Systemy podatkowe w krajach Unii Europejskiej. nr 83

Transkrypt

1 Systemy podatkowe w krajach Unii Europejskiej nr

2 Systemy podatkowe w krajach Unii Europejskiej

3

4 Systemy podatkowe w krajach Unii Europejskiej Redakcja naukowa: dr inż. Joanna Pawłowska-Tyszko Autorzy: prof. dr hab. Jacek Kulawik dr Pierre-Yves Lelong dr inż. Joanna Pawłowska-Tyszko dr inż. Michał Soliwoda 2013

5 Prac zrealizowano w ramach tematu: Budetowe podstawy poprawy konkurencyjnoci polskiego rolnictwa, w zadaniu: Ubezpieczenia spoeczne oraz opodatkowanie w rolnictwie uwarunkowania i propozycje reform Celem pracy byo dokonanie szczegóowego przegldu systemów opodatkowania rolnictwa w krajach Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzgldnieniem funkcjonowania specjalnych systemów podatkowych kierowanych do rolnictwa w wybranych krajach Wspólnoty. Ponadto przeprowadzono szczegóow charakterystyk opodatkowania dochodów rolniczych w krajach, które traktuj dochody rolnicze na tych samych zasadach jak dochody w pozostaych sektorach gospodarki Recenzenci dr hab. Radosaw Pastusiak Uniwersytet ódzki dr hab. Zofia Wyszkowska prof. Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy Korekta Joanna Gozdera Redakcja techniczna Leszek lipski Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o. ISBN Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, Warszawa tel.: (22) faks: (22) dw@ierigz.waw.pl

6 Spis treci Wstp Opodatkowanie w krajach UE Geneza opodatkowania Ogólna charakterystyka systemów podatkowych w krajach UE Opodatkowanie rolnictwa w krajach UE Analiza systemów opodatkowania w wybranych krajach Unii Europejskiej Charakterystyka wybranych krajów UE o preferencyjnych systemach opodatkowania rolnictwa System opodatkowania rolnictwa w Belgii System opodatkowania rolnictwa w Niemczech System opodatkowania rolnictwa we Francji System opodatkowania rolnictwa w Hiszpanii System opodatkowania rolnictwa w Polsce Charakterystyka wybranych krajów o ograniczonych preferencjach podatkowych dla rolnictwa System opodatkowania rolnictwa w Wielkiej Brytanii System opodatkowania rolnictwa w Irlandii System opodatkowania rolnictwa w Holandii System opodatkowania rolnictwa w Czechach System opodatkowania rolnictwa na Wgrzech Charakterystyka wybranych krajów o systemach bez preferencji podatkowych dla rolnictwa System opodatkowania rolnictwa w Danii System opodatkowania rolnictwa w wybranych krajach Unii Europejskiej próba porównania 118 Podsumowanie Literatura... Aneks

7

8 Wstp Konstrukcje systemów podatkowych funkcjonujcych w krajach Unii Europejskiej wynikaj z zaoe gospodarki rynkowej i su nadrzdnym interesom ogóu spoeczestwa. Ich zadaniem jest realizacja celów fiskalnych i spoecznogospodarczych przy pomocy odpowiednio dobranych instrumentów podatkowych. Naley jednak wyranie podkreli, e w wielu krajach czonkowskich realizacja celów niefiskalnych ma zasadnicze znaczenie w konstrukcji preferencyjnych systemów podatkowych kierowanych do wybranych sektorów gospodarki, w tym równie szczególnie wraliwego na zmiany warunków gospodarowania rolnictwa. Problematyka opodatkowania rolnictwa w krajach Unii Europejskiej ma due znaczenie dla konkurencyjnoci podmiotów gospodarczych dziaajcych w tym sektorze. Std niektóre kraje czonkowskie, tworzc wspólnot, d do zachowania pewnej odrbnoci podatkowej. Przejawia si ona tym, e niektóre kraje europejskie wprowadziy do systemów podatkowych specjalne rozwizania konstrukcyjne dla rolnictwa, które pozwalaj na zagodzenie problemów w tym sektorze, jak równie zwikszaj konkurencyjno gospodarstw rolnych w poszczególnych krajach UE 1. W sytuacji obecnych wyzwa budetowych, jakie stoj przed rzdami krajów Unii Europejskiej, opodatkowanie rolniczej dziaalnoci gospodarczej staje si tematem debaty publicznej. Problem ten jest szczególnie istotny w Polsce, bowiem rozwizania obowizujce w polskim prawie podatkowym nie zawsze s zgodne z powszechnie stosowanymi w krajach UE zasadami podatkowymi. Dotyczy to gównie wyczenia z opodatkowania dochodów rolniczych, co wymaga gruntownej reformy podatkowej. Przystpujc jednak do zmian w systemie podatkowym, warto zapozna si z rozwizaniami stosowanymi w tym zakresie w pastwach Unii Europejskiej. Niniejszy raport zosta wykony w ramach zadania badawczego 4503 pt. Ubezpieczenia spoeczne oraz opodatkowanie w rolnictwie uwarunkowania i propozycje reform, które stanowi integraln cz tematu badawczego Programu Wieloletniego na lata realizowanego przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy. Celem tego raportu jest próba dokonania oceny systemów podatkowych funkcjonujcych w rolnictwie krajów Unii Europejskiej pod ktem moliwoci przeprowadzenia zmian w polskim rolniczym systemie podatkowym. Do realizacji celu wykonano szczegóow analiz systemów opodatkowania rolnictwa w wybranych pastwach Wspólnoty, ze szczególnym uwzgldnieniem funkcjonowania specjalnych systemów podatkowych kierowanych do rolnictwa. Moliwie rzetelny obraz objtych analizami systemów podatków moe by przydatny decydentom przy podejmowaniu takich decyzji politycznych, które korzystnie wpywayby na przemiany zachodzce na polskiej wsi. W rozdziale pierwszym zwrócono uwag na historyczne uwarunkowania ksztatowania si podatków dochodowych w Europie, porównano systemy podatkowe 1 M. Wasilewski, M. Ganc, Funkcjonowanie systemu podatkowego w rolnictwie oraz propozycje zmian w opinii rolników indywidualnych, Finanse, Rynki finansowe, ubezpieczenia nr 50, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego nr 689, Szczecin 2012, s

9 w wybranych krajach UE pod ktem ich struktury i udziau w dochodach budetowych tych pastw. Dokonano równie przegldu rozwiza podatkowych stosowanych w rolnictwie, w tym szczególnie rodzajów podatków obciajcych rolnictwo, obowizków rachunkowych i sposobu obliczania dochodu podatkowego oraz preferencyjnych rozwiza podatkowych kierowanych do rolnictwa. Rozdzia drugi zawiera informacje dotyczce funkcjonowania i konstrukcji systemów opodatkowania rolnictwa w krajach UE. Ze wzgldu na obszerno informacji w nim zawartych wyodrbniono trzy podrozdziay. Kryterium tego podziau jest zakres przywilejów kierowanych do rolnictwa analizowanych pastw UE. Charakterystyka wybranych systemów opodatkowania zostaa przeprowadzona wedug ujednoliconego schematu i obejmuje: charakterystyk sektora rolnego w danym kraju, rodzaje podatków obciajcych dziaalno rolnicz i przedmiot opodatkowania, regulacje prawne dotyczce rolnictwa, metody ustalania dochodu podatkowego i pacenia zaliczek, stawki podatku dochodowego oraz obowizki rejestracyjne, ewidencyjne i rozliczeniowe. Kada czstkowa analiza odnoszca si do systemu danego kraju zostaa zakoczona krótk syntez. W rozdziale trzecim dokonano próby porównania i oceny analizowanych systemów podatkowych, pod ktem moliwoci dokonania zmian w polskim rolnictwie. W rozdziale tym wyodrbniono grupy pastw o podobnych systemach opodatkowania rolnictwa. Kryterium tych porówna stanowiy: rodzaje podatków obciajcych rolnictwo, przedmiot opodatkowania, konstrukcja i znaczenie podatku dochodowego w rolnictwie, elementy uprzywilejowania podatkowego w sektorze rolnym. Istotn cz raportu stanowi wnioski kocowe i rekomendacje zawarte w podsumowaniu pracy. 8

