Bohaterska obrona Bożej Góry

Transkrypt

1 Rok II, Nr 9 (16), Wrzesień 2010 Jastrzębie-Zdrój Bohaterska obrona Bożej Góry 1 września obchodzimy kolejną rocznicę agresji hitlerowskich Niemiec na Polskę, będącej początkiem II wojny światowej. Z tej okazji uczcijmy także pamięć obrońców naszej jastrzębskiej ziemi, którzy szczególnie bohatersko stawiali opór na Bożej Górze. Na temat tej wrześniowej potyczki napisano już wiele artykułów, w których podawano liczby określające wielkość poniesionych strat, zarówno po stronie polskiej jak i niemieckiej. Nie sposób przytoczyć wszystkich opublikowanych tekstów na ten temat, więc skupię się tylko na kilku z nich. W artykule znalezionym w Nowinach z 1957 roku autor najprawdopodobniej popuścił wodze fantazji, co można zrzucić na karb PRL-owskiej propagandy. Otóż według niego Góry Wyzwolenia (tak w PRL-u nazywała się Boża Góra) broniło 12 polskich żołnierzy wyposażonych w jedno działko przeciwpancerne. W dalszej części artykułu możemy przeczytać, że straty niemieckie sięgały 19 zniszczonych i uszkodzonych czołgów, kilkudziesięciu zabitych oraz wielu rannych, a po polskiej stronie ograniczyły się tylko do jednego rannego. Bliższy prawdy jest artykuł pochodzący również z Nowin, jednakże opublikowany w 1963 roku i oparty na zeznaniach żołnierzy biorących udział w walkach. Tutaj obraz jest już inny. W rejonie Szotkówki zostało trafionych sześć czołgów, a dwa kolejne w okolicy wzgórza 282 w Jastrzębiu Górnym, gdzie była druga linia obrony. A i obrońców było więcej niż dwunastu. Uczestnicy walk wspominają o 200, choć nie wszyscy brali udział w potyczkach - 25 ułanów wyjechało na rozpoznanie, a jedna trzecia musiała odejść z końmi za górę. Ciekawą pozycją jest książka Mariana Małeckiego Bitwa graniczna pod Pszczyną. Autor podaje, że 3. szwadron ułanów w całej walce rozbił 7 czołgów nieprzyjaciela, a uszkodził 11. Jednak to stwierdzenie opatrzył przypisem podającym źródła z rozbieżnymi danymi.

2 Także w Biuletynach Galerii Historii Miasta znajdziemy teksty o walkach we wrześniu 1939 roku. Jeden z nich zatytułowany Bój o Bożą Górę ogólny bilans sił i strat niestety nie daje odpowiedzi na pytanie, ile było ofiar wśród walczących oraz ile i jakie wozy bojowe stracili Niemcy na terenie Jastrzębia. Kolejną pozycją godną polecenia jest książka Jana Delowicza Ziemia rybnicko-wodzisławska i jej mieszkańcy w wojnie obronnej 1939 roku. Znajdziemy tutaj zarówno relacje uczestników, jak i próbę szczegółowego opisu przebiegu walk z dokładnymi danymi o stratach zarówno po stronie polskiej, jak i niemieckiej. Jednak i ta publikacja nie odpowiada na wszystkie pytania. Warto, aby powstało opracowanie systematyzujące wszystkie znane na ten temat materiały i opisujące przebieg walk oraz bilans strat. Z pewnością pomocne mogłyby być meldunki składane przez walczące oddziały. Jednak dopóki nie ma do nich dostępu, trudno będzie zrobić jakieś konkretne zestawienie. Tym bardziej, że nierozwiązana pozostaje kwestia ich wiarygodności. Nie chodzi oczywiście o to, czy ktoś przekłamywał fakty. To co np. dla polskiej obrony było zniszczonym czołgiem dla niemieckich najeźdźców mogło okazać się tylko pojazdem uszkodzonym. Z tego też wynikać mogą rozbieżności przy podawaniu strat po niemieckiej stronie w omawianych artykułach. Z pewnością kilka czołgów i wozów bojowych zostało podczas walk w Jastrzębiu trafionych. Otwarte jest pytanie, ile z nich zostało doszczętnie zniszczonych (za takie uważa się pojazdy spalone), a ile tylko unieszkodliwionych czy uszkodzonych (duża część czołgów po naprawie wracała na pole bitwy). Jeśli chodzi o straty w ludziach, to także pozostaje zagadką. Nawet relacje uczestników nie dają pełnej gwarancji na obiektywny obraz sytuacji. Dobrym przykładem może być osoba ppor. Józefa Krzewickiego, który według jednego ze świadków zginął, podczas gdy później okazało się, że przeżył i trafił do niewoli. Pozostaje jeszcze kwestia oddziałów walczących na Bożej Górze. Ta sprawa także nie jest do końca jasna. Podczas gdy jedne źródła wśród walczących podają Strzelców Podhalańskich, inne wątpią w ich obecność w tym rejonie. Inną sprawą jest grób żołnierzy września w lesie przy ul. Spacerowej. Nie wiadomo tak naprawdę, kto jest tam pochowany. Po tylu latach od zakończenia wojny będzie trudno ustalić faktyczną liczbę ofiar i strat w sprzęcie oraz to, kto i w jakiej sile tak naprawdę brał udział w walkach. Ważne jest jednak abyśmy pamiętali o tych wydarzeniach i czcili pamięć obrońców Bożej Góry i Jastrzębia. Strona 2

