RAPORT Z WYKONANIA STRATEGII LIZBOÑSKIEJ ZA ROK 2008

Transkrypt

1 POLSKI INSTYTUT SPRAW MIÊDZYNARODOWYCH RAPORT Z WYKONANIA STRATEGII LIZBOÑSKIEJ ZA ROK 2008 Opracowa³ Marcin Koczor Warszawa, 6 marca 2009 r.

2 Redaktor tekstu Ewa Stahnke Redaktor techniczny Dorota Do³êgowska Recenzenci Micha³ Kurtyka, dr Mariusz-Jan Rad³o, Piotr WoŸniak Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych 2009 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych ul. Warecka 1a, Warszawa tel. (+48 22) , faks (+48 22)

3 SPIS TREŒCI Streszczenie...5 Wprowadzenie...7 Rozdzia³ I Analiza realizacji Strategii Lizboñskiej w roku Segment 1. Ogólna sytuacja gospodarcza Segment 2. Przedsiêbiorczoœæ Segment 3. Rynek wewnêtrzny Segment 4. Edukacja i innowacje Segment 5. Spo³eczeñstwo informacyjne Segment 6. Œrodowisko naturalne i energia Segment 7. Zatrudnienie i polityka spo³eczna Rozdzia³ II Przyk³ady rozwi¹zañ wspieraj¹cych realizacjê Strategii Studium 1. Dania: model rynku pracy flexicurity Studium 2. Holandia: redukcja obci¹ eñ administracyjnych Studium 3. Austria: model e-administracji Rozdzia³ III Wnioski i rekomendacje...121

4

5 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 5 Streszczenie 1. Celem raportu Polskiego Instytutu Spraw Miêdzynarodowych jest przedstawienie w sposób mo liwie kompleksowy bie ¹cych wyników realizacji Strategii Lizboñskiej (SL) w pañstwach UE. W czêœci zasadniczej (rozdzia³ I) raport zawiera analizê siedmiu segmentów Strategii: sytuacja gospodarcza, przedsiêbiorczoœæ, rynek wewnêtrzny, edukacja i innowacje, spo³eczeñstwo informacyjne, œrodowisko naturalne i energia, zatrudnienie i polityka spo- ³eczna. Zamierzeniem PISM jest coroczne prezentowanie takich raportów przed ka d¹ wiosenn¹ Rad¹ Europejsk¹, która bêdzie decydowaæ o dalszych losach Strategii. 2. W raporcie zawarto tak e opis trzech konkretnych modeli dzia³ania (flexicurity w Danii, redukcja obci¹ eñ administracyjnych w Holandii, elektroniczna administracja w Austrii) stworzonych przez pañstwa najlepiej radz¹ce sobie w okreœlonych segmentach SL. Ich osi¹gniêcia s¹ ka dorazowo wynikiem d³ugotrwa³ego procesu, a sukces wymaga³ spe³nienia wielu warunków. Jednym z nich jest stworzenie konsensu politycznego na rzecz realizacji okreœlonych przedsiêwziêæ. Przyk³ady te mog¹ pomóc pozosta³ym pañstwom UE w realizacji Strategii. To zreszt¹ jeden z celów Strategii pañstwa powinny wymieniaæ siê doœwiadczeniami z jej realizacji. 3. Dwie g³ówne czêœci raportu zosta³y uzupe³nione przez wnioski i rekomendacje odnosz¹ce siê do takich aspektów, jak postêpy w realizacji SL, uwarunkowania zwi¹zane z kryzysem finansowym i gospodarczym, a tak e debata o przysz³oœci Strategii 4. Rok 2008 nie by³ prze³omowy dla Strategii Lizboñskiej. Tempo jej implementacji nie odbiega³o od œredniej w poprzednich latach. Liderzy tej stawki (kraje skandynawskie, Holandia i Austria) mocno trzymaj¹ siê na swoich pozycjach i nic nie wskazuje na to, aby któreœ z tych pañstw mia³o wypaœæ z grona lizboñskich prymusów. Najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ œredniacy. S¹ to przede wszystkim Wielka Brytania, Niemcy, Francja i kilka nowych pañstw cz³onkowskich, jak Czechy czy S³owenia. Krajami zamykaj¹cymi stawkê s¹ pañstwa po³udniowe UE (jak Grecja czy W³ochy) oraz niektóre nowe kraje cz³onkowskie (w tym Polska). Warto jednak podkreœliæ, e kryzys finansowy i gospodarczy mo e mieæ wp³yw tak e na efekty realizacji SL. Nie jest wykluczone, e pañstwa, które najsilniej odczuj¹ skutki kryzysu, strac¹ dotychczas zajmowane pozycje. 5. Postêpy w realizacji Strategii w odniesieniu do konkretnych segmentów s¹ zró nicowane. Najbardziej widoczne osi¹gniêto w takich segmentach Strategii, jak przedsiêbiorczoœæ, rynek wewnêtrzny czy spo³eczeñstwo informacyjne. Pañstwa UE wykazuj¹ determinacjê w zakresie tworzenia lepszych warunków dla rozwoju przedsiêbiorczoœci. WyraŸnie polepszy³a siê te transpozycja dyrektyw z rynku wewnêtrznego. Kontynuowana jest pozytywna tendencja do ukierunkowania pomocy publicznej na cele horyzontalne. Poprawia siê dostêp do Internetu szerokopasmowego. Postêpy w tych segmentach nie s¹ równie jednakowe. Efektywnoœæ s¹downictwa gospodarczego w UE pozostawia wiele do yczenia, liberalizacja sektorów sieciowych postêpuje zbyt wolno, a efekty walki z wykluczeniem cyfrowym s¹ niewystarczaj¹ce.

6 6 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych 6. S³abe rezultaty wdra ania Strategii widoczne s¹ zw³aszcza w sektorze edukacji i innowacji oraz zatrudnienia i polityki spo³ecznej. Niemal aden z celów edukacyjnych Strategii nie zosta³ osi¹gniêty, wydatki na prace badawczo-rozwojowe ani drgnê³y, a europejskie uniwersytety wci¹ nie mog¹ nawi¹zaæ rywalizacji z uczelniami amerykañskimi. Ponadto nie widaæ poprawy w walce z wykluczeniem spo³ecznym. To wszystko sprawia, e obraz Strategii, który wy³ania siê z tego raportu, nie jest jednoznaczny. 7. Kryzys finansowy w znacznej mierze przyczyni³ siê do kryzysu gospodarczego w UE. Pañstwa cz³onkowskie zosta³y nim dotkniête w ró nym stopniu. W najgorszej sytuacji znajduj¹ siê Estonia, Litwa, otwa, Hiszpania i Irlandia. G³êbokie problemy gospodarcze w tych pañstwach s¹ rezultatem negatywnych uwarunkowañ zewnêtrznych i wewnêtrznych. W odpowiedzi na kryzys UE podjê³a skoordynowane dzia³ania ukierunkowane zarówno na pomoc sektorowi finansowemu, jak i wsparcie gospodarki. 8. zosta³a w³¹czona do planu naprawy gospodarczej z grudnia 2008 r., który ma wynieœæ 1,5% PKB UE. Strategia stanowi jednak tylko uzupe³nienie dzia³añ krótkookresowych maj¹cych na celu stymulacjê gospodarki dziêki wykorzystaniu bodÿców fiskalnych. Plan jest elastyczny i zostawia poszczególnym pañstwom relatywnie du e pole manewru, je eli chodzi o wykorzystanie instrumentów s³u ¹cych do minimalizowania skutków kryzysu. Najwa niejsz¹ kwesti¹ jest koordynacja dzia³añ podejmowanych przez pañstwa cz³onkowskie. 9. Obecny kryzys mo e stanowiæ zarówno szansê, jak i zagro enie dla realizacji SL w pañstwach cz³onkowskich. Pañstwa najsilniej doœwiadczone kryzysem i maj¹ce dodatkowo problemy z deficytem bud etowym mog¹ zdecydowaæ siê na ciêcie wydatków w takich segmentach, jak polityka spo³eczna czy edukacja. Postêpy w tych sektorach by³yby wtedy bardzo trudne. Pañstwa te skupi¹ siê z kolei na dzia³aniach w innych segmentach, jak przedsiêbiorczoœæ (zw³aszcza, jeœli chodzi o u³atwienie dostêpu do Ÿróde³ finansowania czy te uproszczenie dzia³alnoœci gospodarczej), zatrudnienie (wspieranie tworzenia miejsc pracy, zw³aszcza w sektorach zagro onych) czy te ochrona œrodowiska (zwiêkszanie efektywnoœci energetycznej). 10. W warunkach kryzysu bardzo wa ne jest zachowanie równowagi w podejœciu do walki z problemami gospodarczymi. Szczególnie w dzia³aniach Komisji Europejskiej istotna jest równowaga pomiêdzy dba³oœci¹ o przestrzeganie prawa wspólnotowego (w czasie kryzysu przede wszystkim prawa konkurencji oraz Paktu Stabilnoœci i Wzrostu) a proponowaniem doœæ pragmatycznych i elastycznych rozwi¹zañ stosownych do sytuacji. Tylko w taki sposób proces zarz¹dzania kryzysem bêdzie przebiega³ sprawnie. Od pañstw cz³onkowskich równie powinno siê wymagaæ takiej postawy. 11. Obecne cele Strategii maj¹ byæ osi¹gniête do 2010 r., dlatego nadchodzi moment, by zainicjowaæ dyskusjê o jej przysz³oœci. Powinna siê ona toczyæ na wielu poziomach i z udzia³em jak najwiêkszej grupy uczestników. Zmagania z kryzysem z pewnoœci¹ przynios¹ doœwiadczenia przydatne dla okreœlenia przysz³oœci SL.