10 1. Opodatkowanie w krajach UE Problematyka opodatkowania ma szczególne znaczenie dla rozwoju spoecznogospodarczego kadego kraju. Podatki stanowi bowiem gówne ródo dochodów budetowych pastw, a co za tym idzie decyduj o ich suwerennoci, bezpieczestwie finansowym i moliwociach rozwojowych. Systemy podatkowe w krajach Unii Europejskiej ksztatoway si pod wpywem przemian gospodarczych, spoecznych i politycznych. Naley jednak zaznaczy, e pomimo licznych zmian, obarczone s one wadami i wymagaj cigego doskonalenia majcego na celu ich dostosowanie do nowych warunków gospodarowania. W tych uwarunkowaniach szczególnie przydatne mog by porównania midzynarodowe dotyczce podatków Geneza opodatkowania W wikszoci krajów czonkowskich Unii Europejskiej wystpuj historycznie uksztatowane systemy podatkowe, które s wynikiem ewolucji i maj wiele cech wspólnych. Podatki s kategori historyczn, cile powizan z uksztatowaniem si teorii pastwowoci, a take wasnoci prywatnej 2. Analizujc powszechn histori gospodarcz, mona odnotowa, e obcienia o charakterze podatkowym znane byy ju w staroytnoci 3. Pierwsze wzmianki na temat podatków pojawiaj si ju w Biblii, która podaje, e jedn dziesit zbiorów naleao odoy w celach redystrybucji i wspierania duchowiestwa. Pierwsze podatki majtkowe zostay wprowadzone w Atenach za czasów reformy Solona (ok. 596 r. p.n.e.). Przedmiotem opodatkowania bya pocztkowo ziemia, nastpnie domy mieszkalne, a take niewolnicy, bydo, meble i rodki pienine. Podobnie, w Imperium Rzymskim opodatkowaniu podlega majtek podatnika nie tylko w postaci ziemi rolniczej, ale równie inne formy substancji majtkowej. Biorc pod uwag specyfik opracowania, warto wspomnie, e ju w czasach redniowiecznych wspólnoty plemienne Saksonów i Teutonów uczyniy przedmiotem opodatkowania produkcj brutto, a nastpnie netto z ziemi rolniczej. Mona zauway, e ówczesny podatek quasi-rolny ewoluowa w kierunku ogólnego obcienia fiskalnego o charakterze majtkowym. Do koca XII w. obcienia o charakterze majtkowym stay si dobrze rozwinite na obszarze dzisiejszych Woch i Holandii. Mona zauway, e podatki majtkowe stanowiy trzon systemów podatków pastw europejskich a do przeomu XIX i XX w. ladów podatku od darowizny i spadków (a wic zwizanych z przekazywaniem substancji majtkowej) mona szu- 2 A. Krajewska, Podatki w Unii Europejskiej, PWN, Warszawa 2012, s Pierwsze lady (w postaci glinianych tabliczek w grobowcach), mogce sugerowa wystpowanie tego rodzaju danin na rzecz wadz publicznych, zostay znalezione przez archeologów na terenie poudniowego Egiptu. Mog by datowane na dynasti wadcy egipskiego Skorpiona I (prawdopodobnie Serketa), czyli lata r. p.n.e. Staroytne podatki miay czsto charakter dziesiciny i byy regulowane w formie niepieninej (czsto w postaci artykuów rolnych, np. lnu czy oleju). Podobnie jak w staroytnym Egipcie, równie w antycznej cywilizacji mezopotamskiej daniny na rzecz wadcy pojawiy si ok r. p.n.e. Por. A. Lymer, History of Taxation [w:] The International Taxation System, A. Lymeri in. (red.), Kluwer Academic Publishers,

11 ka ju w staroytnym Egipcie (700 r. p.n.e.). Za czasów cesarza Augusta (6 r. n.e.) spadkodawca zobowizany by do zapisu w testamencie 5% wartoci swojego majtku na rzecz pastwa. Jak twierdzi N. Gajl, system grecki by protoplast systemów podatków pastw nowoytnych, o czym wiadczy obecno stawek proporcjonalnych, progresji, ulg, zniek, zwolnie, czy te ryczatowego ustalania dochodów w oparciu o kataster 4. Podatki od konsumpcji byy stosowane jako ródo zasilania budetów pastw (Egipt, Imperium Rzymskie) w czasach staroytnych. Antyczni Fenicjanie znali ju opaty celne. Podatki akcyzowe maj swoje ródo w tzw. brytyjskim podatku od herbaty, nakadanym na kolonie, tworzce obecne wschodnie stany USA. Ogólnie rzecz biorc, podatki od sprzeday s relatywnie nowoczesnymi konstrukcjami fiskalnymi: przykadowo, tzw. podatek od obrotu (od sprzeday dóbr) wprowadzony przez Francj i Niemcy po I wojnie wiatowej, a przez Kanad w 1920 r. W kocu, podatek ten wyraa si w wyszej cenie paconej przez konsumenta. Podatek od obrotu w sprzeday detalicznej zosta wprowadzony w ponad 30 pastwach w okresie Wielkiego Kryzysu. Podatek od wartoci dodanej, cho by znany ju czasach nowoytnych, zosta wprowadzony we Francji w 1954 r., nastpnie w Danii w 1967 r. W USA by wprowadzony jedynie w stanach Luizjana i Michigan. Próby wprowadzenia podatku dochodowego pojawiy si pod koniec XVIII w. (tabela 1). Ogólnie rzecz biorc, byy to raczej przymiarki do obcienia przychodów podatkowych bogaccego si wówczas mieszczastwa (szczególnie kupców oraz wykonujcych tzw. wolne zawody). Dopiero w drugiej poowie XIX w. podatek dochodowy o charakterze progresywnym zosta przyjty przez wikszo pastw europejskich. Warto te zwróci uwag, e system podatków dochodowych wprowadzony po wojnie secesyjnej w Stanach Zjednoczonych zastpi dotychczasowe róda przychodów podatkowych, mianowicie ca oraz wpywy ze sprzeday ziemi osobom prywatnym. W USA pocztkowo podatek dochodowy mia charakter liniowy, a po zakoczeniu wojny wiatowej progresywny (stawka 3% dla dochodu powyej 600 USD i 5% powyej USD). Naley te zaznaczy, e w 1913 r. stawka podatku dochodowego wynosia najwyej 7% (cznie z tzw. surtax, czyli domiarem podatkowym). Przede wszystkim, ten rodzaj obcienia by odbierany jako danina wymierzona przeciwko konkretnym klasom spoecznym, prowadzca do i dekoncentracji bogactwa przemysowców stanów pónocnych. Wzorujc si na dowiadczeniach USA, blione rozwizania w zakresie opodatkowania przyja Kanada (pocztkowo jako dominium brytyjskie) w 1917 r. W czasach Wielkiego Kryzysu lat 30. XX w. nastpi proces konwergencji midzy tymi systemami. Dodatkowo, mona byo zauway tworzenie si zoonej sieci powizania prawa podatkowego. Przykadowo w 1963 r. wystpowao a 17 przedziaów podatkowych, najwysza stawka podatkowa na poziomie 80% dla dochodu podatko- 4 N. Gajl, Teorie podatkowe w wiecie, PWN, Warszawa 1992, s

