Analiza wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych ICT w regionach Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Salvador Barrios Matilde Mas Elena Navajas Javier Quesada Analiza wykorzystania technologii Lokalizacja, zatrudnienie, czynniki atrakcyjności i wpływ gospodarczy Wydanie polskie Tarnów, grudzień 2009 nr20

2 Misją IPTS (The Institute for Prospective Technological Studies Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych) jest dostarczenie wsparcia popartego badaniami klientom unijnego procesu tworzenia polityki poprzez naukowe badanie reakcji na wyzwania polityki o wymiarze zarówno socjo-ekonomicznym jak i naukowym czy technologicznym. Wydanie polskie Tłumaczenie: ISC s.c. Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2009 Redakcja: Krzysztof Głomb Opracowanie graficzne: Studio PirusMTL Biblioteka erozwoju SMWI publikacja nr 20 Opracowanie polskie podręcznika zrealizowano w ramach projektu PRO@ctis Zachodniopomorski Alians dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego RGB: 223 / 155 / 24 CMYK: 0 / 46 / 100 / 0 Pantone 1375 RGB: 0 / 151 / 159 CMYK: 100 / 0 / 40 / 0 Pantone 3272

3 Słowo wstępne Niniejsza analiza bazuje na dwóch przesłankach: z jednej strony nowa Strategia Lizbońska podkreśla potrzebę zwiększenia wzrostu, konkurencyjności i spójności w Unii Europejskiej. Z drugiej strony, okazało się, że istotą dynamiki wzrostu i produktywności w ciągu ostatniego dziesięciolecia były technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT). W coraz większym stopniu dostrzegany jest również fakt, że technologie informacyjnokomunikacyjne (ICT) silnie determinują nadążanie przez regiony UE za procesem globalizacji i korzystanie z niego. Jednakże w istniejącej literaturze dotyczącej lokalizacji przemysłu technologii informacyjno-komunikacyjnych w regionach UE i wpływu inwestycji ICT na wzrost i spójność regionalną niewiele jest danych na ten temat. Celem niniejszej analizy jest zatem zbudowanie pomostu między problemami poruszanymi przez polityki a istniejącymi danymi empirycznymi na szczeblu regionalnym poprzez: ϝϝodwzorowanie lokalizacji regionalnej i powiązanej z tym dynamiki przemysłu technolo- gii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), ϝϝanalizę regionalnego zastosowania europejskiego przemysłu technologii informacyj- no-komunikacyjnych (ICT), ϝϝocenę atrakcyjności regionów europejskich dla bezpośrednich inwestycji zagranicz- nych związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (ICT), oraz ϝϝdostarczenie danych empirycznych na temat wpływu technologii informacyjno-komu- nikacyjnych (ICT) na wzrost i konwergencję regionalną. Dużą korzyścią dla niniejszej analizy były dyskusje i wkład wniesiony na różnych etapach jej powstawania. W szczególności dyskusje i prezentacje na warsztatach zorganizowanych przez Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych (IPTS) i Uniwersytet Pablo de Olavide z Sewilli w czerwcu 2006 r. na temat Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) a rozwój regionalny zachęciły autorów do podjęcia dalszych badań w tym obszarze. Z korzyścią dla analizy były również komentarze otrzymane od uczestników wewnętrznego warsztatu Instytutu Perspektywicznych Studiów Technologicznych (IPTS) zorganizowanego w czerwcu 2007 r. Autorzy pragną podziękować w szczególności Marcowi Bogdanowiczowi (IPTS) za aktywne wsparcie w trakcie badań. 3

4 Spis treści Słowo wstępne... 3 Streszczenie... 6 Wprowadzenie Technologie informacyjno-komunikacyjne i rozwój regionalny: główne argumenty teoretyczne Przemysł technologii informacyjno-komunikacyjnych, rozwój regionalny i gospodarka oparta na wiedzy: lokalizacja (nadal) ma znaczenie Co determinuje atrakcyjność regionów dla lokalizacji działalności związanej z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi? Wpływ inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne na wzrost regionalny i różnice produktywności Lokalizacja przemysłu ICT i specjalizacja regionalna w UE Najważniejsze rezultaty Wzór lokalizacji sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych w regionach UE Wzór lokalizacji: dane na poziomie krajowym Wzorzec lokalizacji: dane na szczeblu regionalnym Wzorzec specjalizacji: dane na szczeblu regionalnym Zatrudnienie w sektorze ICT w regionach UE Najważniejsze rezultaty Zmiany w zatrudnieniu w sektorze ICT w UE Zmiany w zatrudnieniu w przemyśle ICT: dane na poziomie krajowym Zmiany zatrudnienia w przemyśle ICT: dane na poziomie regionalnym Charakter zatrudnienia w sektorze ICT w UE: charakterystyka kompetencji i zawodów Charakter zatrudnienia w sektorze ICT: dane na poziomie krajowym Charakter zatrudnienia w sektorze ICT: dane na szczeblu regionalnym Ocena atrakcyjności regionów UE dla lokalizacji firm ICT: bliższe spojrzenie na firmy międzynarodowe oraz małe i średnie przedsiębiorstwa Główne rezultaty Analiza lokalizacji małych i średnich przedsiębiorstw oraz międzynarodowych firm ICT: założenia Dane opisowe na temat lokalizacji firm ICT w UE Wzorce lokalizacji międzynarodowych firm ICT Wzorce lokalizacji małych i średnich przedsiębiorstw ICT Analiza ekonometryczna wyborów lokalizacyjnych firm międzynarodowych w przemyśle ICT Czynniki determinujące wybory lokalizacyjne firm międzynarodowych w przemyśle ICT Ocena atrakcyjności regionów UE jako lokalizacji firm międzynarodowych

5 5. Wpływ inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne na wzrost regionalny i różnice produktywności Najważniejsze rezultaty Wpływ inwestycji w ICT na wzrost i produktywność: przesłanki i dane Wpływ inwestycji w ICT na wzrost i produktywność regionalną: dane z regionów hiszpańskich Zasoby kapitałowe ICT w regionach hiszpańskich Wpływ kapitału ICT na wzrost i konwergencję: rezultaty dekompozycji wzrostu Podsumowanie i implikacje polityczne Główne rezultaty analizy Implikacje polityczne Przyszłe badania Bibliografia Spis załączników Załącznik 1: Dodatkowe tabele i mapy Dodatkowe tabele dotyczące regionalnego charakteru zatrudnienia w sektorze ICT Lokalizacja nowych spółek zależnych firm międzynarodowych Lokalizacja nowych małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) Załącznik 2: Noty metodologiczne Definicja sektora produkcji technologii informacyjno-komunikacyjnych Dane regionalne Nota na temat wskaźnika Balassy Nota na temat analizy przesunięć udziałów Analiza charakteru zatrudnienia z wykorzystaniem Badania Siły Roboczej (LFS) Analiza wzorców lokalizacyjnych firm Modelowanie empiryczne wyborów lokalizacyjnych nowych firm Spis wykresów Spis map