7 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 7 Wprowadzenie Cele raportu Raport Polskiego Instytutu Spraw Miêdzynarodowych przedstawia bie ¹cy stan realizacji Strategii Lizboñskiej we wszystkich sektorach. Celem jest przede wszystkim dostarczenie kompleksowych danych o stanie realizacji Strategii Lizboñskiej, st¹d jego charakter sprawozdawczy. Nie ogranicza siê jednak wy³¹cznie do zrelacjonowania podjêtych dzia³añ i ich wyników. Zawarto w nim tak e wnioski i rekomendacje, zarówno w odniesieniu do poszczególnych sektorów, jak i ogólne. Dotycz¹ one przede wszystkim celów Strategii, ale tak e obecnej nadzwyczajnej sytuacji kryzysu finansowego i gospodarczego. W raporcie nie analizuje siê sensu Strategii ani jej poszczególnych segmentów. Nie jest przedmiotem oceny, czy Strategia to dobry instrument realizacji wyzwañ w zakresie konkurencyjnoœci UE, nie wartoœciuje siê poszczególnych jej elementów. Celem publikacji nie jest tak e analiza specyfiki poszczególnych segmentów ani osi¹gniêæ konkretnych pañstw cz³onkowskich jak równie porównywanie UE z innymi najwiêkszymi podmiotami gospodarczymi œwiata. Dlatego z wyj¹tkiem selektywnych przypadków, publikacja nie zawiera danych dotycz¹cych g³ównych konkurentów UE w globalnej gospodarce. Wszystkie te zagadnienia wymagaj¹ odrêbnych opracowañ. Ten raport ma byæ punktem odniesienia dla kolejnych, które bêd¹ publikowane przez PISM ka dego roku przed wiosennymi posiedzeniami Rady Europejskiej. Plan raportu Raport sk³ada siê z trzech rozdzia³ów: I. Analiza realizacji Strategii w roku II. Przyk³ady realizacji Strategii. III. Wnioski i rekomendacje. Ad I. Analiza realizacji Strategii w roku 2008 Stanowi zasadnicz¹ czêœæ raportu. Postêpy s¹ szczegó³owo analizowane w siedmiu segmentach SL i trzech aspektach makroekonomicznym, mikroekonomicznym i dotycz¹cym zatrudnienia. Zakres analizy jest ca³kowicie koherentny z czterema segmentami priorytetowymi w obecnym cyklu Strategii ( ), czyli segmentami nazwanymi: przedsiêbiorczoœæ, wiedza i innowacje, kapita³ ludzki i modernizacja rynku pracy oraz energia i zmiany klimatyczne 1. Obszary kluczowe i wskaÿniki s³u ¹ce do ich analizy zosta³y dobrane w taki sposób, aby jak najbardziej precyzyjnie da³o siê oceniæ stan realizacji SL. Najwiêkszym ograniczeniem jest brak mo liwoœci sprawdzenia, w jakim stopniu zmiana wartoœci okreœlonego wskaÿnika wynika z rzeczywistego poziomu realizacji Strategii, a w jakim 1 Rewizja Strategii w 2005 r. doprowadzi³a do wyraÿnego wzmocnienia priorytetów gospodarczych, zgodnie z zasad¹ ekonomicznej spójnoœci jej podstawowych wymiarów (ekonomicznego, spo³ecznego i ekologicznego).

8 8 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych jest skutkiem innych czynników (m.in. ogólnego poziomu rozwoju, modelu gospodarczego i spo³ecznego, procesów globalnych i innych uwarunkowañ zewnêtrznych, w tym postêpu technologicznego). To ogromne wyzwanie, które ze wzglêdu na zakres i stopieñ trudnoœci nie zosta³o uwzglêdnione w tym raporcie. Wydaje siê niemo liwe rozstrzygniêcie ze stuprocentow¹ pewnoœci¹, w jakim stopniu Strategia, a w jakim inne czynniki wp³ywaj¹ na poziom wskaÿników. Nadmierny sceptycyzm co do niektórych wskaÿników s³u ¹cych do analizy zmian w dzia³aniach na rzecz wzrostu i zatrudnienia doprowadzi³by do odejœcia od istoty Strategii, która nie jest przecie celem samym w sobie. Jej realizacja s³u yæ ma wzrostowi konkurencyjnoœci UE w globalnej gospodarce. W pewnych segmentach rola Strategii jest wiêc komplementarna, w innych dominuj¹ca. WskaŸniki uwzglêdnione w raporcie W celu przeanalizowania kolejnych obszarów Strategii wykorzystano wiele rozmaitych wskaÿników. Ich liczba ani charakter nie pokrywaj¹ siê ze wskaÿnikami strukturalnymi opracowanymi przez Eurostat i stosowanymi przez Komisjê Europejsk¹ do monitoringu przebiegu realizacji Strategii, choæ w du ej mierze s¹ na nich oparte. Wybór wskaÿników zosta³ podyktowany chêci¹ przedstawienia jak najbardziej wszechstronnie stanu zaawansowania w realizacji Strategii, a tak e unikniêcia nadmiernego zwi¹zku z metodologi¹ wspólnotow¹. WskaŸniki zosta³y dobrane wed³ug nastêpuj¹cych kryteriów: Istota problemu ka dy wskaÿnik wnosi wartoœæ dodan¹ do precyzyjnych informacji, na których podstawie da siê wyci¹gn¹æ wnioski odnoœnie do sytuacji w badanym obszarze. Aktualnoœæ wskaÿniki zosta³y oparte na mo liwie jak najbardziej aktualnych, a ponadto regularnie aktualizowanych danych. Reprezentatywnoœæ wskaÿniki dobrano tak, aby dane uzyskane na ich podstawie mog³y byæ wykorzystane we wszystkich pañstwach cz³onkowskich. Porównywalnoœæ wyników wybrane wskaÿniki pozwalaj¹ na precyzyjne porównanie wyników poszczególnych pañstw cz³onkowskich. Wiarygodnoœæ wskaÿniki pochodz¹ ze Ÿróde³ powszechnie uznanych za wiarygodne. W publikacji najczêœciej korzystano z danych przygotowanych przez Bank Œwiatowy, Eurostat, Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy i OECD. Segmenty analizy Strategii Lizboñskiej Ogólna sytuacja gospodarcza. Istot¹ Strategii jest stworzenie stabilnego i zdolnego do miêdzynarodowej konkurencji systemu gospodarczego, zarówno w ka dym kraju cz³onkowskim, jak i w Unii jako bloku pañstw. Konkurencyjnoœæ UE jest wypadkow¹ poziomu konkurencyjnoœci poszczególnych krajów cz³onkowskich. Kluczowym czynnikiem rozwoju jest stabilnoœæ makroekonomiczna, najwa niejszy cel polityki gospodarczej UE. W segmencie tym wykorzystano nastêpuj¹ce wskaÿniki: stopa wzrostu PKB w okresie referencyjnym; stopa inflacji; poziom deficytu bud etowego;