12 wego CAD (dolarów kanadyjskich) i powyej, a kwota dochodu zwolnionego wyniosa 3200 CAD rocznie. W Wielkiej Brytanii podatek dochodowy pojawi si po raz pierwszy w roku Podatek ten nakadany by na dochody wysze od 60 funtów rocznie, jego najwysza stawka wynosia 10% i pacona bya od dochodów powyej 200 funtów rocznie. Oznaczao to, e wikszo Brytyjczyków nie podlegaa temu podatkowi, gdy redni roczny dochód wynosi wówczas 20 funtów na osob rocznie. W roku 1802 podatek ten zosta zniesiony, by ju zaledwie rok póniej wprowadzi go ponownie. Jego najwysza stawka zostaa zredukowana do 5%, ale obniono dolny próg podatkowy do 50 funtów. W roku 1804 najwysza stawka zostaa ponownie podniesiona do 10%. Mimo e podatek ten zosta wprowadzony w celu uzyskania dochodów na prowadzenie popieranych przez spoeczestwo wojen z napoleosk Francj, cieszy si on szczególnie z opini. Std w roku 1916, tu po zakoczeniu wojen napoleoskich, zosta on zniesiony. Jednak ju w roku 1940, po redukcji stawek celnych, ponownie powrócono do tego podatku. Wprowadzono go w celu zrównowaenia budetu na przejciowy okres 4 lat, w wysokoci 3%, i jedynie od dochodów powyej 150 funtów rocznie, przy rednich dochodach rzdu 24 funtów rocznie. W roku 1953 powrócono ponownie do tego podatku i wprowadzono ustaw o podatku dochodowym na kolejne 7 lat. Stawka tego podatku pocztkowo miaa wynosi 3% z moliwoci jej obnienia w kolejnych latach. Niestety wybuch wojny krymskiej zmusi ówczesnych decydentów do podniesienia tej stawki do 6%. W roku 1874 podjto kolejn prób cakowitego zniesienia tego podatku, która okazaa si fiaskiem. Od tego czasu podatek dochodowy sta si bardzo trwaym elementem systemu podatkowego w Wielkiej Brytanii. Naley jednak zauway, e z kadym rokiem jego znaczenie w strukturze dochodów budetowych roso. I tak pod koniec XIX wieku stopa opodatkowania wyniosa ju ok. 10%, a jej wzrost podyktowany by wzrostem wydatków na cele socjalne. W roku 1918 stopa podatkowa osigna poziom 30%. II wojna wiatowa wymusia dalszy wzrost podatków do poziomu najpierw 40%, a potem 50%. Wbrew wczeniejszym zapowiedziom dotyczcym obniki podatku, zmian takich nie dokonano, co wskazuje na wzrost jego znaczenia w dochodach budetowych pastwa. Co wicej, w XX wieku stale obniano próg pacenia podatku, co naturalnie przyczynio si do wzrostu liczby jego patników. W wieku XIX podatki pacio zaledwie kilka procent brytyjskiego spo- eczestwa, w 1930 roku ok. 22%, w 1944 ju ponad 30%, a obecnie prawie wszyscy pracujcy (tj. ok 50% ludnoci). Z formalnego punktu widzenia, Brytyjczycy nadal traktuj ten podatek jako podatek czasowy. Prawa do poboru tego podatku wygasaj bowiem kadego roku w dniu 5 kwietnia, co powoduje coroczne wpisywanie do prawa finansowego. Sytuacja ta powoduje, e przez cztery miesice do momentu uprawomocnienia si aktów legislacyjnych, pobór podatku dokonywany jest na podstawie tymczasowej ustawy o poborze podatku (Provisional Collection of Taxes Act) z 1913 roku. Podatki dochodowe istniejce obecnie w krajach Unii Europejskiej uksztatoway si i zakorzeniy w systemach podatkowych po drugiej wojnie wiatowej. Opodatkowanie dochodów stao si jednym z najistotniejszych narzdzi, które oprócz funkcji fiskalnej, zgodnie z doktryn J.M. Keynesa speniao i spenia 11

13 wiele funkcji pozafiskalnych, w szczególnoci umoliwia redystrybucj dochodów ludnoci. Lokalizacja geograficzna i historyczna Wielka Brytania, koniec XVIII w. Francja, koniec XVIII w. Wielka Brytania, XIX w. USA, XIX w. Kanada, XX w. Tabela 1. Ewolucja podatku dochodowego Zmiany Wprowadzenie podatku od wartoci czynszowej mieszka z wieloma rodzajami stawek r. wprowadzenie podatku dochodowego na mocy ustawy Triple Assesment zamiast podwyszania stawek dotychczasowych podatków od majtku; podatek mia charakter liniowy i zosta zawieszony wraz z zakoczeniem wojen napoleoskich (1816 r.) powrócono do koncepcji podatku dochodowego, który sta si trwaym elementem systemu podatku dochodowego. Podatek od domów, o charakterze silnie progresywnym, dotkliwy szczególnie dla arystokracji ponowne wprowadzenie podatku dochodowego, o charakterze zblionym do liniowego (w takiej formie pozosta do 1907 r.). Wprowadzenie dochodu zwolnionego od podatku, a take obnionej stawki podatku od wynagrodze dla mniej zamonych podatników. Ustalenie stawek podatkowych o charakterze progresywnym. Inicjatywa podjta na poziomie regionalnym przez stany poudniowe, m.in. Virginia, North Carolina, Alabama, w których dominujc rol wród decydentów odgrywali waciciele wielkoobszarowych farm. Pocztkowo, wprowadzony podatek mia charakter proporcjonalny i zastpowa obcienia fiskalne zwizane z majtkiem, a przede wszystkim ziemi rolnicz (m.in. tzw. licence/occupation tax). Wprowadzenie podatku dochodowego na skal federaln jako jednego z nastpstw ekonomicznych wojny secesyjnej (procesy integracji stanów poudniowych z pónocnymi) ustanowienie podatku korporacyjnego (stawka na poziomie 1% zysków przedsibiorstwa) konstytucyjne przyznanie uprawnie Kongresowi w zakresie stanowienia podatków przyjcie ustawy o podatku dochodowym zwikszanie fiskalizmu w oparciu o system progresji podatkowej. Od lat 70. XX w. agodzenie obcie fiskalnych oraz uproszczenie struktur podatkowych (zmniejszenie liczby stawek podatkowych). ródo: adaptacja rozwaa z opracowania: A. Lymer, History of Taxation [w:] The International Taxation System, A. Lymeri in.. (red.), Kluwer Academic Publishers, Powysze rozwaania wskazuj na ogromn rónorodno podatków nakadanych przez rzdy. Szczególne znaczenie w systemach podatkowych ma obecnie podatek dochodowy, który jednak od pocztku jego wprowadzenia w USA oraz w Wielkiej Brytanii traktowany by jako podatek tymczasowy, z którego naley si jak najszybciej wycofa, gdy tylko znikn powody jego wprowadzenia. Do dnia dzisiejszego nie znaleziono adnego innego rozwizania, które jednoczenie umoliwiaoby zarówno realizacj idei sprawiedliwoci spoecznej, jak i stymulowanie podanych zachowa w sferach produkcji i konsumpcji. 12

