Wolnoœæ s³owa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. BIULETYN INFORMACYJNY.

Transkrypt

1 BIULETYN INFORMACYJNY N r11 Listopad 2009 ISSN Konferencja Wolnoœæ s³owa w prasie lokalnej W numerze omówienie konferencji o problemach prasy lokalnej, normach ochrony konkurencji i pluralizmu medialnego wraz z artyku³em przygotowanym przez Article 19 prezentuj¹cym miêdzynarodowy kontekst problemu. Kontynuujemy przegl¹d stanu wolnoœci mediów w poszczególnych województwach. Aleksander Szymañski opisuje g³ówne problemy prasy w woj. ³ódzkim. Proponujemy Pañstwu przegl¹d najnowszego orzecznictwa Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka i s¹dów krajowych w zakresie wolnoœci mediów. Wolnoœæ s³owa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka wspólnie z Izb¹ Wydawców Prasy oraz Szko³¹ Prawa Amerykañskiego Uniwersytetu Jagielloñskiego zorganizowa³a 29 X 2009 r. w Krakowie konferencjê pt. Wolnoœæ s³owa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. Debata dotyczy³a g³ównych problemów prasy lokalnej, a w szczególnoœci mechanizmów ochrony prasy lokalnej. Wstêp do konferencji nakreœli³ profesor Micha³ Kulesza (Uniwersytet Warszawski, redaktor naczelny Samorz¹du Terytorialnego ). M. Kulesza nie móg³ byæ obecny osobiœcie w Krakowie, jednak e za poœrednictwem przekazu audiowizualnego przedstawi³ swoje stanowisko w sprawie. Jak zauwa y³, dyskusja dotycz¹ca znaczenia prasy lokalnej w budowie spo³eczeñstwa obywatelskiego oraz ochrony tej e prasy toczy siê ju od wielu lat. Bezpodstawnie jednak g³ównego zagro enia wydawcy prasy lokalnej upatruj¹ w samorz¹dzie lokalnym. Obecnie g³ównym zagro eniem dla mediów lokalnych s¹ media ogólnopolskie, które za poœrednictwem swoich przed³u eñ regionalnych dokonuj¹ ekspansji na lokalne rynki prasy. Istnieje du o wiêksze Ten sam instrument ochronny zdaniem prof. M. Kuleszy powinien byæ u ywany przez lokalnych wydawców równie przeciwko samorz¹dom, które nadu ywaj¹ swojej pozycji na rynku prasy. M. Kulesza zaznaczy³, e wielokrotnie przekonywa³ wydawców prasy do wykorzystywania tej drogi. Nie ma on bowiem w¹tpliwoœci, e samorz¹d mo e i niekiedy powinien byæ wydawc¹ prasy. Profesor wskazywa³ to ju w swojej opinii 1 przygotowanej na potrzeby podobnej dyskusji w Senacie RP w 2004 r. i od tamtej pory nic siê jego zdaniem nie zmieni³o. Polski system pra- prawdopodobieñstwo, e koncern medialny u yje strumienia kapita³u, aby z lokalnego rynku wyeliminowaæ lokaln¹ konkurencjê. Zjawisko to jest dostrzegalne i bardzo groÿne, gdy istnienie prasy lokalnej jest wa ne w demokratycznym pañstwie. W tego typu sytuacjach M. Kulesza uwa a, e wydawcy lokalni powinni poszukiwaæ ochrony poprzez instrumenty prawa antymonopolowego i prawa ochrony konkurencji. Wszczêcie takiego postêpowania nie jest tanie, dlatego nale a³oby siê zastanowiæ, w jaki sposób zapewniaæ lokalnym wydawcom profesjonaln¹ pomoc prawn¹. 1 M. Kulesza, Opinia prawna w przedmiocie niektórych zjawisk konkurencji na rynku prasy lokalnej z 15 wrzeœnia 2004 r. [w:] Prasa lokalna w budowie spo³eczeñstwa obywatelskiego, Wyd. Kancelaria Senatu RP 2005 r., s. 209 i n.

2 wny nie zawiera zakazu wydawania prasy lokalnej przez jednostki samorz¹du terytorialnego. Oczywiœcie dzia³alnoœæ ta musi odbywaæ siê w poszanowaniu zasady pomocniczoœci oraz mieœciæ siê w ustawowo okreœlonych ramach (dzia³alnoœæ musi byæ zwi¹zana z dan¹ jednostk¹ samorz¹du terytorialnego, jej rozwojem i promocj¹ lub te musi byæ skierowana do samorz¹du terytorialnego). Istotnym zagadnieniem jest pytanie o kszta³t lokalnego rynku prasy. Zdaniem M. Kuleszy istnieje ró nica miêdzy sytuacj¹, gdy na rynku funkcjonuje wydawca prasy lokalnej, a takim przypadkiem, gdy na rynku nie ukazuje siê adna gazeta lokalna. Jego zdaniem w tej drugiej sytuacji samorz¹d powinien wejœæ na rynek i rozpocz¹æ dzia³alnoœæ wydawnicz¹. Spo³eczenoœæ lokalna ma bowiem prawo do otrzymywania prasy lokalnej. Reforma samorz¹dowa zak³ada³a, e na poziomie powiatu, który liczy œrednio 80 tys. mieszkañców, zaspokajane bêd¹ wszystkie potrzeby spo³eczne. A zatem jest tam miejsce dla prasy lokalnej, która powinna informowaæ spo³eczeñstwo. Zdaniem M. Kuleszy g³ówne parametry konfliktu miêdzy pras¹ lokaln¹ a pras¹ samorz¹dow¹ rysuj¹ siê na polu rynku reklamy. Jednak równie tutaj nale y odwo³aæ siê do norm ochrony konkurencji. Wydawcy prasy lokalnej nie zgodzili siê z pogl¹dem prof. Kuleszy, zgodnie z którym samorz¹d mo e wydawaæ prasê lokaln¹. Jednomyœlnie podkreœlili, e tezy, i w³adze samorz¹dowe mog¹ byæ wydawc¹ prasy, nie mo na obroniæ. Dominik Ksiêski (prezes Stowarzyszenia Gazet Lokalnych, wydawcy tygodnika Pa- ³uki ) zauwa y³, e wydawcy prasy lokalnej nie sprzeciwiaj¹ siê jakiejkolwiek dzia³alnoœci wydawniczej prowadzonej przez samorz¹d, jednak e jego zdaniem dzia³alnoœæ ta powinna sprowadzaæ siê do wydawania bezp³atnego biuletynu informacyjnego, w którym publikowane by³yby dokumenty urzêdowe. Bardziej kategoryczny w tej kwestii by³ Piotr Piotrowicz (wydawca i redaktor naczelny tygodnika Gazeta Jarociñska ), którego zdaniem wydawanie prasy przez samorz¹d jest nie tylko szkodliwe dla niezale nych wydawców prasy lokalnej, ile ujemnie wp³ywa na rozwój spo³eczeñstwa obywatelskiego. Prasa samorz¹dowa nie mo e pe³niæ roli zarezerwowanej dla prasy lokalnej, jej wydawanie nie jest bowiem jedynie prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej, lecz tak e realizowaniem szeroko rozumianej misji. Misja ta jest zwi¹zana z powstawaniem spo³eczeñstwa obywatelskiego, które oczekuje rzetelnych informacji o dzia³alnoœci w³adzy. Natomiast dziennikarze pisz¹cy dla prasy samorz¹dowej