9 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 9 poziom d³ugu publicznego; stopa produktywnoœci. Przedsiêbiorczoœæ. Tworzenie klimatu sprzyjaj¹cego przedsiêbiorczoœci jest g³ównym celem Strategii Lizboñskiej. To podstawowy warunek zwiêkszenia konkurencyjnoœci Unii na rynkach globalnych. Najwa niejsze z tego punktu widzenia s¹ ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa (MSP), które przewa aj¹ wœród firm unijnych. Stworzenie lepszych regulacji (better regulation) nale y do najpilniejszych zadañ w zakresie zwiêkszania przedsiêbiorczoœci, dlatego sta³y siê jednym z g³ównych punktów odnowionej Strategii Lizboñskiej. Identyfikacja zmian w zakresie przedsiêbiorczoœci i lepszych regulacji dokonywana jest za pomoc¹ nastêpuj¹cych wskaÿników: zak³adanie dzia³alnoœci gospodarczej: czas rejestracji, liczba wymaganych procedur, koszty rejestracji; dostêp do kredytów: uprawnienia, informacje o ofercie; rejestracja nieruchomoœci: wymagany czas, liczba procedur, koszty; system podatkowy: liczba p³atnoœci, czas potrzebny na wype³nienie formalnoœci, ca³kowita stawka podatku; efektywnoœæ s¹downictwa gospodarczego: czas dochodzenia do zwrotu nale noœci, koszty pozwu. postêpowanie upad³oœciowe: czas trwania, koszty. Rynek wewnêtrzny. Jest to jeden z najwa niejszych obszarów z punktu widzenia konsumentów. Wdra anie dyrektyw pochodz¹cych z doœwiadczeñ rynku wewnêtrznego zapewnia w³aœciwe funkcjonowanie gospodarki danego kraju, co przek³ada siê na lepsze funkcjonowanie gospodarki europejskiej. Najwa niejszym zadaniem pañstw cz³onkowskich jest sukcesywne transportowanie dyrektyw do prawa krajowego, zw³aszcza zaleg³ych. Równie wa ne jest zapewnienie dobrego i sprawnego funkcjonowania krajowych punktów SOLVIT. Dla prawid³owego funkcjonowania rynku wewnêtrznego istotne jest zwiêkszanie konkurencji w sektorach sieciowych, a tak e rozwijanie horyzontalnej pomocy publicznej. W badaniu funkcjonowania rynku wewnêtrznego wziêto pod uwagê: stan transpozycji dyrektywy o liberalizacji us³ug na rynku wewnêtrznym (tzw. dyrektywy us³ugowej); poziom transpozycji dyrektyw z rynku wewnêtrznego do prawa krajowego; liczba spraw dotycz¹cych nieprawid³owego wdro enia i stosowania dyrektyw z rynku wewnêtrznego wytoczonych przez Komisjê Europejsk¹; odsetek spraw rozwi¹zanych przez krajowe punkty SOLVIT; pomoc publiczna jako odsetek PKB, udzia³ horyzontalnej pomocy publicznej w ca³kowitych rozmiarach pomocy; koszt energii elektrycznej i gazu w gospodarstwach domowych, minimalny koszt po³¹czenia lokalnego i miêdzynarodowego (dotyczy sektorów sieciowych). Edukacja i innowacje. Oba komponenty tego segmentu odgrywaj¹ ogromn¹ rolê w zwiêkszaniu konkurencyjnoœci pañstw wysoko rozwiniêtych. Priorytetowe inwestycje w rozwój nowych technologii i system edukacji na wszystkich poziomach, zw³aszcza wy szym, s¹ jednym z najwiêkszych wyzwañ Europy w aspekcie globalnym. Rozwój innowacji ma odbywaæ siê dziêki zwiêkszaniu nak³adów na badania

10 10 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych i rozwój, u³atwianiu mobilnoœci naukowców, zachêcaniu przedsiêbiorców do inwestowania w badania naukowe, a tak e powiêkszaniu potencja³u uczelni wy szych. Tylko jednoczesne podjêcie tych wszystkich dzia³añ doprowadzi do zwiêkszenia poziomu konkurencyjnoœci UE. Segment systemu edukacji i innowacji jest opisany za pomoc¹ nastêpuj¹cych wskaÿników: odsetek osób w wieku lata z wykszta³ceniem co najmniej œrednim; odsetek osób wczeœnie koñcz¹cych edukacjê; odsetek uczniów w wieku 15 lat osi¹gaj¹cych s³abe wyniki w czytaniu; odsetek osób doros³ych uczestnicz¹cych w kszta³ceniu ustawicznym; liczba absolwentów kierunków technicznych szkó³ wy szych (MST) na 1000 mieszkañców w wieku lat; poziom finansowania prac badawczo-rozwojowych jako odsetek PKB (cel wspólnotowy: 3%) z podzia³em na wydatki ze œrodków prywatnych i publicznych; liczba patentów zg³oszonych do Europejskiego Biura Patentowego. Spo³eczeñstwo informacyjne. W sytuacji bezprecedensowego rozwoju technologii informacyjnych bardzo szybko upowszechniaj¹ siê nowe rozwi¹zania w komunikacji. przewiduje wspieranie rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego. Pañstwa cz³onkowskie powinny zwiêkszaæ dostêp do szerokopasmowego Internetu, a tak e do us³ug publicznych online. Do rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego przyczyni siê tak e niedopuszczanie do wykluczenia informacyjnego. W zakresie informatyzacji pañstwa i spo³eczeñstwa wskaÿnikami postêpu s¹: odsetek mieszkañców regularnie korzystaj¹cych z Internetu; penetracja Internetu szerokopasmowego; dostêp do Internetu szerokopasmowego na terenach wiejskich; rejestr u ywania Internetu przez osoby z tzw. grup ryzyka; dostêp do us³ug publicznych (dla biznesu i osób prywatnych); odsetek osób i przedsiêbiorców korzystaj¹cych z us³ug publicznych. Œrodowisko naturalne i energia. Plan lizboñski od 2001 r. obejmuje zagadnienia zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska. Ich rola zasadniczo siê zwiêkszy³a w toku realizacji SL, przede wszystkim dlatego, e dosz³o do bezprecedensowej intensyfikacji debaty o zmianach klimatycznych i koniecznoœci ich powstrzymania. Unia pragnie byæ w awangardzie ruchu na rzecz przeciwdzia³ania zmianom klimatu, a Strategia stanowi próbê sprostania równie temu wyzwaniu, choæ jego zakres wybiega poza jej cele. Obszar poœwiêcony œrodowisku naturalnemu i energii zosta³ przedstawiony przy pomocy nastêpuj¹cych wskaÿników: poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych (realizacja celu z Kioto); poziom efektywnoœci w u ytkowaniu energii; iloœæ energii elektrycznej pochodz¹cej z kogeneracji; udzia³ energii odnawialnej w ca³kowitej produkcji energii; odsetek pomocy publicznej przeznaczony na sektor ochrony œrodowiska; liczba spraw o naruszenie prawa wspólnotowego w zakresie ochrony œrodowiska.