14 1.2. Ogólna charakterystyka systemów podatkowych w krajach UE Przeprowadzone analizy wskazuj, e kraje Unii Europejskiej posiadaj bardzo zblione systemy podatkowe, pomimo rónych uwarunkowa spoeczno- -gospodarczych i politycznych. W systemach tych podstaw dochodów budetowych stanowi podatki obciajce konsumpcj (VAT, akcyza) oraz dochody osób fizycznych i prawnych (podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych). Najbardziej znaczcym ródem przychodów podatkowych budetów krajów czonkowskich UE (np. Czech, Grecji, Francji, Wgier, Polski, Portugalii) s podatki konsumpcyjne, w których dominujc rol odgrywaj wpywy z tytuu podatku VAT. W niektórych analizowanych pastwach, tak jak w Danii, Belgii, Finlandii, Woszech, Anglii czy Irlandii gównym ródem zasilania budetów s podatki dochodowe. W pozostaych krajach wpywy z tytuu obu rodzajów podatków pozostaj na wyrównanym poziomie (rysunek 1). Badania przeprowadzone przez Mendoz i Tesar 5 wskazuj, i wysoki udzia podatków porednich w systemie podatkowym sprzyja rozwojowi gospodarczemu, co jest wynikiem pozytywnego ich oddziaywania na wzrost oszczdnoci, jak równie ich niewielkim wpywem na alokacj kapitau. Z kolei wysze wpywy z podatków dochodowych wskazuj na wysoki poziom rozwoju danego kraju. Wpywy z tytuu podatków porednich i bezporednich stanowi ok. 60% wszystkich wpywów budetowych i ok. 90% wszystkich wpywów podatkowych, co wiadczy o ich szczególnym znaczeniu fiskalnym. Wyjtek stanowi Dania, Wochy i Anglia, gdzie wpywy budetowe z tytuu tych podatków stanowi od 80% do ponad 90% (rysunek 1). Rysunek 1. Udzia podatków porednich i bezporednich w dochodach budetowych wybranych krajów UE w roku 2011 (%) 150,0 100,0 50,0 0,0 BE CZ DK DE IE EL ES FR IT HU NL AT PL PT FI UK NO Podatekposredni Podatekbezporedni ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat 2013, Taxation trends in the European Union. Z danych zawartych w tabeli 2 wynika, e dochody budetowe z tytuu podatków sigaj w niektórych krajach prawie poowy PKB (np. Dania), w wikszoci krajów stanowi one nieco ponad 30% PKB. W latach dochody te pozostawa- y na prawie niezmienionym poziomie, przy czym zaznacza si w niewielki wzrost udziau podatków porednich w takich krajach, jak Finlandia, Grecja, Wochy, Polska, Hiszpania czy Anglia. 5 E. Mendoza, L. Tesar, Why hasn t tax competition triggered a race to the bottom? Some quantitative lessons from the UE, Journal of Monetary Economics, vol. 52, 2005 s

15 Tabela 2. Udzia dochodów podatkowych w PKB w wybranych krajach UE wedug grup podatków w latach 2009 i 2011 Udzia podatków (% PKB) Pozostae po- Konsumpcyjne Dochodowe Pastwo cznie rednie i bezpo- (porednie) (bezporednie) rednie Austria (AT) Belgia (BE) Czechy (CZ) Dania (DK) Finlandia (FI) Francja (FR) Niemcy (DE) Grecja (EL) Wochy (IT) Holandia (NL) Polska (PL) Hiszpania (ES) Anglia (UK) Irlandia (IE) 42,4 43,4 33,4 47,8 42,8 42,1 38,3 30,5 43,0 38,2 31,8 30,7 34,8 33,8 42,0 44,1 34,4 47,7 43,4 43,9 38,7 32,4 42,5 38,4 32,4 31,4 36,1 35,9 14,9 13,0 11,3 17,0 13,7 15,3 11,8 11,6 13,8 12,2 13,1 9,1 11,9 14,0 14,6 13,1 11,8 17,0 14,4 15,5 11,5 13,0 14,4 12,0 14,0 10,2 13,5 14,4 12,8 15,9 7,2 30,0 16,4 10,3 11,7 8,5 15,5 12,1 7,5 10,1 16,0 16,7 13,0 16,8 7,3 29,9 16,5 11,8 11,6 8,8 14,8 11,7 7,1 9,9 15,9 17,5 4,4 3,1 0,5 3,0 1,3 6,2 1,4 1,5 4,3 2,6 2,1 2,0 4,5 4,6 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat 2013, Taxation trends in the European Union. Z przegldu reform podatkowych w krajach UE wynika, e w ostatnich latach wikszo krajów Wspólnoty podejmowaa dziaania w kierunku obniania podatków bezporednich, a zwaszcza podatku dochodowego od osób fizycznych, co powinno przeoy si na zmniejszanie ich udziau w dochodach podatkowych krajów UE. Dane zawarte w tabeli 3 nie potwierdzaj jednak tego trendu, co moe wynika z tego, i obnianiu stawek podatku dochodowego od osób fizycznych towarzyszy zazwyczaj ograniczenie ulg podatkowych, co skutkuje rozszerzeniem bazy podatkowej. Sytuacja jest wynikiem integracji ekonomicznej, która sprzyja ewolucji w kierunku zachowania pewnej równowagi pomidzy podatkami porednimi i bezporednimi (tabela 2). Polityka ta podyktowana jest wzgldami ekonomicznymi i spoecznymi, bowiem podatki porednie nie spotykaj si z tak wyran niechci podatników, jak podatki bezpo- rednie, co wicej, atwiej je wprowadzi i znacznie prostszy jest ich pobór. Tabela 3. Udzia podatków dochodowych od osób fizycznych cakowitych w dochodach podatkowych wybranych krajów UE w latach (%) Kraje Podatek dochodowy od osób fizycznych (%) Austria (AT) 22,7 23,2 23,6 24,4 23,4 23,2 23,2 Belgia (BG) 28,8 27,9 27,8 28,4 28,0 28,1 28,2 Czechy (CZ) 12,4 11,8 11,9 10,7 10,8 10,3 10,8 Dania (DK) 49,0 50,1 51,8 52,6 55,2 51,2 50,9 Finlandia (FI) 30,7 30,3 30,3 30,9 31,2 29,7 29,4 Francja (FR) 18,4 17,9 17,5 18,1 18,0 17,8 17,9 Niemcy (DE) 20,8 21,3 22,2 23,2 23,1 21,9 21,8 4,1 3,1 0,6 3,1 1,3 6,1 1,5 2,5 4,0 2,6 2,0 2,1 4,4 4,2 14

