DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Transkrypt

1 3813 DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 31 grudnia 2010 r. Nr 390 TREŚĆ: Poz.: UCHWAŁA RADY GMINY: 3813 nr XLV/251/10 z dnia 9 listopada 2010 r. Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata UCHWAŁA NR XLV/251/10 RADY GMINY TOMASZÓW MAZOWIECKI z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (t.j.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759, z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457, z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337, z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218, z 2008 r. Nr 180, poz. 1111, Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 52, poz. 420, Nr 157, poz. 1241, z 2010 r. Nr 28, poz. 142 i 146, Nr 106, poz. 675), art. 17 ust. 1 i art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, Nr 111, poz. 708, Nr 138, poz. 865, Nr 154, poz. 958, Nr 171, poz. 1056, Nr 199, poz. 1227, Nr 223, poz. 1464, Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 19, poz. 100, Nr 20, poz. 106, Nr 79, poz. 666, Nr 130, poz. 1070, Nr 215, poz. 1664, z 2010 r. Nr 21, poz. 104, Nr 28, poz. 154, Nr 76, poz. 489, Nr 119, poz. 804), w związku z art. 14 ust. 3 i ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (t.j.: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, Nr 88, poz. 587, z 2008 r. Nr 138, poz. 865, Nr 199, poz. 1227, Nr 223, poz. 1464, z 2009 r. Nr 18, poz. 97, Nr 79, poz. 666, z 2010 r. Nr 28, poz. 145) Rada Gminy Tomaszów Mazowiecki uchwala, co następuje: 1. Uchwala się Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata , który stanowi załącznik nr 1 do niniejszej uchwały. 2. Uchwala się Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata , który stanowi załącznik nr 2 do niniejszej uchwały. 3. Traci moc uchwała Nr XX/172/05 Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki z dnia 22 marca 2005 roku w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki. 4. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Tomaszów Mazowiecki. 5. Uchyla się uchwałę Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki Nr XLIV/240/10 z dnia 15 paŝdziernika 2010 r. 6. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego. 7. Uchwała wchodzi w şycie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Przewodnicząca Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki: mgr Regina Dziubałtowska

2 Województwa Łódzkiego Nr Poz Załącznik nr 1 do uchwały nr XLV/251/10 Rady Gminy Tomaszów Mazowiecki z dnia 9 listopada 2010 r. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata

3 Województwa Łódzkiego Nr Poz Rysunek 1. Spis ilustracji: Połoşenie Gminy Tomaszów Mazowiecki na tle powiatu tomaszowskiego Spis tabel: Tabela 1. Cechy charakterystyczne klimatu Tabela 2. Liczba mieszkańców Tabela 3. Struktura ludności wg grup ekonomicznych Tabela 4. Ruch naturalny ludności Tabela 5. Migracje ludności Tabela 6. Baza agroturystyczna na terenie gminy Tabela 7. Obiekty wpisane do rejestru zabytków z terenu gminy Tabela 8. Klasyfikacja uşytków rolnych w gminie Tomaszów Mazowiecki Tabela 9. Udział gruntów i uşytków rolnych w powierzchni ogólnej gminy Tabela 10. Wykaz złóş na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki Tabela 11. Dane techniczne Zbiornika Sulejowskiego Tabela 12. Wykaz punktów monitoringu wód podziemnych w gminie Tomaszów Mazowiecki Tabela 13. Klasyfikacja zbadanych studni w ramach monitoringu wód podziemnych Tabela 14. Klasyfikacja jakości wód rzek w 2007 roku Tabela 15. Klasyfikacja jakości wody Zbiornika Sulejowskiego w 2007 roku Tabela 16. Zuşycie wody w gminie Tabela 17. Udział w zuşyciu wody gospodarstw domowych Tabela 18. Sieć wodno-kanalizacyjna w gminie Tabela 19. Ilość ścieków wymagających oczyszczenia w latach Tabela 20. Ilość ścieków oczyszczonych w oczyszczalni ścieków Tabela 21. Bilans ładunków zanieczyszczeń w oczyszczalni ścieków w Ciebłowicach Duşych Tabela 22. Zalesienia wykonane w latach Tabela 23. Pomniki przyrody w gminie Tomaszów Mazowiecki Tabela 24. Dopuszczalne poziomy hałasu Tabela 25. Ilość umów podpisanych z właścicielami nieruchomości w poszczególnych miejscowościach w zakresie odbierania odpadów komunalnych i opróşniania zbiorników bezodpływowych Tabela 26. Charakterystyka wybranych rodzajów promieniowania elektromagnetycznego Tabela 34. Jednostki realizujące oraz ŝródła finansowania zadań Programu Ochrony Środowiska Tabela 35. Zadania do realizacji w latach Wprowadzenie Podstawa Prawna, cel i zakres Programu. Podstawą opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki jest art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity: Dz. U r. Nr 25, poz. 150, ze zmianami), który nakłada na Wójta obowiązek sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska. Program opracowany jest na okres 4 lat. Po zaopiniowaniu przez Zarząd Województwa Łódzkiego Program uchwalany jest przez Radę Gminy, a co dwa lata Wójt sporządza raport z jego realizacji. Program ten sporządza się w celu realizacji Polityki Ekologicznej Państwa. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki jest drugą edycją programów ochrony środowiska Gminy Tomaszów Mazowiecki. Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata został przyjęty uchwałą Nr XX/172/05 z dnia 22 marca 2005 r. Integralną część Programu stanowi Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki sporządzany na mocy art. 14 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity: Dz. U r. Nr 39, poz. 251). Program określa cele ekologiczne, priorytety, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz ustala środki niezbędne do osiągnięcia zaplanowanych celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Za realizację przedsięwzięć zawartych w Programie odpowiedzialne są jednostki samorządu terytorialnego i administracji rządowej oraz podmioty, których działalność wpływa na stan środowiska.