11 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 11 Zatrudnienie i polityka spo³eczna. Jest to jeden z najwa niejszych sektorów Strategii. Jego ranga wzros³a jeszcze bardziej podczas modyfikacji SE w 2005 r. Dla UE jednym z najtrudniejszych i najwiêkszych wyzwañ jest zwiêkszanie konkurencyjnoœci gospodarki z jednoczesnym utrzymaniem nowoczesnego europejskiego modelu spo³ecznego. Realizacja tego celu wi¹ e siê z ca³kowit¹ reform¹ rynków pracy i polityki spo³ecznej w wielu krajach cz³onkowskich. Kluczowe pod tym wzglêdem jest wdra anie modelu flexicurity, którego istot¹ jest po³¹czenie elastycznoœci rynku pracy z zapewnieniem bezpieczeñstwa zatrudnienia. Zwiêkszenie zatrudnienia we wszystkich grupach jest priorytetem w realizacji SL, jednak jeszcze istotniejsze wydaje siê tworzenie lepszych miejsc pracy, tzn. takich, które wymagaj¹ wysokich kwalifikacji. Oprócz dzia³añ sprzyjaj¹cych generowaniu miejsc pracy dla wykwalifikowanych specjalistów wa ne jest rozwijanie kszta³cenia ustawicznego, a tak e przywracanie na rynek pracy osób, które j¹ utraci³y, oraz walka z przyczynami i skutkami wykluczenia spo³ecznego. Postêpy w realizacji dzia³añ podejmowanych w sferze zatrudnienia i kwestii socjalnych zosta³y zbadane z wykorzystaniem: stopy zatrudnienia ogólnego; stopy zatrudnienia kobiet; stopy zatrudnienia osób starszych; stopy wzrostu zatrudnienia; stopy bezrobocia; wspó³czynnika Giniego; odsetka osób zagro onych ubóstwem po transferach socjalnych. Ka dy segment sk³ada siê z czêœci zasadniczej, która zawiera opis postêpów. Dalej znajduj¹ siê wnioski, rekomendacje, a tak e zestawienie krajów, które wyró - niaj¹ siê wynikami osi¹ganymi w danym segmencie oraz pañstw, które wypadaj¹ najmniej korzystnie 2. Dokonuj¹c wyboru pañstw brano pod uwagê ograniczenia, o których by³a mowa na pocz¹tku. W wiêkszoœci segmentów opis stanu realizacji Strategii zosta³ uzupe³niony przedstawieniem najwa niejszych dzia³añ podejmowanych przez Uniê Europejsk¹ w ramach walki z kryzysem finansowym i gospodarczym. Ze wzglêdu na swój charakter oraz ograniczon¹ objêtoœæ raport pomija kilka kluczowych zagadnieñ zwi¹zanych ze Strategi¹ Lizboñsk¹. Nale ¹ do nich: Opis i analiza Krajowych Programów Reform (KPR) na lata przyjêtych przez pañstwa cz³onkowskie i wys³anych do Komisji Europejskiej jesieni¹ 2008 r. Od 2005 r. KPR jest planem dzia³añ w zakresie implementacji Strategii na poziomie narodowym (na szczeblu UE takim dokumentem jest Wspólnotowy Program Lizboñski), budowanym w oparciu o Zintegrowane Wytyczne na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia. Niektóre kraje (w tym Polska) stworzy³y w 2008 r. ca³kowicie nowe programy. Inne zaœ, jedynie uaktualni³y programy wczeœniej przyjête. Analiza rynku wewnêtrznego pod k¹tem efektywnoœci funkcjonowania jego sektorów produktowych i us³ugowych oraz identyfikacji wystêpuj¹cych w nich problemów. 2 Podobne podejœcie stosuje Centre for European Reform, publikuj¹c od 2001 r. cykliczny raport poœwiecony realizacji SL (Lisbon Scorecard), w którym wskazuje siê pañstwa wypadaj¹ce najlepiej i najs³abiej w odniesieniu do poszczególnych obszarów Strategii.

12 12 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych Przedstawienie bie ¹cych postêpów w zakresie integracji rynku finansowego w UE, zw³aszcza funkcjonowania i rozwoju Jednolitego Obszaru P³atnoœci w Euro (SEPA Single Euro Payment Area), który zacz¹³ dzia³aæ w podstawowym zakresie w styczniu 2008 r. Wy ej wymienione kwestie ze wzglêdu na swoj¹ rozleg³oœæ oraz wagê zas³uguj¹ na odrêbn¹ analizê. Ad II. Przyk³ady modeli i instrumentów wspieraj¹cych realizacjê Strategii W drugiej czêœci w raporcie starano siê pokazaæ realizacjê Strategii nie przez pryzmat wskaÿników, lecz konkretnych dzia³añ pañstw cz³onkowskich UE. Przedstawiono je na przyk³adzie trzech wybranych modeli: duñski model rynku pracy; holenderski model redukcji obci¹ eñ administracyjnych; austriacki model funkcjonowania e-administracji. Za kryterium wyboru przyjêto wp³yw, jaki maj¹ one na kszta³towanie siê wskaÿników w segmentach, których dotycz¹. Celem tej czêœci raportu jest przede wszystkim pokazanie, jak mo e wygl¹daæ realizacja Strategii w praktyce, zw³aszcza je eli chodzi o wspó³pracê pomiêdzy podmiotami pañstwowymi i niepañstwowymi. Ad III. Wnioski i rekomendacje W ostatniej czêœci raportu przedstawiono wnioski odnosz¹ce siê do realizacji Strategii oraz obecnych uwarunkowañ gospodarczych. Wnioski zosta³y uzupe³nione przez rekomendacje o charakterze ogólnym, które dotycz¹ zarówno kwestii zwi¹zanych z wdra aniem SL, jej przysz³oœci¹, jak i sytuacj¹ gospodarcz¹.

13 Rozdział I Analiza realizacji Strategii Lizbońskiej w roku 2008

14

15 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 15 Segment 1. Ogólna sytuacja gospodarcza Analiza sytuacji makroekonomicznej w UE jest jednym z najwa niejszych etapów badania stanu realizacji Strategii Lizboñskiej. Przez pryzmat podstawowych wskaÿników makroekonomicznych formu³uje siê zwykle wnioski na temat efektywnoœci ca³ej Strategii. Wynika to z za³o enia, e konkurencyjnoœæ gospodarki musi byæ nastêpstwem dobrze przemyœlanej polityki makroekonomicznej. Jest to fundament, od którego czêsto nale y zacz¹æ dzia³ania. Polityka makroekonomiczna w UE opiera siê na koordynacji. Pañstwa cz³onkowskie podejmuj¹ dzia³ania, bazuj¹c na Zintegrowanych wytycznych na rzecz wzrostu i zatrudnienia, przyjmowanych przez Radê i œciœle powi¹zanych z aktem lizboñskim. Do 2005 r. obszarem tym sterowa³y dwa oddzielne dokumenty: Ogólne wytyczne dotycz¹ce polityki gospodarczej (Broad Economic Policy Guidelines) oraz Wytyczne dotycz¹ce zatrudnienia (Employment Guidelines). Zintegrowane wytyczne... przyjmowane s¹ co trzy lata w kolejnym cyklu realizacji SL: najnowsze obejmuj¹ okres Obowi¹zuj¹ce obecnie nie zosta³y zmienione w stosunku do tych z lat ¹cznie sformu³owano 24 wytyczne, z których szeœæ dotyczy p³aszczyzny makroekonomicznej. S¹ to: stabilnoœæ gospodarcza jako podstawa zrównowa onego wzrostu gospodarczego; równowaga gospodarcza jako podstawa wzrostu i zatrudnienia; efektywna alokacja zasobów zorientowana na wzrost gospodarczy i zatrudnienie; zmiany p³ac jako warunek stabilnoœci makroekonomicznej i wzrostu gospodarczego; spójnoœæ miêdzy politykami makroekonomiczn¹, strukturaln¹ i zatrudnienia; wspieranie prawid³owego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej (UGW). Kszta³towanie siê PKB Jesieni¹ 2007 r. Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy podkreœla³, e gospodarka europejska ma solidne podstawy i powinna poradziæ sobie z zawirowaniami na rynku finansowym 3. Kryzys finansowy dotkn¹³ jednak gospodarkê UE w stopniu powa - niejszym, ni mo na by³o przypuszczaæ. W konsekwencji wp³yn¹³ bardzo powa nie na sytuacjê makroekonomiczn¹ w UE. Wed³ug najbardziej aktualnych szacunków wzrost PKB w 2008 r. mia³ wynieœæ 1,0% (2,9% w 2007 r.) w pañstwach UE27 i 0,9% (2,7% w 2007 r.) w strefie euro 4. UE27 wesz³a formalnie w fazê tzw. technicznej recesji tzn. odnotowa³a spadek poziomu PKB w dwóch kwarta³ach z rzêdu, w trzecim 3 Europe Strengthening Financial Systems, IMF Regional Economic Outlook, listopad 2007 r., s. 3, ( ). 4 Komisja Europejska, Interim Forecast, styczeñ 2009 r., s. 7 8, finance/pdf/2009/interimforecastjanuary/interim_forecast_jan_2009_en.pdf ( ).