6 Streszczenie Pojawienie się technologii informacyjno-komunikacyjnych wywołało gorącą debatę publiczną w ciągu ostatnich kilku lat, zarówno w kręgach politycznych jak i akademickich. W szczególności, w nowej Strategii Lizbońskiej podkreślono potrzebę wzmacniania wzrostu, konkurencyjności i spójności w Unii Europejskiej. Różny wkład ICT we wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej wskazywany jest często jako jeden z głównych powodów różnic wzrostu tych dwóch obszarów od połowy lat tych. Twarde dane wskazują na to, że wzrost bazujący na technologiach informacyjno-komunikacyjnych jest silnie związany z położeniem geograficznym. Przykładowo, pojawiają się częste wzmianki w prasie i mediach o zadziwiających wynikach gospodarczych Doliny Krzemowej, Drezna czy Bangalore, by wymienić tylko kilka. Co z tego wynika, regiony są w coraz większym stopniu uznawane za właściwy wymiar obserwacji i analizy zachodzących transformacji i zmian strukturalnych /technologicznych wywoływanych przez technologie ICT. Z perspektywy politycznej zmiany, o których mowa powyżej podnoszą istotne kwestie na temat przyszłych działań dotykające bezpośrednio Unii Europejskiej. W szczególności, świadomość potrzeby przyjęcia obok inicjatyw na szczeblu krajowym również polityk regionalnych jest coraz powszechniejsza. Z uwagi na to, że charakter zachodzącej dynamiki zmian i innowacji technologicznych ma istotny wymiar lokalny /regionalny, konieczne jest tworzenie polityk publicznych również na tym szczeblu. Jednakże niewiele wiadomo jeśli w ogóle cokolwiek na temat regionalnego wpływu ICT. Celem niniejszej analizy jest udokumentowanie regionalnego wpływu technologii ICT poprzez odwzorowanie lokalizacji przemysłu informatycznego w krajach UE-25, analizę zakresu i charakteru zastosowania ICT w regionach europejskich, wskazanie czynników warunkujących atrakcyjność regionów UE dla lokalizacji przemysłu ICT, a także ocenę wkładu inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne we wzrost i konwergencję regionalną. Najważniejsze rezultaty można podsumować następująco: ϝϝanaliza pokazuje, że przemysł technologii informacyjno-komunikacyjnych zwykle koncentruje się pod względem geograficznym w łuku biegnącym od południowej części Wielkiej Brytanii, przez kraje Beneluksu, północną część Włoch, południową część Niemiec do regionu Île de France. Działalność w tym obszarze zwykle odgrywa bardzo ważną rolę w specjalizacji przemysłowej tych regionów. Niedawne zmiany w zatrudnieniu i wzrost liczby pracowników wykwalifikowanych w sektorze ICT również są w dużej mierze wywołane przez szybko rozwijający się podsektor usług informatycznych (Nace 70). Co ciekawe, wprawdzie ten sektor również jest zwykle zlokalizowany w najbogatszych regionach UE, ale w ciągu ostatniej dekady UE odnotowała również pojawienie się klastrów regionalnych w szczególności w regionie Madrytu, ale również na południu Szkocji, w Irlandii, w południowej Finlandii i zachodnich regionach Szwecji, a także niektórych regionach UE-10, zazwyczaj mieszczących się niedaleko stolic. Oprócz tego, spadek zatrudnienia w unijnych podsektorach wytwórstwa ICT przełożył się na znaczny wzrost odsetka pracowników wykwalifikowanych w najbogatszych regionach UE. Różnicy tej nie zrekompensował ekwiwalentny wzrost zatrudnienia w UE-10, gdzie dodatkowo charakter zatrudnienia również oznacza niższy wkład kwalifikacji. Od roku 2000 coraz większa liczba firm międzynarodowych otwierała siedziby spółek zależnych w UE-10, podczas gdy wcześniej firmy międzynarodowe zwykle wolały lokalizację w regionach Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii i Niemiec. Również w tym przypadku zmiany w sektorze ICT są w dużej mierze zdeterminowane szybko rozwijającym się podsektorem usług informatycznych ICT. 6

7 W przypadku tego konkretnego sektora, bieguny ICT wskazane powyżej są jak dotąd najbardziej atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych. Szereg czynników ma szczególnie istotne znaczenie, jeśli chodzi o przyciągnięcie firm międzynarodowych, np. poziom produktu regionalnego brutto, stopień specjalizacji przemysłowej, poziom wykształcenia i liczba MSP z sektora ICT w danym regionie. Poziom specjalizacji przemysłowej wydaje się mieć szczególne znaczenie w przypadku przemysłu usług informatycznych, podczas gdy obecność małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) z sektora ICT ma większe znaczenie w przypadku produkcji informatycznej. Rezultaty te zdają się przemawiać na korzyść koncepcji, że imponujący wzrost podsektora usług informatycznych ICT miał miejsce, ogólnie rzecz biorąc, w regionach już wysoko wyspecjalizowanych w usługach informatycznych. ϝϝjeżeli chodzi o wpływ inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne na kon- wergencję regionalną, niniejsza analiza dostarcza szeregu nowych i potencjalnie istotnych rezultatów poprzez przyjrzenie się konkretnemu przykładowi regionów hiszpańskich. Powodem koncentracji na Hiszpanii w niniejszej analizie jest fakt, że niedawno zostały udostępnione wiarygodne dane na temat inwestycji w ICT poszczególnych regionów w tym kraju, natomiast do dnia dzisiejszego brak porównywalnych danych dla pozostałych krajów UE. Z literatury i istniejących danych wynika, że większe prawdopodobieństwo odniesienia korzyści gospodarczych z technologii informacyjno-komunikacyjnych mają kraje (i regiony) wysoko wyspecjalizowane w przemyśle produkcji ICT. Z uwagi na dominację regionu Madrytu w hiszpańskim przemyśle technologii informacyjno-komunikacyjnych, o której była mowa wcześniej, należałoby się spodziewać znacznie większego wpływu rozpowszechnienia ICT na wzrost gospodarczy w tym konkretnym regionie oraz tego, że te technologie niekoniecznie przyczynią się do większej konwergencji regionalnej w Hiszpanii. Pomimo tego, rezultaty niniejszej analizy wskazują na to, że inwestycje w ICT przyczyniły się znacznie do konwergencji regionalnej, pomimo silnej koncentracji przestrzennej hiszpańskiego przemysłu ICT wokół Madrytu. Rezultaty otrzymane w ramach niniejszej analizy niosą ze sobą szereg istotnych implikacji politycznych. Analiza dostarczyła dowodów potwierdzających rolę odgrywaną przez sektor usług informatycznych w niedawnych zmianach, jakie zaszły w przemyśle technologii informacyjno-komunikacyjnych pod względem zatrudnienia i kompetencji oraz na pojawienie się nowych biegunów wzrostu regionalnego w UE. ϝϝodchodząc od tradycyjnych modeli biznesowych, ten sektor działalności ma stosun- kowo niskie koszty utracone, szczególnie pod względem wymogów kapitału fizycznego, przy dużej innowacyjności i wysokich kompetencjach. W szczególności niskie koszty utracone wpływają na zmianę alokacji dostępnych zasobów na rzecz inwestycji w kapitał ludzki i zdolność innowacyjną. Aby sprostać wyzwaniom poprawy produktywności i konkurencyjności, Europa powinna postawić na swoje silne strony. Powinna rozwijać istniejące bieguny wzrostu i sprzyjać powstawaniu nowych, jak to widać na przykładzie nowych biegunów usług ICT takich jak Madryt, południowa Irlandia i północna Szkocja. Regiony te są dobrymi przykładami potencjału, jaki niosą w sobie działania związane z usługami ICT, a także roli odgrywanej przez kompetencje pracowników w tworzeniu się nowych biegunów wzrostu. Z pewnością infrastruktura ma kluczowe znaczenie a konkretnie infrastruktura telekomunikacyjna w promowaniu rozwoju regionalnego innowacyjnych działań w obszarze ICT. Jednakże, przyszłe programy polityki spójności powinny uwzględniać zmiany relatywnej wagi i charakteru podejmowanych środków. Promując infrastrukturę, powinny jednocześnie promować kompetencje ICT pracowników oraz korzystanie z ICT przez małe i średnie przedsiębiorstwa, gdyż czynniki te mogą podnieść atrakcyjność regionów europejskich, w szczególności jeśli chodzi o bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Wreszcie, rezultaty dotyczące wpływu inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne na konwergencję regionalną dostarczają szeregu nowych informacji, które 7