nie korzystaj¹ ze swobody wypowiedzi, gdy zobowi¹zani s¹ do przedstawiania informacji korzystnych dla lokalnej w³adzy. P. Piotrowicz argumentowa³, e mo na przedstawiæ szereg przyk³adów na manipulowanie informacjami w prasie samorz¹dowej. Nie jest to mo e tak groÿne, gdy w jednym numerze gazety samorz¹dowej opublikowano 21 zdjêæ prezydenta miasta, zaczyna jednak byæ, gdy np. manipulowanie dotyczy informacji o stanie zad³u enia gminy. Jerzy Mianowski (prezes Stowarzyszenia Prasy Lokalnej, wydawca tygodnika G³os W¹growiecki ) zwróci³ uwagê na fakt, e wielu czytelników nie zdaje sobie sprawy, kto jest wydawc¹ prasy, któr¹ czytaj¹. Prasa samorz¹dowa jest rejestrowana w s¹dzie, bywa odp³atna i posiada numer ISSN. Jego zdaniem to mo e wprowadzaæ w b³¹d co do obiektywnoœci danego tytu³u. Równie negatywnie wydawcy odnieœli siê do pogl¹du prof. M. Kuleszy co do redagowania przez samorz¹d jakiegoœ tytu³u, gdy na rynku nie ma komercyjnego wydawcy. Zdaniem P. Piotrowicza zajêcie niszy przez samorz¹d na lokalnym rynku prasowym nale y oceniaæ równie negatywnie jak prowadzenie dzia³alnoœci konkurencyjnej z ju istniej¹cymi tytu³ami. Obecnoœæ gazety samorz¹dowej blokuje bowiem wejœcie na rynek potencjalnych wydawców. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, e samorz¹d dysponuje praktycznie nieoganiczonym bud etem na realizacjê przedsiêwziêcia prasowego i mo e podejmowaæ dzia³ania maj¹ce na celu niedopuszczenie do powstania konkurencji. Tezê tê potwierdzi³ D. Ksiêski, którego zdaniem pokusa lokalnej w³adzy, aby posiadaæ w³asne media, jest tak du a, e w³adza jest zdolna przeznaczyæ znaczne œrodki, aby zablokowaæ dostêp potencjalnej konkurencji do rynku. Jest to niezwykle niebezpieczna sytuacja, gdy oprócz szpitali, szkó³ burmistrz posiada równie w³asn¹ gazetê. Tak¹ gminê mo na okreœliæ jako bananow¹. D. Ksiêski krytycznie odnosi³ siê tak e do sugerowanego przez prof. Kuleszê postêpowania antymonopolowego. D. Ksiêski stwierdzi³, e takich spraw jak dot¹d jeszcze nie by³o i raczej nie bêdzie. Wydawcy prasy lokalnej nie chc¹ wchodziæ w spór z w³adz¹ samorz¹dow¹. Taki spór móg³by podwa aæ niezale - noœæ prasy lokalnej w relacjonowaniu i ocenianiu dzia³alnoœci w³adz samorz¹du. Szczególn¹ uwagê uczestnicy konferencji poœwiêcili problemom prasy lokalnej zwi¹zanym z rynkiem reklamy i og³oszeñ. Prasa samorz¹dowa powoduje odp³yw potencjalnych reklamodawców, których finansowanie jest potrzebne do stabilnego funkcjonowania prasy lokalnej. Reklama w prasie samorz¹dowej jest z regu³y du o tañsza, a nadto prasa samorz¹dowa ma zapewnionych sta- ³ych reklamodawców w postaci jednostek i przedsiêbiorstw samorz¹dowych. Ten stan rzeczy powoduje realne straty w bud e- 2

3 tach niezale nych wydawców. Funkcjonowanie prasy samorz¹dowej na rynku reklamy i og³oszeñ jest zdaniem P. Piotrowicza sankcjonowaniem kryptokorupcji. Przedsiêbiorcy lokalni chêtniej og³aszaj¹ siê po bardzo niskich stawkach w prasie samorz¹dowej, gdy w razie ewentualnego problemu w interesach mog¹ liczyæ na wiêksz¹ przychylnoœæ w³adz. Nie zabrak³o te g³osów samokrytycznych. K. Harasimiuk (cz³onek Zarz¹du Izby Wydawców Prasy, prezes i redaktor naczelny Tygodnika Siedleckiego ) wskazywa³, e wydawcy lokalni powinni byæ bardziej odwa ni w dochodzeniu swoich praw i powinni szukaæ ochrony przed s¹dami np. w sprawach o dostêp do informacji publicznej i sprawach antymonopolowych. Zdaniem K. Harasimiuka wykorzystywanie wzorców biznesowych oraz instrumentów prawnych przez wydawców prasy lokalnej wci¹ jest niewielkie. Wydawcy prasy lokalnej musz¹ przede wszystkim sami dbaæ o swoj¹ pozycjê rynkow¹ poprzez rzetelne dziennikarstwo i profesjonalne podejœcie biznesowe. To ostatnie jest niezwykle wa ne m.in. w pozyskiwaniu reklamodawców. Potencjalny reklamodawca obecnie chce otrzymaæ kompleksowe dane dotycz¹ce struktury czytelnictwa. Wa ne jest tak e organizowanie siê wydawców prasy lokalnej w celu nie tylko lobbowania za korzystnymi rozwi¹zaniami prawnymi, lecz równie negocjowaniem korzystnych umów np. z kolporterami prasy. J. Mianowski natomiast podkreœla³, e wiarygodnoœæ stanowi g³ówn¹ broñ prasy lokalnej w starciu z tytu³ami samorz¹dowymi. Uczestnicy konferencji rozmawiali tak e o funkcjach mediów lokalnych. Pesymistycznie co do kondycji i perspektyw prasy lokalnej wypowiedzia³ siê dr Marek Jachimowski (Zak³ad Dziennikarstwa Uniwersytetu Œl¹skiego). Jego zdaniem prasa lokalna nie spe³nia obecnie podstawowej funkcji kontrolnej w³adzy publicznej i funkcji integracyjnej. Problem ten wynika przede wszystkim z braku dostatecznie silnego systemu medialnego, który chroni³by funkcjonowanie prasy lokalnej i stwarza³ tym samym optymalne warunki jej funkcjonowania. Zdaniem M. Jachimowskiego wspó³czesna prasa lokalna nie jest w stanie finansowaæ swojej dzia³alnoœci jedynie ze sprzeda y, dlatego musi poszukiwaæ reklamodawców, którymi czêsto s¹ w³adze lokalne. Taki uk³ad nie pozwala na realizowanie kontrolnej funkcji prasy, a wrêcz sprawia, e media lokalne zaczynaj¹ byæ traktowane przez polityków instrumentalnie. Dodatkowo brak dostatecznych œrodków finansowych sprawia, e media lokalne nie uprawiaj¹ dziennikarstwa lokalnego, a zaczynaj¹ jedynie pe³niæ funkcjê sprawozdawcz¹ i przejmuj¹ tematy narzucane przez media centralne. Z tak przedstawionym obrazem mediów lokalnych i tez¹, jakoby prasa lokalna znajdowa³a siê w kryzysie, nie zgodzili siê wydawcy lokalni. Zdaniem P. Piotrowicza kondycja prasy lokalnej jest dobra i nie zostanie ona wyparta z rynku. Argumentowa³ on, e prasa lokalna mo e funkcjonowaæ bez œrodków pozyskiwanych od w³adz samorz¹dowych. Niemniej zgodzi³ siê, e efektywna realizacja wszystkich funkcji prasy lokalnej wymaga gwarancyjnych regulacji prawnych, takich jak np. w Skandynawii, o których wspomina³ M. Jachimowski. O wprowadzenie prawnych gwarancji chroni¹cych prasê lokaln¹ i gwarantuj¹cych jej dzia³alnoœæ misyjn¹ apelowali K. Harasimiuk oraz J. Mianowski. Ten drugi zauwa y³, e od wielu ju lat wydawcy prasy lokalnej staraj¹ siê o wprowadzenie zmian ustawodawczych chroni¹cych rynek prasy lokalnej. Pomimo wielu wysi³ków niczego w tej kwestii nie uda³o siê osi¹gn¹æ. J. Mianowski wskaza³, e by³y ku temu okazje, jednak zabrak³o woli politycznej. Korzystnych zmian Wyst¹pienie Dominika Ksiêskiego nie wprowadzi³y zmiana ustawy o finansowaniu publicznym ani te nowy projekt prawa prasowego. Konkretne rozwi¹zania natomiast wymienia³ P. Piotrowicz: na³o enie 0% podatku VAT na prasê lokaln¹, preferencyjne stawki podatkowe, wprowadzenie ulg w ubezpieczeniach spo³ecznych oraz stworzenie systemu grantów, które dystrybuowane by³yby przez niezale ne fundacje i przeznaczone na konkretne projekty realizowane przez prasê lokaln¹. Z kolei z tez¹ M. Jachimowskiego, jakoby prasa lokalna nie podejmowa³a w³asnych tematów, lecz przejmowa³a tematy narzucane przez wiod¹ce ogólnopolskie media, zdecydowanie nie zgodzi³ siê D. Ksiêski. Jego zdaniem punkt widzenia wydawców prasy lokalnej jest typowo lokalny, a tematy, którymi siê ta Po konferencji HFPCz i IWP wyda³y wspólne stanowisko (pe³ny tekst stanowiska umieszczony zosta³ w numerze paÿdziernikowym biuletynu), w którym zwróci³y uwagê na wielkie znaczenie prasy lokalnej w budowie spo³eczeñstwa obywatelskiego oraz sprawowaniu funkcji kontrolnej nad lokaln¹ w³adz¹. Sygnatariusze stanowiska zwrócili równie uwagê, e do skutecznego wype³niania podstawowych funkcji prasy lokalnej nie mo e ona napotykaæ przeszkód stwarzanych przez periodyki wydawane przez w³adze samorz¹dowe, tj. utrudniania dostêpu dziennikarzy prasy niezale nej do informacji, nieuczciwej konkurencji na rynku reklamy poprzez pozyskiwanie reklam przez gazety samorz¹dowe od firm zale nych od w³adzy lokalnej. HFPC i IWP postulowa³y wprowadzenie rozwi¹zañ prawnych, które w jednoznaczny sposób okreœla³yby zasady wydawania biuletynów informacyjnych przez organy administracji i samorz¹dy wszyst- kich szczebli. ukasz Lasek Konferencjê mo na ogl¹daæ na YouTube prasa zajmuje, s¹ wyznaczane przez jej wydawców. Po wyst¹pieniach panelistów rozpoczê³a siê o ywiona dyskusja. G³os zabierali przede wszystkim przedstawiciele prasy lokalnej. Co do zasady aprobowali stwierdzenia panelistów o potrzebie wprowadzenia przepisów chroni¹cych prasê lokaln¹. Pogl¹dów M. Kuleszy broni³ natomiast Filip Wejman (UJ), który podkreœla³, e by³oby nierealistycznym zabronienie samorz¹dom wydawania prasy. Maj¹ one prawo informowaæ o swojej dzia³alnoœci. Zdaniem F. Wejmana nale a³oby siê skupiæ na instrumentach stymuluj¹cych rozwój prasy lokalnej. Ostatni g³os z sali skontestowa³ ca³¹ toczon¹ dyskusjê. Zdaniem dr. Górskiego (UJ) narzekanie na problemy zwi¹zane z wydawaniem prasy przez samorz¹d s¹ bezprzedmiotowe. Obecnie zagro eniem istnienia prasy lokalnej nie jest w³adza samorz¹dowa, lecz Internet i coraz bardziej powszechne dziennikarstwo obywatelskie. 3

4 W³asnoœæ pañstwowa a w³asnoœæ prywatna: znaczenie dla wolno- 1 œci mediów lokalnych Zesz³oroczny kryzys ekonomiczny uwydatni³ wyzwania finansowe, przed którymi stoj¹ lokalne media. Ogólnie rzecz ujmuj¹c, w ka dym kraju sytuacja ekonomiczna mediów lokalnych jest trudniejsza ni mediów ogólnokrajowych. Wynika to z mniejszego rynku reklam i mniejszej liczby abonentów, a tak e mniejszego dostêpu do inwestorów, szczególnie du ych miêdzynarodowych firm. Choæ taka sytuacja nie jest niczym wyj¹tkowym, obecny kryzys ekonomiczny sprawi³, e sta³a siê ona powa niejsza i bardziej widoczna. by³o zagwarantowanie przedsiêbiorstwom medialnym wiêkszej swobody w kwestii posiadania lokalnych stacji telewizyjnych i radiowych oraz gazet. Tymczasem lokalne media w Europie Wschodniej i w krajach by³ego Zwi¹zku Radzieckiego stoj¹ przed innymi wyzwaniami dotycz¹cymi w³asnoœci mediów i trwa³oœci ekonomicznej. Na przyk³ad wed³ug wskaÿnika IREX 2008 bu³garscy przedstawiciele mediów regionalnych utrzymuj¹, e ich najwiêkszym problemem jest brak dok³adnych i obiektywnych danych dotycz¹cych ich odbiorców, przez co regionalne media s¹ ignorowane przez ogólnokrajowe agencje reklamowe. Dlatego te g³ównymi zleceniodawcami reklam s¹ lokalni przedsiêbiorcy, co czêsto wi¹- e siê z wp³ywami politycznymi lub wspólnymi interesami reklamodawców i w³aœcicieli mediów 6. Nawet w stosunkowo dobrze prosperuj¹cym kraju, jakim jest Wielka Brytania, ³atwo zauwa yæ oznaki coraz trudniejszej sytuacji mediów lokalnych. W marcu 2009 r. dyrektorzy generalni najwiêkszych regionalnych gazet powo³ali now¹ organizacjê Local Media Alliance (Stowarzyszenie Mediów Lokalnych), której zadaniem jest reprezentowanie mediów lokalnych w negocjacjach z rz¹dem w sprawie pomocy finansowej 2. Powstanie organizacji nast¹pi³o po tym, jak kilka lokalnych gazet zosta³o zamkniêtych. Celem tej organizacji by³o uratowanie kolejnych tytu³ów przed podobnym losem. Roger Parry, przewodnicz¹cy Local Media Alliance, powiedzia³: To nie jest organizacja lobbuj¹ca, ale umo liwiaj¹ca lokalnym gazetom szybkie i wydajne dzia³anie w celu dostarczenia informacji i odpowiedzi rz¹dowi w szybko zmieniaj¹cych siê sytuacjach 3. Do stowarzyszenia nale ¹ dyrektorzy generalni Trinity Mirror, Johnston Press, Newsquest, Northcliffe Media, Guardian Media Group, Archant i DC Thomson dyrektorzy siedmiu firm, które razem kontroluj¹ 72% rynku