Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego. Poradnik dla animatorów sportu

Transkrypt

1 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego. Poradnik dla animatorów sportu

2 Jestem animatorem. Zarażam pozytywną energią!

3 Aleksandra Gołdys, Iwona Derlatka, Olga Ślifirska, Katarzyna Tadeusiak-Jeznach Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego. Poradnik dla animatorów sportu Publikacja opracowana w ramach Projektu "Czas wolny na sportowo - czyli przygotowanie grupy animatorów sportu do upowszechniania w środowisku wiejskim modelu aktywnego spędzania wolnego czasu realizowanego przez Krajowe Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe z dotacji Ministerstwa Sportu i realizacji zadania publicznego Upowszechnianie sportu w rodzinie oraz w różnych grupach społecznych i zawodowych. LUDOWE ZESPOŁY SPORTOWE Warszawa, 2012

4 Spis treści Spis treści 3 Wstęp 5 Słowniczek 7 1. Na czym polega wielość funkcji sportu powszechnego? 9 Zawodnicy pierwsi, wygrywanie drugie 12 Dostęp do sportu 15 Organizacje sportowe 15 Strategiczne braki 16 Wymiary sportu Aktywność ruchowa i rekreacyjna a zdrowie 22 Obszary zdrowia 22 Niebezpieczeństwa cywilizacji , 50+, 60+ i więcej lat 28 Czy Europejczycy ćwiczą? Co zrobić, by ludzie zaczęli ćwiczyć? 38 Diagnoza naszą siłą 39 Zarażanie sportem, czyli 25 sposobów na zachętę 42 Nowe zasady działania Jak założyć Klub Sportowy - prawo i praktyka Impreza rekreacyjna i sportowa od A do Z 56 Impreza sportowa 57 4 aspekty, o których należy pamiętać organizując imprezę sportową 60 Festyn rekreacyjny 64 Impreza turystyczna 67 Turystyka kwalifikowana Pomysły na ciekawe zajęcia ruchowe dla różnych grup 75 Inspiracje i dodatkowe materiały dydaktyczne 88 Zakończenie od autorek 90 O autorkach 91

5

6 Wstęp Publikacja, którą przedstawiamy, to połączenie inspiracji i praktycznych wskazówek wynikłych z doświadczenia działaczy Ludowych Zespołów Sportowych i praktyków działań społecznych i sportowych. Publikacja powstała po to, by pokazać, że sport, jako aktywność społeczna, musi być dostępny dla wszystkich, dostosowany do potrzeb różnych grup (wiekowych, sprawnościowych) i atrakcyjny (również cenowo). Z publikacji można dowiedzieć się, z jakimi innymi dziedzinami życia społecznego sport jest połączony i od czego zależy jego dobre, lokalne funkcjonowanie. Chcemy, by wszyscy Ci, którzy zajmują się sportem i rekreacją na co dzień, zdali sobie sprawę, że to co robią, wpływa na szanse rozwojowe całej społeczności, że sport nie jest peryferyjną działalnością dla niektórych, a dobrem i inwestycją w przyszłość dla wszystkich. Publikacja Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego jest po to, by pokazać sport w kontekście i połączeniu z innymi działaniami społecznymi. Ma pomóc w szukaniu mocnych argumentów na rzecz dbania o pozycję sportu, jego finansowania, pozyskiwania partnerów. Publikacja jest adresowana do: organizacji sportowych i wszystkich ludzi, którzy z nimi współpracują, trenerów i animatorów sportu, osób zarządzających infrastrukturą sportową, urzędników i samorządowców, którzy zajmują się lub chcieliby zajmować się sportem, wszystkich ludzi zainteresowanych rekreacją i zdrowym stylem życia. Znajdziemy tu: najnowsze dostępne wyniki badań dotyczących sportu, fragmenty ekspertyz dotyczących wpływu sportu na zdrowie i jakość życia, przykłady dobrych praktyk z Polski i zagranicy, pomysły na konkretne działania (zajęcia i imprezy sportowe) oraz sposob ich organizowania. Publikacja składa się z 6 rozdziałów. W każdym z nich znajdują się oznaczenia interesujących, ważnych i praktycznych części materiału. 5 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

7 Poniżej zostały przedstawione ikony wspomagające wyszukiwanie informacji: UWAGA! Ważne. Zapamiętaj! ZASTOSUJ. Praktyczne wskazówki jak pracować. DOCZYTAJ. Zobacz więcej we wskazanych innych źródłach i w Internecie. NOWY POMYSŁ. Dobre, sprawdzone praktyki do powtórzenia. CIEKAWOSTKA. Coś dla poszerzenia horyzontów. CYTAT. Inspiracja. WYKRES. Odrobina danych statystycznych. Życzymy ciekawej lektury i sukcesów w lokalnej animacji sportu! 6

8 Słowniczek Aktywność fizyczna Animacja/Animator Ewaluacja Rekreacja/ Rekreacyjna aktywność ruchowa To wszelka aktywność ruchowa o znaczeniu utylitarnym (chód, bieg, praca fizyczna) w związku z wykonywaniem czynności zawodowych, domowych lub rekreacyjnych jak np.: spacery, zabawy ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne, sporty, turystyka, taniec, praca na działce lub jako autoekspresja wyrażana ruchem. (Kozdroń, 1999 r.) W słownikowym znaczeniu animacja to ożywienie (od łac. anima), zachęcanie, skłanianie do działania. Tym samym animator to ten, kto zachęca, skłania innych do działania. W piękny sposób charakteryzują role animatora członkowie Stowarzyszenia Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL: Animator to iskra społeczna, która zapala do aktywności kolejne osoby. To osoba, która mobilizuje, angażuje, inspiruje, zachęca ludzi do działania, a także ich edukuje. Co bardzo ważne jest praktykiem. Dostrzega potencjały lokalnych środowisk, inicjuje powstawanie różnych grup społecznych, łączy je, stara się je aktywizować. Wspiera też osoby indywidualne liderów, społeczników, inicjatorów lokalnych, którzy później przejmują część zadań od animatora. Animator nie narzuca konkretnych działań, ale poznaje potrzeby, zachęca do działania, integruje grupę, pracuje z nią oddolnie. (ze strony Ewaluacja to obiektywna ocena projektu, programu lub polityki na wszystkich jego etapach, tj. planowania, realizacji i mierzenia rezultatów. Powinna ona dostarczyć rzetelnych i przydatnych informacji pozwalając wykorzystać zdobytą w ten sposób wiedzę w procesie decyzyjnym. Często dotyczy ona procesu określenia wartości lub ważności działania, polityki lub programu. (źródło: Portal Funduszy Europejskich: Zawiera w sobie: - usportowioną rekreacyjną aktywność ruchową, - użytkową rekreacyjną aktywność ruchową (zainteresowania hobbystyczne: wędkowanie, grzybobranie, prace na działce), - komunikacyjną aktywność ruchową (przemieszczanie się pieszo lub na rowerze), - relaksacyjną aktywność sportową (ruch dla przyjemności tj. gry rekreacyjne, spacery, hatha-joga itp.). (źródło: J. Mogiła-Lisowska Rekreacja, aktywność ruchowa dorosłych Polaków - uwarunkowania i styl uczestnictwa ) 7 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