3 Portrety Ksiądz Antoni Łatko urodził się 12 lipca w Chwałowicach. Był synem Feliksa Łatko, znanego w regionie artysty-malarza i Marii z d. Ordon. W latach uczęszczał do szkoły powszechnej w Rybniku. Lata okupacji wraz z rodzicami spędził w Orzeszu, gdzie należał do Sodalicji Mariańskiej oraz był ministrantem w kościele Nawiedzenia NMP. Od 1945 do 1947 roku był uczniem Państwowego Gimnazjum i Liceum w Mikołowie, następnie podjął naukę w szkole w Rybniku. W 1951 roku wstąpił do Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1956 roku przyjął święcenia kapłańskie i został wikarym w parafii w Czechowicach-Dziedzicach. W 1959 roku został przeniesiony do Bykowiny, skąd trafił w 1962 do Szopienic, a następnie w 1965 roku do Cieszyna. Tam w 1971 roku został nominowany na stanowisko proboszcza w kościele filialnym w Cieszynie-Pastwiskach. Kiedy w 1978 roku w Pastwiskach powstała parafia, został mianowany jej proboszczem. W tym samym roku został przeniesiony do Szerokiej, gdzie najpierw był wikariuszem ekonomem, a po dwóch miesiącach został proboszczem. W 1981 roku został duszpasterzem przebywających w zakładzie karnym w Szerokiej. W latach pełnił funkcję dziekana dekanatu pawłowickiego. W 1991 roku w trakcie napadu rabunkowego na plebanię ks. Antoni został ciężko pobity przez dwóch więźniów z pobliskiego zakładu. Dzięki modlitwom parafian i sióstr Loretanek ks. Łatko powrócił do zdrowia. Sprawa wyzdrowienia ks. Antoniego była dowodem w procesie beatyfikacji ks. Ignacego Kłopotowskiego. To jego kult wśród parafian szerzył ks. Antoni Łatko i to właśnie za jego wstawiennictwem wierni modlili się do Boga o uzdrowienie ciężko pobitego ks. Antoniego. W 1995 roku ks. Łatko przeszedł na emeryturę, zamieszkując wybudowany na probostwie dom, w którym oddawał się swojej wieloletniej pasji gromadzeniu dzwonków. Zebrał ponad 2700 dzwonków, w większości podarowanych przez parafian, znajomych i mieszkańców Jastrzębia. W Muzeum Dzwonków znajdowały się także dzwonki z zagranicy. Ks. Łatko był również autorem wydanej w 1998 roku publikacji Dzwon Zygmunta oraz Święci i błogosławieni z 2001 roku. Ksiądz Antoni Łatko zmarł 27 czerwca 2008 roku w Szerokiej i został pochowany na cmentarzu parafialnym. Po jego śmierci kolekcja jego życia dzwonki trafiła do sióstr Loretanek w Warszawie. Strona 3