gazet regionalnych w Wielkiej Brytanii. Stowarzyszenie zosta³o powo³ane w celu z³o enia rz¹dowi petycji w sprawie z³agodzenia przepisów dotycz¹cych ³¹czenia siê mediów lokalnych. Wygl¹da na to, e w zaistnia³ej sytuacji przemys³ odpowie dokonaniem wiêkszej liczby fuzji, w których coraz mniej du ych organizacji bêdzie w³aœcicielami lokalnych mediów. Tymczasem analitycy uwa aj¹, e choæ takie posuniêcie jest odpowiedzi¹ na k³opoty finansowe dyrektorów lokalnych mediów, nie rozwi¹ e to jednak problemu. Rol¹ mediów lokalnych jest stworzenie wyrazistego produktu regionalnego, który dotyczy spo³ecznoœci lokalnej i jest dla niej istotny, a prasa podlegaj¹ca du ym scentralizowanym spó³kom nie bêdzie w stanie sprostaæ tym wymaganiom 4. Te same tendencje mo na by³o zaobserwowaæ póÿniej, kiedy w lipcu 2009 r. organ nadzoruj¹cy rynek mediów Ofcom z³agodzi³ przepisy dotycz¹ce w³asnoœci ró nego rodzaju mediów w celu pokonania znacznych wyzwañ ekonomicznych stoj¹cych przed mediami lokalnymi 5. Dok³adniej Ofcom zaproponowa³ zniesienie zasad dotycz¹cych w³asnoœci lokalnych nadawców radiowych, aby umo liwiæ jednej spó³ce posiadanie stacji w jednym wyznaczonym regionie. Kolejn¹ propozycj¹ Ofcomu Niestety w postkomunistycznych krajach Europy Wschodniej, gdzie pozosta³oœci¹ poprzedniego systemu s¹ media pañstwowe, wielu nadawców, szczególnie lokalnych, próbuje rozwi¹zywaæ swoje problemy finansowe, zawieraj¹c porozumienia z jednostkami pañstwowymi. Opracowanie IREX pokazuje, e np. na Ukrainie, gdzie rynek mediów jest podzielony miêdzy kilka ma- ³ych i nieprofesjonalnych podmiotów, lokalni nadawcy s¹ czêsto sponsorowani przez rz¹d lub polityków, którzy wp³ywaj¹ na nadawane przez nich treœci. Ci sami dziennikarze i nadawcy, którzy jeszcze kilka lat temu w imiê prawdy i obiektywnoœci opierali siê jakimkolwiek wp³ywom rz¹dowym, dziœ zmieniaj¹ swoje zasady dla pieniêdzy p³yn¹cych z reklam klientów, mówi Siergiej Tomilenko, redaktor naczelny gazety miejskiej Nowa Doba ukazuj¹cej siê w Czerkasach. G³ównym problemem jest to, w jaki sposób zaanga owanie finansowe pañstwa w media lokalne wp³ynie na ich niezale noœæ. Zdaniem Tomilenki media regionalne nie s¹ rozwiniête, ale odnosz¹ sukces komercyjny, co prowadzi do sytuacji, w której sektor mediów staje siê bardzo podatny i gotowy na opublikowanie za op³at¹ ka dej informacji. Wp³ywowi politycy, biznesmeni i urzêdnicy charakteryzuj¹ siê czêsto cynicznym, pozbawionym szacunku stosunkiem do niezale noœci mediów. Podobnie w Rosji mimo prawnego zakazu dofinansowywania mediów przez w³adze istnieje zwyczaj podpisywania umów do celów dostarczania us³ug informacyjnych. Zdaniem Lilii Molodetskiej, dyrektor generalnej Stowarzyszenia Niezale nych Wydawców Regionalnych, takie praktyki prowadz¹ do sytuacji, 1 Artyku³ przygotowany przez organizacjê partnersk¹ Obserwatorium Article 19 w celu przed³o enia na konferencji z dnia 29 paÿdziernika 2009 r. pt. Wolnoœæ s³owa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. 2 Patrz: -newspapers. 3 Patrz: 4 Patrz: Ben Spencer, Local Media Alliance: mergers are not the answer, r., 5 Oliver Luft, Ofcom: Local media ownership rules could be eased, 6 Patrz: 4

5 w której wydawca, który otrzyma³ pieni¹dze od w³adzy, godzi siê udostêpniæ jej odpowiedni¹ iloœæ miejsca lub czasu antenowego. Wp³yw takiego wydawcy na sposób wykorzystania przez w³adze tego miejsca lub czasu antenowego jest wówczas niewielki albo aden. Podczas gdy w Europie Wschodniej wielu dyrektorów mediów lokalnych zabiega o pañstwowe dofinansowania, w Wielkiej Brytanii na przyk³ad wiele osób uwa a istnienie i rozpowszechnianie gazet wydawanych przez lokalne samorz¹dy za bezpoœrednie zagro enie niezale nych mediów lokalnych. W odpowiedzi na tê krytykê radni londyñskich dzielnic Tower Hamlets i Barking wyt³umaczyli, e stosuj¹ siê jedynie do wymagañ rz¹dowych nakazuj¹cych informowanie obywateli o wydarzeniach w ich gminie. Zauwa ono równie, e informacje te nie dotar³y do wiêkszoœci mieszkañców, poniewa sprzeda gazet lokalnych spada stopniowo do bardzo niskiego poziomu i, zdaniem radnych, gazety te, g³ównie na skutek ciêcia kosztów, ograniczy³y sprawozdania z wydarzeñ zwi¹zanych ze s³u b¹ publiczn¹. Poniewa dostarczanie obywatelom informacji jest nie tylko prawem, lecz tak e obowi¹zkiem rz¹dz¹cych, w tym w³adz lokalnych, jednostki rz¹dowe powinny znaleÿæ inne sposoby dostarczania wiadomoœci, które nie by³yby konkurencyjne dla lokalnych mediów ani nie dublowa³y lokalnych gazet. Choæ argumentacja radnych mo e wydawaæ siê demokratyczna, nie bior¹ oni pod uwagê tego, e gazety wydawane przez samorz¹d podwa aj¹ te publikacje, które rozliczaj¹ w³adze lokalne z ich dzia- ³añ. G³ównym zadaniem lokalnych dziennikarzy dzia³aj¹cych w imieniu mieszkañców, jest dopilnowanie, by wszelkie w³adze radni, oœrodki zdrowia, instytucje edukacyjne, s³u by porz¹dkowe dzia³a³y sprawiedliwie i uczciwie.roy Greenslade zauwa- a w artykule poœwiêconym temu tematowi: Gazety wydawane przez samorz¹dy s¹ pod niektórymi wzglêdami niczym innym jak publikacjami Prawdy. Nawet je eli nie promuj¹ polityki prowadzonej przez samorz¹d a wiêkszoœæ jednak to robi na pewno jej te nie krytykuj¹. Mog¹ odgrywaæ rolê (bardzo ocenzurowanego) forum dla krytyków, ale nie sprzeciwiaj¹ siê decyzjom. Oczywiœcie nie sprawdzaj¹ tak e radnych ani urzêdników 7. G³ównym wnioskiem, jaki mo na wyci¹gn¹æ, jest to, e kwestia wielu ró norodnych niezale nych mediów, zdolnych do odgrywania publicznej roli w spo³eczeñstwie, jest bezpoœrednio powi¹zana z kwesti¹ w³asnoœci mediów. Jednoczeœnie kluczowym czynnikiem jest oddzielenie w³asnoœci i dystans