8 mają bezpośrednie znaczenie dla tworzenia polityki, w szczególności unijnej polityki spójności. W szczególności analiza wykazuje, że kapitał ICT zwykle promuje regionalną konwergencję gospodarczą. Polityki regionalne, których celem jest promocja spójności regionalnej muszą zatem uwzględnić rozpowszechnienie technologii informacyjnokomunikacyjnych jako potencjalnie ważne narzędzie promowania konwergencji w UE. Jednakże polityk promujących rozpowszechnienie ICT nie można traktować jako polityk wyizolowanych. Bardzo ważną rolę odgrywają w szczególności edukacja i kompetencje. Niniejsza analiza dowodzi również, że brak wysokiej specjalizacji w ICT, tak jak miało to miejsce w przypadku większości regionów w Hiszpanii analizowanych w niniejszym raporcie, nie powinien być traktowany jako istotna bariera w promowaniu wpływu ICT na rozwój regionalny. 8

9 Wprowadzenie Pojawienie się technologii informacyjno-komunikacyjnych wywołało gorącą debatę publiczną w ciągu ostatnich kilku lat, zarówno w kręgach politycznych jak i akademickich. Debata ta koncentrowała się na dwóch głównych kwestiach. Po pierwsze, różny wkład ICT we wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej wskazywany jest często jako jeden z głównych powodów różnic wzrostu tych dwóch obszarów od połowy lat 1990-tych. Druga kwestia dotyczy ważnej roli odgrywanej przez sektor ICT w promowaniu zmiany technologicznej i zdolności innowacji. Również pod tym względem Unia Europejska pozostaje w tyle za Stanami Zjednoczonymi i w coraz większym stopniu musi stawiać czoła konkurencji z innych części świata, przede wszystkim coraz liczniejszej grupie państw azjatyckich, takich jak Japonia, Chiny i Korea. Uważa się zatem, że zarówno rozpowszechnianie jak i produkcja technologii informacyjno-komunikacyjnych odgrywają kluczową rolę w przyszłej konkurencyjności gospodarki UE. Ogólnie rzecz biorąc, coraz powszechniej uznaje się fakt, że ICT silnie determinują nadążanie za procesem globalizacji przez gospodarki i społeczeństwa i czerpanie z niego ewentualnych korzyści. Z kolei twarde dane wskazują na to, że wzrost bazujący na technologiach informacyjno-komunikacyjnych ICT jest silnie związany z położeniem geograficznym. Przykładowo, pojawiają się częste wzmianki w prasie i mediach o zadziwiających wynikach gospodarczych Doliny Krzemowej, Drezna czy Bangalore, by wymienić tylko kilka. Przedstawiane są jako przykłady regionów, które z powodzeniem czerpią znaczne korzyści z rozpowszechnienia ICT i globalizacji. Co z tego wynika, regiony są w coraz większym stopniu uznawane za właściwy wymiar obserwacji i analizy zachodzących transformacji i zmian strukturalnych /technologicznych wywoływanych przez ICT. Po bliższym przyjrzeniu się lokalizacji przemysłu ICT w UE okazuje się, że sektor ten silnie koncentruje się w większości przypadków w najbogatszych regionach UE. Jednakże z uwagi na silniejsza konkurencję międzynarodową, niektóre regiony UE specjalizujące się w działalności w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych stawiają czoła konkurencji zewnętrznej w sposób bardziej bezpośredni, w szczególności w przypadku regionów specjalizujących się w towarach ICT przeznaczonych do obrotu handlowego, takich jak podsektory wytwarzające ICT i rosnąca liczba usług w zakresie ICT. Oprócz tego, korzyści gospodarcze płynące z szybkiego rozpowszechnienia ICT nadal w dużej mierze trafiają do UE. W rzeczy samej, przyjęcie ICT i wpływ na produktywność były szczególnie dynamiczne w niektórych państwach członkowskich (np. Irlandii, Finlandii), a w większości krajów UE efekt ten jeszcze nie nastąpił (patrz van Ark i Inklaar (2005)). Wyzwanie dla polityki Z perspektywy polityki, zmiany opisane powyżej mają istotne znaczenie dla przyszłości Unii Europejskiej. W szczególności, świadomość potrzeby przyjęcia obok inicjatyw na szczeblu krajowym również polityk regionalnych jest coraz powszechniejsza, z uwagi na to, że charakter zachodzącej dynamiki zmian i innowacji technologicznych ma istotny wymiar lokalny /regionalny, konieczne jest tworzenie polityk publicznych również na tym szczeblu. W szczególności, cytując komunikat w sprawie strategii i2010, technologie informacyjno-komunikacyjne postrzegane są jako istotny czynnik wzrostu i zatrudnienia... a różnice w wynikach gospodarczych krajów uprzemysłowionych można w dużej mierze wyjaśnić poziomem inwestycji w ICT, badaniami i wykorzystaniem tych technologii oraz konkurencyjnością społeczeństwa informacyjnego. Usługi, kompetencje i treść ICT są coraz istotniejszą częścią gospodarki i społeczeństwa. Cele te zostały uwzględnione w szeregu polityk UE. Przykładowo, w ramach nowych programów polityki spójności, państwa członkowskie są coraz częściej zachęcane do Analiza wykorzystania technologii Technologie informacyjnokomunikacyjne determinują sposób, w jaki gospodarki funkcjonują w odniesieniu do procesu globalizacji......a twarde dane wskazują na to, że ICT mają istotny wymiar regionalny Z perspektywy polityki, regionalny wymiar ICT ma coraz większe znaczenie Z perspektywy polityki, regionalny wymiar technologii informacyjnokomunikacyjnych ma coraz większe znaczenie 9

