DIAGNOZA STANU ZASTANEGO

Transkrypt

1 DIAGNOZA STANU ZASTANEGO TORUŃ, 2011 ROK

2 Spis treści 1. Wstęp Województwo kujawsko-pomorskie zarys statystyczny Charakterystyka ogólna Potencjał demograficzny Pomoc społeczna w województwie kujawsko pomorskim w latach , ze szczególnym uwzględnieniem lat Klienci instytucji pomocy społecznej Wybrane formy pomocy społecznej Nowe formy pracy z klientami pomocy społecznej Infrastruktura pomocy społecznej Zadania Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu Współpraca ROPS w Toruniu z innymi jednostkami Dostępne dane i zrealizowane przez ROPS w Toruniu badania Prace badawcze zrealizowane przez ROPS w Toruniu w latach Publikacje i opracowania wydane przez ROPS w Toruniu Bilans potrzeb i inne badania Przykładowe dostępne dane i źródła informacji Programy wojewódzkie w zakresie polityki społecznej Projekty i programy zrealizowane przez ROPS w Toruniu Zadania OIS Analiza SWOT funkcjonowania OIS w strukturach ROPS w Toruniu Plany działania OIS Podsumowanie Bibliografia/źródła danych

3 1. Wstęp Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Polityka społeczna zakłada współdziałanie różnych instytucji i podmiotów zajmujących się rozwiązywaniem szeroko pojętych problemów społecznych. Podstawą kreowania polityki społecznej na poziomie regionalnym winny być odpowiednio zaprojektowane badania i analizy oraz wynikające z nich wnioski oraz rekomendacje, jak również systematyczny monitoring sytuacji w obszarze pomocy i integracji społecznej. Szczególnie istotna w procesie kreowania założeń polityki społecznej jest wymiana informacji pomiędzy instytucjami lokalnymi, regionalnymi oraz centralnymi. Realizacją zadań z zakresu polityki społecznej w województwie kujawsko pomorskim w obszarze szeroko rozumianych zagadnień związanych z pomocą i integracji społecznej, na podstawie zapisów Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., zajmuje się Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu. Uchwałą nr 89/1530/09 Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego w dniu 1 grudnia 2009 r. wyraził zgodę na uczestnictwo i realizację przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu zadania pn. Wsparcie Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej w zakresie utworzenia Obserwatoriów Integracji Społecznej. Zadanie jest realizowane w ramach projektu systemowego Koordynacja na Rzecz Aktywnej Integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt ten realizowany jest w ramach Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna, działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki W dniu 3 grudnia 2010 roku została podpisana umowa pomiędzy Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, państwową jednostką budżetową podległą Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej a Województwem Kujawsko-Pomorskim na realizację Projektu. Zadanie w imieniu Województwa realizuje Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu. Całościowy nadzór nad realizacją Projektu sprawuje Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, natomiast pod względem merytorycznym opiekę nad OIS sprawuje Instytut Rozwoju Służb Społecznych, który jest również wykonawcą monitoringu. W związku z powołaniem Obserwatorium Integracji Społecznej w strukturach ROPS w Toruniu konieczne jest uporządkowanie dotychczas prowadzonych prac badawczych i analiz oraz ocena potencjału nowej Sekcji. Dlatego też jednym z pierwszych zadań OIS, wynikających z zapisów koncepcji funkcjonalno-organizacyjnej, jest opracowanie swego rodzaju bilansu otwarcia, który powinien zawierać informacje o dotychczas prowadzonych przez ROPS badaniach. Wskazane jest również opracowanie analizy porządkującej przyszłe prace OIS. 2

4 Niniejszy materiał zawiera ogólną charakterystykę województwa kujawsko-pomorskiego, zarys statystyczny i najważniejsze dane demograficzne. Następnie przybliżony został stan pomocy społecznej w regionie w latach zawierający wybrane elementy. W dalszej części omówiono główne zadania ROPS w Toruniu. Najważniejszym elementem diagnozy są kolejne punkty, które określają współpracę ROPS z innymi jednostkami oraz porządkują zrealizowane do tej pory badania. Na koniec zaprezentowane zostały zadania i plany OIS oraz sporządzono analizę SWOT. 2. Województwo kujawsko-pomorskie zarys statystyczny Celem poniższej analizy jest zaprezentowanie pozycji województwa kujawsko-pomorskiego na tle kraju oraz przybliżenie głównych cech charakterystycznych regionu. Poniższe informacje powstały w oparciu o dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy. 2.1 Charakterystyka ogólna Województwo kujawsko - pomorskie leży w środkowo - północnej części kraju, w znacznej części w dolinie Wisły, a przez województwo przebiega istotny wodny szlak śródlądowy łączący dorzecze Wisły i Odry. Kujawsko pomorskie należy do województw o przeciętnej wielkości (dziesiąte pod względem wielkości km 2 ) i równie przeciętnej liczbie ludności (nieco ponad 2 miliony to jest ok. 5% ogółu ludności kraju). Województwo kujawsko pomorskie liczy 19 powiatów, 144 gminy, w tym 4 miasta na prawach powiatów. Funkcję stolic regionu pełnią Toruń (siedziba władz samorządowych ) i Bydgoszcz (siedziba wojewody). Oba miasta są porównywalnej wielkości (Bydgoszcz 356 tys. mieszkańców, Toruń 205 tys. mieszkańców) i odznaczają się następującymi charakterystykami: Toruń jest przede wszystkim uznanym ośrodkiem akademickim i centrum turystycznym, którego Zespół Staromiejski jest wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, natomiast Bydgoszcz ma znaczącą tradycję przemysłową. Inne ważniejsze miasta regionu to: Włocławek, Grudziądz i Inowrocław. Oprócz silnie rozwiniętych sektorów: rolniczego, chemicznego, elektromaszynowego w województwie od kilku lat obecny jest inwestor z sektora elektronicznego - fabryka japońskiego giganta elektronicznego Sharp i jego poddostawców w Łysomicach pod Toruniem. 3