9 Sport Sport powszechny/ Sport dla wszystkich Sprawność fizyczna/ kondycja fizyczna Styl życia Wolontariusz Sportem są wszelkie formy aktywności fizycznej, które, przez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane, wpływają na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na wszelkich poziomach. (źródło: Ustawa o sporcie z dnia 25 czerwca 2010 r., Dz.U. Nr 127, poz. 857) Sport powszechny to każda aktywność ruchowa, do której włączać należy przedstawicieli wszystkich grup społecznych, niezależnie od wieku i stopnia sprawności. Jego celem nie jest dążenie do profesjonalizacji, ale sama przyjemność wypływająca z ruchu, z przebywania z innymi oraz potrzeba troski o własne zdrowie i dobre samopoczucie. (źródło: raport z badania jakościowego i ilościowego, dotyczącego potencjału rozwoju programów miękkich na infrastrukturze sportowej powstałej w ramach programu Moje Boisko Orlik 2012 ) Składają się na nią: 1) wytrzymałość krążeniowo oddechowa, 2) siła mięśni i ich wytrzymałość, 3) koordynacja wyrażona gibkością, zwinnością, szybkością i równowagą, zazwyczaj rozpatrywana w 3 wymiarach: - zdolności motoryczne co człowiek może wykonać, - umiejętności ruchowe co człowiek umie wykonać, - motywacje i chęci co człowiek chce wykonać. (źródło: J. Mogiła-Lisowska Rekreacja, aktywność ruchowa dorosłych Polaków - uwarunkowania i styl uczestnictwa ) Sposób życia człowieka: jego zachowania, postawy, działania i ogólna filozofia życiowa. Styl życia jest czynnikiem, który w największym stopniu wpływana zdrowie człowieka. Styl życia sprzyjający zdrowiu określa się jako prozdrowotny styl życia. (źródło: wykład Prof. dr hab. med. Barbary Woynarowskiej, UW) Wolontariuszem jest osoba fizyczna, która ochotniczo (dobrowolnie) i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie angażując się w pracę na rzecz m.in. organizacji pozarządowych, organizacji kościelnych czy administracji publicznej. (źródło: Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r.) 8

10 1. Na czym polega wielość funkcji sportu powszechnego? Polityka samorządu Tradycja Okolica / Przyroda Sport Infrastruktura Sytuacja klubów Nawyki mieszkańców W naszej publikacji nie zajmujemy się sportem wyczynowym. Nie dociekamy, jak wytrenować mistrzów świata. Kiedy piszemy sport, mamy na myśli powszechną, różnorodną aktywność fizyczną, rekreację i jak najbardziej powszechny do niej dostęp. Według badań Projektu Społecznego 2012 zadbanie o sport powszechny ma znaczenie nie tylko dla zdrowia, ale również dla lokalnej współpracy, rozwijania obywatelskiego zaangażowania (we wszystkie sprawy lokalne, nie tylko sportowe), wzmocnienia działań organizacji pozarządowych, pielęgnowania więzi między ludźmi. 9 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

11 Na czym polega wielość funkcji sportu powszechnego? Projekt Społeczny 2012 jest inicjatywą socjologów z Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki grantowi z CEE Trust realizuje działania dotyczące sportu powszechnego, wolontariatu oraz wizerunku Polski, wypracowuje narzędzia, które mogą stosować organizacje i samorządy oraz prowadzi badania. Więcej informacji o tej inicjatywie znajduje się na stronie co-robimy/wiedza/spoleczny-potencjal-sportu/raport-o-kapitale-sportowym/ Chcemy pokazać, że dbanie o przyszłość i rozwój sportu wymaga dbałości o kilka kwestii: szeroką bazę społeczną sportu, czyli doprowadzenie do sytuacji, w której jak największa ilość osób (z różnych grup wiekowych, społecznych, o różnym poziomie sprawności) będzie miała kontakt ze sportem. Kontakt ten powinien być dopasowany do indywidualnych możliwości - jedni mogą chcieć ostro ćwiczyć codziennie, inni mogą woleć spokojny ruch dwa razy w tygodniu. Ważne, by sport był społecznie dostępny, bo do tej pory często zdarzało się, że był zarezerwowany tylko dla pewnych grup (chłopców lub mężczyzn, ludzi młodych, sprawnych lub bogatych), uczestniczenie wielu grup w decydowaniu o sporcie (nie tylko działaczy i urzędników, ale także mieszkańców, rodziców, młodzieży) oraz przejrzystość działania organizacji sportowych, bo wciąż decyzje dotyczące sportu bardzo często zapadają w wąskim gronie, bez konsultacji z mieszkańcami a rozliczenia i raporty z otrzymywanych dotacji na sportowe działania są trudno dostępne, otwarcie na opinię i głos zwykłych ludzi w kwestii sportu - organizacje sportowe mogłyby częściej zasięgać opinii swoich członków oraz ich rodzin, używać prostych metod do badania opinii okolicznych mieszkańców (może chcieliby mieć okazję spróbować jakiejś nowej, nieznanej im dyscypliny, może seniorzy woleliby inną porę gimnastyki). Warto zadbać o włączenie chętnych do tworzenia planów organizacji, czy szukania partnerów, udostępniać sprawozdania z działań. Organizacja transparentna otwarta na udział zainteresowanych mieszkańców cieszy się popularnością i może liczyć na wsparcie, rzetelną diagnozę i strategiczne planowanie działań krajowych i lokalnych w obszarze sportu, bo wtedy można osiągać społecznie potrzebne cele racjonalnymi kosztami, a nie ryzykować wielkie wydatki dla nieważnych spraw, wzmocnienie organizacji zajmujących się sportem, bo często potrzebują wsparcia w obszarze zarządzania, pozyskiwania sprzymierzeńców i środków, przyciągania uczestników, nowych form działania. 10

12 Rozdział 1 Gdzie w tych wyzwaniach znajduje się animator sportu? Jakie są jego zadania? Najważniejszym celem animatora sportu wydaje się być zwiększenie udziału w aktywności fizycznej osób nieaktywnych, tak, aby sport (rozumiany jako regularna aktywność fizyczna) stał się ważnym, codziennym elementem życia, a nie sezonowym, czy okazjonalnym wydarzeniem. Tylko wtedy, gdy ćwiczymy regularnie, sport ma znaczenie dla naszego stanu zdrowia i psychiki. Wtedy też ma moc wpływania na zachowania naszych najbliższych, bo największe znaczenie dla bycia aktywnym fizycznie ma wpływ rodziny i najbliższych przyjaciół. Znakomita większość wysportowanych ludzi pochodzi z wysportowanych rodzin, gdzie sport był równie naturalnym i trwałym nawykiem, jak poranne mycie zębów. Jak trafili do sportu? W jego rodzinie narciarskie tradycje były przekazywane z pokolenia na pokolenie, dlatego nie dziwi, że zainteresował się on właśnie tą dyscypliną sportu. Miłość do sportu Adam Małysz wyssał niejako z mlekiem matki, ponieważ już jego pradziadek miał własną skocznię, ojciec natomiast przez długie lata był kierowcą w Klubie Sportowym Wisła. Jednak największe zasługi w przygotowaniach młodego Adasia do sięgnięcia po Kryształową Kulę, najważniejszego trofeum dla skoczków narciarskich, miał wuj, Jan Szturc. Miałem siedem lat, kiedy trafiłem do siłowni. Już szesnaście lat podnoszę ciężary. Nie od razu wiedziałem, że będę to robił wyczynowo. Na szczęście zawsze bardzo dobrze się uczyłem, więc była alternatywa sport albo nauka. Kiedy zacząłem pracować z Irkiem Chełmowskim i pojawił się pierwszy sukces na arenie międzynarodowej, na mistrzostwach Europy do 17 lat, pomyślałem, że to chyba właściwa droga. Oddałem mu się całkowicie jako zawodnik. Powiedziałem, żeby robił ze mną, co uważa za słuszne. Uczyłem się jednak dalej. Może dlatego tak mi idzie, bo zawsze chciałem być dobry? Nie było tak, że coś w szkole pasowało mi szczególnie. Szedłem na pracę klasową czy lekcje przygotowany, a nie po to, by siedzieć i ściągać. Lubię wiedzieć. opowiada Adrian Zieliński, sztangista, wielokrotny mistrz w podnoszeniu ciężarów w kategorii do 85 kg., zdobywca złotego medalu na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Londynie. (źródło: Przegląd Sportowy, ) 11 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