4 Województwa Łódzkiego Nr Poz Uwarunkowania w zakresie ochrony środowiska wynikające z dokumentów krajowych. Polityka Ekologiczna Państwa. Podstawowym dokumentem krajowym w zakresie ochrony środowiska jest Polityka Ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , jest to Projekt dokumentu będący aktualizacją Polityki Ekologicznej Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Potrzeba aktualizacji dotychczasowej Polityki wynika z uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej oraz odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno gospodarczej i stanu środowiska. Projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata uwzględnia unijne i krajowe strategie i programy tematyczne (m. in. VI Program Działań na Rzecz Środowiska UE, Odnowioną Strategię UE dotyczącą Trwałego Rozwoju, Strategię Gospodarki Wodnej, Krajową Strategię Ochrony i Umiarkowanego Uşytkowania Róşnorodności Biologicznej, Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami). Nadrzędnym, strategicznym celem Polityki Ekologicznej Państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju i tworzenie podstaw do zrównowaşonego rozwoju społeczno gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne, tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najwaşniejszych obszarach ochrony środowiska z uwzględnieniem następujących zasad: - przezorności - przewidywanie moşliwości wystąpienia problemu i zapobieganie jego wystąpieniu, - równego dostępu do środowiska przyrodniczego, - uspołecznienia stworzenie warunków do udziału społeczeństwa w procesie kształtowania zrównowaşonego rozwoju, - zanieczyszczający płaci, - likwidacji zanieczyszczeń u ŝródła, - prewencji przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć, - stosowania najlepszych dostępnych technik, - subsydialności stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych na szczebel regionalny, - klauzul zabezpieczających umoşliwia ona w uzasadnionych przypadkach stosowania bardziej rygorystycznych środków niş wymagania prawa Unii Europejskiej, - skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej stosowana przy wyborze planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska i pozwalającą na ocenę ich skuteczności. Główne cele Polityki Ekologicznej Państwa: 1. Wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska. 2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. 3. Zrównowaşone wykorzystanie materiałów, wody i energii. 4. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski, 5. Ochrona klimatu. Dla osiągnięcia powyşszych celów zostały określone priorytety i zadania jak równieş kierunki działań podejmowanych w latach i Zgodnie z wymogami Polityki Ekologicznej Państwa aspekty ekologiczne obligatoryjnie powinny być włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a takşe do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Opracowany w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata , przyjęty w dniu 29 listopada 2006 roku przez Radę Ministrów Program, to jedno z podstawowych narzędzi do osiągnięcia załoşonych w NSRO celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu toşsamości kulturowej i rozwoju spójności terytorialnej. Koncentruje się on na działaniach o charakterze strategicznym i ponadregionalnym. W jego ramach realizowanych będzie 17 priorytetów: - gospodarka wodno ściekowa, - gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, - zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagroşeniom środowiska, - przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, - ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych,

5 Województwa Łódzkiego Nr Poz drogowa i lotnicza sieć TEN-T, - transport przyjazny środowisku, - bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe, - infrastruktura drogowa w Polsce Wschodniej, - infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku, - bezpieczeństwo energetyczne, - kultura i dziedzictwo kulturowe, - bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia, - infrastruktura szkolnictwa wyşszego, - pomoc techniczna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, - pomoc techniczna Fundusz Spójności, - konkurencyjność regionów Metodyka opracowania Programu. Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii odpowiedniej dla planowania strategicznego, polegającej na: - opracowaniu diagnozy aktualnego stanu środowiska, uwzględniającej wszystkie jego komponenty, - określeniu celów i priorytetów ekologicznych oraz krótko i długoterminowych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska, - określeniu szczegółowych zadań przewidzianych do realizacji wraz z kosztami ich realizacji. Hierarchiczna konstrukcja i procedura formułowania celów ekologicznych stanowi gwarancję trwałego i zrównowaşonego rozwoju Gminy Tomaszów Mazowiecki. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata został opracowany w oparciu o obowiązujące przepisy prawne oraz Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Strategiczne kierunki działań proekologicznych proponowanych w Programie są spójne z propozycjami i priorytetami zawartymi w Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Łódzkiego na lata Punktem wyjścia dla sporządzenia Programu były istniejące dokumenty, materiały dokumentacyjne i programy w tym Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata Dodatkowe informacje uzyskiwano takşe od podmiotów gospodarczych działających w zakresie gospodarki odpadami, ochrony środowiska oraz planowanych inwestycji proekologicznych. Podstawowym ŝródłem aktualnych danych dotyczących stanu środowiska były informacja o stanie środowiska w województwie łódzkim Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami projekt Programu poddany zostaje procedurom konsultacji społecznych oraz opiniowania i uzgadniania. 2. Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki na lata W ramach realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Tomaszów Mazowiecki podjęto następujące działania: - rozbudowano kanalizację sanitarną, - rozbudowywano sieć wodociągową, - prowadzono modernizacje dróg, - budowa awaryjnej studni w Wiadernie, - dokonywano zalesień, prowadzono prace pielęgnacyjne drzew rosnących na terenie gminy - organizowano konkursy i akcje proekologiczne, - prowadzono prenumeraty czasopism w zakresie ochrony środowiska. Zrealizowano zadania Planu Gospodarki Odpadami (PGO dla Gminy Tomaszów Mazowiecki rozdział 1.4) Prowadzone konsekwentnie działania juş wpłynęły na poprawę stanu gospodarki odpadami oraz gospodarki wodno ściekowej. Zadowalający jest fakt zwiększania się zainteresowania stanem środowiska mieszkańców i świadomości ekologicznej. Nastąpiła ogólna poprawa w krajobrazie. 3. Ogólna charakterystyka Gminy Tomaszów Mazowiecki Informacje ogólne. Gmina Tomaszów Mazowiecki połoşona jest w powiecie tomaszowskim, we wschodniej części województwa łódzkiego. Graniczy: od północy i wschodu z miastem Tomaszów Mazowiecki, od północy z gmina Lubochnia, od wschodu z gminą Inowłódz, od zachodu z gminą Wolbórz i Ujazd, od południowego wschodu z gminą Sulejów, zaś od południa z gminą Mniszków i Sławno. Powierzchnia ogólna Gminy Tomaszów Mazowiecki wynosi 147,82 km 2 i podzielona jest na 24 sołectwa. Gminę zamieszkuje mieszkańców (stan na r.). W sąsiedztwie gminy zlokalizowane są