5 Według Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji atutami województwa są: tradycje przemysłowe liczna, wykwalifikowana kadra inżynierska oraz techniczna silne zaplecze naukowo-badawcze (uczelnie wyższe, ośrodki naukowe) zaawansowanie w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego aglomeracja bydgosko-toruńska oraz inne silne ośrodki subregionalne wysokotowarowa gospodarka rolna oraz rozwinięte przetwórstwo żywności czyste środowisko wspierane zaawansowanymi projektami z zakresu ochrony środowiska rozbudowana infrastruktura społeczna (wiodące w kraju placówki medyczne, baza uzdrowiskowo-sanatoryjna, placówki kultury i dziedzictwa kulturowego, sprawny system edukacyjny) miasta na prawach powiatu 4

6 2.2 Potencjał demograficzny Jak wynika z danych GUS, według stanu na dzień 31 grudnia 2009 r. województwo kujawskopomorskie zamieszkiwało 2069,1 tys. osób, tj. o 1165 osób więcej niż przed rokiem i jest na 10 miejscu pod względem liczby ludności na tle kraju (5,4% ogółu ludności Polski). Liczba mieszkańców regionu na przestrzeni blisko 3 lat wzrasta, w III kwartale 2010 r. wynosiła W roku 2009, tak jak i w latach 2001, 2004, 2008 odnotowano dodatni przyrost rzeczywisty ludności. Większość mieszkańców województwa zamieszkuje miasta. Współczynnik urbanizacji w 2009 r. wyniósł 60,7% a w kraju 61,0%. Od dziewięciu lat obserwowalny jest spadek udziału ludności miast w ogólnej liczbie ludności. Ponad połowę ludności województwa stanowią kobiety. Udział kobiet w ogólnej liczbie ludności w 2009 r. wyniósł 51,8% (w miastach 52,9%, na wsi 50,0%). Współczynnik feminizacji w województwie kujawsko-pomorskim ukształtował się na poziomie 107, przy czym w miastach wyniósł 112, a na wsi 100. Ludność województwa kujawsko-pomorskiego według wieku Źródło: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy Rok Liczba mieszkańców ogółem przedprodukcyjnym liczba odsetek 20,0% 19,6% produkcyjnym liczba odsetek 64,7% 64,7% poprodukcyjnym liczba odsetek 15,3% 15,7% W naszym regionie nadal zauważa się zmiany w strukturze wiekowej ludności, będące przejawem procesu starzenia się mieszkańców naszego województwa. Jak wynika z prognoz demograficznych, do 2030 roku w regionie znacznie zwiększy się udział osób w wieku poprodukcyjnym. Oznacza to, że ponad 25% mieszkańców województwa będą stanowiły osoby starsze, czyli co 4 mieszkaniec naszego regionu będzie liczył powyżej 60 lat. Szczegółowe informacje dotyczące tendencji demograficznych dla województwa kujawskopomorskiego od 1999 do 2030 prezentuje wykres 1. 5

7 Odsetek ludności w województwie kujawsko-pomorskim według wieku od roku 1999 do 2030 roku - stan obecny i prognozy % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% % ludność w wieku przedprodukcyjnym % ludność w wieku produkcyjnym % ludność w wieku poprodukcyjnym Źródło: Rynek pracy w Polsce w procesie integracji z Unią Europejską pod red. Z. Wiśniewskiego i E. Dolnego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2008 Zależności między ludnością w wieku nieprodukcyjnym i produkcyjnym odzwierciedla współczynnik obciążenia ekonomicznego, który wskazuje na coraz mniej korzystne relacje między poszczególnymi grupami wieku ludności. Według stanu na grudzień 2009 r., przeciętnie na 100 osób w wieku produkcyjnym zamieszkałych na terenie województwa kujawsko pomorskiego przypadało 55 osób w wieku nieprodukcyjnym, w tym 30 osób w wieku przedprodukcyjnym. W miastach na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 53 osoby w wieku nieprodukcyjnym, a na wsi 57. Przeciętny wiek mieszkańca naszego regionu w 2009 roku wynosił 37,2, a w kraju 37,7. Mediana wieku kobiet wynosiła 39,1 i była wyższa niż w przypadku mężczyzn (35,3). Średni wiek mieszkańca miasta to 38,7 lat, a osoby mieszkające na wsi w 2009 roku miały przeciętnie 34,9 lat. 3. Pomoc społeczna w województwie kujawsko pomorskim w latach , ze szczególnym uwzględnieniem lat Założenia dotyczące zakresu informacji prezentowanych w dokumencie diagnozy stanu zastanego wskazują na potrzebę przedstawienia zagadnień w sposób oparty na ocenie i rozpoznaniu zastanej sytuacji. Przedmiotem zainteresowania jest bowiem aktualna rzeczywistość z uwzględnieniem występujących tendencji, szans i zagrożeń. W związku z powyższym prezentacja 6

8 stanu pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim została ograniczona do lat W województwie kujawsko-pomorskim w latach w sytuacji wymagającej pomocy środowiskowej znalazło się ok. 13% mieszkańców. Liczba osób będących klientami pomocy społecznej w tych latach systematycznie malała w 2008 r. wynosiła 13,34% ogółu mieszkańców województwa, w 2009 r. 13,04%, a w 2010 r. 12,72%. Natomiast wzrost dotyczył liczby rodzin, których członkowie korzystali z takiej formy wsparcia (w 2009 r. liczba ta wzrosła o 1,25%, a w 2010 r. o 1,96%). 3.1 Klienci instytucji pomocy społecznej W latach liczba klientów pomocy społecznej w województwie kujawskopomorskim prezentowała się następująco: Rok Liczba rodzin Liczba osób w tych rodzinach % korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby ludności województwa ,6% ,5% ,9% ,3% ,6% ,3% ,0% ,9% ,3% ,0% ,7% 7