16 16 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych kwartale 2008 r. spadek PKB wyniós³ 0,2% 5. W czwartym kwartale 2008 r. spadek PKB by³ znacznie wiêkszy 1,5%. Wczeœniej w fazie recesji znalaz³a siê strefa euro, w której w drugim i trzecim kwartale PKB spad³o o 0,2%, a w czwartym kwartale spadek wyniós³ ju 1,5%. Ze wzglêdu na du y stopieñ niepewnoœci panuj¹cy obecnie w gospodarce wszelkie prognozy makroekonomiczne na 2009 r. s¹ obarczone ryzykiem szybkiej dezaktualizacji. Dla ukazania pe³nego obrazu europejskiej gospodarki nale y jednak dodaæ, e w UE27 spadek PKB w 2009 r. wynieœæ mo e 1,8%, a strefie euro 1,9%. Tabela 1. Wzrost PKB w UE w latach 2007 i AT 3,1 1,7 LT 8,9 3,4 BE 2,8 1,3 LU 5,2 1,0 BG 6,2 6,4 LV 10,3 2,3 CY 4,4 3,6 MT 3,9 2,1 CZ 6,0 4,2 NL 3,5 1,9 DE 2,5 1,3 PL 6,7 5,0 DK 1,6 0,6 PT 1,9 0,2 EE 6,3 2,4 RO 6,2 7,8 EL 4,0 2,9 SE 2,5 0,5 ES 3,7 1,2 SI 6,8 4,0 FI 4,5 1,5 SK 10,4 7,1 FR 2,2 0,7 UK 3,0 0,7 HU 1,1 0,9 UE27 2,9 1,0 IE 6,0 2,0 EA 2,7 0,9 IT 1,5 0,6 USA 2,0 1,2 ród³o: Komisja Europejska, Interim Forecast, styczeñ 2009 r. W zwi¹zku z globalnym charakterem kryzysu finansowego spadek tempa wzrostu PKB jest trendem globalnym. W 2008 r. wzrost PKB na œwiecie wynieœæ mia³ 3,4%, co oznacza spadek o 1,8 p.p. w porównaniu z 2007 r. i 1,4 p.p. z rokiem W USA tempo wzrostu PKB planowano na 1,1%, co oznacza spadek o 0,9 p.p. w porównaniu z 2007 r. W Japonii przewidywano spadek o 0,3% w 2008 r. w stosunku do stanu z roku Zahamowanie wzrostu PKB poza UE w 2009 r. bêdzie z pewnoœci¹ du o silniejsze. 5 Dane dotycz¹ce spadku PKB w UE27 pochodz¹ z: Eurostat, Euro Area and EU27 GDP Down by 1,5%, newrelease euroindicators, 19/2009, 13 lutego 2009 r. 6 Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy, Global Economic Slump Challenges Policies, World Economic Outlook Update, styczeñ 2009 r., s. 6, pdf/0109.pdf. 7 Ibidem.

17 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 17 Pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi wystêpuj¹ znaczne ró nice, je eli chodzi o kszta³towanie siê spadku tempa wzrostu PKB. Tendencja spadkowa nie dotyczy³a w 2008 r. tylko Bu³garii i Rumunii, w których tempo wzrostu PKB wynieœæ mia³o odpowiednio 6,4% i 7,8%, niemniej oba te kraje równie odczuj¹ silne spowolnienie gospodarcze w 2009 r. W najgorszej sytuacji s¹ otwa (spadek tempa wzrostu PKB z 10,3% do 2,3% w 2008 r.), Estonia (z 6,3% do 2,4%), Irlandia (z 6% do 2,0%). Spadek tempa wzrostu PKB w 2008 r. zanotowa³y tak e Dania i W³ochy (w obu krajach PKB spad³o o 0,6%). Powa ne perturbacje wystêpuj¹ te w najwiêkszych gospodarkach UE, co w ogromnym stopniu wp³ywa na sytuacjê w ca³ej Wspólnocie. W 2008 r. te kraje prze y³y znacz¹ce spowolnienie gospodarcze, odnotowuj¹c spadek tempa wzrostu PKB: w Niemczech z 2,5% w 2007 r. do 1,3% w 2008 r., we Francji w tym samym okresie z 2,2% do 0,7%, a w Wielkiej Brytanii z 3% do 0,7%. Na tym tle Polska wypada dobrze. Co prawda, tempo wzrostu PKB spaœæ mia³o z 6,7% w 2007 r. do 5,0% w 2008 r., ale i tak jest ono znacznie wy sze ni w wiêkszoœci krajów unijnych. Bardzo dzielnie siê trzyma gospodarka S³owacji, w której tempo wzrostu PKB wynios³o 7,1% w 2008 r. Wykres 1. Kszta³towanie siê wzrostu PKB (%) Œwiat UE27 USA ród³o: MFW, Komisja Europejska. Niepokoj¹ce dane s¹ efektem os³abienia najwa niejszych komponentów wzrostu gospodarczego w UE, tzn. spadaj¹cych: eksportu towarów i us³ug, inwestycji i konsumpcji. Pogorszenie siê tych wskaÿników jest przede wszystkim rezultatem kryzysu finansowego, który istotnie ograniczy³ dop³yw kapita³u na rynek, co odczu³y zw³aszcza ma³e przedsiêbiorstwa i gospodarstwa domowe; bardzo pogorszy³a siê te sytuacja gospodarcza w krajach nienale ¹cych do UE, co powoduje zmniejszenie popytu na europejskie towary. Inne rezultaty kryzysu finansowego, których nastêpstwem jest ograniczenie konsumpcji prywatnej i inwestycji, to pogorszenie nastrojów w œrodowiskach konsumentów i biznesu. W grudniu 2008 r. wskaÿnik nastrojów ekonomicznych (ESI European Sentiment Indicator), który obejmuje nastroje w przemyœle, us³ugach, handlu, budownictwie oraz wœród konsumentów, spad³ w UE do poziomu

18 18 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych 63,5 punktu (d³ugoterminowa œrednia wskaÿnika wynosi 100 punktów). W strefie euro wyniós³ 67,1 punktu 8. Ci¹g³e pogarszanie siê nastrojów ekonomicznych negatywnie wp³ywa na wskaÿnik klimatu koniunktury (BCI Business Climate Indicator), który w grudniu 2008 r. mocno siê os³abi³ 9. Oba wskaÿniki s¹ na najni szym poziomie od 1985 r. Wykres 2. Kszta³towanie siê g³ównych komponentów wzrostu w PKB w UE wzrost [%] Konsumpcja prywatna inwestycje eksport ród³o: Komisja Europejska, Economic Forecast, jesieñ 2008 r., publications/publication13290_en.pdf. Inflacja Czynnikiem, który w pierwszej czêœci 2008 r. negatywnie wp³ywa³ na europejsk¹ gospodarkê, by³a inflacja. W ca³ym 2008 r. wzros³a do 3,7% w UE27, a w strefie euro do 3,3% w porównaniu z rokiem poprzednim. To znaczny wzrost, przez rok bowiem inflacja spaœæ ma do 1,2% w UE27 i 1% w strefie euro 10. Presja inflacyjna spowodowana by³a g³ównie dwoma czynnikami: gwa³townie rosn¹cymi cenami ropy i ywnoœci. Szczyt inflacji zanotowano w po³owie roku; w lipcu 2008 r. œrednioroczna inflacja mierzona jako zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP Harmonised Index of Consumer Prices) wynios³a w UE27 4,4%, a strefie euro 4,0%, co by³o najwy szym poziomem od 12 lat. W tym samym czasie szczyt osi¹gnê³y ceny ropy naftowej. W nastêpnych miesi¹cach jednak ceny ropy szybko i radykalnie spad³y, co spowodowa³o obni enie presji inflacyjnej. Stopa inflacji obni a siê tak e w zwi¹zku ze zmniejszeniem konsumpcji w Unii. Na otwie inflacja w 2008 r. wynieœæ 8 Komisja Europejska, Business and Consumers Survey Results, grudzieñ 2008 r., economy_finance/indicators/business_consumer_surveys/2008/bcs_2008_12_en.pdf ( ). 9 Komisja Europejska, Business Climate Indicator in Euro Area, grudzieñ 2008 r., economy_finance/indicators/business_consumer_surveys/2008/bci_2008_12_en.pdf ( ). 10 Komisja Europejska, Interim Forecast, op.cit., s. 7 8 i