6 Województwa Łódzkiego Nr Poz trzy duşe ośrodki miejskie o charakterze przemysłowym: graniczący z terenem gminy od północy Tomaszów Mazowiecki, w odległości 20 km Opoczno oraz Piotrków Trybunalski - w odległości 28 km. Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy, a tereny w rejonie Zalewu Sulejowskiego turystycznoletniskowy. We wschodniej części gminy obok terenów rolniczych znajdują się obszary eksploatacji złóş naturalnych. Duşy obszar gminy znajduje się w granicy Obszaru Chronionego Krajobrazu Piliczańsko- Radomszczańskiego. Północno-wschodnia część gminy znajduje się w granicach Spalskiego Parku Krajobrazowego, natomiast część południowa w granicach Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Obszar gminy Tomaszów Mazowiecki połoşony jest w zasięgu Wzgórz Opoczyńskich (wschodnia część gminy) i Równiny Piotrkowskiej (część zachodnia). Część wschodnia terenu gminy ma urozmaicony krajobraz. Od Tomaszowa w kierunku Sławna ciągnie się próg strukturalny, wznoszący się do wysokości 275m zbudowany z piasków kredowych, którego stoki przykryte są utworami czwartorzędowymi. Na obszarze gminy najbardziej wysuniętym na wschód występują pagórki moren czołowych. Pozostała część Wzgórz Opoczyńskich ma charakter równinny, zbudowany z utworów wodnolodowcowych i morenowych. Teren leşący w zasięgu Równiny Piotrkowskiej ma charakter płaskiej wysoczyzny o wysokości m n.p.m. nachylonej w kierunku doliny rzeki Pilicy, urozmaicony wydmami i dolinami jej dopływów. Tabela 1. Cechy charakterystyczne klimatu Średnia temperatura roczna powietrza + 7,7 o C Najcieplejszy miesiąc Lipiec + 18,8 o C Najchłodniejszy miesiąc Styczeń 2,5 o C Długość okresu wegetacyjnego dni Średnia roczna suma opadów atmosferycznych 800 mm Kierunek wiatrów przewarzających Zachodni o średniej prędkości 2,5 m/s Ŝródło: Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Tomaszów Mazowiecki 2004 Ponadto gmina Tomaszów Mazowiecki posiada bogate tradycje turystyczne. Tereny południowej i północno-wschodniej części gminy (tereny połoşone w poblişu Zalewu Sulejowskiego, w otoczeniu lasów) cieszą się duşą popularnością wśród turystów i wczasowiczów. Tereny te mogą pełnić funkcje letniskowe, potrzebna jest odpowiednio przygotowana baz turystyczna. Obecnie na terenie gminy istnieje szereg ośrodków wypoczynkowych: - Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy Borki, - Camping Borki, - Centrum Rekreacyjno-Wypoczynkowe w Smardzewicach, - Ośrodek Kolporter S.A. w Smardzewicach, - Motel Willa Gala w Smardzewicach, - Hotel OGMET w Niebrowie, - Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Libra w Karolinowie, - Hotel Kruk w Swolszewicach Małych, - Leśny Ośrodek Szkoleniowy Nagórzyce w Swolszewicach Małych. Na terenie gminy dobrze rozwinięta jest agroturystyka. W związku z doskonałymi warunkami do wypoczynku powstało kilka gospodarstw agroturystycznych na terenie gminy w miejscowościach: Karolinów, Smardzewice, Twarda, Tresta i Swolszewice Małe. Ponadto w miejscowości Tresta znajduje się duşe pole namiotowe. Na terenie gminy, w sąsiedztwie terenów zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej zlokalizowane są tereny letniskowe. Największa liczba działek letniskowych znajduje się w miejscowościach leşących w sąsiedztwie Zalewu Sulejowskiego w południowej części gminy.

7 Województwa Łódzkiego Nr Poz Gmina Tomaszów posiada dość bogatą gazę gastronomiczną: 9 restauracji, 2 zajazdy, 6 barów, 2 mini bary, kawiarnia, 4 pijalnie piwa i 14 punktów małej gastronomii. Obecnie gmina w zakresie bazy sportowej posiada boiska sportowe przy publicznych szkołach podstawowych oraz przy remizie OSP w Wąwale oraz sale gimnastyczne przy PSP w Smardzewicach, Komorowie Zawadzie oraz przy ZS w Wiadernie. System komunikacyjny gminy Tomaszów Mazowiecki tworzą drogi: - jeden odcinek drogi krajowej nr 8 relacji Warszawa-Wrocław, - jeden odcinek drogi wojewódzkiej nr 713 relacji Łódŝ-Opoczno, - 11 odcinków dróg powiatowych oraz 67 dróg gminnych i dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych (o łącznej dł. 196,7 km). Do dróg powiatowych naleşą: - droga nr od drogi nr 8 Popielawy, - droga nr Chorzęcin Łazisko, - droga nr Wolbórz Tomaszów; - droga nr Godaszewice Golesze, - droga nr Tomaszów Mazowiecki Młoszów, - droga nr Wiaderno Podgórze, - droga nr Tomaszów Borki Smardzewice, - droga nr Golesze Borki, - droga nr Tomaszów Mazowiecki Radonia, - droga nr Twarda Unewel Sławno, - droga nr Sługocice Zakościele. Stan nawierzchni jest zróşnicowany konieczność modernizacji i remontów dotyczy przede wszystkim dróg powiatowych. Rysunek 1. Połoşenie Gminy Tomaszów Mazowiecki na tle powiatu tomaszowskiego Ŝródło: Struktura ludnościowa. Gminę Tomaszów Mazowiecki zamieszkuje osób (dane na dzień r.). Struktura ludności cechuje się malejącym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym, a zwiększającym się udziałem ludności w wieku produkcyjnym. Strukturę ludności w latach przedstawiono w tabelach ponişej.

8 Województwa Łódzkiego Nr Poz Tabela 2. Liczba mieszkańców Ludność ogółem Kobiety Męşczyŝni Ŝródło: Informacje Urzędu Gminy Tabela 3. Struktura ludności wg grup ekonomicznych Wiek przedprodukcyjny /0-17 lat/ Wiek produkcyjny M/18-64/ K/18-59lat/ Wiek poprodukcyjny Ŝródło: Informacje Urzędu Gminy Tabela 4. Ruch naturalny ludności małşeństwa Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Ŝródło: Informacje Urzędu Gminy Tabela 5. Migracje ludności Napływ ludności ogółem Odpływ ogółem Saldo migracji Ŝródło: Informacje Urzędu Gminy Rozwój ludności danej jednostki administracyjnej określa się między innymi na skutek przyrostu naturalnego oraz salda migracji. Analizując ww. czynniki zakłada się wzrost liczby ludności na terenie gminy. Struktura gospodarcza. Gmina zajmuje powierzchnię 147,8 km 2. Gmina ma charakter rolniczy, a tereny wokół Zalewu Sulejowskiego równieş rekreacyjno-turystyczny. Na terenie gminy (wschodnia część) eksploatowane są złoşa surowców mineralnych. Ponad 43% powierzchni gminy stanowią uşytki rolne (w tym: grunty rolne ok. 38%, uşytki zielone ok. 6%). W gminie przewaşają gospodarstwa indywidualne o powierzchni 1-5 ha (stanowią ok. 50%). Na terenie gminy występują warunki (klimat i rzeŝba terenu) sprzyjające rozwojowi rolnictwa, choć generalnie słabe gleby (w przewadze o średnich klasach bonitacyjnych IV, V), bogata sieć wodna są czynnikami