16 cd. Tabeli 3 Grecja (EL) 14,5 14,6 14,8 15,0 16,3 14,0 14,6 Wochy (IT) 26,1 26,2 26,4 27,4 27,2 27,5 27,1 Holandia (NL) 17,5 17,8 19,1 18,4 22,4 21,8 20,9 Polska (PL) 12,0 13,6 15,0 15,6 14,6 14,0 13,8 Hiszpania (ES) 18,6 19,5 21,1 22,3 23,0 22,9 23,7 Anglia (UK) 28,8 28,6 29,7 28,5 30,0 28,3 27,9 Irlandia (IE) 27,2 27,3 28,1 27,8 27,8 26,9 32,0 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat 2013, Taxation trends in the European Union. Pomimo szeregu reform dokonujcych si w krajach Wspólnoty, budowa systemów podatkowych wynika z szeregu uwarunkowa spoeczno-ekonomicznych takich jak poziom stopy yciowej spoeczestwa, przyzwyczajenia konsumpcyjne, pogldy na rol pastwa w gospodarce, mentalno podatkowa ludnoci. Std wród czonków Wspólnoty nadal mona wyodrbni kraje o relatywnie niewielkim udziale podatków od dochodów osób fizycznych (rzdu kilkunastu procent) i przewadze podatków konsumpcyjnych, np. Czechy, Francja, Grecja, Holandia, Polska i Hiszpania oraz kraje, w których opodatkowanie dochodów osób fizycznych jest wysokie (np. Belgia, Dania, Finlandia, Anglia, Irlandia). Sytuacja ta odpowiada literaturowemu podziaowi na kraje o poudniowej i pónocnej mentalnoci podatkowej Opodatkowanie rolnictwa w krajach Unii Europejskiej W wikszoci pastw nie istnieje odrbny system podatkowy dla rolnictwa, pomimo to rolnicy s traktowani jednak inaczej ni pozostae grupy zawodowe. Jest to wynik uprzywilejowanego traktowania rolnictwa przez system podatkowy, co w literaturze przedmiotu okrelane jest pojciem agricultural tax expenditures (TEs). Generalnie mona wic wyróni dwa gówne podejcia (systemy) opodatkowania rolnictwa: powszechny system opodatkowania rolnictwo podlega tym samym regulacjom podatkowym, co inne grupy zawodowe: o w konstrukcji podatku nie zastosowano adnych instrumentów wspierajcych rolnictwo (np. Finlandia); o w konstrukcji podatku zastosowano wiele rozwiza sprzyjajcych rozwojowi rolnictwa, np. ulgi proinwestycyjne (np. Holandia, Hiszpania, Belgia, Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Szwecja, Sowacja); specjalny (preferencyjny) system opodatkowania odrbne regulacje podatkowe w stosunku do rolników, majce suy zmniejszeniu ponoszonego przez nich ciaru podatkowego (Austria, Niemcy, Francja, Wochy, Polska) 7. 6 K.H. Hansmeyer, K. Mackscheidt, Finanzpsychologie, Hdb. D. Fin., Tübingen 1977, t.1, s 570, za: A. Krajewska, Podatki w Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010, s D. Ogrodnik, Podatek rolny w krajach europejskich, ZER nr 3/2009, s

17 Przegld systemów podatkowych w rolnictwie krajów unijnych wskazuje, e rolnicy unijni realizuj wikszo wiadcze podatkowych. Do zasadniczych podatków obciajcych rolnictwo zalicza si: podatki dochodowe, w tym osobisty podatek dochodowy oraz podatek korporacyjny; podatki majtkowe, w tym podatek od nieruchomoci (od ziemi i budynków), podatek od przeniesienia wasnoci w wyniku spadków i darowizn oraz sprzeday; podatki porednie, w tym przede wszystkim podatek od towarów i usug 8. W systemie opodatkowania gospodarstw rolnych w krajach Unii Europejskiej zasadnicz rol odgrywa podatek dochodowy od osób fizycznych, co wynika midzy innymi ze struktury wasnociowej rolnictwa europejskiego, w którym dominuj gospodarstwa rodzinne, natomiast liczba podmiotów prawnych prowadzcych produkcj roln jest niewielka (tabela 4). W duym stopniu przyczynia si do tego obowizujcy system podatkowy, który preferuje (poprzez zastosowanie szczególnych rozwiza) dziaalno prowadzon w formie gospodarstw rodzinnych. Rolniczy podatek dochodowy stanowi istotny instrument polityki rolnej pastwa. Poprzez jego zastosowanie pastwo moe realizowa wyznaczone cele polityki spoeczno-ekonomicznej. W wielu krajach za pomoc podatku dochodowego w rolnictwie wprowadzane s preferencyjne zasady opodatkowania rolnictwa, które odnosz si m.in. do korzystniejszych sposobów okrelania podstawy opodatkowania, niszych stawek podatkowych czy te stosowania specjalnych ulg i zniek w podatku. Tabela 4. Rozwizania podatkowe w rolnictwie oraz forma prawna prowadzenia rolniczej dziaalnoci gospodarczej Forma prawna prowadzenia Kraj gospodarstwa Szczególne rozwizania podatkowe w rolnictwie rolnego Belgia Firmy jednoosobowe Dopuszcza si szacunkowe formy okrelenia dochodu do momentu zrównania dochodu szacunkowego z dochodem faktycznym. Stosuje si uprzywilejowane opodatkowanie dotacji unijnych, uprzywilejowane opodatkowanie dla rezygnujcych z rolnictwa, refinansowanie kredytów oraz przyspieszon amortyzacj. Francja Firmy jednoosobowe i spóki partnerskie Uproszczona rachunkowo, ryczatowe i szacunkowe formy okre- lania dochodu, moliwo rozliczania strat, stosowanie rednich dochodów z 3 lat, moliwo odliczania wydatków inwestycyjnych, ulgi dla modych rolników. Holandia Luksemburg Niemcy Firmy jednoosobowe i spóki partnerskie Firmy jednoosobowe Firmy jednoosobowe i spóki partnerskie Moliwo okrelania dochodów na podstawie redniej z 3 lat, moliwo rozliczania strat. Ulgi inwestycyjne i przyspieszona amortyzacja wspierajce inwestycje. Uproszczona rachunkowo, moliwo rozliczania strat. Uproszczona rachunkowo, ryczatowe i szacunkowe formy okre- lania dochodu, moliwo rozliczania strat, stosowanie rednich dochodów z 3 lat, moliwo tworzenia rezerw inwestycyjnych, przyspieszona amortyzacja. Wochy Firmy jednoosobowe Dochód okrelany na podstawie ryczatu. 8 R. Przygodzka, Fiskalne instrumenty wspierania rozwoju rolnictwa przyczyny stosowania, mechanizmy i skutki, Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku, Biaystok 2006, s

18 cd. Tabeli 4 Wielka Brytania Spóki partnerskie Moliwo okrelania dochodów na podstawie redniej z 2 lat, tworzenia funduszu inwestycyjnego zmniejszajcego podstaw opodatkowania, dodatkowe odpisy amortyzacyjne. Irlandia Firmy jednoosobowe Moliwo okrelania dochodów na podstawie redniej z 3 lat, preferencje ekologiczne. Dania Firmy jednoosobowe Okrelanie dochodów na podstawie planu przedsiwzicia. Nienormatywne opodatkowanie dla maych gospodarstw. Cigo wartoci ksigowej. Dodatkowe odpisy na B+R w gospodarstwach. Grecja Brak danych Opodatkowanie na zasadach ogólnych. Hiszpania Firmy jednoosobowe Szacunkowe formy okrelania dochodów dotycz tylko maych gospodarstw, które stanowi wikszo. Brak specjalnych ulg dla rolników. Kredyty zwizane z tylko inwestycjami ekologicznymi, na B+R w rolnictwie oraz dziaalno eksportow. Austria Firmy jednoosobowe Uproszczona rachunkowo, ryczatowe i szacunkowe formy okrelania dochodu, indywidualnie wybrany rok podatkowy. Czechy 11% gospodarstw to osoby Opodatkowanie na zasadach ogólnych. prawne, pozostae to gospodarstwa rodzinne Estonia Firmy jednoosobowe Obowizuj zwolnienia w podatku dla gospodarstw, których dochód nie przekracza koron. Powyej tej wartoci dochód opodatkowany jest na zasadach ogólnych. Litwa Firmy jednoosobowe Wyczenia spod podatku dochodowego maych gospodarstw rolnych. Pozostae gospodarstwa w 2009 r. paciy podatek w wysokoci 5% dochodu, w 2010 r. podatek ten zwikszy si o kolejne 5%. otwa Brak danych Wyczone z opodatkowania dochodu s mae gospodarstwa rolne, wiejskie gospodarstwa agroturystyczne, ogrodnictwo do wysokoci 300 atów rocznie. Opodatkowaniu nie podlegaj równie subsydia do produkcji rolnej. Polska Gospodarstwa rodzinne Wyczenie spod podatku dochodowego. Sowacja Firmy jednoosobowe Opodatkowanie na zasadach ogólnych. Wgry Brak danych Opodatkowanie na zasadach ogólnych. ródo: opracowanie wasne na podstawie D. Ogrodnik, Podatek rolny w krajach europejskich, ZER nr 3/2009, s.108. Rozrónienie podatków dochodowych w rolnictwie dokonuje si na podstawie wielorakich kryteriów, ale najczciej stosowanym jest rodzaj podstawy opodatkowania, od której podatek jest naliczany. Zarówno w teorii, jak i w praktyce spotyka si dwie koncepcje obliczania podstawy opodatkowania: przyczynow i skutkow 9. W koncepcji przyczynowej (tzw. schemat majtkowy) przyjmuje si za podstaw naliczania podatku czynniki majce wpyw na wyniki gospodarstwa rolnego, gównie ziemi i budynki. W koncepcji skutkowej (tzw. schemat dochodowociowy) wymiar podatku opiera si na wynikach produkcyjnych, dochodowych czy przychodowych gospodarstw, bez uwzgldniania róde (przyczyn) ich powstawania. Na podstawie tych dwóch koncepcji mona wyróni nastpujce rodzaje podatków dochodowych w rolnictwie: dochodowy podstaw naliczania jest rzeczywisty, cile ustalony na podstawie zapisów ksigowych dochód z gospodarstwa rolnego; 9 A. Biekowski, Spoeczno-ekonomiczne zagadnienia opodatkowania polskiego rolnictwa, Zeszyty Naukowe Ostrockiego Towarzystwa Naukowego 18, Ostroka 2004; D. Ogrodnik, Podatek rolny w krajach europejskich, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 3/