miêdzy w³asnoœci¹ a nadzorem nad treœciami przekazywanymi przez media. Jak udowodniono na przyk³adach krajów Europy Wschodniej i Zachodniej, przynale noœæ mediów do pañstwa lub ich finansowanie przez pañstwo prowadz¹ do sytuacji, w której w³adze pañstwowe lub lokalne wp³ywaj¹ na przekazy tych mediów. Jednoczeœnie zwi¹zki polityczne, rodzinne i inne mog¹ mieæ tak samo niszcz¹cy wp³yw, je eli kontroluj¹ decyzje dotycz¹ce przekazywanych treœci lub na nie wp³ywaj¹. Anoush Begoyan, Article 19 T³umaczenie: Agencja MAart 7 Roy Greenslade, Council papers are bad for local journalism and democracy, 22 kwietnia 2009 r., Wolnoœæ mediów w województwie ³ódzkim Obserwacja wolnoœci mediów w województwie ³ódzkim prze³amuje stereotypy myœlenia o mediach, zw³aszcza publicznych. Okazuje siê, e naciski na dziennikarzy s¹ czêste i przybieraj¹ coraz bardziej wyrafinowane formy. Poza jednym przypadkiem pozwania dziennikarza Tygodnika Angora o znies³awienie, ³ódzkie media wolne s¹ od spektakularnych procesów s¹dowych. Z jednej strony œwiadczy to o ich profesjonalizmie, z drugiej zaœ o pewnej ja³owoœci debaty publicznej. Odnieœæ mo na wra enie, e zarówno media, jak i ich potencjalni przeciwnicy, g³ównie ze sfery polityki i biznesu, nauczyli siê schodziæ sobie z drogi. W przypadku mediów publicznych zas³anianie siê misj¹ oraz koniecznoœci¹ realizacji przyjêtej linii programowej s³u y wy³¹cznie celom politycznym. Obecnie toczy siê postêpowanie o mobbing wobec komentatora Radia ódÿ, którego odsuniêto od anteny oraz zmuszono do walki o w³asne miejsce pracy przed s¹dem powszechnym. Obserwatorium przy³¹czy³o siê do tego postêpowania. Ograniczanie wynagrodzenia oraz praw pracowniczych jest najbardziej dotkliwym przejawem ingerencji w wolnoœæ s³owa oraz niezale noœæ dziennikarsk¹, tym bardziej e mamy do czynienia z mediami, które w zdecydowanej czêœci utrzymywane s¹ ze œrodków publicznych. Podobny mechanizm mo na by³o zaobserwowaæ w przypadku zwolnieñ grupowych oraz wypowiadania zbiorowych uk³adów pracy. W mediach publicznych instrumenty nazwijmy je pracowniczymi s³u ¹ do rozprawiania siê z nieprawomyœlnymi oraz niezale nymi dziennikarzami lub szerzej pracownikami mediów. Kolejnym zagro eniem wolnoœci mediów jest odmowa dostêpu do informacji publicznej, przybieraj¹ca niekiedy formy szykanowania lub odmowy akredytacji przez instytucje publiczne i prywatne. W obu przypadkach chodzi o zniechêcenie dziennikarzy do zajmowania siê danym tematem lub uczestniczenia w wydarzeniach, wydawaæ by siê mog³o, ca³kowicie publicznych. W przypadku Klubu Sportowego Widzew ódÿ odmowa akredytacji prasowej dla dziennikarza Gazety Wyborczej podyktowana by³a rzekomym brakiem bezstronnoœci. Postawa w³adz klubu zosta³a skrytykowana miêdzy innymi przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich Oddzia³ w odzi. Niekiedy dziennikarze s¹ usuwani z miejsca obrad instytucji samorz¹dowych, które zas³aniaj¹ siê poleceniami zwierzchników lub prze³o o- nych. Samorz¹d terytorialny dysponuje wachlarzem œrodków naciskania na media. Niekiedy, co ujawni³a obserwacja, sa- 5

6 morz¹dy inwestuj¹ pieni¹dze w nabywanie tytu³ów prasowych na rynku lokalnym lub zak³adaj¹ w³asne media finansowane z publicznych pieniêdzy. Niezmiernie delikatnymi kwestiami s¹ jakoœæ i rzetelnoœæ takiego dziennikarstwa, zw³aszcza e zale - noœæ od wydawcy, w tym przypadku samorz¹du lub okreœlonej formacji politycznej, jest ewidentna. Czêsto takim mediom stawiane s¹ zarzuty o anga owanie siê w doraÿn¹ walkê polityczn¹, oczernianie opozycji lub uprawianie marketingu politycznego na zlecenie lokalnych w³adz. Obserwacja ujawni³a tak e swoiste koalicje pomiêdzy prywatnymi wydawcami a burmistrzami lub prezydentami miast. Podtekst zwi¹zków mediów z lokaln¹ w³adz¹ bywa bardzo ró ny: od czystej sympatii politycznej po uk³ady biznesowo-reklamowe. W materii wolnoœci mediów lub szerzej wolnoœci s³owa zdarzaj¹ siê postêpowania, które trudno jednoznacznie zakwalifikowaæ. Dobitnym przyk³adem mog¹ byæ postêpowania wszczête przez prokuraturê po zawiadomieniu z³o onym przez radnych PiS ze 6 Paragraf 212. Karanie dziennikarzy za znies³awienie Pod koniec listopada 2009 r. ukaza³ siê raport Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka oraz Izby Wydawców Prasy na temat karania dziennikarzy za znies³awienie. W raporcie wskazujemy m.in., e obserwacje Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka i Izby Wydawców Prasy od wielu lat dostarczaj¹ dowodów na nadmiar ingerencji pañstwa w swobodê wypowiedzi prasowej. Jej podstawowym przejawem jest siêganie po sankcje karne w zwi¹zku z przypadkami naruszania przez media dóbr osobistych. Najczêstszym i najbardziej dolegliwym œrodkiem represji pozostaje od lat odpowiedzialnoœæ karna za znies³awienie (art. 212 Kodeksu karnego). Od chwili wejœcia w ycie obecnie obowi¹zuj¹cego k.k. skazano na jego podstawie ju 1069 osób, w tym 241 osób otrzyma³o karê pozbawienia wolnoœci. Ministerstwo Sprawiedliwoœci nie gromadzi danych wskazuj¹cych, ilu wœród skazanych to dziennikarze, ale wed³ug danych Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich tylko w latach s¹dy wyda³y 23 wyroki skazuj¹ce dziennikarzy, a w 102 przypadkach zadecydowa³y o umorzeniu. Polski ustawodawca pozostaje nieugiêty i opiera siê postulatom wyrugowania przepisów umo liwiaj¹cych stosowanie sankcji karnych w zwi¹zku z publikacjami prasowymi. Do satysfakcjonuj¹cych zmian w prawie nie doprowadzi³y liczne interwencje ze strony wa nych instytucji miêdzynarodowych (Rady Europy, OBWE) oraz orzecznictwo Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka zasadniczo przeciwnego