10 jednakże niewiele wiadomo na temat wpływu ICT na gospodarki regionalne Niniejsza analiza podejmuje trzy kwestie badawcze: wykorzystywania funduszy strukturalnych i spójności na realizację Strategii Lizbońskiej i promowanie społeczeństwa obywatelskiego (patrz w szczególności Wspólnotowe wytyczne strategiczne w sprawie polityki spójności na lata , Komisja Europejska (2005)). Cele inicjatywy i2010 ujęte są również w Wytycznych zintegrowanych, które służą do monitorowania wdrażania Strategii Lizbońskiej poprzez Krajowe Programy Reform. W niedawno przeprowadzonej ocenie inicjatywy i2010 Komisja Europejska przyznaje, że Europa czyni stałe postępy pod względem rozpowszechniania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Jednakże ocena ta wskazuje również na to, że rozpowszechnienie technologii informacyjno-komunikacyjnych jeszcze nie wyczerpało się pod względem potencjału produktywności i wzrostu patrz Komisja Europejska (2007). Kwestie badawcze Analizując istniejące dane empiryczne, trzeba przyznać, że niewiele wiadomo na temat wpływu regionalnego technologii informacyjno-komunikacyjnych ani na temat lokalizacji przemysłu ICT w regionach UE. Istotna jest zatem możliwość podjęcia tych kwestii z perspektywy badań naukowych. Badania prowadzone z różnych perspektyw mogą dostarczyć wartościowych informacji. Jak już wspomniano powyżej, lokalizacja przemysłu produkującego ICT ma znaczenie dla konkurencyjności globalnej i potencjału długoterminowego wzrostu. W rzeczy samej, nawet gdy się weźmie pod uwagę gospodarkę światową, przemysł ICT jest skoncentrowany w ograniczonej liczbie regionów. Gospodarki aglomeracji: analiza przedstawia odwzorowanie działań w zakresie ICT oraz charakterystyki kompetencji w regionach UE... Pierwszym celem niniejszej analizy będzie zatem udokumentowanie lokalizacji przemysłu produkującego ICT w regionach europejskich celem odwzorowania istniejących klastrów w UE oraz analiza zmian, jakie ostatnio zaszły w tym przemyśle. W szczególności, jedna kwestia dotyczy zmian w położeniu geograficznym unijnego przemysłu technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) po rozszerzeniu UE w 2004 roku. Oprócz tego, ważne jest gromadzenie informacji na temat charakteru działań w obszarze ICT podejmowanych w różnych regionach UE, z rozróżnieniem np. działań w zakresie badań i rozwoju i działań wymagających niższych kwalifikacji. Pracownicy wykwalifikowani uważani są zwykle za bardziej produktywnych i lepiej przygotowanych do przyswojenia sobie szybkich zmian technologicznych, które charakteryzują działania w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych. W szczególności, podsektory ICT są zróżnicowane pod względem kapitału ludzkiego i wiedzy, a różnice te są szczególnie widoczne, np. w przypadku przemysłu półprzewodników. Biorąc pod uwagę pozytywny związek między intensywnością wiedzy, innowacyjnością i długoterminowym wzrostem, można oczekiwać różnego wpływu różnych rodzajów działań w obszarze ICT na rozwój regionalny. Jak już wcześniej wspomniano, pojawienie się technologii w gospodarce idzie w parze z procesem globalizacji. Faktycznie, zmiany technologiczne i wzrost handlu międzynarodowego, a także przepływy inwestycji bezpośrednich między krajami są ściśle ze sobą związane. Przykład przemysłu półprzewodników ilustruje międzynarodowy podział pracy, który dokonuje się na poziomie globalnym, i w którym znaczna część procesów produkcji jest przenoszona do miejsc o niskich kosztach produkcji i następuje (re)dystrybucja działań w obszarze badań i rozwoju między oddziałami firm międzynarodowych mieszczącymi się w różnych krajach. W szczególności, gdy firmy międzynarodowe rozważają alternatywne lokalizacje, często porównują regiony zlokalizowane w różnych krajach celem organizacji procesu produkcji. Nie wszystkie regiony mają te same cechy, np. jeśli chodzi o kwalifikacje pracowników lub dostęp do rynków. Atrakcyjność regionalna: analiza zawiera ocenę atrakcyjności regionów UE dla lokalizacji międzynarodowych firm ICT i jej związek z MSP... W konsekwencji, celem analizy lokalizacji przemysłu technologii informacyjno-komunikacyjnych w regionach UE powinno być również wskazanie czynników determinujących lokalizację międzynarodowych firm ICT, by zrozumieć czynniki determinujące atrakcyjność regionów dla inwestorów zagranicznych. Stanie się jasne, że dostępność dostawców lokalnych, często w postaci małych i średnich przedsiębiorstw działających w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych, jest szczególnie istotna by móc 10