13 Zawodnicy pierwsi, wygrywanie drugie - wzory amerykańskie Młodziutki Kaszub z Babiego Dołu Andrzej Wroński (rodzice byli pracownikami lasów państwowych) mając lat 11 ogląda telewizyjną transmisję z Montrealu (1976) kiedy Kazimierz Lipień zdobywa pierwszy dla Polski złoty medal w zapasach. Jego ojciec Jan szuka dla synów (Ryszard, Wiesław, Andrzej, Janusz) kontaktu ze sportem. Rozumie jego znaczenie w prawidłowym rozwoju młodych chłopców. Wyboru wielkiego nie ma. Zabiera więc Wieśka i Andrzeja do ciężarowego samochodu i zawozi do Żukowa, gdzie w miejscowym LZS są tylko dwie sekcje: piłkarska i zapaśnicza. Andrzej mierzy 140 cm. (dopiero w następnych latach rósł miesięcznie po centymetrze, aż do 192 cm.). Piłkarzem więc zostać nie może, pozostają mu zapasy. Niewysoki i raczej pękaty do 14 roku życia, przyszły mistrz olimpijski rozpoczyna sportową karierę. (źródło: Polski Komitet Olimpijski, Zawodnicy pierwsi, wygrywanie drugie - wzory amerykańskie Według Rainera Martensa (autora amerykańskiego podręcznika dla trenerów Jak być skutecznym trenerem ): sportowe programy szkoleniowe są po to, by wspomagać fizyczny, psychiczny i społeczny rozwój młodych ludzi i każdy trener powinien przyjąć ten rozwój jako swój priorytet. Bywa jednak, że społeczeństwo zdaje się przywiązywać większą wagę do wygrywania niż rozwoju, bo przecież w tak wyrazisty sposób nagradza zwycięzców. Autor wypowiada się o filozofii szkolenia i wyznaczaniu celów. Najważniejsze cele, jakie zwykle wymieniają klubowi trenerzy, należą do jednej z 3 kategorii: 1) mieć zwycięski zespół, medalistę, wychować olimpijczyka, 2) nauczyć młodych ludzi czerpać radość ze sportu, 3) pomóc młodym ludziom rozwijać się: fizycznie: poprzez doskonalenie sprawności, nabywanie dobrych nawyków prozdrowotnych, unikanie kontuzji i opanowanie umiejętności sportowych, psychicznie: poprzez uczenie się samokontroli nad emocjami oraz poczucia własnej wartości, społecznie: poprzez rozwijanie umiejętności współpracy w kontekście rywalizacji oraz etycznych standardów zachowania. 12

14 Rozdział 1 W naszej publikacji odnosimy się do realiów polskich i mówimy o pewnym nadrabianiu zaległości, dlatego też proponujemy usunąć w 2 ostatnich kategoriach przymiotnik młody i pochylić się nad celem 2 oraz 3 w odniesieniu do wszystkich grup wiekowych. Sport powszechny i sport wyczynowy różnią się od siebie podejściem do roli, jaką pełni walka sportowa. Rycina poniżej wskazuje, że na jednym krańcu znajdują się programy rekreacyjne realizowane w ramach sportu powszechnego a na przeciwległym sportu wyczynowego. Rekreacja Nacisk na Sport wyczynowy radość, uczenie się, uczestnictwo powszechne wygrywanie, sprawność działania, uczestnictwo najlepszych W rekreacji najważniejszym celem krótkoterminowym jest dobra zabawa i uczenie się gry, a wygrywanie jest celem drugorzędnym. Głównymi zaś celami sportu wyczynowego są wygrywanie i skuteczność działania, a dobra zabawa znajduje się na drugim planie. Autor podręcznika: Jak być skutecznym trenerem podkreśla: Oba programy są wartościowe i cenne dopóty dopóki priorytetowym celem długofalowym jest wspomaganie rozwoju zawodników. W tym miejscu dotykamy jednego z największych problemów społecznych związanych ze sportem: trenerzy, działacze sportowi, rodzice i kibice mogą kłaść większy nacisk na krótkoterminowy cel w postaci wygrywania niż na długoterminowy rozwoju. Mottem Amerykańskiego Programu Edukacji Sportowej jest Zawodnicy pierwsi, wygrywanie drugie. Filozofia oparta na tym haśle legła u podstaw Karty Praw Młodych Sportowców. 13 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

15 Zawodnicy pierwsi, wygrywanie drugie - wzory amerykańskie KARTA PRAW MŁODYCH SPORTOWCÓW ZAWODNICY PIERWSI, WYGRYWANIE DRUGIE Jak pisze Rainer Martens: łatwo to powiedzieć, lecz niełatwo zrealizować w praktyce. Współcześnie wiele organizacji sportowych jest zarządzanych przez ludzi, którzy wymagają realizacji odwrotnej zasady najważniejsze są zwycięstwa, zawodnicy są na drugim miejscu. A przecież w ostatecznym rozrachunku liczy się nie to, ile meczów wygrałeś, ale ilu ludziom pomogłeś wygrać w życiu. 14

