc już w obszarze euro, nie znaleźli się w krótkim czasie na tych krzesłach, na których dzisiaj siedzą Grecja, Hiszpania, Portugalia czy którykolwiek inny spośród wielkich i dziś problematycznych krajów strefy euro. 21

24 JACEK PIECHOTA Prezes Zarządu Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej Minister Gospodarki w rządzie Leszka Millera ( ), Minister Gospodarki i Pracy w rządzie Marka Belki (2005) Zacznę od końcowej konkluzji, podsumowującej dotychczasowe wypowiedzi, bo to, co już powiedzieliśmy, można podsumować jednym stwierdzeniem: po pierwsze gospodarka. Dopiero wychodząc od tej końcowej konkluzji, wskażę kilka obszarów, w których gospodarka wcale na pierwszym miejscu nie jest. Pierwszy obszar to promocja gospodarcza. My od wielu kadencji, w ramach kolejnych koalicji, nie możemy się zdecydować, kto odpowiada za promocję polskiej gospodarki za granicą: czy minister spraw zagranicznych, czy minister gospodarki, czy minister turystyki? Dzisiaj nie jest to wcale ministerstwo gospodarki. Z braku czasu tematu nie będę rozwijał. Drugi obszar to wsparcie dla inwestycji zagranicznych. Konkurujemy z krajami sąsiednimi i o tym trzeba pamiętać ale dzisiaj znowu mamy spór, kto jest ważniejszy: czy minister finansów wyliczający, ile to pomocy publicznej udzielamy w specjalnych strefach ekonomicznych, czy minister gospodarki podkreślający, ile to dzięki specjalnym strefom zainwestowano? Znowu wcale nie obowiązuje zasada: po pierwsze gospodarka. Dalej: małe i średnie przedsiębiorstwa to bezwzględnie obszar, w którym istnieje ogromny potencjał wzrostu. Jednak przyglądając się mikro i małym firmom, okazuje się, że dzisiaj zaledwie kilkanaście procent tych mikro i małych przedsiębiorców korzysta z zewnętrznych źródeł kapitału. Mamy więc wciąż przed sobą do przeprowadzenia ogromny proces, wręcz edukacyjny. Tymczasem od programu Kapitał dla przedsiębiorczych z 2002 r. odchodzimy konsekwentnie w kierunku, który bym określił tak: kapitał dla swoich. Teraz każdy marszałek chce mieć fundusz pożyczkowy i poręczeniowy, teraz Bank Gospodarstwa Krajowego chce być operatorem systemu. Gdzie w tym jest gmina? Gdzie samorząd lokalny? Gdzie jest uwzględniony najniższy szczebel i dojście z ofertą finansowania, z kapitałem, do drobnego przedsiębiorcy, który sam do takiej rozbudowanej struktury z procedurami, badaniem ryzyka itd. nie przyjdzie? Coraz większy wpływ na gospodarkę mają resorty i urzędy, zdawałoby się, dalekie od gospodarki chodzi tu o wpływ ministra sprawiedliwości, ministra spraw wewnętrznych, prokuratora generalnego. Już dawno do trzech p dopisaliśmy czwarte p, bo teraz mamy partnerstwo publiczno prywatno prokuratorskie. Dziwimy się, że partnerstwo publiczno prywatne nam się nie rozwija? Kiedy dzisiaj czytam, że minister spraw wewnętrznych kieruje kolejny tysiąc policjantów do ścigania przedsiębiorców, stwierdzam, że oto idziemy w naprawdę wymarzonym kierunku. Czy ktoś w Polsce pokusił się o analizę, ilu i jak działających prokuratorów przeciągało procesy, przeciągało dochodzenia, które potem i tak kończyły się uniewinnianiem przedsiębiorców? To taki ranking i wskaźniki co do nietrafionych oskarżeń i decyzji o tymczasowych aresztach itd. powinny być podstawowym narzędziem oceny prokuratorów w kwestii ich awansu. Zasada po pierwsze: gospodarka wciąż jeszcze nie obowiązuje we wszystkich resortach. Na przykład w resorcie obrony narodowej to wciąż pułkownicy mają wpływ na chociażby zakłady remontowe działające w wojsku, na decyzje wpływające de facto na rozwój gospodarczy firm będących głównymi pro- 22