11 ocenić relację między globalnymi wyborami firm międzynarodowych a wymiarem regionalnym. Wreszcie, jak zaznaczono powyżej, wpływu ICT nie można ograniczać do analizy wyłącznie sektora tych technologii. Z ekonomicznego punktu widzenia znaczenie ma również wpływ rozpowszechnienia ICT na zróżnicowanie wzrostu gospodarczego i produktywności, z których ten ostatni czynnik jest istotą konkurencyjności globalnej. Niniejszy raport uwzględnia zatem również wpływ rozpowszechnienia technologii informacyjno-komunikacyjnych na wzrost i produktywność na szczeblu regionalnym. Co ważne, badania tego rodzaju zostały podjęte w nielicznych krajach i do dnia dzisiejszego nigdy nie zostały przeprowadzone na szczeblu regionalnym. Przeprowadzone zostaną studia przypadków regionów hiszpańskich. Uzyskane zostaną nowe rezultaty o potencjalnie wysokiej wartości dla unijnej polityki regionalnej, zważywszy że dokumentują one rolę inwestycji w ICT w promowaniu wzrostu i konwergencji regionalnej, obok takich czynników jak infrastruktura i kompetencje pracowników. Niniejszy raport ma następującą strukturę. W części 1 przedstawiono główne argumenty teoretyczne dotyczące wpływu technologii informacyjno-komunikacyjnych na gospodarki regionalne. Część 2 zawiera opis lokalizacji sektora ICT i charakter działań w zakresie ICT w regionach UE-25. W części 3 analizowane są kwestie związane z zatrudnieniem i kompetencjami ICT na poziomie regionalnym. Część 4 dotyczy atrakcyjności regionów UE dla międzynarodowych firm ICT. Część 5 zawiera dane empiryczne na temat wpływu inwestycji w ICT na wzrost i konwergencję regionalną. Część 6 zawiera podsumowanie głównych rezultatów i przedstawia szereg implikacji politycznych i przyszłe cele badawcze. Wpływ gospodarczy: niniejsza analiza dostarcza dowodów na wpływ inwestycji ICT na wzrost i konwergencję regionalną 11

12 1. Technologie informacyjnokomunikacyjne a rozwój regionalny: główne argumenty teoretyczne W powszechnym przekonaniu w przypadku technologii informacyjno-komunikacyjnych odległość fizyczna nie ma znaczenia Niniejsza część zawiera przegląd głównych argumentów teoretycznych dotyczących roli, jaką odgrywa lokalizacja działań gospodarczych w rozwoju regionalnym, z uwzględnieniem sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych. Następnie analizie poddane zostały elementy, które wpływają na atrakcyjność regionów pod względem lokalizacji działalności w obszarze ICT. Wreszcie, rozważany jest wpływ technologii teleinformatycznych z perspektywy użytkownika, poprzez badanie wpływu inwestycji w ICT na wzrost i konwergencję regionalną Przemysł ICT, rozwój regionalny i gospodarka oparta na wiedzy: lokalizacja (nadal) ma znaczenie Od dawna było wiadomo, że rozkład przestrzenny działalności gospodarczej jest nierównomierny patrz np. Fujita i Thisse (2002). Istnieje również mnóstwo podobnych danych potwierdzających różnorodność regionów na świecie, np. tzw. błękitny banan w Europie 1, obszar przemysłowy w Stanach Zjednoczonych zwany Manufacturing Belt, okręgi przemysłowe we Włoszech - patrz Pyke et al. (1990), Droga 128 (Route 128) i Dolina Krzemowa w Stanach Zjednoczonych patrz Saxenian (1996). Zrozumienie koncentracji przemysłu w Europie jest bardzo ważne z wielu powodów. W szczególności w ciągu ostatniego dziesięciolecia integracja europejska i kolejne rozszerzenia Unii Europejskiej wzmocniły konieczność lepszego zrozumienia wzorców produkcji w krajach i regionach UE i ich redystrybucji geograficznej, a także procesu integracji gospodarczej patrz w szczególności analiza dotycząca wpływu rozszerzenia UE w 2004 r. na lokalizację przemysłu produkcji technologii informacyjno-komunikacyjnych autorstwa Barry ego i Currana (2004). Oprócz tego, w okresie tym nastąpiło również pogłębienie globalnej integracji gospodarczej, wraz z pojawieniem się rosnącej liczby gospodarek konkurujących na całym świecie, co ma bezpośrednie konsekwencje dla europejskiej struktury gospodarczej i konkurencyjności patrz w szczególności najnowsza analiza autorstwa Belessiotis et al. (2006). W powszechnym przekonaniu w przypadku ICT odległość fizyczna nie ma znaczenia, a bariery geograficzne i koszty tranportu znaczenie to tracą - patrz Quah (2000). Zdaniem niektórych może oznaczać to zmierzch odległości tak twierdzi np. Cairncross (2001). Ale wkład teoretyczny w ekonomię geograficzną i urbanistyczną dostarcza szeregu wyjaśnień, dlaczego ciągle występuje aglomeracja działalności gospodarczej. Główne argumenty można z grubsza podzielić według tzw. efektów zewnętrznych Marshalla 2. Bardziej konkretnie, według pierwszej teorii Marshalla, występowanie ekonomii skali w produkcji zasobów może skłaniać firmy do lokowania się w pobliżu zasobów. Rozwijając koncepcję Marshalla, literatura nowej geografii ekonomicznej postuluje, że również związki zasoby-produkt, obok rosnących zwrotów z inwestycji, mogą być dla firm zachętą do lokowania się w pobliżu rynków i dostawców, by oszczędzić na kosz- 1 Cześć Europy skupiająca większość działalności przemysłowej nazywana jest w literaturze błękitnym bananem Europy jest to obszar ciągnący się od południowej części Wielkiej Brytanii, poprzez kraje Beneluksu i Danię, francuski region Ile de France, zachodnie regiony Niemiec do północnej części Włoch. 2 Badania patrz Duranton i Puga,