16 Rozdział 1 Rywalizacja i dążenie do wygrywania są ważne. Obecnie często słyszymy o wyobcowanej młodzieży, jej braku zaangażowania w działalność społeczną oraz braku woli, by się doskonalić. Smutne to, że wielu młodych ludzi nie znajduje form aktywności wartych zaangażowania w swoich domach, szkołach. Często jednak młodych ludzi wciąga sport i w nim odnajdują warte podjęcia wyzwanie. Dlaczego? Wierzę, że pociąga ich rywalizacja porównywanie własnych zdolności i wysiłku, dążenie do wygrywania oraz satysfakcja z osiąganej sprawności. Dostęp do sportu Współczesny sport (i to nie tylko wyczynowy) staje się coraz bardziej biznesem. Próg wejścia do niego jest bardzo wysoki, bo niestety przywilej uprawiania sportu coraz więcej kosztuje. Niektóre dyscypliny wymagają znacznych nakładów, inne obiektów, specjalistycznego sprzętu. Bez wsparcia klubów, mało kogo stać, by trenować a często większość kosztów ponoszą rodziny zawodników. Sport powszechny też potrzebuje nakładów, ale powinny być one rozłożone w równomierny sposób pomiędzy chętnych, klub i samorząd. Za przyjemność pogrania na fajnym, lokalnym boisku można się zrzucić po 4 złote, ale nie po 40. Miesięczna opłata za treningi w klubie powinna być możliwa do udźwignięcia nawet przez mniej zamożnych. Tymczasem, obecnie, sport staje się niestety domeną ludzi bogatych ich stać na wysokie opłaty, drogi sprzęt, trenera. W takim wydaniu sport bywa często zajęciem mocno indywidualnym (nie zawsze), brakuje w nim elementu wspólnoty, bo przecież trudniej skrzyknąć drużynę, by pograć wspólnie w siatkówkę niż samemu pokonywać kilometry na sztucznej bieżni. Wraz ze słabnącą popularnością podwórek (i ich ogromnego znaczenia dla dziecięcych zachowań rekreacyjnych) wspólnotowa rola sportu nie ma się gdzie realizować również wśród młodych. Sport staje się bardziej czynnością, zadaniem, niż przyjemnym elementem życia towarzyskiego. Organizacje sportowe Taki towarzyski, wspólnotowy sport trzeba zorganizować, a niestety stworzone w tym celu organizacje sportowe borykają się dziś w Polsce z bardzo poważnymi problemami. Mimo że takich organizacji działających non profit jest bardzo dużo (około organizacji w Polsce, 36% wszystkich organizacji pozarządowych 1 ), są jednymi z najbiedniejszych średni roczny 15 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

17 Dostęp do sportu / Organizacje sportowe / Strategiczne braki budżet wynosi 17 tysięcy złotych i jest o 7 tysięcy mniejszy niż średnia w innych branżach trzeciego sektora, czyli sektora organizacji pozarządowych. Poza tym, choć mają bardzo dużo członków (średnio powyżej 40) i biją tym inne organizacje na głowę, dużo rzadziej mają płatnych pracowników oraz wolontariuszy, którzy nie są ich własnymi członkami. Kluby sportowe, przywiązane do finansowania ze środków samorządowych i rzadziej współpracujące z innymi organizacjami, wydają się czasem zamknięte i niewystarczająco szybko uczące się np. pozyskiwania pieniędzy z innych źródeł, korzystania z nowych mediów, zasad promocji, czy metod naboru członków. Tymczasem, to dobra sytuacja finansowa i ciekawa oferta organizacji sportowych mogłyby najlepiej wpłynąć na odwrócenie trendu komercjalizacji i indywidualizacji sportu. Przyjazny, lokalny klub sportowy, który ma ofertę zajęć dla dziewczyn, seniorów, niepełnosprawnych, szuka nowych, niewymagających drogiego sprzętu, wspólnotowych dyscyplin, angażuje do pomocy rodziców i dziadków, współpracuje z innymi lokalnymi organizacjami (z którymi wspólnie stara się o środki) to recepta na prawdziwy sport dla wszystkich. W małych, lokalnych klubach powinny znaleźć się pieniądze nie tylko na pensje dla trenerów i animatorów, lecz także na szkolenia i wyjazdy. Strategiczne braki Nawyki mieszkańców, infrastruktura sportowa, sposoby zarządzania pieniędzmi na sport oraz kondycja klubów sportowych to wszystko jest elementem większego obrazu, wskazującego, że lokalna sfera sportu jest jak system naczyń połączonych. Trudno oczekiwać, że sporadyczne i punktowe działania wystarczą, by znaczącą poprawić sytuację. Tymczasem polski sport powszechny i wszystko to, co o nim decyduje, nie jest poddawany żadnemu strategicznemu namysłowi. Lokalnie sportem zarządza się trochę bezrefleksyjnie. Większość środków zjadają obiekty, a na prowadzenie polityki sportowej i wspieranie codziennych działań klubów pieniędzy wydaje się nie starczać. 1 badanie Stowarzyszenia Klon/Jawor Polskie organizacje pozarządowe. Najważniejsze pytania. Podstawowe fakty. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa

18 Rozdział 1 Lokowanie funduszy przeznaczonych na sport, rekreację i zdrowy tryb życia Programy promowania aktywności sportowej Promocja sportu i zdrowego stylu życia Nagrody dla uczestników turniejów Organizacja stałych zajęć dla różnych grup Wynagrodzenie dla pracowników Organizacja imprez sportowych Utrzymanie Orlika Zakup wyposażenia sportowego Rozwój infrastruktury Utrzymanie infrastruktury 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania techniką CATI na próbie przedstawicieli JST (n=125) Rzadko kiedy tworzy się dokumenty strategiczne, w których wyznaczone są cele, jakie chce się w sporcie osiągać i opisuje sposoby, którymi się będzie to robić. Instytucje odpowiedzialne za sport nie poszukują rozwiązań, które trwale mogłyby poprawić ich sytuację. Ciężka jest ich codzienność, więc horyzont planów jest ciągle zawężany. Wymiary sportu W naszej publikacji proponujemy pewną rewolucję w sposobie myślenia o sporcie: niech nie będzie on izolowaną sferą życia, a składnikiem, który możemy wykorzystywać tam, gdzie tylko potrzebujemy: starajmy się twórczo łączyć sport z innymi obszarami życia, wykorzystajmy wydatki na sport, jako drogę do rozwoju społeczności, rozwoju charakteru młodych ludzi, ich zdrowia, a nie traktujmy tych wydatków jak konkurencję względem innych wydatków, 17 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

19 Strategiczne braki / Wymiary sportu dzielmy się korzyściami, jakie generuje sport, nie ograniczajmy tych korzyści tylko do wąskich grup, dostrzeżmy wielką rolę sportu w formowaniu postaw ludzi i społeczności sport to jedna z najlepszych metod resocjalizacji, kształtowania osobowości, zwalczania złych nawyków. Likwidacja klubu bądź zajęć sportowych w szkole to nie jest oszczędność, ale raczej droga do wychowania nowego pokolenia znacznie słabszego, zarówno fizycznie jak i osobowościowo. Edukacja Zdrowie Bezpieczeństwo Sport Włączenie społeczne Gospodarka III Sektor Turystyka Promocja Sport i edukacja Obecnie w polskim systemie edukacji skupionym na teorii i testach brakuje zajęć, które sprawiają, że ludzie są lepiej przygotowani do życia, sprawniejsi, samosterowni, zdyscyplinowani i bardziej efektywni w podejmowanych działaniach. Sport jest zatem idealnym składnikiem kreowania polityki edukacyjnej (i na poziomie centralnym i lokalnym). 18