19 dochodowociowy podstaw opodatkowania jest szacunkowy dochód z gospodarstwa; przychodowy kryterium naliczania tego podatku jest rzeczywisty przychód z gospodarstwa; przychodowociowy podstaw wymiaru podatku jest szacunkowy przychód z gospodarstwa; majtkowy podatek naliczany jest na podstawie wyceny podstawowych skadników majtku gospodarstwa, ziemi i budynków 10, które wpywaj na szacunkow wysoko wyniku finansowego gospodarstwa. W wikszoci krajów europejskich dochody uzyskiwane z dziaalnoci rolniczej byy pierwotnie opodatkowane wedug koncepcji przyczynowej. Taki sposób odpowiada jednak pierwotnemu charakterowi rolnictwa, które charakteryzowao si niewielkimi powizaniami z rynkiem, produkcj na wasne potrzeby czy te rodzinn aktywnoci gospodarcz. Obecnie gospodarstwa stay si wyspecjalizowanymi przedsibiorstwami i wikszo pastw zrezygnowaa z koncepcji przyczynowej na rzecz konstrukcji skutkowej. Powysza klasyfikacja wskazuje, e zasadniczym czynnikiem rónicujcym systemy podatkowe krajów czonkowskich Unii Europejskiej jest sposób obliczania dochodu rolniczego, stanowicego podstaw opodatkowania. Dochód ten moe by okrelany na podstawie: zapisów w ksigach rachunkowych, uproszczonych zapisów ksigowych, tzw. rachunkowo uproszczona, wielkoci gospodarstwa (liczby hektarów czy pogowia zwierzt), rónych form szacunków (np. zysk jest okrelany jako procent obrotu) 11 (rysunek 2). Rysunek 2. Sposoby obliczania podstawy opodatkowania w gospodarstwach rolnych w krajach Unii Europejskiej Dochód / przychód do opodatkowania Dochód / przychód faktyczny Dochód / przychód szacunkowy Ksigi rachunkowe Normy szacunkowe Pena rachunkowo Uproszczona rachunkowo Wielko gospodarstwa Obroty gospodarstwa ródo: opracowanie wasne. Warto zauway, e obowizki rolników w zakresie prowadzenia zapisów ksigowych s bardzo zrónicowane i zalene od polityki pastwa kierowanej do rolnictwa. Jednym z nielicznych krajów, w którym rolnicy traktowani s cakowicie na rów- 10 A. Biekowski, Spoeczno-ekonomiczne zagadnienia op. cit. s D. Ogrodnik, Podatek rolny op. cit. s

20 ni z innymi przedsibiorcami i s zobligowani do prowadzenia zapisów w ksigach rachunkowych, jest Holandia. W innych krajach stosuje si najczciej uproszczone formy rachunkowoci (np. Francja, Niemcy) czy te wycza si cz podmiotów z obowizku prowadzenia ksig (np. Austria, Niemcy). Brak obowizku prowadzenia rachunkowoci przez rolników w wikszoci krajów europejskich powoduje, i trudno jest ustali dochód faktyczny. Skutek jest taki, e w wielu krajach podstaw opodatkowania stanowi dochód szacunkowy. Wymiarowanie podatku na podstawie dochodów szacunkowych kóci si z istot podatku dochodowego. Przede wszystkim dochód szacunkowy jest dochodem hipotetycznym, a to oznacza, e w aden sposób nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji dochodowej gospodarstwa rolnego. Prowadzi to w konsekwencji do nierównomiernego obcienia gospodarstw rolnych, zniechcenia do inwestycji, a co za tym idzie do zahamowania przemian strukturalnych na wsi. Dowolno wyboru metody oszacowania dochodu moe stanowi pewn preferencj podatkow, gdy dochody szacunkowe s nisze od rzeczywistych. Przykadem moe by Hiszpania, gdzie wedug danych EU-FADN (europejski system zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych) przecitny roczny dochód gospodarstwa rolniczego w okresie wynosi euro. Tymczasem dochód szacunkowy ustalony przy pomocy wspóczynników korygujcych (minimalny wspóczynnik korygujcy stanowi 0,35, maksymalny 0,56) wyniós odpowiednio 7165 euro oraz euro 12. Wyniki tych bada wskazuj, e uproszczone ustalanie dochodu rolniczego z wykorzystaniem wspóczynników byo bardziej korzystne dla wikszoci gospodarstw rolnych ni ustalenie tzw. bezporedniego dochodu gospodarstwa, z uwzgldnieniem penej ewidencji ksigowej. Z przedstawionych rozwaa wynika, e uksztatowanie si systemu podatkowego w rolnictwie wynikao z uwarunkowa historycznych oraz z przemian spoeczno-gospodarczych. Duy wpyw miay czynniki polityczne zwizane z programami partii rzdzcych. Niezalenie jednak od przemian zachodzcych w poszczególnych krajach, uksztatowane systemy podatkowe s do siebie podobne pod wzgldem rodzaju podatków i ich udziau w strukturze PKB. W odniesieniu do sektora rolnego mona zauway znaczce rónice w zakresie opodatkowania dziaalnoci rolniczej. Pozwala to wyodrbni dwa gówne podejcia do opodatkowania rolnictwa, a mianowicie wczenie sektora rolnego do powszechnego systemu podatkowego oraz istnienie odrbnych regulacji, tworzcych w istocie preferencje podatkowe adresowane do rolników. 12 J. Pawowska-Tyszko, M. Soliwoda, Preferencyjne metody opodatkowania dochodu rolniczego w wybranych pastwach Unii Europejskiej implikacje dla Polski,Roczniki Naukowe SERiA Tom XV, Zeszyt 3, Warszawa-Rzeszów