19 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 19 mia³a 15,3%, w Estonii 10,6% a na Litwie 11,1%. Inflacja pozostaje te problemem dla Bu³garii (szacunkowy wzrost 12,0%). Wysoka inflacja stanowi³a barierê uniemo - liwiaj¹c¹ spe³nienie kryterium stabilnoœci cen przez wiêkszoœæ pañstw objêtych tzw. derogacj¹ (z wyj¹tkiem S³owacji i Szwecji) 11. W Estonii, na Litwie i otwie jak równie w Belgii czy na Cyprze wp³yw wzrostu cen surowców energetycznych na inflacjê by³ wy szy ni w pozosta³ej czêœci UE 12. Du o wiêkszy by³ tak e wp³yw rosn¹cych cen ywnoœci na spadek wartoœci pieni¹dza na Litwie, otwie, w Bu³garii i Rumunii 13. Najbardziej stabilna w 2008 r. okaza³a siê inflacja w Holandii (2,2%), Portugalii (2,7%) i Niemczech (2,8%). W Polsce poziom inflacji wyniós³ 4,2%. Tabela 2. WskaŸnik inflacji (jako HICP) w UE w roku 2008 r. UE27 EA AT BE BG CY CZ DE DK EE 3,7 3,3 3,3 4,5 12,0 4,4 6,3 2,8 3,6 10,6 EL ES FI FR HU IE IT LT LU LV 4,2 4,1 3,9 3,2 6,1 3,1 3,5 11,1 4,1 15,3 MT NL PL PT RO SE SI SK UK 4,6 2,2 4,2 2,7 7,9 3,3 5,5 4,0 3,4 ród³o: Komisja Europejska, Interim Forecast, styczeñ 2009 r. Sytuacja na rynku nieruchomoœci Kryzys na rynku nieruchomoœci i budownictwa jest pod wzglêdem przyczynowo-skutkowym œciœle powi¹zany z kryzysem gospodarczym. Pêkniêcie bañki spekulacyjnej na rynku nieruchomoœci w USA stanowi³o kluczowy determinant powstania kryzysu na amerykañskim rynku finansowym, co w konsekwencji doprowadzi³o do rozprzestrzenienia siê kryzysu w skali globalnej i objê³o finalnie realn¹ gospodarkê 14. Skutki kryzysu na rynku nieruchomoœci w UE s¹ jednak mniej dotkliwe ni w USA, co wynika przede wszystkim z niezbyt wielkiej popularnoœci kredytów typu sub-prime w Europie. Inwestycje w sektorze nieruchomoœci spad³y w strefie euro o 6% od poziomu najwy szego, zanotowanego w pierwszym kwartale 2007 r. Dla porównania, w USA od 2005 r. inwestycje tego typu spad³y o jedn¹ trzeci¹ 15. Pañstwami najbardziej dotkniêtymi z powodu zapaœci na rynku nieruchomoœci i budownictwa s¹ Irlandia, Hiszpania, w mniejszym stopniu Dania i Wielka Brytania. W Irlandii w pierwszej po³owie 2008 r. ceny nieruchomoœci spad³y o 8% w porównaniu z tym samym 11 Komisja Europejska, Convergence Report 2008, maj 2008 r., finance/publications/publication12574_en.pdf ( ). 12 Komisja Europejska, Economic Forecast, jesieñ 2008 r., s. 48, finance/publications/publication13290_en.pdf ( ). 13 Ibidem, s Zob. A. Gradziuk, M. Koczor, Unia Europejska a kryzys na amerykañskim rynku finansowym, Biuletyn (PISM) nr 45(513) z 25 wrzeœnia 2008 r. 15 OECD Economic Surveys: Euro Area, 2009, s. 25.

20 20 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych okresem roku poprzedniego 16. Od 2006 r. na rynku nieruchomoœci nast¹pi³ tam spadek o 18%, co odbi³o siê na stanie gospodarki, poniewa sektor budowlany generowa³ prawie 10% PKB rocznie 17. Doœæ podobny mechanizm, choæ na razie mniej bolesny, zadzia³a³ w Hiszpanii, w której przez wiele lat inwestycje w nieruchomoœci uwa ano za doskona³¹ lokatê kapita³u. Niskie stopy procentowe od 1999 r. doprowadzi³y do zmniejszenia kosztów kredytów hipotecznych, co wywo³a³o boom 18. Zlekcewa ono pojawiaj¹ce siê ju od kilku lat ostrze enia, e bañka na rynku nieruchomoœci mo e pêkn¹æ 19. Finanse publiczne Kryzys gospodarczy w bardzo wielkim stopniu uderza w stabilnoœæ finansów publicznych pañstw cz³onkowskich. Efekty te by³y widoczne w ju 2008 r. Zdecydowana wiêkszoœæ pañstw UE odnotowa³a w 2008 r. gorsze wskaÿniki, je eli chodzi o poziom deficytu bud etowego, w porównaniu z 2007 r. Na poziomie UE27 ogólny deficyt bud etowy wzrosn¹æ mia³ z 0,9% w 2007 r. do 2,0% w 2008 r., a w strefie euro z 0,6% do 1,7%. Najwiêksze problemy z deficytem maj¹ kraje silnie odczuwaj¹ce efekty kryzysu finansowego i gospodarczego. W Irlandii deficyt wzrosn¹æ mia³ do 6,3% PKB w 2008 r., mimo e rok wczeœniej kraj ten zanotowa³ lekk¹ nadwy kê 0,2%. W Wielkiej Brytanii deficyt wynieœæ mia³ 4,6%, podczas gdy w 2007 r. by³ mniejszy o 1,9 p.p. Znacz¹ce pogorszenie równowagi bud etowej nast¹pi³o tak e w Hiszpanii (z nadwy ki 2,2% w 2007 r. do 3,4% w 2008 r.), na otwie (z nadwy ki 0,1% do 3,5%), w Rumunii (z 2,5% do 5,2%), Estonii (z 2,7% do 2,0%). W Polsce deficyt tak e wzrós³ i wyniós³ 2,5% w porównaniu z 2% w 2007 r. Na tym czarnym tle korzystnie wypadaj¹ Niemcy, którym uda³o siê w 2008 r. osi¹gn¹æ pe³n¹ równowagê bud etow¹. Stabilnoœæ bud etow¹ utrzyma³y te Bu³garia i Holandia. Paradoksalnie pierwsza po³owa 2008 r. pod wzglêdem stabilnoœci bud etowej by³a bardzo pozytywna. Rada ECOFIN na wniosek Komisji Europejskiej zamknê³a procedurê dotycz¹c¹ nadmiernego deficytu (PND) wobec Czech, S³owacji, Polski, Portugalii i W³och. Obecnie sprawy o nadmierny deficyt prowadzone s¹ wobec Wêgier i Wielkiej Brytanii. Skala powiêkszenia deficytu bud etowego w 2008 r. stanowi zaledwie preludium do tego, co mo e przynieœæ rok Dzia³ania na rzecz stymulowania gospodarek krajowych poprzez wydatki znacz¹co obci¹ ¹ bud ety niektórych pañstw cz³onkowskich, prowadz¹c w wielu przypadkach do pog³êbienia deficytu. Deficyt ogólny UE27 wzrosn¹æ mo e w 2009 r. wed³ug wstêpnych szacunków do 4,4%, a w strefie euro do 4,0%. Deficyt bud etowy w Irlandii wyniesie prawdopodobnie 11%, w Wielkiej Brytanii 8,8%, a w Rumunii 7,5%. W wyj¹tkowych okolicznoœciach (a obecna sytuacja z pewnoœci¹ zas³uguje na to miano) Pakt Stabilnoœci i Wzrostu przewiduje elastyczne podejœcie do zwiêkszania deficytu powy ej pu³apu 16 Komisja Europejska, Economic Forecast, jesieñ 2008 r., publications/publication13290_en.pdf. 17 J. Malsubriz, Ireland Housing Market: Bubble Trouble, ECFIN Country Focus, t. 5, nr 9, wrzesieñ 2008 r., ( ). 18 The Morning after, The Economist z 8 listopada 2008 r. 19 A. Cabrales, J. Dolado, J. García-Montalvo, The Spanish Trade-off: Bricks vs. Brains, ( ).