20 Rozdział 1 Przede wszystkim sport uczy ludzi przez doświadczenie (takie uczenie jest najtrwalsze!) pokazuje, czym jest praca grupowa, pozwala testować budowanie koalicji, uczy tworzyć strategię, buduje zaufanie i te wszystkie kompetencje, które czynią nas społecznie sprawnymi. Dodatkowo, włączenie sportu w edukację dzieci i młodzieży pozwala wyrobić w nich bezcenne cechy charakteru: wytrwałość, nastawienie na wysiłek, dążenie do efektów, lepsze zarządzanie czasem, samodyscyplinę. Sport działa również prewencyjnie zagospodarowuje energię, która, niespożytkowana, często prowadzi ludzi do wybrania dróg na skróty: narkotyków, nadużywania alkoholu oraz innych ryzykownych zachowań. To niby powszechna wiedza, ale wciąż mało jest rodziców, którzy dbając, by odpowiednio wcześnie pobudzić sportową pasję swych dzieci, traktują regularne zajęcia sportowe priorytetowo. Wciąż mało jest szkół, które doceniają zajęcia wychowania fizycznego oraz samorządów, które chętnie współfinansują kluby organizujące takie zajęcia. Warto działać lokalnie na rzecz zawiązania i rozwoju koalicji, która dbałaby o połączenie działań szkoły, instytucji lokalnych (biblioteki, przychodni), organizacji pozarządowych pracujących z młodzieżą i klubu sportowego na rzecz powszechnego dostępu młodych do sportu. Każda ze współpracujących instytucji powinna angażować swoje zasoby tak, by maksymalnie pomóc innym, a jednocześnie, by samemu na tej współpracy skorzystać. Główny cel takiej współpracy powinien być przedmiotem lokalnego namysłu. Może to być: stworzenie całorocznych zajęć dla różnych grup młodych, seria imprez sportowych propagujących nowe i tanie dyscypliny sportowe, wypracowanie sposobu na finansowanie grup młodzików i młodziczek, wciągnięcie rodziców do organizowania imprez sportowych dla dzieci i młodzieży. W sporcie mamy do czynienia ze zjawiskiem samowykluczenia. Ludzie z różnych powodów uznają, że sport nie jest dla nich. Starsi uważają, że może być dla nich niebezpieczny, młodsi boją się kompromitacji czy wstydu, dziewczynki nie czują frajdy z rzucania piłką lekarską czy pocenia się w długodystansowych biegach, dla osób niepełnosprawnych nikt nie projektuje zajęć dbając o ich możliwości (np. dojazdu, wejścia do sali). Obawy i lęki poszczególnych grup są potęgowane przez brak dostępnej, atrakcyjnej i różnorodnej oferty sportowej. 19 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

21 Wymiary sportu Może warto wprowadzić zajęcia sportowe w przedszkolu? Proponujemy zaprosić do współpracy rodziców, zapytać, jakie mają pomysły i oczekiwania. Warto zaprosić również przedstawicieli gminy sprawdzić, czy takie zajęcia nie wpisują się w jakąś lokalną strategię rozwoju, czy jest szansa na pozyskanie na nie dofinansowania. Można również zasięgnąć opinii ekspertów nauczycieli wychowania fizycznego, zobaczyć, jakie pomysły mają oni. Innym pretekstem do wykorzystania sportu może być np. dość powszechny problem ze skrzywieniami kręgosłupa u dzieci. Warto zawiązać koalicję na rzecz przeciwdziałania temu zjawisku: zaprosić fizjoterapeutę i ortopedę do lokalnej biblioteki, gdzie można zorganizować spotkanie z rodzicami, nauczycielami i przedstawicielami samorządu, tak, by wspólnie poszukać planu działań sposobu organizowania ciekawych i regularnych zajęć, które będą dobrze wpływać na młode kręgosłupy. Sport, promocja i turystyka Identyczny schemat działań zaczynający się od lokalnego namysłu, zapraszania do działań różnych aktorów, budowania koalicji - dotyczy sportu i turystyki. W zmieniającym się świecie turystyka przechodzi przeobrażenia i pokazuje zupełnie nowe możliwości rozwoju. W opracowaniach z zakresu turystyki podkreśla się, że dawne trzy S (Sun, Sand, Sea czyli Słońce, Piasek, Morze) zastępowane są przez trzy E (Education, Excitement, Entertainment - Edukacja, Ekscytacja, Rozrywka). Tworzenie oferty sportowej jest najlepszą drogą do wpisania się w to nowoczesne podejście i, co ważne, nie dotyczy już tylko oczywistych nadmorskich czy górskich miejscowości, a może być stosowane wszędzie, gdzie jest szansa na przyciągnięcie turystów. Bez względu na ich główną motywację (np. biznesowe szkolenie, festiwal muzyki, okoliczne piękne jezioro), skierowanie do nich ciekawej oferty sportowej może być mocnym wsparciem w budowaniu turystycznej atrakcyjności rejonu. I tutaj znów dobrze jest skrzyknąć właścicieli ośrodków, hoteli czy gospodarstw agroturystycznych, osoby zarządzające lokalną infrastrukturą sportową, działaczy klubów sportowych i organizacji pozarządowych zajmujących się regionem i wspólnie wymyślić, jakie sporty i zajęcia rekreacyjne byłyby lokalnie najbardziej pożądane. Nie zawsze musi się to wiązać z wielkimi inwestycjami atrakcyjna ścieżka rowerowa, dobra wypożyczalnia łódek i kajaków, wakacyjna oferta aerobiku, czy tai-chi na lokalnych łąkach może spełnić oczekiwania różnych grup odbiorców. Wystarczy dobrze się zastanowić, kto nas najczęściej odwiedza: czy są to seniorzy, których łatwiej namówić na relaksującą grę w bule, czy grupy młodych, dla których warto zorganizować turniej siatkówki plażowej. Wszystko zależy od naszych lokalnych 20

22 Rozdział 1 zasobów: plaży nad jeziorem, stadniny koni, czy pięknych lasów, a także lokalnych tradycji (np. w rzucie oszczepem). Ludzie chętnie spróbowaliby nowych dyscyplin, na które w codziennych warunkach nie mają czasu: strzelectwo, badminton, kolarstwo przełajowe mogą przerodzić się w czyjąś pasję. Jeśli w naszej gminie jest ośrodek sportu, warto stworzyć w nim specjalną ofertę na wakacje - wśród trenerów pracujących w ośrodku mogą być spece od ciekawych dyscyplin, którzy chętnie nauczą innych mieszkańców naszej miejscowości tych dyscyplin. Jeśli nie mamy ośrodka, możemy rozpocząć współpracę ze szkołą lub lokalnym Orlikiem. Bezcenne może też okazać się wsparcie i współpraca z innym klubem sportowym z okolicy. Oprócz wkomponowywania sportu w ofertę turystyczną, można poprzez sport również promować miejscowość, miasto a nawet cały region. Jeśli lokalnie są jakieś tradycje związane z konkretną dyscypliną, utytułowanym sportowcem, czy znanym (nawet w przeszłości) klubem warto popracować nad zbudowaniem promocji wokół tych atutów. Często to z małych miejscowości pochodzą gwiazdy sportu, więc warto zadbać, by przyjezdni mogli poznać historię ich drogi do sukcesu oraz spróbować swoich sił w uprawianej przez nich dyscyplinie sportu. Miłe sportowe wspomnienia to również znakomity sposób na budowanie swojej turystycznej czy sportowej marki. Jeśli przyjezdny rozegra u nas pełen emocji turniej siatkarski, spróbuje po raz pierwszy treningu bokserskiego, zrobi pierwsze 10 km. w nordicwalking, będzie mógł kupić kopię historycznej koszulki legendy sportu z minionych lat, to na pewno nigdy wizyty nie zapomni. Takie działania powinny być wspierane przez samorządy. Warto również zadbać, by na oficjalnej stronie internetowej gminy/miasta/wsibyły zamieszczane aktualne informacje o odbywających się i planowanych wydarzeniach sportowych. Projektując działania w obszarze sportu warto szukać sprzymierzeńców również tam, gdzie dotąd wydawało nam się to niemożliwe. W ten sposób nie tylko więcej uda nam się zrobić, ale też szersze będzie nasze oddziaływanie. Nawiązując współpracę, zawsze myślmy o tym, jakie korzyści ze współpracy z nami mają inni. Nikt nie przyłączy się do nas bezinteresownie i nie należy tego oczekiwać. Współpraca powinna opierać się na zasadzie WIN-WIN, czyli: każdy wygrywa. W obu przykładach - łączenia sportu z edukacją oraz z turystyką - dobrze widać, że sport może być świetnym narzędziem społecznej zmiany, może służyć wszystkim i przynosić realne społeczne korzyści. By ta zmiana zaszła, trzeba zainwestować, ale jedynie w nielicznych przypadkach trzeba będzie sięgnąć po rozwiązania najdroższe, takie jak budowa wielkich, bardzo drogich obiektów sportowych. Bardzo często, by rozruszać sport wystarczą drobne inwestycje, takie jak przeszkolenie ludzi, czy zakup sprzętu. 21 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