21 2. Analiza systemów opodatkowania rolnictwa w wybranych krajach Unii Europejskiej Pastwa czonkowskie Unii Europejskiej róni si midzy sob pod wzgldem opodatkowania rolnictwa. Przyjmujc za kryterium podziau zakres przywilejów kierowanych do rolnictwa, kraje te moemy podzieli na trzy grupy: kraje posiadajce specjalne preferencyjne systemy opodatkowania rolnictwa, kraje o ograniczonych preferencjach kierowanych do rolnictwa, kraje o systemach bez preferencji podatkowych dla rolnictwa. W niniejszej pracy dokonano charakterystyki systemów podatkowych w wybranych krajach UE z uwzgldnieniem podziau zaprezentowanego powyej. Wybór krajów przyjtych do szczegóowej analizy podyktowany by dostpnoci moliwie najbardziej aktualnych danych odnoszcych si do systemów podatkowych rolnictwa. Wikszo informacji zawartych w niniejszym opracowaniu dotyczy stanu prawnego na koniec roku 2012, niemniej jednak ze wzgldu na róne róda danych i ich dostpno cz informacji dotyczy lat wczeniejszych. W tabeli 5 zaprezentowano struktur systemów fiskalnych w wybranych krajach UE z uwzgldnieniem preferencji podatkowych kierowanych do rolnictwa. Z tabeli tej wynika, e preferencje fiskalne w rolnictwie s powszechne i obejmuj: opodatkowanie dochodów, zyski kapitaowe, przekazanie gospodarstwa, podatki konsumpcyjne. Tabela 5. Matryca preferencyjnego traktowania rolnictwa w wybranych krajach UE Dochody Warto majtku (osób fizycznych) Kraj System preferencyjny Ulgi, zwolnienia, itp. Zyski (spóki) Skadki na ubezpieczenia spo- eczne Zyski kapitaowe Spadki Produkty i usugi Akcyza, VAT itp. Austria x x x Belgia x x x Czechy x x x Dania x Finlandia x Francja x x x x x Niemcy x x x x x Wgry x x Irlandia x x x x Wochy x x x x x x Norwegia x x x x x Polska x x x x x Holandia x x x Hiszpania x x Anglia x x ródo: opracowanie wasne na podstawie Fiscalité et sécurité sociale: Le secteur agricole, OECD 2005, s

22 W wielu znaczcych krajach UE dochody z gospodarstw indywidualnych opodatkowane s w ramach wyodrbnionych, specjalnych systemów podatkowych. S to zazwyczaj systemy ryczatowe, w których dochody podatkowe obliczane s szacunkowo, lub te systemy uproszczone bazujce na rachunkowoci uproszczonej. Obecno tych systemów w rolnictwie ma swoje historyczne uzasadnienie, a przejcie z nich do systemu powszechnego moe spowodowa znaczne zwikszenie obcie, zarówno z punktu widzenia rolnika, jak i administracji fiskalnej. Dla wadz fiskalnych dodatkowe koszty mogyby przekroczy przychody podatkowe pozyskiwane z tego tytuu. Ta sytuacja dotyczy jednak rolników, którzy osigaj bardzo niskie dochody, std powszechnie uwaa si, e tylko taka grupa rolników powinna by beneficjentami obecnych, preferencyjnych systemów. W niektórych krajach, gdzie rolnicy s wczeni do powszechnego systemu opodatkowania, istniej sprzyjajce dziaalnoci rolniczej rozwizania, np. opodatkowanie urednionych dochodów z kilku lat. Naley jednak podkreli, e sytuacja ta dotyczy nie tylko rolnictwa, bowiem preferencje te przysuguj równie podmiotom z brany pozarolniczej prowadzcym swoj dziaalno w formie tzw. maych przedsibiorstw Charakterystyka wybranych krajów UE o preferencyjnych systemach opodatkowania rolnictwa Do krajów UE o preferencyjnych systemach opodatkowania rolnictwa nale Austria, Belgia, Francja, Niemcy, Wochy, Polska i Hiszpania. Analiz objto pi pastw (Belgia, Francja, Niemcy, Polska i Hiszpania) a wybór ich podyktowany by dostpnoci aktualnych danych. Preferencyjne systemy opodatkowania rolnictwa s to wszelkiego rodzaju specjalne, przewidziane tylko dla gospodarstw rolnych, rozwizania odnoszce si do sposobu obliczania podatków z dziaalnoci rolniczej. Naley zauway, e w wikszoci analizowanych krajów (z wyjtkiem Polski) z przywilejów tych korzystaj wycznie rolnicy prowadzcy dziaalno na niewielk skal. Doda naley, e w krajach tych oprócz specjalnych rozwiza kierowanych do rolnictwa, rolnicy s wczeni do powszechnego systemu podatkowego i maj moliwo rozliczania si w jego ramach, przy czym nierzadko otrzymuj oni dodatkowe ulgi i zwolnienia podatkowe System opodatkowania rolnictwa w Belgii Charakterystyka rolnictwa w Belgii Liczba gospodarstw rolniczych 13 w Belgii w 2010 roku wynosia Podmioty te prowadziy dziaalno na ponad 1,37 mln ha uytków rolnych, co stanowio 44,3% powierzchni kraju. Naley odnotowa, e 34,3% gospodarstw charakteryzowa- 13 Przyjto definicj gospodarstwa rolniczego, jako jednostki produkcyjnej, wyodrbnionej pod wzgldem organizacyjnym, stanowicej zespó trzech czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitau), nastawionej na wytwarzanie produktów rolniczych. Por. W. Zitara, Ekonomika i organizacja przedsibiorstwa rolniczego, CIM, Warszawa 1998, s

23 o si powierzchni uytków rolnych mniejsz ni 10 ha, co wynikao z traktowania dziaalnoci rolniczej jako dodatkowego róda dochodu 14. Warto zwróci uwag na fakt, e gospodarstwa o areale 100 ha i powyej stanowiy jedynie 5,3% wszystkich podmiotów rolniczych. rednie gospodarstwo prowadzio dziaalno na areale ponad 32 ha gruntów rolnych. Z produkcj w gospodarstwach rolniczych w 2007 r. zwizanych byo 64,7 tys. penozatrudnionych (AWU Annual Work Unit), co stanowio zaledwie 5,7% ludnoci kraju ( tys. mieszkaców 15 ). Wynikao to z faktu, e znaczna cz siy roboczej na wsi znalaza zatrudnienie w sektorze usug. Wskanik Giniego, wyraajcy nierównomiernom.in. w dystrybucji dochodów ludnoci 16, ksztatowa si na poziomie 26,4% 17 i by o 3,9 punktów procentowych niszy ni na obszarze EU-27 (tj. 30,3%). Moe to wskazywa na do równomierny rozkad dochodów ludnoci, co stanowi istotn cech spoeczestwa belgijskiego na tle pastw EU-27. Pogowie zwierzt gospodarskich ksztatowao si na poziomie tys. jednostek przeliczeniowych (LU Livestock Unit). Specyfik gospodarstw rolniczych w Belgii bya silna specjalizacja w chowie trzody chlewnej (51% podmiotów zaanga- owanych w dziaalno rolnicz), byda o typie misnym (18%), a take produkcji mleka (14%) 18. Rodzaje podatków obciajcych dziaalno rolnicz i przedmiot opodatkowania W skad systemu opodatkowania rolnictwa w Belgii wchodz nastpujce rodzaje podatków: podatki dochodowe: podatek dochodowy (PIT), podatek korporacyjny 19 (CIT), podatek od przyrostu wartoci kapitau 20 ; podatki majtkowe: od ogólnej wartoci nieruchomoci, od przeniesienia prawa wasnoci; podatki konsumpcyjne: VAT, akcyza. Jako obciania o charakterze danin publicznoprawnych mona potraktowa równie szeroko rozpowszechnione opaty za korzystanie ze rodowiska 21, a take podatki lokalne (w tym opaty za uytkowanie kilku budynków mieszkalnych, za pozostawianie budynków w stanie opuszczonym, a take opaty za pochówek). 14 Farm structure in Belgium: Farm_structure_in_Belgium. 15 United Nations Demographic Yearbook , s G. Wolff, Inequality and adjustment in Europe, article/983-inequality-and-adjustment-in-europe/#.urtjmvk_g4o. 17 Moliwe jest wyraanie wskanika Giniego za pomoc liczby niemianowanej lub procentowo. Wskanik Giniego jest miar koncentracji (nierównomiernoci) rozkadu zmiennej losowej (m.in. rozkadu dochodów). 18 Eurostat, Farm Structure in Belgium: index.php/farmstructure_in_belgium. 19 W opracowaniu przyjto konwencj co do nazewnictwa rodzaju podatków, rezygnujc z nazw wystpujcych w Polsce podatków: dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz osób prawnych (CIT). 20 Podatek ten bywa w literaturze przedmiotu (gównie z zakresu prawa podatkowego) nazywany podatkiem od zysków kapitaowych. 21 Cho opata za korzystanie ze rodowiska nie mieci si w konwencjonalnych klasyfikacjach podatków, stanowi dosy istotne obcienie we wspóczesnej dziaalnoci rolniczej. Por. H. Landreth, C. Colander, Historia myli ekonomicznej, WN PWN Warszawa 2012, s