13 tach transportu, gdzie efekty wielkości rynku nasilają się w samonapędzającym się procesie aglomeracji (patrz Fujita i Thisse, 2002). Łączenie się rynku pracy również może być siłą skupiającą, ponieważ aglomeracja przemysłowa powinna wspierać tworzenie się gęstych lokalnych rynków pracy, tak by kompetencje pracowników lepiej odpowiadały wymaganiom pracodawców i vice-versa (patrz Helsley i Strange, 1990, oraz Monfort i Ottaviano, 2000). Wreszcie, rozpowszechnianie się wiedzy może prowadzić do powstania aglomeracji, ponieważ może ono generować efekty zewnętrzne, które są związane z położeniem geograficznym, podnosząc produktywność firm w regionie, w którym tworzona jest nowa wiedza ekonomiczna. Firmy mogą zatem lokować się tam, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo uczenia się od innych firm (patrz Henderson 1974, 1988, i Glaeser 1999). Stąd też problem jest prawdopodobnie o wiele bardziej złożony niż zwykłe zniknięcie wpływu odległości geograficznej na lokalizację działalności gospodarczej w ogóle, a przemysłu ICT w szczególności. A konkretnie, konieczne jest lepsze zrozumienie implikacji rozpowszechnienia technologii teleinformatycznych dla lokalizacji działalności gospodarczej. W rzeczy samej, bardziej prawdopodobne jest to, że rozpowszechnienie ICT zmienia definicję odległości z ekonomicznego punktu widzenia, odchodząc od wymiaru niemal wyłącznie przestrzennego /infrastrukturalnego do zbioru czynników warunkujących, w tym m. in. komponentów niematerialnych, takich jak kapitał ludzki, zdolności innowacyjne, itd. patrz w szczególności Venables (2001). Powyższe rozważania wskazują na dwie istotne kwestie badawcze: czy nadal zachodzi aglomeracja działalności gospodarczej, a jeśli tak, to czy dynamika aglomeracji zmienia się i dlaczego. Niniejszy raport rzuca nowe światło na te kwestie Co determinuje atrakcyjność regionów dla lokalizacji działalności związanej z ICT? Rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych wkroczył obecnie w fazę, w której najważniejsze wynalazki technologiczne (mikroprocesory, oprogramowanie, Internet...) spowodowały coraz to nowe innowacje i zmiany technologiczne, charakteryzujące fazę zastosowania ICT patrz Perez (2002). W trakcie tej fazy, powszechne wykorzystanie ICT prawdopodobnie zapoczątkuje coraz liczniejsze i wzajemnie wzmacniające się zastosowania, z bezpośrednim przełożeniem na działalność gospodarczą, zarówno pod względem ogólnego wzrostu gospodarczego jak i efektywności gospodarczej (produktywności) patrz Varian et al. (2004). Z tego względu autorzy ci zapewniają, że innowacje związane z technologiami teleinformatycznymi zwykle rozpowszechniają się znacznie szybciej i umożliwiają tworzenie nowych aplikacji znacznie szybciej niż podczas poprzednich okresów intensywnych zmian technologicznych. Wprawdzie cechy te charakteryzowały również poprzednie rewolucje technologiczne, ale często uważa się, że w przypadku technologii informacyjno-komunikacyjnych są one nasilone i zwykle silnie wpływają na lokalizację działalności firm ICT. W szczególności, komponenty niematerialne takie jak rozpowszechnianie wiedzy i technologii, które towarzyszą stosowaniu ICT nie natrafiają na takie ograniczenia jak tradycyjne komponenty fizyczne, takie jak półprodukty i kapitał, i można przyjąć, że bezpośrednio wpływają na efektywność gospodarczą i mogą potencjalnie zmieniać czynniki determinujące lokalizację działalności gospodarczej. Zmiany technologiczne związane z ICT mogą obejmować zmiany w procesie produkcji i organizacji firmy. Dotyczą one zwykle relacji z konsumentami i dostawcami i zacierają tradycyjną organizację rynku, zarówno w przypadku półproduktów jak i produktów i usług końcowych. Przykładowo, Klier (1999) dostarcza danych potwierdzających fakt, że wprowadzenie metod produkcji na daną chwilę w amerykańskim przemyśle motoryzacyjnym zaowocowało aglomeracją dostawców-pośredników blisko ośrodków produkcji. Jednym z wyjaśnień podawanych w literaturze jest to, że wdrożenie metody produkcji na daną chwilę umożliwione przez rozpowszechnienie korzystania z ICT Analiza wykorzystania technologii jednakże bardziej prawdopodobne jest to, że rozpowszechnienie technologii informacyjnokomunikacyjnych zmienia definicję odległości z ekonomicznego punktu widzenia Komponenty niematerialne takie jak wiedza i rozpowszechnienie charakteryzujące stosowanie technologii informacyjnokomunikacyjnych nie natrafiają na takie same ograniczenia jak tradycyjne elementy fizyczne Z uwagi na szczególne cechy charakteryzujące przemysł technologii informacyjno-komunikacyjnych, istnieje duże prawdopodobieństwo, że zasoby niematerialne będą miały duży wpływ na czynniki determinujące lokalizację przedsiębiorstw w przemyśle ICT 13

14 spowodowało z kolei relatywny wzrost kosztów czasu. Ograniczenie kosztów czasu z kolei uzasadnia skupianie się producentów wzdłuż łańcucha produkcji. Przykładem kolejnej zmiany lokalizacji produkcji spowodowanej przez ICT jest powstanie centrów obsługi telefonicznej w krajach UE patrz np. Beekman et al. (2002), którzy analizując lokalizację centrów obsługi telefonicznej w Holandii doszli do wniosku, że między charakterystykami lokalnego rynku pracy (pod względem kompetencji) a zmianą technologiczną zachodzą interakcje, a z kolei one mają wpływ na lokalizację działalności gospodarczej. W przypadku przemysłu produkującego technologie teleinformatyczne, a konkretnie półprzewodniki, potrzeba indywidualnego dostosowania usług i zdolności funkcjonowania ponadgranicznych systemów produkcji w czasie rzeczywistym doprowadziła do przeniesienia znacznej części procesu produkcji do producentów mających niskie koszty, co z kolei doprowadziło do znacznych zmian w modelach biznesowych i koncentracji etapów produkcji o wysokiej wartości dodanej, zazwyczaj w krajach rozwiniętych patrz np. Sackett et al. (2005) i Hung et al. (2006). W szczególności, wiele działań usługowych ICT wymaga kapitału ludzkiego, a zatem na koszty produkcji wpływa w istotny sposób dostępność pracowników wykwalifikowanych, a nie konieczność podejmowania poważnych inwestycji (fizycznych). Przykłady te pokazują, że sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych charakteryzują szczególne cechy, które sprawiają, że lokalizacja przedsiębiorstw jest znaczącym tematem badawczym. W szczególności, dominacja wiedzy i innych zasobów niematerialnych nad łańcuchem wartości i produkcją towarów i usług ma istotne implikacje dla struktury kosztów produkcji i atrakcyjności regionalnej dla lokalizacji przedsiębiorstw ICT. W szczególności, wiele działań usługowych ICT wymaga kapitału ludzkiego, a zatem na koszty produkcji wpływa w istotny sposób dostępność pracowników wykwalifikowanych, a nie konieczność podejmowania poważnych inwestycji (fizycznych). Przykładowo, rozwój oprogramowania zapoczątkował rodzaj modelu biznesowego, który koncentruje się głównie na oferowaniu usług konsultingowych i oprogramowania dostosowanego do indywidualnych potrzeb klienta, wymaga głównie wysoko wykwalifikowanych pracowników i ma stosunkowo niskie koszty utracone. Z kolei to sprawia, że usługi ICT wymagają mniej kapitału fizycznego, i kapitał ludzki staje się głównym czynnikiem wyjaśniającym rozwój tego rodzaju działalności. Zwłaszcza ta ostatnia cecha sprawia, że rozwój działalności w obszarze ICT jest potencjalnie dobrym kandydatem do promowania rozwoju regionalnego. Ogólnie rzecz biorąc, różna intensywność kapitału ludzkiego i kapitału fizycznego między usługami ICT a działalnością produkcyjną może mieć istotne implikacje dla rozwoju regionalnego. Rzeczywiście, badania ekonomiczne dostarczyły danych empirycznych dotyczących faktu, że różnice w dostępie do kapitału (tzn. do finansowania inwestycji prywatnych) są uważane za istotny czynnik utrzymywania się różnic w poziomie rozwoju gospodarczego patrz w szczególności Guiso et al. (2004). Ze względu na to, że działania związane z usługami ICT zależą w dużym stopniu od dostępności wykwalifikowanych pracowników, można oczekiwać, że ograniczenia związane z dostępem do kapitału będą mieć mniejsze znaczenie dla tego rodzaju działalności niż w przypadku działalności wytwórczej o znacznie wyższej intensywności kapitału fizycznego. Takie poglądy skłaniają do badania zmiennych czynników atrakcyjności lokalizacji przemysłu technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), w szczególności działalności usługowej. Niniejszy raport podejmuje te kwestie Wpływ inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne ICT na wzrost regionalny i różnice produktywności Najnowsze dane szacunkowe dostarczone przez Centrum Wzrostu i Rozwoju Groningen (Groningen Growth and Development Centre (GGDC)) wskazują na to, że podczas gdy łączny udział zasobów ICT we wzroście całkowitego produktu gospodarki wynosił 0,55 punktów procentowych w latach w UE, to udział ten był niemal dwukrotnie wyższy w Stanach Zjednoczonych w tym samym okresie i wynosił 1,1 pkt. proc. Liczby te wyjaśniają również w dużej mierze różnice wzrostu między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską od 1995 roku. 14