4 Podróż do przeszłości Katowiczanka powstała ok roku jako budynek przeznaczony dla dzieci miasta Katowic. Budynek posiadał 50 łóżek oraz 10 wanien do kąpieli solankowych. W okresie II wojny światowej służył jako szpital m. in. dla ciężarnych matek przywożonych z głębi Rzeszy oraz miał wejść wskład powstającego pod koniec wojny ośrodka ginekologicznego tzw. Miasta Matek prowadzonego przez dr. Clauberga (życiorys w osobnym artykule), znanego ze swoich eksperymentów w bloku X oświęcimskiego obozu. Od lat 50. w budynku działał Państwowy Dom Zdrowia Dziecka. W późniejszym okresie został on przejęty przez Przedsiębiorstwo Państwowe Polskie Uzdrowiska i funkcjonował jako sanatorium nr 5. W 1973 roku został przekazany do Zespołu Opieki Zdrowotnej i po adaptacji wszedł w skład jastrzębskiego Szpitala Miejskiego jako oddział ginekologiczno-położniczy. W 2002 roku porodówka została zlikwidowana, a budynek sprzedany prywatnemu inwestorowi. Można rzec, że budynek ten powstał i funkcjonował przez lata wyłącznie dla dobra przyszłych pokoleń. To właśnie tutaj niejeden z mieszkańców naszego miasta przyszedł na świat i można tylko żałować, że nowy właściciel nie chce lub nie może znaleźć dla tego zabytkowego budynku nowego zastosowania. Warto przeczytać Zapomniany życiorys śląskiego powstańca - - Mikołaja Witczaka jr. Wspomnienia i Przyczynki Jarosław Mrożkiewicz W 2006 roku Urząd Miasta Jastrzębie Zdrój wydał niezwykle cenną publikację, która ukazała się w 85 rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego. Książka zawiera teksty autorstwa Mikołaja Witczaka zredagowane i opatrzone przypisami przez znanego i powszechnie cenionego jastrzębskiego nauczyciela historii i badacza lokalnej przeszłości Jarosława Mrożkiewicza. Książka przeznaczona jest dla wszystkich miłośników historii, szczególnie zainteresowanych powstaniami śląskimi i losami właścicieli jastrzębskiego uzdrowiska. Strona 4

5 Carl Clauberg - pan życia i śmierci Faszystowska ideologia dbająca o czystość rasy pozwoliła wielu niemieckim lekarzom na realizowanie chorych wizji. Jednym z nich był Carl Clauberg. Urodzony 28 września 1898 roku w Wupperhof niemiecki ginekolog, studiował w Kilonii, Hamburgu i Grazu. W 1933 roku wstąpił do NSDAP i bez zastrzeżeń wyznawał nazistowską ideologię. Był ordynatorem uniwersyteckiego szpitala dla kobiet w Kolonii, a w 1937 roku mianowany został profesorem ginekologii i położnictwa uniwersytetu w Królewcu. Był autorem wielu opracowań w swojej dziedzinie - do 1940 roku opublikował ponad 50 prac naukowych i kilka książek. Jako dyrektor kliniki ginekologicznej w Königshutte (Chorzów) zgłosił się do Heinricha Himmlera, wiedząc o jego zainteresowaniach demografią negatywną (sterylizacja bezoperacyjną). W 1942 roku został oddelegowany do obozu w Ravensbrück, a następnie przeniesiony do Auschwitz, gdzie mógł kontynuować swoje eksperymenty w Bloku Doświadczalnym X. W skutek jego pseudomedycznych działań wiele kobiet straciło życie, często w straszliwych męczarniach. W swoim raporcie do Himmlera z 1943 pisał: Niedaleki jest moment, kiedy będę mógł powiedzieć, że jeden lekarz z pomocą może dziesięciu asystentów, będzie w stanie przeprowadzić kilkaset, jeżeli nie tysiąc sterylizacji dziennie. To pokazuje, jak bardzo można sprzeniewierzyć się lekarskiej przysiędze. Jednak Clauber zajmował się nie tylko niszczeniem życia. Nie zapomniał o swoim projekcie Centrum biologicznego, o założeniach którego poinformował Himmlera już w 1940 roku. Kiedy latem 1943 roku leczył żonę Gauleitera Górnego Śląska Brachta, przedstawił mu swój plan założenia gigantycznego centrum macierzyństwa. Jego marzenia zostały spełnione i w 1944 roku w Jastrzębiu Zdroju powstał prawdziwy kompleks ginekologiczny z przyłączonym do niego instytutem badań nad biologią rozrodu. Tak o tym wydarzeniu pisze Krakauer Zeitung z 21 listopada 1944 roku: Miasto matek (Stadt der Mütter). Pod naczelnym kierownictwem lekarskim niemieckiego sławnego ginekologa, prof. dra. Clauberga, który od początku wojny rozpoczął na Górnym Śląsku walkę ze śmiertelnością wśród matek i dzieci - zostaną zorganizowane 22 ośrodki położniczo-wypoczynkowe dla 800 matek. Lekarze specjaliści, łącznie z 60 pielęgniarkami z N. S. V., będą czuwali nad matkami i dziećmi. Będzie też można zapewnić opiekę 200 małym dzieciom. Clauberg nie miał jednak okazji zaprezentować swoich talentów w tym centrum, ponieważ pod koniec 1944 roku radzieckie oddziały zbliżyły się do Oświęcimia. Swoje doświadczenia w obozie Auschwitz prowadził aż do jego ewakuacji. W styczniu 1945 roku udał się do Ravensbrück, a następnie do Schlezwig-Holsteinu, gdzie w czerwcu 1945 roku Strona 5