9 Województwa Łódzkiego Nr Poz hamującymi ten rozwój. W strukturze zasiewów dominują zboşa (84,6%) şyto, ziemniaki (10,6%) i warzywa (2,1%). Warunki glebowo-klimatyczne, a takşe warunki ekonomiczne dla rozwoju rolnictwa powodują, şe rolnicy większa rangę nadają produkcji zwierzęcej. W gminie przewaşa hodowla trzody chlewnej (6783 szt.) i bydła (1958 szt.) oraz owiec i drobiu. Działalność gospodarcza usługowa i wytwórcza na terenie gminy jest rozwinięta w średnim stopniu. Największym zakładem są Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych Biała Góra - eksploatują największe złoşa piasków kwarcowych w Europie, stanowiące około 80% krajowych zasobów piasków szklarskich i formierskich. Atutem gminy są połoşone na jej terenie: Zbiornik Sulejowski, Spalski Park Krajobrazowy, Sulejowski Park Krajobrazowy, Ośrodek Hodowli Şubrów w Ksiąşu koło Smardzewic (pod zarządem Kampinoskiego Parku Narodowego), rezerwaty przyrody: leśne Jeleń i Twarda, florystyczny Sługocice, uşytki ekologiczne: 13 bagien śródleśnych, pastwisko, zbiornik wodny i teren podmokły, pomniki przyrody: w Kolonii Zawada 2 dęby i aleja kasztanowców, w Wąwale brzozy, jesion, lipa. Dzięki temu (oraz obiektom zabytkowym) stanowi ona obszar dogodny dla rozwoju agroturystyki. Tabela 6. Baza agroturystyczna na terenie gminy Lp. Właściciel Lokalizacja 1. Wojtaszek Edward Karolinów, ul. Główna Wojtaszek Witold i Jolanta Karolinów, ul. Główna Kołodziejska Elşbieta Smardzewice, ul. Dziubałtowskiego Nowak Dorota Smardzewice, ul. Zacisze Robak Mariola Tresta, ul. Wczasowa Ksyt Elşbieta Swolszewice Małe Głowa Dominika Tresta, ul. Wczasowa Głowa Graşyna Tresta, ul. Wczasowa Głowa Wiesław Tresta, ul. Wczasowa Wójciccy Jerzy i Paweł Tresta, ul. Wczasowa Zdonek Krzysztof Tresta, ul. Wczasowa Gielec Helena Twarda, ul. Główna Jończyk Stanisław Twarda, ul. Główna Jończyk Tadeusz Twarda, ul. Główna Majkowska Jolanta Twarda, ul. Główna Dętkiewicz Alina Karolinów, ul. Główna Dąbrowski Mieczysław Tresta, ul. Wczasowa 16 Ŝródło:

10 Województwa Łódzkiego Nr Poz Tabela 7. Obiekty wpisane do rejestru zabytków z terenu gminy Miejscowość Obiekt Kwiatkówka Zespół dworski: dwór, park Smardzewice Zespół klasztorny franciszkanów: kościół pod wyzwaniem Św. Anny, klasztor i plebania, dzwonnica, 2 baszty w ogrodzeniu kościoła, kaplica pod wyzwaniem Św. Jana Chrzciciela Ŝródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi, stan na r. Dodatkową atrakcję stanowią ścieşki turystyczne i edukacyjne. Szlak niebieski Szlak im. Prezydenta Ignacego Mościckiego długość ok. 21,5 km. Szlak ten pozwala poznać walory przyrodnicze Puszczy Nadpilickiej oraz zwiedzić bądŝ obejrzeć z zewnątrz kilka ciekawych obiektów związanych z historią ziemi tomaszowskiej. Interesującymi odcinkami szlaku są: Rezerwat Niebieskie Ŝródła oraz Skansen rzeki Pilicy w Tomaszowie Maz.; bunkry z okresu II wojny światowej w Jeleniu gdzie mieści się kompleks poniemieckich schronów składający się z 8 naziemnych obiektów. Głównym obiektem jest 350 m schron kolejowy zbudowany na planie łuku; klasztor p.w. Św. Anny w Smardzewicach z XVII wieku; kopalnia Biała Góra - największa na terenie Polski kopalnia piasków kwarcowych. Załoşona w 1921 r. działa po dzień dzisiejszy. Szlak czerwony Szlak Partyzancki długości 220 km. Szlak Partyzancki noszący imię majora Henryka Dobrzańskiego Hubala przebiega przez miejsca uświęcone krwią partyzantów i şołnierzy Wojska Polskiego walczących tu w wojnie obronnej 1939 r., a póŝniej podczas okupacji hitlerowskiej. Szlak zielony Tomaszów-Lubocz - szlak pieszy długości 57 km. Przez tereny Nadleśnictwa Smardzewice szlak biegnie z Tomaszowa Maz. poprzez miejscowość Wąwał, Jeleń, Ciebłowice Duşe następnie kieruje się do Spały na terytorium Nadleśnictwa Spała. Interesującymi odcinkami szlaku są m. in. Rezerwat Niebieskie Ŝródła, bunkry w Jeleniu, ścieşka edukacyjna o charakterze przyrodniczo-leśnym prowadząca do Ośrodka Hodowli Şubrów Kampinoskiego Parku Narodowego w Smardzewicach. Szlak rowerowy zielony Ścieşka rowerowa im. Zygmunta Goliata tworzy pętlę o długości 68,5 km wiodącą wokół Zbiornika Sulejowskiego. Obok trasy głównej wyznaczono równieş trasę alternatywną (wariant A) umoşliwiającą zwiedzenie rezerwatu przyrody Gaik. Szlak wodny Szlak ten prowadzi z górnego biegu Pilicy aş do jej ujścia. Niewątpliwą atrakcją dla kajakarzy jest obszar Zalewu Sulejowskiego. Rzeka Pilica i Zalew Sulejowski jest zachodnią granicą terytorialnego zasięgu Nadleśnictwa. W południowej części rzeki w terytorialnym zasięgu nadleśnictwa moşna obserwować cenny krajobrazowo ujściowy odcinek rzeki Czarnej. Wpływając na zalew moşna obserwować ptaki şerujące na cofce zbiornika. Ścieşka edukacyjna Do Şubrów o charakterze przyrodniczo-leśnym prowadząca do Ośrodka Hodowli Şubrów. Długość ścieşki to 2,7 km i dostosowana jest do ruchu pieszego i rowerowego. Początek ścieşki stanowi utwardzony parking na samochody, a na trasie ścieşki usytuowane są dwa miejsca postojowe z zadaszeniami, stanowiące miejsca odpoczynku. Na ścieşce znajdują się następujące tablice tematyczne: podstawowe gatunki lasotwórcze występujące przy ścieşce (sosna pospolita, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, jodła pospolita, buk zwyczajny, świerk pospolity, lipa drobnolistna), podstawowe gatunki krzewów, siedliskowe typy lasu, formy ochrony prawnej. Tablice w ilości 15 szt. wyeksponowane są w miejscach (10 przystanków) z drewnianymi ławkami (10 szt.) Ścieşka edukacyjna Szkolna droga o długości ok. 2 km znajdująca się w leśnictwie Swolszewice przeznaczona jest głównie dla wycieczek szkolnych. Ścieşka zaczyna się i kończy w oddz Ścieşka złoşona jest z 9 przystanków, w które wpisane są zadania przyrodnicze. Czas na przejście ścieşki razem z wykonaniem zadań zajmuje ok. 4 godzin. Wykonane na jej trasie zostały dwa zadaszenia oraz kilka przystanków tematycznych.[16] 4. Diagnoza stanu środowiska Gminy Tomaszów Mazowiecki Powierzchnia ziemi Zasoby glebowe i kopalin. Gleby. Gmina Tomaszów Mazowiecki połoşona jest w obrębie kredowej niecki łódzkiej, a dokładnie niecki tomaszowskiej. Na terenie gminy występują utwory jury, kredy (wschodnia i centralna część gminy) i czwartorzędu. Jura środkowa reprezentowana jest przez iłowce i mułowce z syderytami oraz piaski i piaskowce drobnoziarniste. Utwory jury górnej (zajmujące 60% powierzchni podłoşa podczwartorzędowego) są wykształcone jako wapienie, chelcedonity, mułowce, margle i wapienie margliste, iły i iłowce margliste. Utwory kredy dolnej w postaci ciemnoszarych i czarnych iłów oraz brązowych mułowców