15 Istnieje szereg powodów, by wierzyć, że rozpowszechnienie technologii informacyjnokomunikacyjnych będzie mieć różny wpływ na wzrost i produktywność w zależności od regionu. Wymienić można dwa główne czynniki. Pierwszy z nich reprezentują różnice specjalizacji przemysłowej i wychodzi on z założenia, że postęp techniczny ma miejsce głównie, jeśli nie wyłącznie, w zaawansowanych technologicznie sektorach gospodarki patrz Barrios i Burgelman (2007). Postęp technologiczny jest tu osadzony w rozpowszechnieniu ICT w działalności gospodarczej. Należy się zatem spodziewać, że im wyższy udział przemysłu produkującego technologie informacyjno-komunikacyjne w produkcie regionalnym, tym wyższy wpływ na wzrost gospodarczy poprzez podniesienie produktywności wieloczynnikowej 3. Drugi czynnik reprezentuje akumulacja kapitału ICT, a hipoteza brzmi, że nie wszystkie formy kapitału mają ten sam wpływ na wzrost gospodarczy. W szczególności, najnowsze badania empiryczne wzrostu gospodarczego koncentrują się na ważnym rozróżnieniu zasobów ICT i innych niż ICT patrz np. Jorgenson (1995). Zgodnie z hipotezą, sektory o największym udziale ICT w kapitale całkowitym powinny również odnotować największe zyski produktywności. Regiony dysponujące stosunkowo wysokim odsetkiem takiego przemysłu intensywnego w technologie informacyjno-komunikacyjne 4 powinny doświadczyć większego wpływu ekonomicznego rozpowszechnienia ICT. Z perspektywy badawczej, dowody roli odgrywanej przez rozpowszechnienie technologii informacyjno-komunikacyjnych we wzroście regionalnym są nadal niewystarczające, żeby nie powiedzieć nieistniejące. Główne wyjaśnienie takiego stanu rzeczy wiąże się z dostępnością danych. Kwestia ta była również do niedawna uważana za największą przeszkodę w badaniach międzynarodowych wpływu technologii informacyjno-komunikacyjnych na wzrost i produktywność. Niedawno szereg krajów rozpoczął gromadzenie danych na temat inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne (obejmujące ogólnie rzecz biorąc oprogramowanie, sprzęt komputerowy i sprzęt komunikacyjny) patrz Jorgenson (2005). W najnowszym programie badawczym prowadzonym w ramach VI Programu Ramowego Komisji Europejskiej EU KLEMS dostarczone zostały porównywalne dane na temat inwestycji w ICT i produktywności dla szeregu krajów 5. Niestety dane tego rodzaju nie są dostępne na szczeblu regionalnym UE. Ze względu na brak porównywalnych danych na szczeblu regionalnym dla UE, niniejsza analiza koncentruje się na studiach przypadków, a mianowicie hiszpańskich wspólnotach autonomicznych. Jak już wspomniano, w części 5 dostępne są rzetelne informacje na temat inwestycji regionalnych w technologie informacyjno-komunikacyjne w Hiszpanii, co sprawia, że jest to unikatowe studium przypadku na szczeblu europejskim do analizy wpływu rozpowszechnienia ICT na wzrost i konwergencję regionalną. To czyni również z niniejszego raportu pierwszy raport tego rodzaju przeprowadzony na szczeblu regionalnym. Analiza wykorzystania technologii Z perspektywy badawczej, dowody roli odgrywanej przez rozpowszechnienie ICT we wzroście regionalnym są nadal niewystarczające, żeby nie powiedzieć nieistniejące. Niniejsza analiza dostarcza nowych dowodów wpływu inwestycji w ICT na konwergencję regionalną poprzez badanie konkretnych przypadków w Hiszpanii 3 Produktywność wieloczynnikowa: mierzy zmiany w produkcie na jednostkę łącznych zasobów wejściowych. Wskaźniki produktywności wieloczynnikowej tworzone są dla przedsiębiorczości prywatnej, prywatnej działalności pozarolniczej i sektorów wytwórczych w gospodarce. 4 Przemysł intensywny w technologie informacyjno-komunikacyjne: sektory takie jak bankowość, telekomunikacja, hurt i detal, itd., które wykazują istotne inwestycje w ICT taksonomia w: Mas M., Quesada J. (2005 c) 5 Więcej informacji i danych patrz 15