6 został ujęty przez wojska radzieckie i przewieziony do Moskwy. W lipcu 1948 roku został skazany na 25 lat więzienia, jednak w listopadzie 1955 roku opuścił Związek Radziecki w pierwszym transporcie amnestionowanych więźniów. Po powrocie do Niemiec kazał sobie wydrukować bilety wizytowe o treści: Profesor doktor medycyny C. Clauberg. Profesor ginekologii i położnictwa na byłym niemieckim uniwersytecie w Königsberg i dyrektor byłego Instytutu Rzeszy do Badań nad Biologią i Rozrodem i Zespołu Ginekologii i Macierzyństwa w Königsdorf, zwanego Miastem Matek, oraz ordynator Kliniki Ginekologicznej w Königshutte. Jednak kilkanaście dni później został aresztowany i wszczęto przeciwko niemu postępowanie. W przygotowywanym procesie Clauberg miał odpowiadać wyłącznie za cielesne okaleczania pozostałych przy życiu ofiar swych doświadczeń. Do procesu jednak nie doszło. Carl Clauberg zmarł 9 sierpnia 1957 roku w celi więzienia w Kilonii. Drewniana architektura sakralna Gdyby los okazał się łaskawszy, na terenie Jastrzębia Zdroju znajdowałyby się obecnie cztery drewniane kościoły. Niestety możemy pochwalić się tylko jednym znajdującym się na osiedlu Przyjaźń, który w 1974 roku został przeniesiony tam z Jedłownika. Gdyby nie straszliwa potęga ognia, to poza kościołem św. Barbary i św. Józefa (pochodzącym z XVII wieku) na terenie naszej miejscowości stałby kościół w Moszczenicy (spłonął w 1938 r.) oraz w Bziu Zameckim (podpalony w 1942 r.) Należy też wspomnieć o ruptawskim kościele św. Bartłomieja wybudowanym przed 1620 rokiem, który został przeniesiony do Kaczyc w 1972 r. Zainteresowanych zachęcam do wycieczki w te strony, aby zobaczyć jak obecnie wygląda ruptawski kościół. Po drodze warto odwiedzić Kończyce Wielkie, gdzie znajduje się osiemnastowieczny kościół, który jest największym drewnianym kościołem na Śląsku Cieszyńskim. Można także zwiedzić inne sakralne obiekty architektury drewnianej znajdujące się w naszym sąsiedztwie. W tym celu warto udać się do pobliskich Pielgrzymowic, gdzie znajduje się drewniany kościół z 1675 roku (przebudowany w 1746 r. i w latach ). Przy okazji możemy zobaczyć dawny dworek myśliwski rodziny Reitzenstein byłych właścicieli Pawłowic, Bzia i Pielgrzymowic. Kościoły drewniane możemy spotkać zarówno po polskiej, jak i czeskiej stronie. Polecam między innymi wizytę w kościołach w Gołkowicach czy czeskich Marklowicach. Zainteresowani tematem drewnianych kościołów odnajdą wiele ciekawych informacji w książce Piotra Siemki Nie zachowane kościoły drewniane Górnego Śląska. Strona 6