11 Województwa Łódzkiego Nr Poz odsłaniają się w wyrobisku przy cegielni w Wąwale. Na powierzchni terenu w licznych odsłonięciach naturalnych, łomach i kopalniach odkrywkowych w miejscowości Smardzewice występują utwory kredy dolnej w postaci białych lub szarych piaskowców drodnoziarnistych i piasków kwarcytowych zawierających soczewki białego kaolitu. Czwartorzęd reprezentują gliny zwałowe i mułki oraz piaski i şwiry ozu występujące powszechnie na terenie całej gminy. Do osadów holoceńskich naleşą piaski, torfy i namuły rzeczne występujące w dolinach rzek i zagłębieniach bezodpływowych. Największą przydatność rolniczą mają nielicznie występujące czarne ziemie oraz gleby brunatne wytworzone na glinach i piaskach. Gleby brunatne charakteryzują się dobrymi właściwościami chemicznymi i fizycznymi. Duşą przydatność rolniczą mają równieş gleby bielicowe wytworzone z róşnych piasków, glin i utworów pyłowych, charakteryzujące się dość niskim procentowym udziałem próchnicy w poziomie orno-próchnicznym. Na znacznym obszarze gminy występują gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z luŝnych piasków i şwirów, wymagające poprawy struktury warunków wodnych. Gleby najlepszych klas bonitacyjnych znajdują się w rejonie wsi: Komorów, Chorzęcin i Wiaderno. Gleby klas III-IV (pochodzenia organicznego) występują w kompleksach w północno-zachodniej części gminy oraz wyspowo w części wschodniej. Tabela 8. Klasyfikacja uşytków rolnych w gminie Tomaszów Mazowiecki Klasa powierzchnia (ha) Grunty orne Użytki zielone Razem udział % w powierzchni uşytków rolnych powierzchnia (ha) udział % w powierzchni uşytków rolnych powierzchnia (ha) udział % w powierzchni uşytków rolnych I II 0,8 0, ,8 0,01 III a 150,0257 2,30 III b 299,6948 4,61 IV a 1272, ,61 IV b 902, ,92 7,6228 0,12 457,343 7,05 399,3004 6, , ,71 V 1850, ,51 371,5138 5, , ,27 VI 1138, ,55 90,0734 1, , ,96 Razem 5614, ,60 868, ,4 6483, Ŝródło: Dane Urzędu Gminy Tomaszów Mazowiecki oraz wyliczenia własne Tabela 9. Udział gruntów i uşytków rolnych w powierzchni ogólnej gminy Powierzchnia ha Procentowy udział w powierzchni ogólnej Grunty orne 5614, ,98 Uşytki zielone 868,5104 5,88 Użytki rolne ogółem 6483, ,86 Ŝródło: Dane Urzędu Gminy Tomaszów Mazowiecki oraz wyliczenia własne Istotne znaczenie w udziale w powierzchni gminy posiadają tereny leśne (6524,4ha) 44,14%. Kopaliny. Na terenie gminy zidentyfikowane zostały następujące surowce mineralne: - kruszywo naturalne - naturalne kruszywa piaszczysto-şwirowe dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube - obejmujące şwiry i pospółki oraz kruszywa drobne piaski; wykorzystywane są przede wszystkim w budownictwie m. in. jako materiał wypełniający do betonów oraz w drogownictwie jako materiał konstrukcyjny nasypów drogowych i składnik nawierzchni, - piaski formierskie - są podstawowym surowcem do sporządzania mas formierskich i rdzeniowych słuşących do wykonywania odlewów staliwnych, şeliwnych oraz odlewów ze stopów metali. Charakteryzują się wysoką temperaturą spiekania; do odlewów staliwnych piaski formierskie

12 Województwa Łódzkiego Nr Poz powinny posiadać temperaturę spiekania 1400 C, dla şeliwnych C i dla odlewów z metali nieşelaznych C; w zaleşności od ilości spoiwa i zawartości węglanów wyróşnia się dwa rodzaje piasków formierskich: piaski kwarcowe czyste oraz piaski o lepiszczu naturalnym, - piaski szklarskie surowce szklarskie - stanowi kilkadziesiąt procent surowca w masie szklanej; pozyskuje się je ze złóş piasków i słabo zwięzłych piaskowców kwarcowych, posiadających odpowiednie uziarnienie i znikomą zawartość tlenków barwiących, - surowce ilaste ceramiki budowlanej - podstawowymi surowcami do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej są róşnorodne skały ilaste: gliny, iły, mułki, lessy, iłołupki etc., które zarobione wodą tworzą plastyczną masę - poddającą się formowaniu oraz piaski zwane schudzającymi, które dodaje się w razie potrzeby, w celu polepszenia właściwości masy ceramicznej. Tabela 10. Wykaz złóş na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki Nazwa złoża Surowce mineralne Stan złoża Ludwików kruszywo naturalne, piaski formierskie eksploatowane Biała Góra I - Wschód piaski formierskie, piaski szklarskie eksploatowane Biała Góra II Wschód piaski formierskie, piaski szklarskie eksploatowane Biała Góra III Wesoła piaski formierskie, piaski szklarskie eksploatowane okresowo Kolonia Zawada surowce ilaste ceramiki budowlanej zaniechane Wąwał surowce ilaste ceramiki budowlanej zaniechane Wąwał I surowce ilaste ceramiki budowlanej zaniechane Wiaderno surowce ilaste ceramiki budowlanej zaniechane Ŝródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Największe złoşa piasków kwarcowych w Europie, stanowiące około 80% krajowych zasobów piasków szklarskich i formierskich, eksploatują Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych Biała Góra. Kopalnia Biała Góra jest takşe wiodącym producentem kaolinu. Zasoby piaskowców kwarcowych w rejonie Białej Góry zalegają w asymetrycznej synklinie Niecki Tomaszowskiej. Złoşa osadowe powstały w okresie kredy, ok mln lat temu. Złoşa budują piaskowce o zawartości krzemionki około 98% SiO 2, na ogół słabo zwięzłe, o lepiszczu ilastym. Posiadają w przewaşającej mierze uziarnienie o granulacji 0,1-0,5 mm, barwę białą z odcieniem od şółtego do rdzawego. Nad złoşami zalega warstwa skał płonnych tzw. nakład. W nakładzie występują piaski, a miejscami gliny pochodzenia polodowcowego Degradacja gleb i powierzchni ziemi. Obnişenie się wartości uşytkowej gleb następuje wskutek nadmiernego zakwaszenia oraz zuboşenia gleby w składniki pokarmowe roślin: fosfor, potas, magnez, które decydują o wielkości i jakości plonów. Istotny wpływ na procesy chemiczne i biologiczne zachodzące w glebie odgrywa odczyn gleby (ph w 1n KCl). Optymalny przedział dla procesów biologicznych związanych z metabolizmem większości gatunków roślin i drobnoustrojów glebowych przyjmuje się w wartościach od 5,5 do 7,2 ph. Nadmierne zakwaszenie gleb powoduje niekorzystne skutki dla rolnictwa oraz ochrony środowiska przyczyniając się między innymi do tego, şe plony są nişsze, gorszej jakości i bardziej zanieczyszczone. Z gleb kwaśnych następuje większe wypłukiwanie pierwiastków i związków chemicznych, które trafiają do wód gruntowych, dalej wgłębnych, a takşe powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie. Odczyn w bardzo duşym stopniu decyduje o mobilności i biodostępności metali cięşkich i jonowych zanieczyszczeń organicznych. Zanieczyszczenie gleb metalami cięşkimi prowadzi do chemicznego przekształcania gleby i jest jednym z najgroŝniejszych typów degradacji. Metale cięşkie, których główne ŝródło stanowią emisje przemysłowe oraz emisje pochodzenia komunikacyjnego, w odróşnieniu od gazowych zanieczyszczeń, charakteryzuje inny sposób rozprzestrzeniania się, gdyş większość z nich występuje w postaci pyłowej, a tylko najdrobniejsze w postaci aerozoli. W konsekwencji wysokich stęşeń takich metali jak cynk, kadm, miedŝ, chrom, ołów, kobalt i innych następuje dezaktywizacja środowiska, prowadząca nierzadko do zaniku szaty roślinnej.