9 Na przestrzeni lat najniższy odsetek świadczeniobiorców pomocy społecznej występował w powiatach grodzkich, tj. w Toruniu i Bydgoszczy. W dziesiątce gmin, w których była najniższa średnia korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w tych latach utrzymywało się niezmiennie 5 gmin: Bydgoszcz, Toruń, z powiatu bydgoskiego: Osielsko i Białe Błota, Ciechocinek. W okresie od 2008 do 2010 r. w grupie 10 gmin, w których była najwyższa średnia świadczeniobiorców pomocy społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców klasyfikowało się niezmiennie 5 gmin: z powiatu lipnowskiego: Bobrowniki, Wielgie, Radziejów gmina, Kęsowo (powiat tucholski), Radzyń Chełmiński (powiat grudziądzki). Warto zwrócić uwagę, iż w województwie kujawsko-pomorskim występuje wyraźne terytorialne zróżnicowanie w zakresie potrzeb w ramach pomocy społecznej. Zwiększonych nakładów na świadczenia pomocy społecznej wymagają gminy położone we wschodniej części naszego województwa ze względu na większą liczbę mieszkańców korzystających z tego rodzaju wsparciem. Na przestrzeni lat najwyższy odsetek korzystających z zasiłków utrzymuje się w gminach z powiatów: lipnowskiego i rypińskiego. Porównując mapy natężenia pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w roku 2000 i 2010 można stwierdzić zdecydowany wzrost liczby gmin, w których na 1000 mieszkańców z pomocy społecznej korzysta poniżej 100 osób oraz od 101 do 150. Jednocześnie spadła liczba gmin, w których wśród 1000 mieszkańców od 251 do 350 to osoby będące klientami OPS. Świadczy to o spadku natężenia korzystania ze świadczeń pomocy społecznej w minionym dziesięcioleciu. Jednakże należy nadmienić, iż od 2006 r. nie było waloryzowane kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej. 8

10 Mapa natężenia pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w 2000 roku 9

11 Mapa natężenia pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku 10

12 Rodziny korzystające z pomocy społecznej w latach gospodarstwa domowe 1-osobowe stanowiły w 2008 r. aż 31% ogółu klientów pomocy społecznej, 33% - w 2009 r., 35% - w 2010 r.; rodziny z dziećmi stanowiły w 2008 r. 53% rodzin ogółem korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, 50% - w 2009 r., 48% - w 2010; rodziny z 1 i 2 dzieci to aż 70 % rodzin z dziećmi ogółem, którym udzielna była pomoc społeczna (niecałe 5% to rodziny z 5 i więcej dzieci, w tym 70% takich rodzin zamieszkiwało obszary wiejskie); rodziny niepełne stanowiły ok. 16% rodzin ogółem objętych wsparciem przez instytucje pomocowe; co piąta rodzina świadczeniobiorców pomocy społecznej to rodzina emerytów i rencistów; systematycznie wzrastała liczba rodzin, które rokrocznie objęte były pracą socjalną: w roku 2009 rodzin, w których realizowano pracę socjalną było o 12% więcej niż w 2008 (w 2010 o 3,5% więcej niż w 2009); z roku na rok rosła również liczba rodzin, które w ramach pomocy społecznej były objęte wyłącznie pracą socjalną. Zaobserwować można następujące tendencje: znaczny wzrost 1-osobowych gospodarstw domowych ogółem, również na wsi (w roku 2009 o 5,93%, a w roku 2010 o 9,21%); spadek liczby rodzin z dziećmi ogółem (w 2009 r. o 5,87%; w 2010 r. o 3,03%) oraz we wszystkich wyodrębnionych ze względu na liczbę dzieci kategoriach, również na wsi; systematyczny i niewielki spadek liczby rodzin ogółem objętych pomocą społeczną na obszarach wiejskich. M.in. tendencją wzrostu liczby 1-osobowych gospodarstw domowych można tłumaczyć zjawisko odnotowane w populacji świadczeniobiorców pomocy społecznej: przy wzroście liczby rodzin objętych świadczeniami pomocy społecznej jednocześnie maleje liczba osób w rodzinach. Wpływ na tę sytuację ma także obecna popularność najczęstszego w grupie rodzin z dziećmi modelu rodziny

13 Dynamika zmian w liczebności populacji korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w latach liczba rodzin liczba osób w rodzinach liczba rodzin na wsi Przyczyny spadku liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej: niskie kryterium dochodowe kwalifikujące do korzystania z pomocy; wyjazdy z kraju w celach zarobkowych do krajów UE; efektywność działań pracowników socjalnych (w tym realizacja projektów systemowych w ramach PO KL); zmieniający się model rodziny na 2+1 (generuje to mniejsze wydatki, które rodziny są w stanie samodzielnie ponosić); szeroki wachlarz wsparcia finansowanego ze środków UE (np. dofinansowanie na założenie działalności gospodarczej) 12

14 Powody korzystania z pomocy społecznej Poznanie powodów ubiegania się o pomoc i prawidłowe rozeznanie lokalnych potrzeb społecznych wpływa na skuteczność i efektywność podejmowanych działań w zakresie pomocy społecznej. Dominujące Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej powody z poniższych powodów w latach ubóstwo bezrobocie niepełnosprawność długotrwała/ ciężka choroba bezradność w sprawach opiek-wych Z danych MPiPS-03 za okres wynika, że najczęściej występującymi przyczynami trudnej sytuacji życiowej osób i rodzin, a jednocześnie powodami ubiegania się o pomoc społeczną w województwie kujawsko-pomorskim były: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. 13

15 DOMINUJĄCE POWODY KORZYSTANIA Z POMOCY SPOŁECZNEJ ubóstwo bezrobocie niepełnosprawność długotrwała lub ciężka choroba bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych liczba rodzin korzystających ze świadczeń Problemy społeczne, będące powodami udzielania pomocy społecznej, dotyczą różnych sfer życia. Od lat w naszym województwie wśród przyczyn przyznawania zasiłków pomocy społecznej dominują problemy związane z trudną sytuacją ekonomiczną, poważnymi kłopotami ze stanem zdrowia oraz trudnościami w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny. Zazwyczaj w jednej rodzinie korzystającej ze świadczeń występuje jednocześnie kilka problemów, ze względu na które udzielane jest wsparcie. Trzeba mieć to na uwadze dokonując analiz odnoszących się do całej populacji świadczeniobiorców (dane dotyczące podziału rodzin objętych pomocą ze względu na powód jej przyznania nie należy sumować). Ubóstwo w województwie kujawsko-pomorskim najważniejszym i najdotkliwszym problemem było nadal ubożenie ludności; ubóstwo było najczęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej dotyczyło ok. 60 % rodzin; występowała tendencja wzrostowa w tym zakresie w latach liczba rodzin, która korzystała z pomocy społecznej z powodu ubóstwa rosła (w 2009 r. o 1,3%, a w 2010 r. o 1,8% w porównaniu z rokiem poprzednim); 14