24 Sposób opodatkowania podmiotu determinuje forma prawnowasnociowa gospodarstw rolniczych. W Belgii zaledwie 6% podmiotów rolniczych posiadao osobowo prawn, co implikowao niewielkie znaczenie podatku CIT w opodatkowaniu rolnictwa 22. Naley zwróci uwag na fakt, e w przypadku charakterystycznej dla rolnictwa w Belgii formy prawnowasnociowej, tj. land bouwvennootschap 23, istnieje moliwo wyboru midzy podatkiem CIT a PIT. Co wicej, warunkami sine qua non zastosowania podatku dochodowego CIT w tej specyficznej formie byy, po pierwsze warto aktywów netto co najmniej EUR, po drugie minimum 3 udziaowców/partnerów w spóce 24. Podstaw opodatkowania w podatkach dochodowych jest rzeczywisty dochód podatnika 25. Przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym PIT, bdcym obcieniem wikszoci podmiotów zaangaowanych w dziaalno rolnicz, jest dochód rezydenta, rozumiany jako przychody uzyskiwane z nieruchomoci (np. nalene czynsze dzierawne), papierów wartociowych i innych form lokowania kapitau, a take wynagrodzenia za prac, pomniejszone o koszty ich uzyskania. W pewnym stopniu kategori podatku dochodowego spenia równie podatek od najmu, od którego s zwolnieni waciciele pojedynczego mieszkania wasnociowego 26. Z kolei, w podatku korporacyjnym CIT przedmiotem opodatkowania jest dochód podmiotu rezydenta, na który skadaj si zyski podatkowe, pomniejszone o skadniki podlegajce odliczeniu. Szczegóowy opis metod ustalania dochodów przedstawiono w dalszej czci opracowania. Regulacje prawne dotyczce opodatkowania rolnictwa Belgijski system legislacyjny nie dysponuje oddzielnymi aktami prawnymi dotyczcymi opodatkowania dziaalnoci rolniczej, a wszelkie uregulowania dotyczce rolnictwa mieszcz si w aktach ogólnych z zakresu prawa podatkowego. Zasady regulujce kwestie podatków dochodowych w szerokim rozumieniu (podatek korporacyjny, podatek od dochodów osób fizycznych) s zawarte w jednej ustawie kodeksie podatkowym. Do ustaw zaczone s rozporzdzenia wykonawcze, a take komentarze publikowane m.in. na stronie internetowej belgijskiego organu administracji skarbowej. Belgijskie suby administracji skarbowej publikuj corocznie aktualnie obowizujc, dla danego roku podatkowego, wersj ustawy. Naley zaznaczy, e uwarunkowane historycznie rónice midzy regionami Belgii (regiony Walonii, Flamandii, aglomeracja brukselska) znajduj odzwierciedlenie w przepisach prawa dotyczcego opodatkowania dochodów (np. w formie specyficznych ulg podatkowych dla regionu flamandzkiego). Gospodarstwa rolnicze, posiadajce osobowo prawn, a take po- 22 Podatek CIT dotyczy jedynie podmiotów majcych osobowo prawn w formie spóek kapitaowych, wymienionych w belgijskim prawie gospodarczym (bvba, nv, cvba). 23 Jest to spóka osobowa, o konstrukcji prawnej zblionej w polskim prawie gospodarczym do spóki cywilnej i jawnej. 24 H. van der Veen, H. van der Meulen, K. van Bommel, B. Doornevert, Exploring agricultural taxation in Europe, LEI Hague 2007, s G. Szczodrowski, Polski system podatkowy, WN PWN Warszawa 2012, s Deloitte, International Tax. Belgium Highlights 2012, s

25 zostae podmioty rolnicze, prowadzce ewidencj ksigow s opodatkowane na zasadach ogólnych. Specyfika produkcji rolniczej zostaa jednak w pewnym stopniu uwzgldniona w uregulowaniach podatkowych, dotyczcych m.in. szacunkowego ustalania dochodu rolniczego. Metody szacowania dochodu dla rolników, nieprowadzcych penej ewidencji ksigowej, odbiegaj od ogólnych metod ustalania dochodu. Metody ustalania dochodu podatkowego i pacenia zaliczek W rolnictwie belgijskim dochód podatkowa (rzeczywisty), moe by ustalany na podstawie ewidencji ksigowej wedug mechanizmu przedstawionego w tabeli 5. Naley podkreli, e mechanizm ten stosowany jest równie do ustalania dochodów w dziaalnoci pozarolniczej. Uzyskany zagregowany dochód, podlega opodatkowaniu stawk podatkow (wedug skali progresywnej, któr zaprezentowano w tabeli 6). Tabela 6. Mechanizm ustalania dochodu podlegajcego opodatkowaniu (PIT) Znak Kategoria podatkowa Zakres kategorii + przychody podatkowe z nieruchomoci rewaloryzowany przychód katastralny, czynsze netto - koszty uzyskania przychodu z nieruchomoci odsetki od kredytów/ poyczek, opata za uytkowanie prywatnych mieszka + przychody z innych form majtku odsetki od uzyskanych dywidend + róne przychody podatkowe otrzymywane alimenty i inne wiadczenia rodzinne + przychody podatkowe z pracy wynagrodzenie ze stosunków pracy, wynagrodzenia z tytuu umów na zastpstwo, wynagrodzenia z tytuu kontraktów menederskich - koszty uzyskania przychodów z pracy skadki na ubezpieczenia spoeczne, tzw. zachty podatkowe, straty z dziaalnoci profesjonalnej = cakowity dochód podatkowy netto - odliczenia od cakowitego dochodu podatkowego netto odliczenia dla osób yjcych samotnie, odsetki od kredytów mieszkaniowych, kwalifikowane wydatki dotyczce pielgnacji i wychowania dzieci, spacone alimenty, udzielone darowizny, wynagrodzenie dla pracujcych w gospodarstwie domowym = zagregowany dochód podlegajcy opodatkowaniu ródo: Opracowanie wasne na podstawie: Tax Survey Nr 24(update) Federal Public Service Finance, Dalsza procedura obliczenia kwoty podatku nalenego lub zwrotu podatku jest nastpujca 27 : podatek (obliczony wedug skali progresywnej) od zagregowanego dochodu do opodatkowania - ulga prorodzinna - ulgi z tytuu wydatków, stanowicych zachty podatkowe (np. wydatki na zabezpieczenie przeciwpoarowe budynków mieszkalnych, na ubezpieczenia od wama, za remont 27 Tax Survey Nr 24 (update) Federal Public Service Finance, 2012, s