23 2. Aktywność ruchowa i rekreacyjna a zdrowie Sport to zdrowie! - Hipokrates Sport to zdrowie mówią wszyscy, a jednocześnie coraz mniej osób sport uprawia i coraz mniej osób jest zdrowych. Stwarzamy naszym ciałom zbyt mało okazji do tego, żeby się ruszać, a przez to drastycznie obniżamy nasze szanse na zdrowie i szczęście. Rozdział 2 to część publikacji mówiąca o sporcie w kontekście zdrowia. Odpowiemy na pytanie, w jaki sposób aktywność sportowa poprawia nasze zdrowie i zmienia nasze życie. Spojrzymy na Europejczyków i ich stosunek do aktywności fizycznej. Wymienimy niebezpieczeństwa cywilizacyjne, jakie pojawiły się w XX i XXI wieku oraz wskażemy, co możemy robić, żeby mimo to żyć aktywnie, zdrowo i szczęśliwie. Obszary zdrowia Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa zdrowie jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Z tej definicji wynika więc, że człowiek zdrowy to ten, który jest zdolny do pełnienia ról społecznych i radzenia sobie z wyzwaniami, jakie niesie życie. Przełomem w zrozumieniu, czym jest zdrowie oraz początkiem polityki zdrowotnej stała się koncepcja pól zdrowia przedstawiona po raz pierwszy w kanadyjskim Raporcie Lalonde'a (1974 r.). Marc Lalonde (ur. 26 lipca 1929 r.) minister zdrowia i opieki społecznej Kanady. W 1974 r. opublikował raport A New Perspective on the Health of Canadians, w którym przedstawił koncepcję "pól zdrowia". Dokument ten wprowadzał koncepcję pól zdrowia, pośród których największe znaczenie dla kształtowania zdrowia mają: styl życia ludzi (53%), środowisko życia (21%), czynniki biologiczno-dziedziczne (16%), organizacja opieki zdrowotnej (10%). 22

24 Rozdział 2 Oszacowanie stopnia wpływu poszczególnych czynników na zdrowie było przełomem. W dokumencie zawarto tezy o konieczności nawiązania współpracy wielosektorowej na rzecz zdrowia populacji wraz z uruchomieniem szerokiego wsparcia finansowego i administracyjnego w celu wzmacniania potencjału zdrowotnego społeczeństw. Koncepcja,,pól zdrowia, nazywana często również koncepcją obszarów zdrowia, opisuje 4 czynniki, którym przypisujemy wpływ na stan zdrowia ludzi. Obszary zdrowia wg. Lalonde a 10% 53% 16% Opieka medyczna Czynniki genetyczne Środowisko Styl życia 21% Znajdujący się powyżej wykres pokazuje, że największy wpływ na zdrowie (53%) ma styl życia, czyli: aktywność fizyczna, sposób odżywiania, umiejętność radzenia sobie ze stresem, stosowanie używek (nikotyna, alkohol, środki psychoaktywne). 23 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

25 Obszary zdrowia W drugiej kolejności korzystny lub zgubny wpływ na zdrowie człowieka mają warunki środowiskowe (21%), czyli: stan czystości wód, gleby i powietrza, ilość odpadów, jakość produktów rolnych, wszystko to, co nazywamy zanieczyszczeniem i degradacją środowiska naturalnego, a także promieniowanie i hałas. Te 2 obszary możemy zaliczyć do okoliczności, na które człowiek ma bezpośredni lub pośredni wpływ. Stanowią one aż 74%. Na pozostałe obszary zdrowia nie mamy właściwie żadnego wpływu, są to: uwarunkowania genetyczne poszczególnych osób (16%) i opieka medyczna (10%). Prosta metoda na długowieczność Warto także poznać wyniki amerykańskich badań nad dobrymi nawykami zdrowotnymi pod nazwą Alameda County Study. Na podstawie wieloletnich badań nad tą samą populacją z jednego terenu, wyodrębniono zachowania istotnie wpływające na wydłużenie życia człowieka. Są to, wydawało by się, bardzo prozaiczne czynności: 1) systematyczna aktywność fizyczna, 2) powstrzymywanie się od palenia papierosów, 3) umiarkowane spożywanie alkoholu, 4) regularne spożywanie śniadań, 5) powstrzymywanie się od jedzenia między posiłkami, 6) utrzymanie prawidłowej masy ciała, 7) 7-8 godzin snu na dobę. Udowodniono, że stosowanie się do tych 7 postulatów może wydłużyć życie aż o 11 lat. Ruch oraz jego brak pojawiał się na pierwszym miejscu na listach zachowań prozdrowotnych oraz niebezpieczeństw cywilizacyjnych w wielu badaniach, dlatego stał się przedmiotem zainteresowań naukowców i lekarzy. 24

26 Rozdział 2 Autorzy podręcznika RespectYourHealth (Szanuj swoje zdrowie) definiują aktywność fizyczną, jako każdy rodzaj ruchu, który przyspiesza tempo bicia serca i wyróżniają 3 stopnie tej aktywności: 1) energiczny (piłka nożna, koszykówka, kometka, sprint), 2) umiarkowany (spacerowa jazda na rowerze, pływanie, jogging, energiczny nordicwalking, taniec), 3) lekki (joga, spacer). Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) minimum aktywności fizycznej dla osób dorosłych to codzienny, umiarkowany (na poziomie 50% maksymalnych indywidualnych możliwości wydolnościowych), minimum 30 minutowy ruch. Prof. Ewa Kozdroń 2 w swoim artykule Dlaczego warto być aktywnym przez całe życie pisze: Preferowane jest uprawianie tzw. sportów całego życia, do których zalicza się miedzy innymi marsze, nordicwalking, jazdę na rowerze, pływanie, taniec, biegi na nartach czy gimnastykę, a więc proste, cykliczne ruchy, angażujące duże partie mięśniowe. Rekomendacje dotyczące dzieci i młodzieży różnią się długością i nasileniem zalecanego wysiłku. Młodzi ludzie powinni codziennie przeznaczać 60 minut na umiarkowany wysiłek fizyczny i co najmniej 20 minut na energiczny wysiłek 3 razy w tygodniu (może być on również rozłożony na partie 10 minutowe). Niebezpieczeństwa cywilizacji Mądry człowiek powinien wiedzieć, że zdrowie jest największym błogosławieństwem. Niech jedzenie będzie Twoim lekarstwem. - Hipokrates Brak ruchu Jeszcze w początkach XX wieku aktywność fizyczna (ruch) stanowiła integralny element codziennego życia większości ludzi. W wyniku postępu technologicznego, na przełomie XX i XXI wieku, sytuacja zmieniła się diametralnie. Ludzie, i w miastach i na wsi, poruszają się pojazdami (korzystając z nich nawet na krótkich dystansach), zamiast chodzić pieszo lub 25 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