jakimkolwiek prawnokarnym ograniczeniom wolnoœci wypowiedzi. Zdaniem Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka i Izby Wydawców Prasy skala problemu narzuca potrzebê pilnych zmian legislacyjnych, mimo e przedstawienie suchych statystyk wyroków skazuj¹cych za znies³awienie czy zniewa enie mo e nie przeko- Zgierza w przedmiocie zniewa enia hymnu pañstwowego przez Kubê Wojewódzkiego oraz Marcina Figurskiego na antenie radia Eska Rock. Zdarzaj¹ siê postêpowania o przestêpstwa zniewa enia grupy ludnoœci lub w zwi¹zku z pochodzeniem religijnym, rasowym, wyznaniowym czy etnicznym. Co zastanawiaj¹ce, nie dotyczy to jedynie kibiców os³awionych ³ódzkich klubów pi³karskich, ale w równym stopniu osób zabieraj¹cych g³os w debacie publicznej. Podkreœliæ nale y, i obserwacja wolnoœci mediów by³aby niemo liwa bez udzia³u dziennikarzy. Nie podzielam pogl¹du, jakoby dziennikarze odmawiali informacji lub wiedzy na temat sytuacji patologicznych w mediach. Najczêœciej przybieraj¹ one formê wskazówek o charakterze systemowym. Kilku dziennikarzy z woj. ³ódzkiego zg³osi³o siê do Obserwatorium w indywidual- nych sprawach z zakresu wolnoœci prasy. Aleksander Szymañski korespondent Obserwatorium z województwa ³ódzkiego nywaæ o wadze problemu i koniecznoœci zmian. Du o wiêcej daje prezentacja poszczególnych postêpowañ karnych prowadzonych przeciwko dziennikarzom, tak e tych, które nie doprowadzi³y do skazania. Ju samo postawienie zarzutów i pozostawanie w stanie oskar enia jest œrodkiem represji i studzi zapa³ mediów do ujawniania informacji istotnych dla interesu publicznego. Udowodnienie potrzeby dekryminalizacji znies³awienia nie nastrêcza trudnoœci, gdy mo na na tê kwestiê spojrzeæ z perspektywy indywidualnych przypadków. Wówczas okazuje siê, e art. 212 k.k. niejednokrotnie by³ i jest wykorzystywany jako instrument zastraszania dziennikarzy, a s¹dy rozpoznaj¹ce sprawy o znies³awienie nie by³y w stanie wykazaæ siê wra liwoœci¹ i zrozumieniem dla roli, jak¹ w spo³eczeñstwie demokratycznym spe³niaj¹ media. Przyjêta w³aœnie przez parlament nowelizacja art. 212 Kodeksu karnego przewiduje pozostawienie wbrew rz¹dowemu projektowi szczególnego przepisu przewiduj¹cego karê wiêzienia dla dziennikarzy (art. 212 par. 2 k.k.). Projekt rz¹dowy uchwalonej w³aœnie ustawy przewidywa³ ca³kowit¹ rezygnacjê z kary pozbawienia wolnoœci w odniesieniu do znies³awienia w mediach. Tym wiêksze zdumienie budziæ musi przywrócenie przez Sejm i Senat tego rozwi¹zania. Jest to tym bardziej zaskakuj¹ce, e czo³owi politycy wielu partii deklarowali poparcie dla idei ca³kowitej depenalizacji znies³awienia, nie wspominaj¹c ju o rezygnacji z karania wiêzieniem za ten czyn. Przytoczyæ mo na m.in. wypowiedzi pani Julii Pitery (PO) czy prezesa PiS Jaros³awa Kaczyñskiego, który expressis verbis stwierdzi³, e art. 212 Kodeksu karnego, który pozwala skazaæ na karê dwóch lat wiêzienia za pomówienie m.in. za poœrednictwem mediów, powinien przestaæ obowi¹zywaæ (wypowiedÿ z 15 grudnia 2007 r., cyt. za: PAP). Z tych wzglêdów Helsiñska Fundacja Praw Cz³owiak wspólnie z Izb¹ Wydawców Prasy zaapelowa³y do g³ównych osób w pañstwie o niezw³oczne podjêcie inicjatywy zmierzaj¹cej do depenalizacji znies³awienia i pozostawienia orzekania w tego typu sprawach s¹dom cywilnym albo przynajmniej znosz¹cej karê pozbawienia wolnoœci za ten czyn.

7 Z WOKANDY ETPC Dnia 26 paÿdziernika 2009 r. Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka zakomunikowa³ sprawê O. B. Kuli przeciwko Turcji (skarga nr 20233/06). Onur Bilge Kula by³ profesorem zatrudnionym na Uniwersytecie w Mersin. Dnia 27 marca 2001 r. prof. O.B. Kula wyst¹pi³ z wnioskiem do w³adz uniwersytetu o wyra enie zgody na udzia³ w programie telewizyjnym dotycz¹cym kultury i wzorców zachowañ w Turcji i Unii Europejskiej. Program ten mia³ byæ nagrywany w Stambule i nadawany w telewizji publicznej. Dnia 30 marca 2001 r. w³adze uczelni nie wyrazi³y zgody na udzia³ profesora w programie. Pomimo zakazu prof. Kula wzi¹³ udzia³ w programie. Dnia 11 lipca 2001 r. w³adze uniwersytetu poinformowa³y skar ¹cego o tocz¹cym siê wobec niego postêpowaniu dyscyplinarnym oraz jednoczeœnie obni y³y jego wynagrodzenie. W³adze uniwersytetu motywowa³y swoj¹ decyzjê obowi¹zuj¹cymi zapisami regulaminu w Instytucjach Szkolnictwa Wy szego. Art. 8 ww. regulaminu stanowi, e wynagrodzenie jest redukowane, gdy pracownik cywilny opuœci bez wczeœniejszego zezwolenia swoje miasto zamie- szkania. Skar ¹cy odwo³a³ siê od na³o onych na niego sankcji. Dnia 8 sierpnia 2001 r. w³adze uniwersytetu poinformowa³y skar ¹cego, e sankcje wobec niego zosta³y cofniête, niemniej udzielono profesorowi nagany (reprimand) za opuszczenie miasta bez wczeœniejszego zezwolenia. Skar ¹cy wszcz¹³ postêpowanie zmierzaj¹ce do uchylenia decyzji o udzieleniu mu nagany. Dnia 29 maja 2002 r. S¹d Administracyjny w Adanie oddali³ jego skargê. S¹d w uzasadnieniu wskaza³, e na³o enie nagany na skar ¹cego by³o legalne. Zdaniem s¹du skar ¹cy uda³ siê do innego miasta i wzi¹³ udzia³ w programie telewizyjnym pomimo braku zgody ze strony w³adz uniwersytetu, co by³o zachowaniem sprzecznym z obowi¹zuj¹cymi przepisami. Dnia 31 paÿdziernika 2005 r. Najwy szy S¹d Administracyjny utrzy- ma³ decyzjê s¹du w Adanie. W zwi¹zku z powy szym skar ¹cy z³o y³ do Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka skargê, w której zarzuca Turcji naruszenie art. 6 1, 7 i 13 Kon wencji w stosunku do prowadzonego wzglêdem niego postêpowania dyscyplinarnego i s¹dowego. Zdaniem skar- ¹cego ukaranie go kar¹ nagany by³o arbitralne. Skar ¹cy podnosi równie naruszenie jego praw podstawowych gwarantowanych w art. 8, 9, 10 i 14 Konwencji. Zdaniem skar ¹cego na³o ona na niego kara nagany narusza jego prawo do ycia prywatnego oraz wolnoœæ s³owa poprzez ograniczenie mo liwoœci rozpowszechniania niezale nych pogl¹dów nau- kowych. Trybuna³ zada³ stronom dwa pytania: (1) czy zasady postêpowania dyscyplinarnego, które nakazuj¹ uzyskanie wczeœniejszej zgody na opuszczenie miasta zamieszkania (oraz zwi¹- zana z tym ograniczeniem kara nagany na³o- ona na skar ¹cego) stanowi¹ naruszenie art. 8 Konwencji (2) oraz czy dosz³o do naruszenia art. 10 Konwencji, w szczególnoœci wolnoœci rozpowszechniania niezale nych opinii (impart ideas). Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka zakomunikowa³ dnia 22 paÿdziernika 2009 r. sprawê Mosley przeciwko Wielkiej Brytanii (skarga nr 48009/08). Dnia r. w niedzielnej gazecie News of the World opublikowano na pierwszej stronie artyku³ pt.: F1 boss has sick Nazi orgy with 5 hookers (Szef Formu³y 1 na nazistowskiej orgii). W artykule napisano, e Max Mosley, szef Formu³y 1, oddawa³ siê perwersyjnym i sadomasochistycznym praktykom seksualnym, a uczestniczki orgii przebrane by³y w nazistowskie mundury. Na kolejnych stronach opublikowane zosta³y zdjêcia z orgii, wykonane z filmu nakrêconego przez jednego z jej uczestników. Artyku³ wraz ze zdjêciami dostêpny by³ na internetowej stronie gazety. Film video zosta³ odtworzony ponad 1,4 miliona razy w okresie miêdzy 30 a 31 marca 2008 r. Wersja internetowa artyku³u by³a odwiedzana ponad razy, podczas gdy nak³ad papierowej wersji gazety wynosi 3 miliony egzemplarzy. Max Mosley skorzysta³ z dostêpnych œrodków ochrony przed s¹dami krajowymi. S¹dy stwierdzi³y naruszenie jego prawa do prywatnoœci (invasion of privacy) i zas¹dzi³y na jego rzecz zadoœæuczynienie w kwocie funtów brytyjskich. Max Mosley uzna³, e wyrok jak i zas¹dzone zadoœæuczynienie nie s¹ wystarczaj¹cym œrodkiem ochrony i wniós³ skargê do Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, uwa- aj¹c, e Wielka Brytania naruszy³a art. 8 i 13 Konwencji. Skar ¹cy, Max Mosley, zarzuca Wielkiej Brytanii, e ta naruszy³a art. 8 i 13 Konwencji w ten sposób, i nie na³o y³a na wydawcê News of the World prawnego obowi¹zku poinformowania go o zamiarze opublikowania materia³u na jego temat. Jego zdaniem gdyby zosta³ poinformowany przed publikacj¹ materia³u, móg³by skorzystaæ ze œrodków zabezpieczaj¹cych (interim measures) i zablokowaæ publikacjê materia³ów naruszaj¹cych jego prywatnoœæ. Jego zdaniem nie zapewniono mu skutecznych œrodków prawnych na gruncie prawa krajowego. Pomimo e s¹dy orzek³y o naruszeniu prawa do prywatnoœci skar ¹cego i zas¹dzi³y na jego rzecz zadoœæuczynienie, ten œrodek ochrony w ocenie skar ¹cego nie jest w stanie przywróciæ stanu zgodnego z prawem. Zdaniem skar ¹cego wy³¹cznie mo liwoœæ skorzystania ze œrodków tymczasowych przed opublikowaniem materia³u mog³o w tej sprawie stanowiæ skuteczny œrodek ochrony. Trybuna³ sformu³owa³ na tym etapie postêpowania trzy pytania do stron. (1) Czy po zas¹dzeniu na rzecz skar ¹cego kwoty GBP z tytu³u naruszenia prawa do prywatnoœci mo e on wci¹ uwa aæ siê za ofiarê naruszenia art. 8 Konwencji? (2) Czy dosz³o do uchybieñ w ochronie prywatnoœci skar ¹cego, sprzecznych z art. 8 Konwencji, a w szczególnoœci (a) czy pañstwo mia³o obowi¹zek chroniæ prywatnoœæ skar ¹cego poprzez na³o enie na gazetê News of the World prawnego obowi¹zku poinformowania skar ¹cego o zamiarze opublikowania materia³u prasowego na jego temat, daj¹c mu tym samym mo liwoœæ poszukiwania ochrony przed opublikowaniem materia³u, (b) czy tego typu obowi¹zek na³o ony na gazetê i inne media w sposób w³aœciwy zachowywa³by proporcje miêdzy art. 8 a art. 10 Konwencji? (3) Czy skar ¹cy mia³ zapewniony efektywny œrodek ochrony jego prywatnoœci, wymagany przez art. 13 Konwencji? Dnia 24 listopada 2009 r. Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka wyda³ wyrok w sprawie Flux przeciwko Mo³dawii (nr 7) (skarga nr 25367/05). Trybuna³ uzna³, e zas¹dzenie od dziennika zadoœæuczynienia za krytykê prasow¹ pos³a do parlamentu stanowi naruszenie art. 10 Konwencji. Skar ¹cy, dziennik Flux wydawany w Mo³dawii, w kwietniu 2004 r. opublikowa³ artyku³ pt. Czterech komunistów uzyska³o mieszkania za nasze pieni¹dze (ang. Four more communists have obtained housing on our money ). Dziennik opisa³, e na terenie nale ¹cym do parlamentu zbudowano za œrodki publiczne mieszkania, które zgodnie z przekazanymi informacjami mia³y byæ przekazane ró nym politykom, m.in. przewodnicz¹cemu komunistycznej partii V.S. Autorzy artyku³u podali, e starali siê zweryfikowaæ przekazane im in- formacje, jednak okaza³o siê to niemo liwe. W maju 2004 r. V.S. wniós³ pozew do s¹du przeciwko gazecie, wskazuj¹c, e publikacje na ³amach gazety Flux znies³awia³y go. S¹d I instancji w Buiucani uzna³ roszczenie V.S. w ca³oœci i nakaza³ gazecie wydrukowanie przeprosin. We wrzeœniu 2004 r. s¹d odwo³awczy w Chisinau utrzyma³ wyrok w mocy, zmniejszaj¹c jednak e wysokoœæ zadoœæuczynienia. S¹d Najwy szy odrzuci³ kasacjê gazety. Flux w zwi¹zku z z³o y³a skargê do Trybuna³u w Strasburgu, uwa aj¹c, e zapad³y przeciwko niej wyrok narusza wolnoœæ s³owa. W ocenie ETPC artyku³ opublikowany w dzienniku Flux nie mia³ na celu zdyskredytowania V.S. lub innych osób, lecz ukazanie nieprawid³owoœci w wydatkowaniu œrodków publicznych przez parlament. Zdaniem ETPC za publikacj¹ kwestionowanych artyku³ów przemawia³ wa ny interes publiczny, który przewa a w tej sprawie nad obowi¹zkiem udowodnienia prawdziwoœci twierdzeñ o faktach. Dziennikarz podejmowa³ próby zweryfikowania otrzymanych informacji, jednak e okaza³y siê one z ró nych przyczyn bezowocne, o czym odbiorcy artyku³u zostali poinformowani. W tych okolicznoœciach ETPC uzna³, e dziennikarz mia³ prawo opieraæ siê jedynie na niesprawdzonych informacjach i w konsekwencji uzna³, e gazeta dzia³a³a profesjonalnie i w dobrej wierze. 7