16 UBÓSTWO JAKO POWÓD PRZYNAWANIA ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu ubóstwa liczba osób, w tych rodzinach rzadko problemy występują pojedynczo, a ubóstwo potrafi łączyć wielorakie aspekty, z tego względu w odniesieniu do powodów przyznawania pomocy społecznej jest to najczęściej wymieniana kategoria; w wielu przypadkach przyczyną niekorzystnych zjawisk dla rodzin jest niski status materialny i niezaradność życiowa. Bezrobocie bezrobocie ma znaczący wpływ na pogarszanie się warunków socjalno-bytowych osób i rodzin, gdyż brak możliwości zatrudnienia powoduje, że rodziny mają poważne trudności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych; bezrobocie było drugim dominującym powodem przyznawania pomocy społecznej, dotyczyło bowiem ponad 50 % rodzin, które zostały objęte pomocą; w latach liczba rodzin (w tym rodzin zamieszkujących obszary wiejskie) uzyskujących zasiłki z powodu bezrobocia systematycznie rosła; wzrost liczby rodzin, którym przyznano świadczenia z powodu bezrobocia był ściśle związany z odnotowanym wzrostem liczby osób bezrobotnych w województwie kujawsko-pomorskim (według danych WUP w latach następował systematyczny wzrost liczby osób bezrobotnych); odnotowany został również systematyczny wzrost liczby osób, którym przyznano decyzją zasiłek okresowy z powodu bezrobocia (zasiłek z tego powodu stanowił 79,6% przyznanych zasiłków okresowych w 2008 r.; 82,6% w 2009 r. i 85,4% w 2010 r.) 15

17 BEZROBOCIE JAKO POWÓD PRZYZNAWANIA POMOCY SPOŁECZNEJ W LATACH średnia liczba osób bezrobotnych liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu bezrobocia liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu bezrobocia Niepełnosprawność osoby niepełnosprawne wymagają szczególnego rodzaju wsparcia, z uwagi nie tylko na niepełnosprawność fizyczną i/lub umysłową, ale również ze względu na trudności i bariery związane z integracją społeczno-zawodową ze środowiskiem; ta grupa korzystających z pomocy społecznej jest więc objęta szczególnym systemem wsparcia m.in. w ramach projektów systemowych i konkursowych Priorytetu VII Promocja integracji społecznej PO KL poprzez wprowadzenie obowiązku kwalifikowania do udziału w projekcie określonej liczby osób niepełnosprawnych; w okresie wśród ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej, rodziny, w których występował problem niepełnosprawności stanowiły 28-29%; 16

18 NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JAKO POWÓD OBJĘCIA POMOCĄ SPOŁECZNĄ liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu niepełnosprawności liczba osób w tych rodzinach liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu niepełnosprawnoości w latach możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu niepełnosprawności, jak również liczby osób, którym przyznany został z tego powodu zasiłek okresowy; odnotowany został systematyczny spadek liczby zasiłków przyznanych z powodu niepełnosprawności wśród ogólnej liczby udzielonych zasiłków okresowych (w 2008 r. tego rodzaju zasiłki stanowiły 11,0% przyznanych zasiłków okresowych; 10,3% w 2009 r. i 8,8% w 2010 r.); niepełnosprawność pozostaje nadal zjawiskiem, które trudno oszacować, gdyż nie dysponujemy wiarygodnymi danymi, które wskazywałyby na rzeczywistą liczbę osób niepełnosprawnych w województwie; w dokonywaniu analiz, w jakim stopniu świadczenia pomocy społecznej obejmują tę właśnie populację bazować można jedynie na danych ze spisu powszechnego jednak ze względu na zbyt dużą rozpiętość czasową tych danych tego typu zestawienia nie są wiarygodne; na podkreślenie zasługuje fakt, że kategoria niepełnosprawności w pewnych zakresach pokrywa się z innymi przesłankami (m.in. takimi jak długotrwała choroba). 17

19 Długotrwała lub ciężka choroba czwartym pod względem częstości występowania powodem przyznawania świadczeń pomocy społecznej była długotrwała lub ciężka choroba (pomocą z tego tytułu objętych jest ok. 21% rodzin korzystających z pomocy); unormowania prawne nie zawierają definicji tej kategorii powodu, uznanie długotrwałej choroby jako podstawy udzielania świadczenia pomocy społecznej odbywa się na podstawie zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza; nie każda choroba jest długotrwała i nie każda długotrwała choroba może być uznana za powód przyznania pomocy, gdyż taką przesłanką może być jedynie choroba, która przyczynia się do zwiększenia wydatków osoby i rodziny na jej leczenie lub ewentualnie spowoduje zmniejszenie szans na rynku pracy na znalezienie zatrudnienia umożliwiającego zaspokojenie niezbędnych potrzeb osoby i rodziny; DŁUGOTRWAŁA / CIĘŻKA CHOROBA POWODEM PRZYZNANIA ŚWIADCZENIA POMOCY SPOŁECZNEJ liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby liczba osób w tych rodzinach liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby w latach możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby; odnotowany został systematyczny spadek liczby osób, którym przyznano decyzją zasiłek okresowy z powodu długotrwałej choroby, jak również liczby zasiłków przyznanych z tego powodu wśród ogólnej liczby udzielonych zasiłków okresowych (w 2008 r. tego rodzaju zasiłki stanowiły 6,9% przyznanych zasiłków okresowych; 6,3% w 2009 r. i 5,3% w 2010 r.). 18