16 2. Lokalizacja przemysłu ICT a specjalizacja regionalna w UE Sektory ICT, a w szczególności usług są silnie skoncentrowane w najbogatszych regionach UE. Wymiar regionalny jest najważniejszy w opisaniu niedawnych zmian w zatrudnieniu w unijnym sektorze ICT 2.1 Najważniejsze rezultaty ϝ ϝw niniejszej części pokazano, że sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), a w szczególności usług ICT, jest bardzo skoncentrowany pod względem przestrzennym. Sektory wysokotechnologiczne zwykle są bardziej skoncentrowane pod względem przestrzennym z uwagi na rolę rozpowszechniania wiedzy i technologii w kształtowaniu ich rozkładu przestrzennego. Fakt, że sektor ICT jest bardziej skoncentrowany pod względem przestrzennym niż inne sektory działalności nie jest zatem niespodzianką. Jednakże fakt, że usługi ICT są jeszcze bardziej skoncentrowane pod względem przestrzennym pozostaje w sprzeczności z powszechnym przekonaniem, zważywszy że usługi są zwykle bardziej rozproszone pod względem przestrzennym niż produkcja. Rezultat ten sugeruje, że gospodarki aglomeracji związanych z wiedzą mogą być szczególnie istotne w przypadku usług ICT. Konieczna jest jednak dalsza analiza związku przyczynowo-skutkowego celem weryfikacji tego założenia. Analiza ta została przeprowadzona w części 4. ϝϝzatrudnienie w sektorze technologii informacyjno-komunikacyjnych jest skoncentro- wane geograficznie wokół tzw. błękitnego banana Europy, tzn. obszaru ciągnącego się od południowej części Wielkiej Brytanii, krajów Beneluksu i Danii, poprzez francuski region Ile-de-France, zachodnie regiony Niemiec do północnej części Włoch. Sektor ICT odgrywa bardzo ważną rolę w specjalizacji najbogatszych regionów, które są zlokalizowane w zachodnich krajach UE (tzw. krajach UE-15). Rezultaty pokazują również, że pojawiające się klastry w UE-10 6 nadal nie dorównują poziomom specjalizacji UE-15. ϝϝwymiar regionalny jest najważniejszym aspektem w rozważaniach dotyczących nie- dawnych zmian w zatrudnieniu ICT. Dotyczy to w szczególności szybko rosnącego sektora usług informatycznych ICT: pojawiają się dodatkowe regiony, np. regiony szkockie i irlandzkie, region Madrytu, południowa Finlandia i zachodnie regiony Szwecji, a także niektóre regiony zlokalizowane w UE-10, np. Malta, Kozep-Magyarorszag (HU), Mazowieckie (PL) i Praga (CZ). 6 UE-10: w niniejszym raporcie oznacza to 10 państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. Są to następujące kraje: Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowenia i Słowacja. Kraje UE-15 to pozostałe 15 państwa członkowskich tworzących Unię do tego dnia. Razem kraje UE-10 i UE-15 tworzą UE-25. Dane na temat Rumunii i Bułgarii nie zostały udostępnione w okresie prowadzenia analizy. 16

17 2.2. Wzór lokalizacji sektora ICT w regionach UE Wzór lokalizacji: dane na poziomie krajowym Najpierw zostaną poddane analizie dane liczbowe dotyczące szczebla krajowego celem uzyskania ogólnego obrazu struktury sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych w UE-25. W szczególności, od rozszerzenia Unii w maju 2004 r. o kraje UE-10, nastąpił szereg interesujących zmian, o których warto pamiętać, celem zrozumienia charakterystyk regionalnych. Tabela 1 przedstawia pierwszy zarys struktury zatrudnienia w podsektorach ICT na szczeblu krajowym w latach 1995 i Ogólnie rzecz biorąc, znaczna część łącznego zatrudnienia w sektorze ICT generowana jest w UE-15, zważywszy że 88,3% zatrudnienia ogółem jest zlokalizowane w UE-15. Proporcja ta nieznacznie wzrosła w okresie Odsetek zatrudnienia w sektorze ICT w krajach UE-10 nieznacznie spadł w tym samym okresie z 12,6% w 1995 r. do 11,7% w 2004 r. Warto zaznaczyć dwie kwestie przy porównywaniu UE-15 i UE-10. Po pierwsze, spadek proporcji zatrudnienia w UE-10 jest odzwierciedleniem ogólnego spadku odsetka zatrudnienia w UE-10 z uwzględnieniem wszystkich sektorów gospodarki. Faktycznie, spadek zanotowany w UE-10 jest mniej odczuwalny w sektorze ICT niż w pozostałych sektorach gospodarki. Omawiany tu okres obejmuje czas intensywnej restrukturyzacji gospodarczej w UE-10, w którym to procesie sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych nie stanowił wyjątku, choć wydaje się, że sektor ten ucierpiał mniej niż pozostałe. Co ciekawe, w krajach UE-10 nastąpił wzrost odsetka zatrudnienia w podsektorach produkcji ICT, z wyjątkiem sektora instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych (NACE 33). Dotyczy to przede wszystkim krajów takich jak Węgry, w których odsetek zatrudnienia w podsektorach takich jak produkcja maszyn biurowych i komputerów wzrósł z 3,9% łącznego zatrudnienia w UE w 1995 roku do 9,4% w 2004 r. To samo można powiedzieć o krajach takich jak m.in. Czechy, Malta i Słowacja. W przypadku podsektorów usług ICT, zatrudnienie nadal w dużej mierze zlokalizowane jest w krajach UE-15, a w krajach takich jak Wielka Brytania, Holandia, Niemcy i Hiszpania, odsetek zatrudnienia w tych podsektorach nieznacznie wzrósł. Przede wszystkim, dane zestawione w tabeli 1 wskazują na to, że w unijnym przemyśle technologii informacyjno-komunikacyjnych nastąpił szereg istotnych zmian. W szczególności, spadek łącznego zatrudnienia nastąpił w sektorach produkcji ICT, a wzrost w podsektorach usług ICT. Zmiany te nie wystąpiły jednak we wszystkich krajach, w szczególności gdy poddane analizie zostaną kraje UE-15 i UE-10, gdyż między tymi dwoma grupami krajów pojawiają się istotne różnice. Jak wspomniano we wstępie, warto przeanalizować, czy zmiany te miały jakieś cechy charakterystyczne w regionach UE, biorąc pod uwagę charakter działalności ICT. 7 Szczegółowe informacje na temat źródeł danych i /lub wybranych metodologii zastosowanych w tej części patrz załącznik 2, informacja metodologiczna 2.1, załączona do niniejszego raportu. 17

18 30. Maszyny biurowe i komputery 32. Sprzęt radiowy, telewizyjny i komunikacyjny 33. Instrumenty medyczne, precyzyjne i optyczne 64. Poczta i telekomunikacja 72. Usługi informatyczne Sektor ICT ogółem Gospodarka ogółem Austria Belgia Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Niemcy Grecja Węgry Irlandia Włochy Łotwa Litwa Luksemburg Malta Holandia Polska Portugalia Słowacja Słowenia Hiszpania Szwecja Wlk. Brytania UE UE UE Tabela 1: Udział zatrudnienia w UE-25 w podsektorach ICT, Źródło: Baza danych UE KLEMS i obliczenia własne autorów 18