7 Wrześniowa prasa o wydarzeniach w Jastrzębiu i okolicy Jastrzębskie Sanatorium dla dzieci rekonwalescentów po chorobie Heinego- -Medina obchodziło niedawno skromny jubileusz 10-lecia swego istnienia. Mimo tak krótkiego czasu jego działalności, spełniło ono w tej dziedzinie swoją rolę. Dyrekcja Sanatorium jest w posiadaniu setek dziękczynnych listów napisanych przez rodziców dzieci, które w tym zakładzie odzyskały utracone zdrowie oraz możliwość poruszania się bez niczyjej pomocy. Nie ma żadnych skarg na personel lekarski i pomocniczy, bo z dużym poświęceniem spełnia on swoje zadanie. [ , nr 38] W dorocznym konkursie Trybuny Ludu o najlepszy przyzakładowy hotel robotniczy poważny sukces odniósł Dom Górnika nr 3 kop. Zofiówka zdobywając drugą lokatę. Rozstrzygnięcie konkursu, w którym uczestniczyło ponad 490 hoteli robotniczych z całego kraju, nastąpiło podczas obchodzonego w ub. sobotę i niedzielę święta Trybuny Ludu w Warszawie. W imprezie finałowej uczestniczyły reprezentacje 8 przodujących hoteli robotniczych wyłonione w eliminacjach wojewódzkich. Zwycięskiemu Domowi Górnika kop. Zofiówka, którym kieruje Teresa Bach, przyznano nagrodę pieniężną z przeznaczeniem na zakup sprzętu sportowo-rekreacyjnego. [10 wrzesień 1974] Najmłodszym i najdynamiczniej rozwijającym się miastem w kraju jest Jastrzębie. Średnia wieku jego mieszkańców nie przekracza 23 lat. Powstają wciąż nowe dzielnice i bloki mieszkalne. Wszystko dla ludzi, którzy związali swe życie z węglem. Z różnych stron Polski przybywa ich kilkaset miesięcznie, łącznie z noworodkami (ponad 200) liczba ta sięga i tysiąca. Na koniec 1973 roku Jastrzębie liczyło 68 tys. 843 mieszkańców. Stan na 31 sierpnia br. wynosił osób. Przyrost naturalny ma w dalszym ciągu tendencje zwyżkowe. W ciągu 8 miesięcy br. przyszło na świat noworodków. Jak się przewiduje tak wysoki wskaźnik (ponad 30 promille) urodzeń utrzymywał się będzie jeszcze przez kilka lat. [11 wrzesień 1974] Przy ulicy Katowickiej zainstalowano dwa okazałe neony. Wieczorem mrugają do nas barwne napisy: Junior i Stokrotka. Jest to piękny i niemal wielkomiejski akcent przy ulicy, która w przyszłości stanowić będzie główną arterię miasta. Oby tylko dbano o bezawaryjną pracę reklam świetlnych. Przydałoby się takich reklam więcej. [ , nr 14 (41)] Strona 7

8 KALENDARIUM 1985 w Jastrzębiu Zdroju odbył się I Międzynarodowy Konkurs Młodzieżowych Orkiestr Dętych 1988 piłkarze GKS Jastrzębie awansowali do I ligi (obecnie ekstraklasa) 1990 ukazał się pierwszy numer miesięcznika Jastrząb 1991 Park im. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w Jastrzębiu Zdroju został przemianowany na Park Zdrojowy im. dr Mikołaja Witczaka 1992 w Jastrzębiu Zdroju oddano do użytku nowy Szpital Dziecięcy 1993 z inicjatywy ks. proboszcza Wacława Basiaka przy parafii św. Katarzyny w Jastrzębiu Zdroju powstało Hospicjum Domowe 1996 do budynków dawnego Szpitala Dziecięcego i Pogotowia swoją działalność przeniósł Urząd Skarbowy w Jastrzębiu Zdroju 1999 w odrestaurowanym budynku dawnej Spółki Brackiej swoją działalność rozpoczął Ośrodek Działalności Dydaktycznej Uniwersytetu Śląskiego Reklama z dawnego uzdrowiska Zapraszamy wszystkich zainteresowanych do współpracy. Spotkania TMZJ odbywają się w każdy czwartek w godz w siedzibie Towarzystwa w Domu Zdrojowym (ostatnie piętro, pok. 33). W związku z remontem Domu Zdrojowego tymczasowo nie posiadamy siedziby wszystkich zainteresowanych zachęcamy do kontaktu z nami pocztą elektroniczną tmzj@interia.pl BIULETYN TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW ZIEMI JASTRZĘBSKIEJ REDAKCJA - Towarzystwo Miłośników Ziemi Jastrzębskiej ul. Witczaka 5, Jastrzębie-Zdrój tmzj@interia.pl NUMER KRS KONTO: Bank Spółdzielczy w Jastrzębiu-Zdroju nr Strona 8