20 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych w latach z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych świadczenia pomocy społecznej przyznawane były ok. 19% rodzinom korzystającym z pomocy społecznej w naszym województwie; zjawisko bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych związane jest z problemami w sferze opieki nad dziećmi i dotyka najczęściej rodziny niepełne oraz wielodzietne; w szerszym aspekcie z tym zjawiskiem łączą się również wszelkiego rodzaju przejawy niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, zapewnianiu członkom rodziny godziwego bytu oraz poczucia bezpieczeństwa; BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO-WYCHOWACZYCH liczba rodzin, którym przyznano pomoc z pow odu bezradności w spraw ach opiekuńczowychowawczych liczba osób, w tych rodzinach w latach możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek liczby rodzin objętych pomocą społeczną z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych; systematycznie w tym okresie spadała liczba osób w rodzinach, które uzyskały świadczenia z tego powodu; najpoważniejsze problemy wiążą się z sytuacją dzieci w rodzinach, które nie zaspokajają w niezbędnym zakresie ich potrzeb materialnych, psychicznych i społecznych; w skrajnych przypadkach pojawia się zapotrzebowanie na różne formy opieki zastępczej. 19

21 3.2 Wybrane formy pomocy społecznej Specjalny zasiłek celowy Jednym z najpopularniejszych świadczeń przyznawanych przez ośrodki pomocy społecznej są zasiłki celowe. Są to świadczenia przyznawane w sytuacji zaistnienia niezbędnej potrzeby bytowej z przeznaczeniem na określony cel: pokrycie kosztów leków i leczenia, remontu mieszkania, na zakup opału, odzieży, żywności, opłacenie pobytu dziecka w żłobku lub przedszkolu, sfinansowanie pogrzebu, zakup niezbędnych przedmiotów użytku domowego, zaspokojenie innych potrzeb, specjalny zasiłek celowy. Kwota zasiłku jest uznaniowa i zależy od wskazanego celu (co może być poświadczone dokumentami np. faktury na zakup materiałów do remontu, recepty na określone leki itp.), nie ma określonej minimalnej i maksymalnej kwoty zasiłku. Średnia wartość zasiłku celowego jest zróżnicowana dla poszczególnych gmin (najwyższe zasiłki przyznawane są w gminach położonych w centralnej Polsce m.in. w gminach województwa kujawsko-pomorskiego * ). Ze względu na bardzo niskie ustawowe kryterium dochodowe uprawniające do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (477 zł dla osoby samotnie gospodarującej, 351 zł dla osoby w rodzinie), niezmienne od października 2006 r., rośnie znaczenie i liczba przyznawanych świadczeń w formie specjalnego zasiłku celowego. Jest on przyznawany osobom, których dochód przekracza ustalone kryterium i nie podlega zwrotowi. specjalny zasiłek celowy % spośród ogólnej liczby liczba osób, którym liczba liczba rodzin objętych pomocą ROK przyznano świadczeń rodzin społeczną świadczenie ,06% ,18% ,22% * Wg opracowania IRSS na podstawie danych POMOST za 2008 r. 20

22 Z przedstawionych danych wynika, iż istnieje duże zapotrzebowanie na udzielenie finansowego wsparcia również osobom, które przekraczają ustawowe kryterium uprawniające do świadczeń jednakże wymagają pomocy. Dla porównania w 2008 r. tego rodzaju świadczenie przyznano osobom ( w 2010 r. wzrost o 15%), a liczba udzielonych świadczeń wynosiła (w 2010 r. wzrost liczby świadczeń o 19%) i tą formą wsparcia zostało objętych rodzin (w 2010 r. wzrost liczby rodzin o 15%). Warto również uwzględnić, iż w latach następował spadek liczby świadczeniobiorców pomocy. Tym większe znaczenie należy przypisywać tendencji wzrostowej tego typu świadczeń. Usługi opiekuńcze Ze względu na zjawisko starzenia się społeczeństwa warto szczególnie zwracać uwagę na inicjatywy realizowane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej na rzecz osób starszych. Wkrótce problem seniorów, często osób samotnych, potrzebujących pomocy i wsparcia będzie konkretnym wyzwaniem, przed którym staną instytucje pomocowe w naszym województwie. Mając powyższe na uwadze istotnym jest przyjrzeć się realizacji zadań w formie usług opiekuńczych oraz kierowania do DPS w latach Na przestrzeni lat w ponad 100 gminach (tj. ponad 70%) realizowane były usługi opiekuńcze. Pomoc w formie usług przysługuje zwłaszcza osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny wymagają pomocy innych osób w wykonywaniu czynności dnia codziennego. Ośrodek pomocy społecznej ustala zakres usług, okres ich świadczenia oraz miejsce. Zazwyczaj usługi są świadczone w mieszkaniu osoby. W swym zakresie dotyczą głównie pomocy związanej z wykonywaniem takich czynności jak: utrzymywanie higieny osobistej, zrobienie zakupów, posprzątanie, ugotowanie posiłku, czy zrobienie prania. 21