27 Obszary zdrowia / Niebezpieczeństwa cywilizacji jeździć rowerem. Używamy wind i ruchomych schodów. Spędzamy coraz więcej czasu przed ekranami komputerów i telewizorów. Postindustrialny rynek pracy oferuje zajęcia nie wymagające wysiłku fizycznego a rodzice nie pozwalają bawić się dzieciom na podwórkach z obawy przed wypadkami i zagrożeniem ze strony obcych. Wyniki badań potwierdzają, że społeczeństwa Europy zdążają do automatyzacji życia i bezruchu. Obszar aktywności fizycznej Europejczyków był przedmiotem badań projektu CINDI (Program zintegrowanej profilaktyki chorób niezakaźnych). Z jego wyników dowiadujemy się, że Polska jest krajem, gdzie dominuje siedzący tryb życia. Zajmujemy 1 miejsce, bo aż 72,9% badanych obywateli naszego kraju przyznaje się do takiego właśnie stylu życia. Za Polską znajdują się Węgry (43,4%). Natomiast najniższy odsetek siedzących obywateli mieszka w Finlandii (10,5%). Otyłość Problem otyłości, uznawanej obecnie za chorobę cywilizacyjną, obserwowany jest w wielu krajach z niepokojem, jako problem społeczny i zdrowotny. W 1998 r. WHO ogłosiła ją jako globalną epidemię. W 2007 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję zatytułowaną Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym, tym samym problem otyłości został uznany za priorytet polityczny Unii Europejskiej. Na nadwagę lub otyłość w UE cierpi 50% dorosłych. W Polsce jest to 10% mężczyzn i 12% kobiet. Otyłość coraz bardziej dotyka dzieci i młodzież. Europa goni w tym zakresie USA, gdzie 30% dwunastolatków ma nadwagę a otyłość 16%. Instytut Matki i Dziecka podaje, że nadwaga i otyłość obejmuje 15% uczniów szkoły podstawowej. Dzieci źle się odżywiają, jedzą za mało warzyw i owoców, za dużo słodyczy i produktów wysoko przetworzonych oraz typu fast food. Otyłość jako chorobę określa się patologicznym zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej, co upośledza organizm, wpływając negatywnie na stan zdrowia, długość życia i sprawność psychofizyczną. Otyłość pociąga za sobą zwiększone ryzyko wielu chorób: cukrzycy, miażdżycy, a w ich konsekwencji chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie, choroby naczyń żylnych, stawów, kręgosłupa i wiele innych. Osoby otyłe i z nadwagą są znacznie mniej aktywne fizycznie niż osoby szczupłe - dotyczy to ludzi w każdym wieku, także dzieci. A następstwa otyłości dotyczą nie tylko zdrowotnej sfery życia: ludzie otyli częściej cierpią 2 Ewa Kozdroń pracownik naukowy Instytutu Turystyki i Rekreacji AWF w Warszawie promotorka zdrowego stylu życia osób dojrzałych. Prezeska Europejskiego Stowarzyszenia Promocji Aktywności Ruchowej 50+ (ESPAR 50+) 26

28 Rozdział 2 na depresję, podlegają dyskryminacji społecznej, mają problemy z zaakceptowaniem przez grupę, mniejszą szansę na znalezienie partnera, ale też i pracy. Ruch i redukcja kalorii dostarczanych organizmowi to podstawowe zalecenia w zwalczaniu otyłości. Najczęściej wymieniane w literaturze przedmiotu zalecenia dotyczące minimum aktywności ruchowej, które może wspierać utrzymanie właściwego bilansu energetycznego to: 1) 3x30x130 wysiłek 3 razy w tygodniu przez 30 minut z intensywnością 130 HR/min (recepta Coopera) 2) tys. kroków dziennie (zalecenia specjalistów japońskich) 3) w tygodniu spalać kcal (prof. E. Kozdroń) Używki Konsumpcja alkoholu w UE, Norwegii, Szwajcarii i Turcji (w l 100% alk. / os. pow. 15 r. ż.) Turcja Macedonia Norwegia Szwecja Włochy Islandia Malta Czarnogóra Cypr Grecja Holandia Finlandia Bułgaria Chorwacja Szwajcaria Polska W. Brytania EU Dania Belgia Portugalia Słowacja Węgry Hiszpania Luksemburg Niemcy Irlandia Austria Francja Słowenia Litwa Rumunia Estonia Czechy Źródło: Global Information System on Alcohol & Health. (WHO) Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

29 Niebezpieczeństwa cywilizacji / 40+, 50+, 60+ i więcej lat Z badań WHO wynika, że w Polsce notuje się mniejsze spożycie alkoholu niż w wielu europejskich państwach. W rankingu wyprzedza nas kilkanaście krajów, w tym Niemcy, Hiszpania, Francja, Czechy i Wielka Brytania. Polska z konsumpcją na poziomie 10,6 l 100% alkoholu na mieszkańca powyżej 15 roku życia plasuje się poniżej unijnej średniej wynoszącej 10,85 l. Pomimo znacznych postępów, liczba palaczy w UE wciąż jest wysoka (prawie jedna trzecia populacji), a związane z używaniem tytoniu problemy zdrowotne co roku są przyczyną prawie 695 tys. zgonów. Niemal połowa osób umiera z tego powodu w wieku lat, co oznacza, że żyją krócej, niż wynosi średnia długość życia. Według badania CEBOS po papierosy sięga 31% badanych 40% mężczyzn i 23% kobiet. Najczęściej są to osoby między 35. a 54. rokiem życia (40%), a najrzadziej ci powyżej 65. roku życia (13%). Polacy z wykształceniem podstawowym palą o wiele częściej (35%) niż absolwenci wyższych uczelni (20%). Około 10 mln. Polaków pali regularnie sztuk papierosów dziennie. Prawie 5 mln. z tych osób pali dłużej niż 20 lat. Palenie tytoniu jest olbrzymim problemem społecznym w Polsce. Jest to najważniejsza przyczyna przedwczesnej umieralności w naszym kraju. Każdego roku 100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni związek z negatywnymi skutkami palenia tytoniu. W rozdziale 6 Pomysły na ciekawe zajęcia sportowe przedstawiamy kilka przykładów gier i zajęć dotyczących promocji zdrowego stylu życia, w tym zachęcających do ruchu, wspierających zdrowe nawyki żywieniowe oraz informujących o skutkach zdrowotnych związanych z paleniem papierosów i innymi używkami. 40+, 50+, 60+ i więcej lat Starzejemy się zbyt wcześnie, ulegając fatalizmowi i magii wieku metrykalnego. Większość ludzi starzeje się biernie, bezmyślnie rezygnuje z młodości i nie podejmuje pracy nad tym, aby powróciła w swoim drugim i trzecim wydaniu. - Maciej Demel Ten rozdział poświęcony jest grupie osób w różnym wieku, które zrezygnowały ze sportowej i rekreacyjnej aktywności fizycznej. Badania szacujące zaangażowanie Polaków i Polek w sport i rekreację sportową bardzo się między sobą różnią. My powołamy się na wyniki 28