13 Województwa Łódzkiego Nr Poz Do degradacji gleb oprócz zakwaszenia gleb przyczynia się ich zuboşenie w podstawowe składniki pokarmowe, tj. fosfor, potas, magnez. Na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki nie prowadzone były analizy badań jakościowych gleb Problemy i zagrożenia. Przede wszystkim naleşy przeprowadzić badania gleby na obszarze gminy. Udział gleb zdegradowanych w wyniku nadmiernego zakwaszenia oraz zuboşenia w makroskładniki jest ściśle związany z emisją zanieczyszczeń pochodzenia komunikacyjnego, stosowaniem nawozów mineralnych, jak równieş emisją zanieczyszczeń przemysłowych. Potencjalne zagroşenie stanowią odpady produkowane przez przemysł oraz przez mieszkańców gminy. Odpady muszą być składowane lub unieszkodliwiane w sposób zorganizowany, jednak nadal problem stanowią pojawiające się dzikie składowiska śmieci, które mogą wpływać między innymi na zmianę odczynu gleb. Odpady komunalne składowane w nieplanowany sposób mogą równieş przyczynić się do wzrostu zawartości metali cięşkich Wody Zasoby wód podziemnych. Na terenie gminy występują 3 poziomy wodonośne: jurajski, kredowy i czwartorzędowy. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z występowaniem piasków i şwirów wodnolodowcowych, charakteryzuje się ono zmienną wydajnością i niewielką głębokością połoşenia zwierciadła wody od 2,0 do 10,0 m p.p.t. (największe wydajności rzędu 90 m 3 /h notuje się w dolinie Pilicy). Duşymi wydajnościami charakteryzują się wodonośne utwory piaszczyste dolnej kredy od 40 do 116 m 3 /h. Dolnokredowe i górnojurajskie piętra wodonośne zaliczane są do kategorii Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) Zbiornik Opoczna i Zbiornik Niecki Łódzkiej. Ochrona wód podziemnych na terenie gminy wynika z istniejących i obowiązujących przepisów prawa rzeczowego. Na terenie gminy zlokalizowane są ujęcia wody w miejscowościach: - Chorzęcin, - Smardzewice, - Wąwał, - Twarda, - Kolonia Zawada, - Ciebłowice Duşe, - Łazisko, - Wiaderno, - Cekanów Zasoby wód powierzchniowych. Pod względem hydrograficznym obszar gminy Tomaszów Mazowiecki znajduje się w zlewni rzeki Pilicy, która przyjmuje od zachodu dopływy: Wolbórki i Moszczanki, Czarnej i Piasecznicy oraz licznych bezimiennych strumieni od wschodu. Pilica jest rzeka II rzędu. Wypływa ze ŝródeł krasowych, połoşonych we wschodniej części Wyşyny Krakowsko Częstochowskiej. W górnym odcinku Pilica jest uregulowana, natomiast w środkowym i dolnym koryto rzeki jest naturalne. Początkowo rzeka płynie w kierunku wschodnim, następnie zmienia kierunek na północny i poprzez Nieckę Włoszczowską i Dolinę Sulejowską dopływa do Tomaszowa Mazowieckiego. Tam ponownie zmienia kierunek na północno wschodni, płynąc przez Dolinę Białobrzeską, Dolinę Dolnej Pilicy, po Dolinę Środkowej Wisły. W okolicy Miszewa uchodzi do Wisły. Na terenie gminy Pilica przepływa przez miejscowości: Tresta, Karolinów, Smardzewice i Ciebłowice Małe. Wolbórka wypływa ze ŝródeł w lasach, ok. 3 km na północny zachód od Tuszyna, koło trasy Łódŝ - Tuszyn. Początkowo Wolbórka płynie przez las, a następnie szeroką doliną wśród łąk. Na 15 kilometrze od ŝródeł, przejmuje płynącą od północy Miazgę. Od tego miejsca rzeka jest całkowicie uregulowana, a jej dolina - w pełni zmeliorowana. Wolbórka aş do ujścia płynie wśród leśnego i prawie bezdrzewnego krajobrazu. Urozmaicają go jedynie stare parki w Remieszewicach, Rzeczkowie i Lubiatowie. Rzeka tworzy szeroką, bagnistą dolinę w Wolborzu, przyjmując tutaj Moszczankę i kilka innych, mniejszych dopływów. Następnie Wolbórka płynie nadal szeroką, zmeliorowaną doliną, która zwęşa się dopiero pod Tomaszowem Mazowieckim. Tutaj zachowała swoje naturalne koryto i nadbrzeşne zadrzewienia. Wolbórka wpływa do Pilicy nieco ponişej Tomaszowa Mazowieckiego. Na terenie gminy Wolbórka płynie przez sołectwa Chorzęcin, Godaszewice, Kolonia Zawada, Zawada i Niebrów. Czarna wypływa w okolicach Łaznowa i kieruje się na południe przepływając przez miejscowości Buków, a następnie mija wieś Olszowa odkąd nazywana jest Bieliną. W tym momencie zmienia równieş kierunek na południowo-wschodni i przepływa przez miejscowości: Wygoda, Bielina, Dębniak. Dalej przepływa na zachodnich krańcach Tomaszowa Mazowieckiego i po przyjęciu swojego lewego dopływu Piasecznicy, juş jako Czarna, płynie przez miasto Tomaszów Mazowiecki by wpaść do Wolbórki. Na terenie gminy Czarna płynie przez sołectwo Łazisko w kierunku południowej części sołectwa Komorów.