23 Realizacja usług opiekuńczych w województwie kujawsko-pomorskim w latach ŚLIWICE Legenda JANOWIEC WIELKOPOLSKI TUCHOLA CEKCYN OSIE NOWE WARLUBIE KAMIEŃ KĘSOWO ROGÓŹNO KRAJEŃSKI JEŻEWO ŁASIN GOSTYCYN LNIANO DRZYCIM DRAGACZ SĘPÓLNO LUBIEWO GRUDZIĄDZ GRUTA ŚWIECIE KRAJEŃSKIE BUKOWIEC NAD Osą SOŚNO ŚWIEKATOWO ŚWIECIE RADZYŃ CHEŁMNO CHEŁMIŃSKI JABŁONOWO WIĘCBORK KORONOWO POMORSKIE PRUSZCZ PŁUŻNICA ZBICZNO STOLNO KSIĄŻKI KIJEWO LISEWO BRZOZIE BOBROWO KRÓLEWSKIE MROCZA DOBRCZ PAPOWO BARTNICZKA BISKUPIE DĘBOWA BRODNICA SICIENKO UNISŁAW OSIELSKO WĄBRZEŹNO ŁĄKA GÓRZNO SADKI DĄBROWA CHEŁMIŃSKA CHEŁMŻA KOWALEWO NAKŁO GOLUB BYDGOSZCZ ŁUBIANKA POMORSKIEDOBRZYŃ WĄPIELSKOSIEK NAD NOTECIĄ ŚWIEDZIEBNIA ZŁAWIEŚ WIELKA BIAŁE ŁYSOMICE RADOMIN BŁOTA CIECHOCIN SOLEC LUBICZ RYPIN KCYNIA SZUBIN KUJAWSKI TORUŃ BRZUZE SKRWILNO NOWA WIEŚ ZBÓJNO WIELKA OBROWO ROGOWO ŁABISZYN WIELKA NIESZAWKA ROJEWO ZŁOTNIKI KIKÓŁ CHROSTKOWO KUJAWSKIE CZERNIKOWO SKĘPE ŻNIN BARCIN CIECHOCINEK GNIEWKOWO ALEKSANDRÓW RACIĄŻEK NIESZAWA KUJAWSKI INOWROCŁAW WAGANIEC LIPNO PAKOŚĆ DĄBROWA KONECK BOBROWNIKI BISKUPIA WIELGIE TŁUCHOWO ZAKRZEWO LUBANIE JANIKOWO BĄDKOWO FABIANKI DOBRE DOBRZYŃ MOGILNO KRUSZWICA NAD WISŁĄ RADZIEJÓW OSIĘCINY STRZELNO BRZEŚĆ WŁOCŁAWEK KUJAWSKI GĄSAWA DĄBROWA ROGOWO JEZIORA WIELKIE brak realizacji przez OPS usług opiekuńczych w gminie (30 gmin) PIOTRKÓW KUJAWSKI BYTOŃ KOWAL LUBRANIEC CHOCEŃ TOPÓLKA BARUCHOWO BONIEWO IZBICA KUJAWSKA usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 1% 1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej (8 gmin) usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 1-9,99% 1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej1-9,99 (32 gminy) CHODECZ LUBIEŃ KUJAWSKI usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 10-19,99% 1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej10-19,99 (36 gmin) usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 20-39,99% 1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej20-39,99 (30 gmin) usługami opiekuńczymi objętych jest więcej niż 40% 1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej (8 gmin) Dane MPiPS-03 za lata

24 Kierowanie do DPS Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej: Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Finansowanie (w całości lub częściowo) odpłatności za pobyt osoby w DPS jest jednym z zadań własnych gminy. Umieszczenie w domu pomocy społecznej jest rozwiązaniem ostatecznym i poprzedza je ocena możliwości udzielenia pomocy osobie potrzebującej w miejscu jej zamieszkania oraz zbadanie jej sytuacji rodzinnej. W konsekwencji skierowanie do DPS wymaga oceny stanu zdrowia oraz uprzedniego ustalenia zakresu możliwości korzystania przez daną osobę z pomocy środowiskowej, w szczególności zaś zbadania możliwości zorganizowania usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej opłata za pobyt w DPS zostaje ustalona w decyzji wydanej przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy kierującej do domu pomocy społecznej. Zgodnie z zasadą pomocniczości zobowiązania finansowe w ostatniej kolejności spoczywają na gminie, tj. jednostce samorządowej najbliższej osobie skierowanej do domu, a więc gminie jej miejsca zamieszkania. w latach następował systematyczny wzrost liczby ośrodków pomocy społecznej, które ponosiły odpłatność za swoich mieszkańców skierowanych do domów pomocy społecznej; jednocześnie w latach następował systematyczny wzrost liczby osób, za które gminy w województwie kujawsko-pomorskim ponosiły odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej; Odpłatność za kierowanie do DPS liczba OPS realizujących zadanie liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenia w ciągu trzech ostatnich lat 17 niżej wymienionych ośrodków pomocy społecznej nie ponosiło odpłatność związanej z kierowaniem do DPS: 23

25 z powiatu aleksandrowskiego: Bądkowo, Nieszawa, Raciążek, Waganiec; z powiatu brodnickiego: Osiek; z powiatu golubsko-dobrzyńskiego: Radomin; z powiatu lipnowskiego: Bobrowniki, Chrostkowo, Wielgie; z powiatu radziejowskiego: Dobre, Topólka; z powiatu rypińskiego: Rogowo; z powiatu sępoleńskiego: Sośno; z powiatu świeckiego: Świekatowo; z powiatu włocławskiego: Boniewo, Kowal miasto, Włocławek gmina. Rodzicielstwo zastępcze Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych dla dzieci całkowicie lub częściowo pozbawionej pieczy rodzicielskiej należy do zadań własnych powiatu. Starosta za pośrednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem rodzinnej opieki zastępczej. Rodziny zastępcze dzielą się na: spokrewnione z dzieckiem (opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo), niespokrewnione z dzieckiem (z punktu widzenia prawa są obce dla dziecka), zawodowe niespokrewnione z dzieckiem: wielodzietne (rodziny, w których umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci; w razie konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa określona powyżej liczba dzieci może się zwiększyć), specjalistyczne (w tych rodzinach umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w tym samym czasie w tego typu rodzinie może przebywać nie więcej niż troje dzieci), o charakterze pogotowia rodzinnego (w takiej rodzinie umieszcza się nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, 24

26 jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące; rodzina ta nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policję - w tej sytuacji dziecko przebywa w tej rodzinie do czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy). Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka. Wysokość pomocy pieniężnej ustalana jest zgodnie z ustawowymi zapisami w odniesieniu do podstawy, która od r. wynosi zł. Świadczenie jest zwiększane w zależności od wieku dziecka, stanu zdrowia, stopnia niedostosowania społecznego. W latach wysokość pomocy pieniężnej miesięcznie na każde umieszczone w rodzinie dziecko wynosiła: w przypadku rodzin spokrewnionych z dzieckiem: 40% podstawy (tj. 658,80 zł) dla dzieci 7-18 lat, 60% podstawy (tj. 988,20 zł) - dla dzieci do 7 lat, dla dzieci 7 18 lat posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, dla dzieci 7 18 lat umieszczonych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, 80% podstawy (tj. 1317,60 zł) - dla dzieci do 7 lat posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, dla dzieci 7 18 lat umieszczonych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i posiadających orzeczenie o niepełnosprawności; w przypadku rodzin niespokrewnionych z dzieckiem - dodatkowo 10% podstawy, tj. 164,70 zł; niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne i specjalistyczne rodziny zastępcze obok świadczeń dla dzieci otrzymywały wynagrodzenie w wysokości do 120% podstawy, tj. do 1.976,40 zł (od r. do 160%, tj. do 2.635,20 zł); niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego obok świadczeń dla dzieci otrzymywały wynagrodzenie: za sprawowaną opiekę i wychowanie w wysokości 120% podstawy, tj ,40 zł (od r. 160%, tj ,20 zł), za pozostawanie w gotowości w wysokości 80% podstawy, tj ,60 zł (od r. 95%, tj ,65 zł); 25