21 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 21 referencyjnego. Na ten wyj¹tek w latach bêdzie siê powo³ywaæ bardzo wiele pañstw cz³onkowskich borykaj¹cych siê z nadmiernym deficytem. Wraz z powiêkszaniem siê deficytu w UE roœnie d³ug publiczny, który w porównaniu z 2007 r. wzrosn¹æ mia³ o 1,9 p.p w 2008 r. do 60,6% PKB w UE27 (przekroczy³ tym samym poziom referencyjny 60%). W 2009 r. ma siê powiêkszyæ do 67,4%. W strefie euro poziom d³ugu publicznego wzrós³ w 2008 r. o 2,6 p.p., do 68,7%. W 2009 r. ma jeszcze bardziej wzrosn¹æ, osi¹gaj¹c poziom a 72,7%. Z wiêkszym d³ugiem zmagaj¹ siê wszystkie kraje najbardziej doœwiadczone kryzysem (np. w Irlandii d³ug publiczny wzrós³ z 24,8% do 40,8%, na otwie z 9,5% do 16%). Rekordzistami pod wzglêdem zad³u enia s¹ Belgia (88,3%), Grecja (94,0%) i W³ochy (105,7%). Te ostatnie maj¹ te coraz wiêkszy problem z obs³ug¹ d³ugu publicznego 20. Istnieje ryzyko, e z powodu kryzysu gospodarczego i instrumentów wykorzystanych do jego zwalczania pojawi¹ siê problemy z obs³ug¹ d³ugu publicznego w innych pañstwach UE 21. Zagro enie to oprócz W³och dotyczy tak e Hiszpanii, Grecji, Irlandii i Portugalii. Przejawem k³opotów mo e byæ fakt, e inwestowanie w obligacje tych krajów odbierane jest przez uczestników rynku jako coraz bardziej ryzykowne 22. W Polsce d³ug wyniós³ 45,5% i by³ wy szy o 0,6 p.p. w porównaniu z 2007 r. Tabela 3. Poziom deficytu bud etowego i d³ugu publicznego w UE (% PKB) w 2008 r. Deficyt/nadwy ka bud etowa D³ug publiczny AT 0,4 0,6 59,5 59,4 BE 0,3 0,9 83,9 88,3 BG 0,1 3,2 18,2 13,8 CY 3,4 1,0 59,4 48,1 CZ 1,0 1,2 28,9 27,9 DE 0,2 0,1 65,1 65,6 DK 4,5 3,1 26,3 30,3 EE 2,7 2,0 3,5 4,3 EL 3,5 3,4 94,8 94,0 ES 2,2 3,4 36,2 39,8 FI 5,3 4,5 35,1 32,8 FR 2,7 3,2 63,9 67,1 HU 5,0 3,3 65,8 71,9 IE 0,2 6,3 24,8 40,8 20 The Ogre in the Attic, The Economist z 13 grudnia 2008 r. 21 T. Barber, EU Stimulus Plan Poses Risk to Debt Refinancing, Financial Times z 9 stycznia 2009 r. 22 S. Tilford, The Euro at Ten. Is Its Future Secure?, Centre for European Reform, 2009, s. 5.

22 22 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych Deficyt/nadwy ka bud etowa D³ug publiczny IT 1,6 2,8 104,1 105,7 LT 1,2 2,9 17,0 17,1 LU 3,2 3,0 7,0 14,4 LV 0, ,5 16,0 MT 1,8 3,5 61,9 63,3 NL 0,3 1,1 45,7 57,3 PL 2,0 2,5 44,9 45,5 PT 2,6 2,2 63,6 64,6 RO 2,5 5,2 12,7 15,2 SE 3,6 2,3 40,6 34,8 SI 0,5 0,9 23,4 22,1 SK 1,9 2,2 29,4 28,6 UK 2,7 4,6 44,1 50,1 EA 0,6 1,7 66,1 68,7 UE27 0,9 2,0 58,7 60,6 ród³o: Komisja Europejska, Interim Forecast, styczeñ 2009 r. Produktywnoœæ Wzrost produktywnoœci europejskiej gospodarki stanowi istotne uzupe³nienie najwa niejszych celów Strategii Lizboñskiej. W okresie œrednia stopa wzrostu produktywnoœci na jednego pracownika by³a ni sza w UE27 ni w USA, wynosz¹c 1,4% 23. W USA w okresie referencyjnym produktywnoœæ wzros³a o 2,1%. Lata 2006 i 2007 odwróci³y tê tendencjê wzrost stopy produktywnoœci w UE okaza³ siê wy szy ni w USA. W 2007 r. stopa wzrostu produktywnoœci w UE27 wynios³a 1,3% (1,7% w 2006 r.), a w USA 1% (0,8% w 2006 r.) 24. Pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi s¹ du e ró nice pod wzglêdem wzrostu produktywnoœci. Stopa wzrostu wydajnoœci jest wy sza w nowych krajach cz³onkowskich; najszybciej ros³a w 2007 r.: na S³owacji 8,1%, Litwie 6,7%, w Estonii i na otwie po 6,6%. W Polsce stopa produktywnoœci wzrasta wolniej ni w wiêkszoœci nowych krajów cz³onkowskich: w 2007 r. wynios³a 1,9%. Wy sza stopa wzrostu wydajnoœci pracy w nowych pañstwach wynika z ci¹gle trwaj¹cej modernizacji gospodarki w celu dogonienia UE15 (catching up). Miêdzy krajami UE utrzymuj¹ siê znacz¹ce ró nice 23 European Competitiveness Report 2008, COM (2008) 774 final, s. 3, enterprise/enterprise_policy/competitiveness/doc/compet_rep_2008/com_2008_0774.pdf ( ). 24 Komisja Europejska, Employment Report 2008, s. 27, catid=119&langid=en ( ).

23 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku 23 pod wzglêdem wydajnoœci pracy. Nale y wskazaæ tak e na znacz¹ce ró nice w poziomie wydajnoœci pomiêdzy UE a USA. W 2008 r. wydajnoœæ pracy w USA liczona na jednego zatrudnionego (wartoœæ dla UE27 to 100) wed³ug szacunków wynieœæ mia³a 138,2 25. Nale y zaznaczyæ, e luka pomiêdzy mierzonym w ten sposób poziomem wydajnoœci w UE i w USA spada od 2005 r., kiedy to wynosi³a 141,5. Wed³ug szacunków na 2008 r. liderami pod wzglêdem wydajnoœci s¹: Luksemburg 165,2, Irlandia 134,2, Belgia 126,6 i Francja 118,9. Na przeciwleg³ym biegunie le ¹: Bu³garia 35,1, Rumunia 45,7 oraz otwa 51,1 26. W Polsce poziom wydajnoœci wynieœæ mia³ 60,5. W pañstwach ze strefy UE15, ze wzglêdu na znacznie bardziej zaawansowan¹ technologiê i tym samym wy sz¹ produktywnoœæ gospodarki, mo liwoœæ jej szybkiego zwiêkszenia jest ograniczona w porównaniu z UE12. Z tej grupy krajów najwy szy wzrost odnotowa³a Grecja 2,7 % w 2007 r. Skoordynowane dzia³ania UE w odpowiedzi na kryzys Tempo i skala rozprzestrzeniania siê kryzysu finansowego na œwiecie spowodowa³y bardzo powa ne perturbacje gospodarcze w UE. Pod wzglêdem zagro eñ dla europejskiej gospodarki rok 2008 mo na podzieliæ na dwa okresy. Pierwszy trwa³ mniej wiêcej do wrzeœnia i charakteryzowa³ siê wystêpowaniem czynników napêdzaj¹cych inflacjê: wysokich cen energii i ywnoœci. Spowolnienie gospodarki by³o widoczne w wielu pañstwach UE, lecz nie grozi³o UE wejœciem w stan recesji. Kryzys finansowy uwa ano za jeden z kilku czynników os³abiaj¹cych gospodarkê. Skutkiem tego Europejski Bank Centralny odrzuca³ sugestie zmiany polityki monetarnej. Okres ten zakoñczy³ siê w po³owie wrzeœnia wraz z upadkiem amerykañskiego banku Lehman Brothers. Od tego momentu nast¹pi³a intensyfikacja kryzysu finansowego na skalê wczeœniej trudn¹ do przewidzenia. Na prze³omie wrzeœnia i paÿdziernika dosiêgn¹³ on UE. Dzia³ania Unii Europejskiej na rzecz gospodarki, która popad³a w tarapaty, poprzedzone zosta³y skoordynowan¹ operacj¹ wzmocnienia sektora finansowego, któr¹ podjêto w paÿdzierniku roku Pozytywne doœwiadczenia zwi¹zane z podjêciem skoordynowanych dzia³añ w sektorze finansowym stanowi³y dla Komisji Europejskiej dodatkowy argument, aby koordynowaæ tak e operacjê przeciwdzia³ania nasilaj¹cemu siê kryzysowi gospodarczemu. Komisja przedstawi³a 26 listopada plan naprawy gospodarczej (EERP European Economic Recovery Plan) w wysokoœci 200 mld euro, co odpowiada 1,5% PKB UE. Komisja ustali³a zaanga owanie pañstw cz³onkowskich na poziomie 1,2% PKB (170 mld euro), a instytucji unijnych oko³o 0,3% (30 mld). Rada Europejska na szczycie w grudniu 2008 r. potwierdzi³a procentow¹ wielkoœæ pakietu stymuluj¹cego, choæ nie wskaza³a, jaki ma byæ dok³adnie ³¹czny udzia³ Ÿróde³ krajowych, a jaki wk³ad œrodków wspólnotowych. Kompromis uda³o siê osi¹gn¹æ, mimo e niektóre pañstwa (przede wszystkim Niemcy, ale tak e Holandia, Polska i Szwecja) wyra a³y sceptycyzm co do konstrukcji planu, argumentuj¹c, e jego realizacja mo e zagra aæ stabilnoœci bud etowej UE. 25 Eurostat, portal &_schema=portal&screen=detailref&language=en&product=ref_si_eb&root=ref_si_eb/si_eb/ts ieb Ibidem. 27 M. Koczor, Przeciwdzia³anie kryzysowi finansowemu dzia³ania Unii Europejskiej, Biuletyn (PISM) nr 55 (523) z 20 paÿdziernika 2008 r.