14 Województwa Łódzkiego Nr Poz Moszczanka wypływa w okolicach wsi Gołygów, po czym kieruje się na wschód. Przepływa między innymi przez miejscowości Moszczenica, Białkowice, Wolbórz i w okolicach wsi Godaszewice wpada do Wolbórki. Piasecznica wypływa w lasach połoşonych na południe od Koluszek i swój bieg kieruje na południe. Przepływa przez miejscowości: Eminów, Młynek, Szymanów, Ujazd, Sangrodz, Komorów. Wpada do Czarnej na zachodnich przedmieściach Tomaszowa Mazowieckiego. Na terenie gminy Piasecznica płynie przez sołectwa Zaborów i Komorów. Sieć rzeczna skoncentrowana jest po stronie wschodniej gminy Tomaszów Mazowiecki. W południowej części gminy znajduje się typowy nizinny zbiornik retencyjny Zbiornik Sulejowski. Zbiornik bierze swój początek w okolicy Sulejowa, a kończy się na zaporze wodnej w Smardzewicach. Oprócz retencyjnej i energetycznej, pełni funkcje rekreacyjne. Zbiornik znajduje się w granicach Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Tabela 11. Dane techniczne Zbiornika Sulejowskiego Lp. Charakterystyka Jednostka Wartość Całkowita 77,4 1 Pojemność zbiornika przy NPP Uşyteczna mln m 3 61,7 Rezerwa powodziowa 9,0 2 Powierzchnia zalewu przy NPP ha Średnia szerokość zbiornika km 1,5 4 Średnia głębokość zbiornika m 3,3 5 Długość zbiornika km 17,1 6 Długość linii brzegowej km 58 Długość Zapora ziemna Wysokość m 16 Ŝródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2007 roku Szerokość w koronie Jakość wód podziemnych. W ramach regionalnego monitoringu Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska zbadano dwie studnie z terenu gminy: w miejscowościach Smardzewice i Wąwał. Wyniki badań ocenia się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 284) w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. 1 Klasyfikacja obejmuje pięć klas jakości wód, z uwzględnieniem przepisów w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi: - klasa I wody o bardzo dobrej jakości: - wartości wskaŝników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej, - şaden ze wskaŝników jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi, - klasa II wody dobrej jakości: - wartości wskaŝników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne, - wskaŝniki jakości wody, z wyjątkiem şelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi, - klasa III wody zadowalającej jakości: 1 Rozporządzenie straciło moc prawną z dniem 1 stycznia 2005 r,, jednak Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyraził zgodę na dokonanie oceny na jego podstawie.

15 Województwa Łódzkiego Nr Poz wartości wskaŝników jakości wody są podwyşszone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, - mniejsza część wskaŝników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi, - klasa IV wody niezadowalającej jakości: - wartości wskaŝników jakości wody są podwyşszone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego, - większość wskaŝników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi, - klasa V wody złej jakości: - wartości wskaŝników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne, - woda nie spełnia wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spoşycia przez ludzi. Wyniki analiz klasyfikują wody do III klasy czystości. Szczegóły przedstawiono w tabelach ponişej. Tabela 12. Wykaz punktów monitoringu wód podziemnych w gminie Tomaszów Mazowiecki Nr pkt. Lokalizacja Nr JCWP Stratygrafia warstwy wodonośnej Wody W/G Nr GZWP 121 Smardzewice 97 kreda dolna gruntowe 401, Wąwał 98 jura wgłębne 401,410 Ŝródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w roku 2007 Tabela 13. Klasyfikacja zbadanych studni w ramach monitoringu wód podziemnych Nr pkt. Lokalizacja Klasa czystości 121 Smardzewice II 122 Wąwał II Wskaŝniki decydujące o klasie czystości temperatura, fosforany temperatura, przewodność, amoniak, chlorki, siarczany, wapń, şelazo Ŝródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w roku 2007 W poprzednich latach jakość wód podziemnych równieş kwalifikowała się do II klasy (wody dobrej jakości). Jakości wód podziemnych zagraşają głównie zanieczyszczenia antropogeniczne, w tym brak w części gminy systemu kanalizacji, jak równieş infiltracja zanieczyszczonych wód powierzchniowych i sytuacje awaryjne Jakość wód powierzchniowych. Badania wód i ich ocena wykonywane były w sieciach monitoringowych: - w sieci monitoringu diagnostycznego (D), - w sieci monitoringu wód przeznaczonych do bytowania ryb (R), - w sieci monitoringu wód wraşliwych na zanieczyszczanie związkami azotu ze ŝródeł rolniczych (A). Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284) wprowadza się pięć klas jakości 2 : klasa I wody bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości, klasa V wody złej jakości. 2 Rozporządzenie straciło moc prawną z dniem 1 stycznia 2005 r., jednak Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyraził zgodę na dokonanie oceny na jego podstawie.

16 Województwa Łódzkiego Nr Poz Na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki punkty kontrolne regionalnego monitoringu wód powierzchniowych zlokalizowane są w Godaszewicach (rz. Moszczanka) i Smardzewicach (rz. Pilica). Dla pozostałych rzek z terenu gminy (Wolbórki, Czarnej, Piasecznicy) przedstawiono wyniki z najblişej połoşonych punktów kontrolno pomiarowych regionalnego monitoringu WIOŚ w Łodzi. Tabela 14. Klasyfikacja jakości wód rzek w 2007 roku: Rzeka i punkt pomiarowy km rzeki 9od ujścia) Klasa jakości Wskaŝniki decydujące o klasie jakości wód Barwa Odczyn Pilica Smardzewice 137,2 III Wolbórka Tomaszów Mazowiecki 1,5 IV BZT 5 ChZT-Mn ChZT-Cr Og. węgiel org. Azot Kjeldahia Bar Mangan Miedŝ Chlorofil a Lb. B. coli fek. Og. Ib. B. coli Barwa Odczyn ChZT-Cr Azotany Azotyny Fosforany Lb. B. coli fek. Og. Ib. B. coli Tlen rozp. Moszczanka Godaszewice 1,0 V Czarna Tomaszów Mazowiecki 0,8 IV Piasecznica Ujazd 9,8 IV Ŝródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w roku 2007 BZT 5 ChZT-Cr Amoniak Azot Kjeldahla Azotyny Fosforany Fosfor og. ChZT-Cr Azotany Lb. B. coli fek. Og. Ib. B. coli Tlen rozp ChZT-Cr Fosforany W punkcie kontrolno pomiarowym Smardzewice zlokalizowanym tuz ponişej zapory na Zbiorniku Sulejowskim, wody Pilicy spełniały normy III klasy czystości wody zadowalającej jakości. Trzy wskaŝniki