27 RODZINY ZASTĘPCZE, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA rodziny spokrewnione z dzieckiem rodziny niespokrewnione z dzieckiem liczba rodzin zastępczych liczba dzieci umieszczonych w tych rodzinach w województwie kujawsko-pomorskim odnotowano zarówno wzrost, jak i spadek liczby osób, którym przyznano decyzją świadczenie w formie pomocy pieniężnej dla dziecka umieszczonego w spokrewnionej/ rodzinie zastępczej, liczby rodzin korzystających z tego rodzaju świadczenia oraz liczby dzieci umieszczonych w tych rodzinach; spokrewnione rodziny zastępcze stanowiły ok. 85% ogółu rodzin zastępczych; 26

28 ZAWODOWE RODZINY NIESPOKREWNIONE Z DZIECKIEM, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA wielodzietne specjalistyczne o chrakterze pogotowia rodzinnego liczba rodzin zastępczych liczba dzieci umieszczonych w tych rodzinach w latach następował systematyczny wzrost liczby zawodowych rodzin zastępczych (w przypadku rodzin specjalistycznych i o charakterze pogotowia rodzinnego wzrost ten był jednak niewielki); największy wzrost liczby dzieci umieszczonych w zawodowych rodzinach zastępczych dotyczył rodzin wielodzietnych (w pozostałych kategoriach można było zaobserwować wzrosty i spadki liczby umieszczonych dzieci). 3.3 Nowe formy pracy z klientami pomocy społecznej Poradnictwo specjalistyczne Poradnictwo specjalistyczne jest działalnością zawodową skierowaną na odzyskanie lub wzmocnienie zdolności osób i rodzin do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Tego rodzaju inicjatywa jest podejmowana również w ramach działalności ośrodków pomocy społecznej. Przy ośrodkach organizowane jest poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, świadczone osobom oraz rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany 27

29 dochód. W ramach możliwości finansowych zatrudniani są specjaliści (m.in. radca prawny, psycholog, psychoterapeuta, terapeuta uzależnień, pedagog), którzy: w ramach poradnictwa prawnego udzielają informacji o obowiązujących przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów.; w ramach poradnictwa psychologicznego realizują procesy diagnozowania, profilaktyki i terapii; w ramach poradnictwa rodzinnego pomagają rozwiązywać szeroko rozumiane problemy funkcjonowania rodziny, w tym problemy wychowawcze w rodzinach naturalnych i zastępczych oraz problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także prowadzą terapię rodzinną. Dzięki prowadzeniu poradnictwa specjalistycznego realizowany jest cały szereg zadań: działania w kierunku wzmocnienia więzi rodzinnych i integracji osób oraz rodzin ze środowiskiem, pobudzanie aktywności osób oraz rodzin w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb życiowych, wspieranie działalności służb socjalnych, propagowanie wiedzy prawniczej i psychologicznej, wspieranie działań prorodzinnych. Prowadzenie poradnictwa specjalistycznego przez OPS w woj. kujawsko-pomorskim w latach następował rozwój tej formy działalności ośrodków pomocy społecznej; w 2008 r. poradnictwo specjalistyczne prowadziło 33% ośrodków, a rok później już 44%; systematycznie wzrastała liczba rodzin i osób, którym zostało udzielone poradnictwo; Poradnictwo specjalistyczne liczba OPS realizujących zadanie liczba rodzin korzystających z poradnictwa liczba osób w tych rodzinach jedynym powiatem, w którym żaden z ośrodków nie prowadzi poradnictwa specjalistycznego jest powiat wąbrzeski; największa liczba OPS realizujących poradnictwo specjalistyczne jest w powiatach: bydgoskim (6), inowrocławskim (5), toruńskim (5), tucholskim (5), włocławskim (5). 28

30 Kontrakt socjalny Stosowany w działaniach ośrodków pomocy społecznej kontrakt socjalny ma na celu poprawę skuteczności udzielanej pomocy poprzez mobilizowanie osób i rodzin do podejmowania działań usamodzielniających. Możliwość zawierania kontraktów socjalnych wprowadziła ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Jest to pisemna umowa zawierana z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron, tj. klienta i pracownika socjalnego, które mają doprowadzić do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Dzięki realizacji projektów systemowych w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej PO KL wykorzystanie tego narzędzia w pracy socjalnej zyskało większe znaczenie. Środki płynące z Europejskiego Funduszu Społecznego do gmin i powiatów pozwoliły na realizację przedsięwzięć, na które do tej pory brakowało pieniędzy. Kalkulowany koszt wsparcia na osobę w kontrakcie socjalnym realizowanym w ramach projektów systemowych wynosi zł. Realizacja takich kontraktów polega na sfinansowaniu zestawu instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, mających doprowadzić do przywrócenia osób wykluczonych na rynek pracy oraz do ich integracji ze społeczeństwem. Realizacja kontraktów socjalnych w ramach PO KL w województwie kujawsko-pomorskim OPS w 2009 r. 133 ośrodki pomocy społecznej (92%) w ramach projektów systemowych PO KL zrealizowały kontraktów socjalnych, kontraktami socjalnymi objętych zostało osób, średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok zł PCPR 16 powiatowych centrów pomocy rodzinie zrealizowało 203 kontrakty socjalne w 2009 r.; kontraktami objętych zostało 260 osób, średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok zł. 29