8 Z WOKANDY Z KRAJU Trybuna³ Konstytucyjny rozpozna skargê konstytucyjn¹ Wojciecha S. dotycz¹c¹ zgodnoœci art. 45 ustawy z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5 poz. 24 z póÿn. zm.) w zwi¹zku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 3 i w zw. z art. 20 ww. ustawy z art. 54 ust. 1, art. 42 ust. 1 w zwi¹zku z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w zakresie, w jakim przewiduje penalizacjê czynu zwi¹zanego z wydawaniem niezarejestrowanego czasopisma (sygn. SK 42/09). W sporze pomiêdzy prezydentem Bielska- -Bia³ej J.K. a by³ym redaktorem naczelnym Super-Nowej Krzysztofem Oremusem S¹d Apelacyjny w Katowicach dnia 22 paÿdziernika 2009 r. racjê przyzna³ dziennikarzowi (sygn. akt. I C 233/08). Sprawa opisywana by³a w Biuletynie Informacyjnym z lipca 2009 r. Chodzi³o o umieszczenie w Super- -Nowej wizerunku prezydenta Krywulta obok prezydenta ukaszenki. S¹d Okrêgowy w Bielsku-Bia³ej zmieni³ zaskar ony wyrok w ten sposób, e powództwo w ca³oœci oddali³ i zas¹dzi³ od powoda, czyli J.K., na rzecz pozwanego koszty ca³oœci procesu. Wczeœniej S¹d Okrêgowy w Bielsku-Bia³ej uzna³ K. Oremusa winnym znies³awienia prezydenta Bielska-Bia³ej poprzez zamieszczenie na ³amach Super-Nowej wizerunku J.K. obok prezydenta Bia³orusi. Obserwatorium przygl¹da³o siê sprawie. Dnia 5 listopada 2009 r. przed S¹dem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa odby³a siê Rys. ukasz Pyrka kolejna rozprawa w procesie, jaki wytoczy³ Jan Kobylañski przeciwko 18 polskim dziennikarzom (sygn. akt. VIII K 248/08). Na ³awie oskar onych zasiadaj¹ m. in. b. wiceszef MSZ Ryszard Schnepf (dziœ ambasador RP w Madrycie), Daniel Passent (publicysta Polityki oskar ony wraz z naczelnym tygodnika Jerzym Baczyñskim), Adam Michnik, redaktor naczelny Gazety Wyborczej, b. redaktor naczelny Rzeczpospolitej Grzegorz Gauden oraz b. redaktor naczelny Newsweeka Tomasz Wróblewski. Kobylañski domaga siê, aby ka da z oskar anych przez niego osób wp³aci³a 100 tys. z³ na cel charytatywny. Pod wp³ywem tekstów opublikowanych cztery lata temu w Gazecie Wyborczej, Rzeczpospolitej, Newsweeku i Polityce J. Kobylañski skierowa³ do s¹du prywatny akt oskar enia. Oskar a w nim pods¹dnych o znies³awienie (art. 212 k.k.). Kobylañski nie zgadza siê z treœci¹ tekstów, w których przytaczano jego antysemickie wypowiedzi oraz z podejrzeniami, e w czasie wojny móg³ wydawaæ ydów Niemcom za pieni¹dze (w 2007 r. IPN umorzy³ œledztwo w tej sprawie). Kobylañski ma równie obiekcje wobec do- niesieñ, jakoby mia³ finansowaæ rozg³oœniê Radio Maryja, telewizjê Trwam, a tak e Wy - sz¹ Szko³ê Kultury Spo³ecznej i Medialnej. Podczas procesu, który mia³ miejsce w ubieg³ym tygodniu, swoje wyjaœnienia sk³ada³o piêciu dziennikarzy Miko³aj Lizut, b. dziennikarz GW, Jacek Ho³ub, dziennikarz GW, Karol Dolecki z GW, Jaros³aw Guga³a, b. ambasador Polski w Urugwaju, a tak e redaktor naczelny dziennika Metro Jerzy Wójcik. Ka dy z nich z³o y³ stosowne wyjaœnienia do sprawy, jednoczeœnie nie przyznaj¹c siê do winy. Obroñcy oskar onych wysunêli wniosek o przes³uchanie J. Kobylañskiego, który dotychczas nie pojawi³ siê na sali rozpraw (zgodnie z prawem nie ma takiego obowi¹zku). Pe³nomocnik oskar yciela mec. Andrzej Lew-Mirski stwierdzi³ jednak, e jego klient jest cz³owiekiem starszym i schorowanym, st¹d jego w¹tpliwoœci co do mo liwoœci stawiennictwa J. Kobylañskiego. Dopuœci³ jednoczeœnie mo liwoœæ s¹dowej telekonferencji ze swoim klientem. Proces zosta³ odroczony. Kolejna rozprawa odbêdzie siê 8 grudnia br. o godzinie 9.30 w S¹dzie Okrêgowym w Warszawie w sali 238. Wówczas wyjaœnienia bêdzie sk³ada³ Adam Michnik. Rozprawa odbywa siê w trybie jawnym, co sprzyja pojawianiu siê na sali zwolenników J. Kobylañskiego, którzy manifestuj¹ swoj¹ sympatiê wobec niego, utrudniaj¹c jednoczeœnie przeprowadzanie czynnoœci procesowych. Najnowsze informacje na stronie internetowej Obserwatorium REDAKCJA BIULETYNU Dr Adam Bodnar redaktor naczelny Koordynator merytoryczny Obserwatorium, doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz sekretarz Zarz¹du Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka. A.Bodnar@hfhr.org.pl Dominika Bychawska-Siniarska, koordynator Obserwatorium, prawnik, absolwentka Kolegium Europejskiego w Natolinie, w latach wspó³pracownik Programu Spraw Precedensowych Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka, w latach prawnik Chcesz dostawaæ nasz comiesiêczny biuletyn? Napisz: obserwatorium@hfhr.org.pl Projekt zosta³ zrealizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandiê, Liechtenstein i Norwegiê ze œrodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz¹dowych. w Kancelarii Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka. D.Bychawska@hfhr.org.pl ukasz Lasek, koordynator techniczny Obserwatorium, student Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz English and European Law Course na Uniwersytecie w Cambridge. Absolwent kursu International Protection of Human Rights organizowanego przez Poznañskie Centrum Praw Cz³owieka. L.Lasek@hfhr.org.pl WYDAWCA: HELSIÑSKA FUNDACJA PRAW CZ OWIEKA Obserwatorium wolnoœci mediów w Polsce ul. Zgoda 11; Warszawa Tel , faks: obserwatorium@hfhr.org.pl Opracowanie graficzne, DTP: Jacek Brzozowski Druk i kolporta : Wydawnictwo Wiedza i Praktyka, ul. otewska 9A, Warszawa 8