17 Województwa Łódzkiego Nr Poz barwa, ChZT-Cr i chlorofil, a odpowiadały normom IV klasy, nie miało to jednak wpływu na klasę wynikową. Jakość wód w tym punkcie odzwierciedla stan rzeki po wypłynięciu ze Zbiornika Sulejowskiego. Wody o niezadowalającej jakości (IV klasa) stwierdzono w punktach pomiarowych: Czarna Tomaszów mazowiecki, Piasecznica Ujazd, Wolbórka Tomaszów Mazowiecki. Zły stan jakości wody (V klasa) stwierdzono w punkcie Moszczanka Godaszewice. W porównaniu do roku 2006 stan jakości wód w ww. punktach kontrolno pomiarowych rzek: Pilica, Wolbórka, Moszczanki, Piasecznica nie uległ zmianie; natomiast stan jakości wód rzeki Czarna pogorszył się w 2006 roku stan wód w punkcie kontrolnym Tomaszów Mazowiecki zakwalifikowany był do III klasy (wody zadowalającej jakości). Natomiast badania Zbiornika Sulejowskiego w roku 2007 wykonano w ramach monitoringu diagnostycznego. Ponadto przeprowadzono ocenę wód pod kątem warunków dla bytowania ryb oraz wykorzystania wód do zaopatrzenia w wodę pitną. Badania wykonano trzykrotnie, w miesiącach: czerwiec, lipiec i wrzesień w czterech punktach pomiarowo-kontrolnych: - Barkowice Mokre - 150,0 km (górna część zbiornika), - Zarzęcin - 145,0 km, - Bronisławów - 142,9 km, - Tresta - 137,0 km (na odpływie ze zbiornika) punkt kontrolno pomiarowy na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki. Tabela15. Klasyfikacja jakości wody Zbiornika Sulejowskiego w 2007 roku: Punkt kontrolnopomiarowy Tresta Wskaŝniki decydujące o klasie jakości wód Barwa Odczyn BZT 5 ChZT-Mn ChZT-Cr Azot Kjeldahia Rtęć Chlorofil a Klasa parametru Ŝródło: Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w roku 2007 IV III III III III IV IV IV Klasa czystości III W porównaniu do roku 2006 stan wód w powyşszym punkcie pomiarowym polepszył się w 2006 roku wody badane w punkcie Tresta zakwalifikowane zostały do IV klasy. Utrzymujący się stan jakości rzek gminy spowodowany jest nadal nierozwiązaną sprawą kanalizacji deszczowej, brakiem stałego nadzoru i konserwacji sieci. Sytuację pogarszają dzikie zrzuty ścieków bytowych z nieskanalizowanych części gminy i zaśmiecanie koryta rzeki odpadami stałymi Gospodarka wodno-ściekowa Zużycie wód. Właściwa gospodarka wodna polega na zabezpieczeniu odpowiedniej ilości i jakości wody na potrzeby ludności, przemysłu i rolnictwa oraz zagospodarowaniu zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują deficyty wody. W gminie woda pobierana jest w całości z ujęć podziemnych. Bilans zuşycia wody na terenie gminy przedstawiono w tabelach ponişej. Tabela 16. Zuşycie wody w gminie Rok Ilość zużytej wody (dam 3) Ŝródło: Bank Danych Regionalnych

18 Województwa Łódzkiego Nr Poz Tabela 17. Udział w zuşyciu wody gospodarstw domowych Rok Ilość zużytej wody przez gospodarstwa domowe (dam 3) Udział w ogólnym zużyciu wody (%) ,5 85, ,2 85, ,9 82,78 Ŝródło: Bank Danych Regionalnych Najwięcej wody zuşywanej jest na cele komunalne, pond 80% całkowitego zuşycia; w porównaniu z poprzednimi latami odnotowuje się niewielki spadek zuşycia wody w gospodarce komunalnej Jakość wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Zaopatrzenie w wodę ludności opiera się na ujęciach wód głębinowych, które podlegają uzdatnianiu. Jakość wód podziemnych została omówiona w rozdziale Stopień zwodociągowania i skanalizowania. Sieć wodociągowa i kanalizacji sanitarnej stanowi majątek gminy a eksploatowana jest przez Gminny Zakład Komunalny. Głównym ŝródłem zaopatrzenia w wodę gospodarstw domowych są wodociągi zbiorowe ze stacjami wodociągowymi w: Chorzęcinie, Łazisku, Cekanowie, Wąwale i Kolonii Zawadzie. Na terenie gminy znajduje się równieş ujęcie wody w Borkach, które jest własnością Ośrodka Wypoczynkowego. Aktualny stan zasobów wód głębinowych i wydajność ujęć zaspakaja potrzeby mieszkańców gminy. Przez teren gminy przebiegają magistrale wodne trzy rurociągi: Tomaszów Mazowiecki Brzustówka Łódŝ. Tabela 18. Sieć wodno-kanalizacyjna w gminie Rok Długość sieci wodociągowej [km] Liczba przyłączeń do sieci wodociągowej Długość sieci kanalizacyjnej [km] Liczba przyłączeń do sieci kanalizacyjnej , , , , , , Ŝródło: Bank Danych Regionalnych oraz informacje Urzędu Gminy Generalnie gmina zwodociągowana jest w 100%. Natomiast udział budynków podłączonych do kanalizacji sanitarnej stanowi zaledwie ok. 6% liczby budynków mieszkalnych. Biorąc pod uwagę długość sieci kanalizacji sanitarnej to stanowi ona zaledwie 4,4% długości sieci wodociągowej. Na terenie gminy Tomaszów Mazowiecki sieć kanalizacyjną posiada jedynie miejscowość Ciebłowice Duşe Ilość ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych. Gmina Tomaszów mazowiecki posiada własną oczyszczalnię ścieków. Na terenie gminy ścieki doprowadzane są poprzez sieć kanalizacji sanitarnej do biologicznej oczyszczalni ścieków typu BIOCLERE zlokalizowanej we wsi Ciebłowice Duşe o przepustowości 110 m 3 /dobę. Ścieki z terenów nie posiadających kanalizacji gromadzone są w przydomowych szambach, które są opróşniane przez firmy prywatne i przewoşone do oczyszczalni zlokalizowanej w sąsiednim Tomaszowie Mazowieckim. Istnieje równieş kolektor kanalizacyjny od oczyszczalni ścieków w Tomaszowie Mazowieckim do terenów wypoczynkowych w Borkach. Gmina planuje realizację kompleksowego programu kanalizacji terenów dorzecza Pilicy (wokół Zalewu Sulejowskiego) w miejscowościach: Smardzewice, Twarda, Tresta, Karolinów, Wiaderno i Smolszewice Małe. Skanalizowanie gminy i budowa nowoczesnych oczyszczalni ścieków to najpilniejsza inwestycja w zakresie infrastruktury technicznej. Umoşliwi to