31 Program Aktywności Lokalnej W związku z realizacją projektów systemowych w ramach PO KL zaczęto posługiwać się narzędziem Programem Aktywności Lokalnej, który ma na celu m.in. integrację społeczną. PAL to program realizowany przez animatorów lokalnych, skierowany jest do osób z konkretnego środowiska lub członków danej społeczności. Oznacza to, że można prowadzić działania aktywizacyjne adresowane do osób mieszkających na pewnej przestrzeni, obejmującej np. dzielnicę, osiedle, sołectwo, wieś, czy środowisko danej grupy zawodowej lub społecznej (np. niepełnosprawnych, osoby wychodzące z placówek opiekuńczo-wychowawczych, mieszkańców bloku, a nawet kilku rodzin mieszkających w okolicy). Program aktywności lokalnej może być częścią lub rozwinięciem już wdrażanych programów lokalnych, jednak musi być przyjęty odpowiednio przez radę gminy, powiatu, czy miasta. W ramach tego programu podejmowane działania aktywizacyjne służą rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnej. PAL opracowuje się na podstawie dokładnej analizy środowiska lokalnego, przeprowadzonej przez pracowników socjalnych, diagnozującej problemy mieszkańców oraz możliwości zmiany ich sytuacji życiowej. Na tej podstawie przygotowywany jest dokument, który zawiera szczegółowe informacje o założonych celach i rezultatach, planowanych działaniach, budżecie i prezentacji uzasadnienia dla realizacji Programu. Uczestnikom PAL udzielane jest wsparcie w formie: środowiskowej pracy socjalnej (realizowanej przez pracownika socjalnego lub inną osobę), instrumentów aktywnej integracji, działań o charakterze środowiskowym. Realizacja PAL w województwie kujawsko-pomorskim OPS w 2009 roku 17 ośrodków pomocy społecznej (12%) zrealizowało 54 Programy Aktywności lokalnej; w ramach PAL działaniami aktywizacyjnymi objętych zostało 481 osób; średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił blisko zł 30

32 PCPR w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 3 placówki, tj. 16% (PCPR w Aleksandrowie Kujawskim, PCPR w Inowrocławiu, PCPR w Tucholi) zrealizowało 11 Programów Aktywności Lokalnej; Programami objętych zostało 27 osób; średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił blisko zł. Program integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych W ramach tego narzędzia można sfinansować działania na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Zadanie opracowania programu jest powierzone powiatowym centrom pomocy rodzinie. Wskazane formy wsparcia dla osób niepełnosprawnych do zastosowania w ramach programu to: zasiłki i pomoc w naturze, środowiskowa praca socjalna, instrumenty aktywnej integracji, działania o charakterze środowiskowym. Realizacja Programów w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 7 placówek, tj. 37% zrealizowało 7 Programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych; Programami objęte zostały 132 osoby; średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił zł Efekty realizowanych form wsparcia w ramach projektów systemowych W ramach realizacji poddziałania (projekty systemowe ośrodków pomocy społecznej) w 2009 r. projektami objętych zostało osób (wraz z otoczeniem osób): 10,4 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie, 6,5 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej 31

33 Inny rodzaj aktywności zawodowej podjętej przez uczestników projektów w 2009 r. inny 44% staż 38% rozpoczęcie działalności gospodarczej 4% przygotowanie zawodowe 14% 8 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej Inny rodzaj aktywności społecznej podjętej przez uczestników w 2009 r. podjęcie nauki 36% inny 14% wolontariat 5% członkowstwo w organizacji pozarządowej 3% udział w grupie wsparcia 42% 14,2 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej. W ramach realizacji poddziałania (projekty systemowe powiatowych centrów pomocy rodzinie) w 2009 r. projektami objętych zostało 419 osób (wraz z otoczeniem 647 osób): 8,8 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie, 5,3 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej 21,2 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej 4,3 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej. 32

34 Aktywna integracja W ramach realizacji kontraktów socjalnych, programów aktywności lokalnej oraz programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych stosowany jest i finansowany ze środków EFS zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, które mają na celu przywrócenie osób wykluczonych społecznie na rynek pracy oraz ich integrację ze środowiskiem. Taki zestaw tzw. instrumenty aktywnej integracji został podzielony na 4 grupy: instrumenty aktywizacji zawodowej, instrumenty aktywizacji edukacyjnej, instrumenty aktywizacji zdrowotnej, instrumenty aktywizacji społecznej. Instrumenty aktywnej integracji realizowane w ramach projektów systemowych w 2009 instrumenty aktyw izacji społecznej 48,18% Instrumenty aktywnej integracji wykorzystywane w projektach systemowych w 2009 roku instrumenty aktyw izacji edukacyjnej 18,29% instrumenty aktyw izacji zdrow otnej 1 3,88% instrumenty aktyw izacji zaw odow ej 19,65% Najpopularniejsze instrumenty aktywnej integracji, którymi objętych było ok. 60% uczestników wszystkich projektów systemowych: organizacja i sfinansowanie usług wspierających aktywizację zawodową (m.in. trenera pracy, doradcy zawodowego); skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową; organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejętności społecznych; 33

35 organizacja i finansowanie poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych umożliwiających docelowo powrót do życia społecznego. 3.3 Infrastruktura pomocy społecznej Jednostki realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej W latach obserwuje się zmiany w infrastrukturze pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. Rodzaj placówki Liczba domy pomocy społecznej dzienne domy pomocy społecznej 8 11 kluby seniora 63 92* środowiskowe domy samopomocy warsztaty terapii zajęciowej placówki opiekuńczo-wychowawcze wsparcia dziennego (świetlice środowiskowe) * ośrodki adopcyjno-wychowawcze 4 6 całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze schroniska, noclegownie, miejsca wydzielone na nocleg jadłodajnie ośrodki interwencji kryzysowej 6 20 ośrodki wsparcia ekonomii społecznej - 7 kluby integracji społecznej - 26 spółdzielnie socjalne - 17 * Według danych z ankiet sprawozdawczych przesłanych przez OPS za 2009 rok. 34