24 24 Polski Instytut Spraw Miêdzynarodowych Osi¹gniêciu krótkoterminowego celu dzia³añ naprawczych, jakim jest szybkie pobudzenie konsumpcji i wzmocnienie zaufania konsumentów, s³u yæ maj¹ œrodki z bud etów pañstw cz³onkowskich. W myœl EERP te ostatnie powinny wdra aæ szybkie tymczasowe i ukierunkowane dzia³ania, dopasowane do zaawansowania i specyfiki w³asnych problemów gospodarczych. BodŸce stymuluj¹ce mog¹ obejmowaæ obni- enie podatków (np. VAT w niektórych sektorach), sk³adek na zabezpieczenie spo- ³eczne, gwarancje i subwencje kredytowe dla firm (zw³aszcza w sektorach najbardziej dotkniêtych kryzysem, jak motoryzacja), a tak e zwiêkszenie zasi³ków dla bezrobotnych czy najubo szych gospodarstw domowych. Pomys³ obni ania podatku VAT wywo³a³ du e ró nice zdañ w UE. Szczególnie silnie rozbie noœci w tej kwestii zarysowa³y siê miêdzy Wielk¹ Brytani¹ (ta obni y³a podstawow¹ stawkê VAT z 17,5% do 15% do koñca 2009 r.) a Niemcami otwarcie kwestionuj¹cymi skutecznoœæ tego instrumentu 28. Pakt Stabilnoœci i Wzrostu daje mo liwoœæ bardziej elastycznego okreœlenia dopuszczalnego pu³apu deficytu bud etowego. Rada Europejska stanê³a na stanowisku, e kraje, które przekrocz¹ pu³ap referencyjny deficytu bud etowego, gdy tylko sytuacja gospodarcza siê poprawi, musz¹ zainicjowaæ dzia³ania na rzecz jego redukcji. D³ugoterminowym celem unijnego planu naprawy jest dalsze wzmacnianie potencja³u konkurencyjnego gospodarki UE. G³ówn¹ metod¹ realizacji tego celu jest, oczywiœcie, zdynamizowanie reform strukturalnych we wszystkich priorytetowych obszarach bie ¹cego cyklu implementacji Strategii Lizboñskiej. Komisja przedstawi³a 10 kluczowych dzia³añ na najbli szy okres realizacji Strategii: 1) szeroko zakrojona inicjatywa wspierania zatrudnienia; 2) stymulowanie popytu na si³ê robocz¹; 3) poprawa dostêpu przedsiêbiorstw do Ÿróde³ finansowania; 4) zmniejszenie obci¹ eñ administracyjnych oraz wspomaganie przedsiêbiorczoœci; 5) wzrost wydatków na modernizacjê infrastruktury; 6) poprawa efektywnoœci energetycznej w budynkach; 7) promocja produktów ekologicznych; 8) zwiêkszanie inwestycji w prace badawczo-rozwojowe (B+R), innowacje i edukacjê; 9) rozwój czystych technologii dla motoryzacji i budownictwa; 10) ³¹cznoœæ szerokopasmowa dla wszystkich. Oprócz bodÿców stymuluj¹cych finansowanych z bud etu skuteczne instrumenty pobudzenia gospodarki mo e oferowaæ polityka monetarna. Europejski Bank Centralny, a tak e banki centrale krajów spoza strefy euro staraj¹ siê z tych instrumentów korzystaæ. Oprócz nasilenia operacji maj¹cych na celu utrzymanie p³ynnoœci rynku finansowego, które podjêto na pocz¹tku kryzysu, EBC zdecydowa³ siê te z³agodziæ politykê monetarn¹. Od paÿdziernika do grudnia 2008 r. Rada Prezesów EBC zgodzi³a siê na trzy obni ki, w których wyniku podstawowa stopa procentowa spad³a z 4,25% do 2,50%, stopa depozytu z 3,25% do 2,00%, a stopa oprocentowania kredytu z 5,25% do 3,00%. Obni ka paÿdziernikowa by³a pierwsz¹ od czerwca 28 J. Kirkup, Brown s Economic Rescue Plan Ineffective Says German Minister; finance/ /browns-economic-rescue-plan-inefective-says-german-minister.html ( ).

25 Raport z wykonania Strategii Lizboñskiej w 2008 roku r. i zosta³a dokonana w koordynacji z FED, Bankiem Anglii, Bankiem Szwajcarii, Bankiem Szwecji i Bankiem Kanady 29. Uprzednio w EBC bardzo ostro nie, a nawet sceptycznie, podchodzono do obni ania stóp. Argumentowano, e presja inflacyjna, szczególnie silna w trzech pierwszych kwarta³ach 2008 r., zmusza bank do troski o realizacjê jego podstawowego celu: utrzymania stabilnych cen. Dlatego w okresie najwiêkszego wzrostu inflacji, tj. w lipcu 2008 r., w EBC podwy szono stopy o 25 punktów bazowych. Niektóre pañstwa cz³onkowskie i organizacje biznesowe zarzuca³y bankowi lekcewa enie spowolnienia gospodarczego, które wtedy by³o ju widoczne. Krytycy polityki EBC uwa ali, e w zwi¹zku z t¹ decyzj¹ pogorszy³a siê sytuacja europejskich eksporterów, którzy w warunkach aprecjacji euro w stosunku do dolara stali siê mniej konkurencyjni 30. Od 2007 r. do po³owy 2008 r. wzrost wartoœci euro w stosunku do walut g³ównych partnerów handlowych wyniós³ 14% 31. Argumentowano, e w EBC zbyt póÿno zaczêto obni aæ stopy. Aktywnoœæ UE przejawia siê w udzielaniu pomocy krajom cz³onkowskim maj¹cym powa ne k³opoty ze stabilnoœci¹ systemu finansowego. UE na mocy art. 119 TWE utworzy³a w 2002 r. tzw. instrument œredniookresowej pomocy (Facility Providing Medium-term Financial Assistance for Member States Balances of Payments) przeznaczony dla pañstw spoza strefy euro borykaj¹cych siê z problemem zrównowa enia bilansu p³atniczego. Decyzjê o dostêpie do tych œrodków podejmuje Rada ECOFIN. Na wniosek Komisji ECOFIN zdecydowa³a w grudniu 2008 r. podnieœæ pu³ap dostêpnych œrodków z 12 do 25 mld euro 32. Pierwszym krajem, który otrzyma³ wsparcie z tego Ÿród³a (od pocz¹tku jego istnienia) by³y Wêgry w paÿdzierniku 2008 r. przyznano im 6,5 mld po yczki. W grudniu 2008 r. zgodzono siê na po yczkê w wysokoœci 3,1 mld euro dla otwy. Dzia³ania po yczkowe UE w obu przypadkach zosta³y skoordynowane z pomoc¹ innych instytucji. Wêgry otrzyma³y 12,5 mld euro po yczki z Miêdzynarodowego Funduszu Walutowego i 1 mld z Banku Œwiatowego 33. Kwota wsparcia dla otwy wynios³a 7,5 mld euro; oprócz œrodków z UE sk³adaj¹ siê na ni¹ po yczki z: MFW (1,7 mld euro), BŒ (400 mln euro), Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji (³¹cznie 1,8 mld euro), Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, Polski, Czech oraz Estonii (³¹cznie 500 mln euro) Europejski Bank Centralny, Decyzje w sprawie polityki pieniê nej, komunikat prasowy z 8 paÿdziernika 2008 r., ( ). 30 P. De Grauwe, The Twin Shocks Hitting the Eurozone, CEPS Commentary, 16 wrzeœnia 2008 r., s Ibidem, s The Council Raises the Ceiling for Assistance Available for a Member State in Financial Difficulty, 2 grudnia 2008 r., 16565/08 (Presse 353), reference=pres/08/353&format=html&aged=0&language=en&guilanguage=en ( ). 33 Joint Statement by the Presidency of the Ecofin Council and the Commission on Providing Medium-term Financial Assistance to Hungary, 29 paÿdziernika 2008 r., IP/08/1595, rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/08/1595&format=html&aged=0&language=en&guilan guage=en ( ). 34 Latvia to Get 7.5-bln-euro International Loan Package, eubusisness, 19 grudnia 2008 r. ( ).