30 Rozdział 2 Eurobarometru, badania przeprowadzonego w 2010 r. (raport umieszczony na stronie Ministerstwa Sportu i Turystyki i jeszcze kilkakrotnie cytowany w tej publikacji). Więcej informacji znajdziesz w: Eurobarometr to realizowany na zlecenie Komisji Europejskiej międzynarodowy projekt regularnego badania opinii publicznej. Badania opinii publicznej prowadzone są od 1973 r. przez Komisję Europejską dwa razy w roku (wiosną i jesienią). Polegają one na analizie specjalnie przygotowanych ankiet, które wypełniane są przez reprezentację 1000 obywateli (w przypadku Wielkiej Brytanii , a Luksemburga - 500) z każdego państwa członkowskiego. W realizacji tych badań biorą udział instytuty badania opinii publicznej z poszczególnych państw członkowskich. Przynoszą one ciekawe wyniki, które pokazują dużą przestrzeń do rozwoju sportu i działań klubów sportowych. Okazuje się, że połowa Polaków/Polek nigdy nie uprawia sportu, a jedynie 25% uprawia go regularnie. Kolejne 25% uprawia sport, ale nieregularnie. Widać więc, jak wielki jest potencjał zwiększania tych mało imponujących wyników, szczególnie, że na pytanie o ruch/niesportową aktywność fizyczną wypadamy znacznie lepiej. Tylko 17% Polaków i Polek deklaruje, że nigdy nie spaceruje, nie jeździ na rowerze i nie tańczy, a aż 60% robi to bardzo często lub często (a przynajmniej regularnie). Polacy i Polki nie są więc do ruchu nastawieni źle, ale realizują potrzebę aktywności fizycznej prywatnie i poza klubami/organizacjami sportowymi. Na zajęcia do klubów sportowych chodzi jedynie 6% Polaków. A przecież ruch to sprawność fizyczna i dobre samopoczucie. To gwarancja zdrowia na długie lata. Aktywność fizyczna jest najistotniejszym elementem (poza dietą, umiejętnością radzenia sobie ze stresem oraz przyjmowaniem używek) realizacji prozdrowotnego, aktywnego stylu życia. 29 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.

31 40+, 50+, 60+ i więcej lat Sprawność fizyczna = kondycja fizyczna, na którą składają się: 1) wytrzymałość krążeniowo-oddechowa 2) siła mięśni i ich wytrzymałość 3) koordynacja wyrażona gibkością, zwinnością, szybkością i równowagą, zazwyczaj rozpatrywana w 3 wymiarach: zdolności motoryczne co człowiek może wykonać umiejętności ruchowe co człowiek umie wykonać motywacje i chęci co człowiek chce wykonać (źródło: J. Mogiła-Lisowska Rekreacja, aktywność ruchowa dorosłych Polakówuwarunkowania i styl uczestnictwa ) Grupa wiekowa nazywana często w fachowych publikacjach średnią dorosłością (J. Mogiła-Lisowska Rekreacja, aktywność ruchowa dorosłych Polaków - uwarunkowania i styl uczestnictwa) to etap życia pełen zmian, często związanych z początkiem procesów starzenia się organizmu. To czas tzw. kryzysu wieku średniego. Według ostatnich badań Państwowego Zakładu Higieny pierwsze oznaki załamania zdrowia występują już około 46 roku życia. Trudno określić początek starości - pisze prof. Ewa Kozdroń. Najwłaściwszym określeniem wieku jest wypadkowa wieku fizjologicznego (obiektywnego) i psychospołecznego (subiektywnego). Wiek nasz nie jest więc równoważny z tym, co odmierza nam czas, jak ujmują to M. Demel i W Humel: Wiek nie biegnie po równi prostej, jakby sugerował kalendarz, lecz jest to raczej krzywa falująca. Jesteśmy raz «starsi», raz «młodsi», zależnie od różnorodnych czynników: od sytuacji życiowej, od porażek i sukcesów, od przekraczania różnych progów (zmiana stanu cywilnego, statusu społecznego, materialnego, choroby itp.) oraz od stopnia aktywności ruchowej. Profesor Kozdroń pisząc o wykluczeniu osób starszych i idei pomyślnego starzenia podkreśla: Nie wiek, ale aktualna sprawność ruchowa i wydolność ogólna decydują o samodzielnym uczestnictwie w codziennych czynnościach życiowych, zajęciach ruchowych, uczestniczeniu w życiu społecznym czy towarzyskim. Jeżeli aktywność ruchowa nie znajdzie na stałe swojego miejsca w stylu życia osób starszych, wiele z nich będzie wymagać rehabilitacji nie tylko z powodu choroby (urazu, wypadku), lecz również ze względu na obniżanie się wraz z wiekiem sprawności funkcjonalnej, co stanowi pierwszy krok do wykluczenie z życia społecznego. 30

32 Rozdział 2 Czynniki genetyczne Choroby Środowisko Styl życia Optymalizacja Pomyślne starzenie się To, co mamy To, co z tym zrobimy To, co osiągamy Obraz starości jest konsekwencją wcześniejszego życia a procesy starzenia się członków danej społeczności mają zazwyczaj różne przebiegi. Możemy więc mówić o starzeniu: normalnym - starzenie się fizjologiczne - zgodne z modelem fizjologicznym dla danego wieku, patologicznym - przyspieszone procesy starzenia, pogorszenie jakości życia, pomyślnym - gdy następuje zwolnienie procesów starzenia się względem standardowego modelu. Z angielskiego successfulageing pomyślne starzenie, to proces optymalizacji możliwości zachowania zdrowia (fizycznego, społecznego i psychicznego), który umożliwia osobom starszym czynne uczestniczenie w życiu społecznym, bez dyskryminacji ze względu na wiek. Pozawala na czerpanie radości z życia niezależnego i dobrej jakości. Autorzy podręcznika UEFA RESPECTyourHealth Euroschools 2012 wymieniają jeszcze inne, uniwersalne korzyści płynące z ruchu: zmniejsza ryzyko chorób serca, cukrzycy i niektórych rodzajów raka, poprawia krążenie i kondycję mięśni, obniża ryzyko złamań i osteoporozy, zapobiega otyłości i nadwadze, zwiększa poziom energii, zapobiega bezsenności, poprawia koncentrację i wyniki w nauce, zwiększa poczucie wiary w samego siebie, pomaga zdobywać nowych przyjaciół. 31 Sport dla wszystkich. Zdrowie dla każdego.