Polityka Unii Europejskiej w zakresie sukcesji przedsiębiorstw

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 866 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2011 Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Polityka Unii Europejskiej w zakresie sukcesji przedsiębiorstw 1. Wstęp W 2002 r. szacowano, że w okresie nadchodzących 10 lat aż 1/3 przedsiębiorstw z 15 krajów ówczesnej Unii Europejskiej dokona transferu własności, przy czym wskaźnik ten wahał się od 25% do 40% w poszczególnych krajach członkowskich. W liczbach bezwzględnych wskaźnik ten wynosił ok. 610 tys. małych i średnich przedsiębiorstw; blisko połowa tych przedsiębiorstw zatrudnia pracowników (ok. 2,1 mln miejsc pracy) 1. Na początku 2006 r. w odniesiemiu do krajów UE-25 szacowano natomiast, że: nawet 690 tys. firm rocznie powinno znaleźć nowych właścicieli przedsiębiorstwa te, choć w większości małej lub średniej wielkości, zapewniają łącznie 2,8 mln miejsc pracy 2. Przytoczone dane wskazują jednoznacznie, że kwestia ciągłości trwania przedsiębiorstw, zwłaszcza rodzinnych, jest jednym z najważniejszych czynników, od których zależy konkurencyjność gospodarki oraz miejsca pracy. Transfer własności przedsiębiorstw jest również szansą na przetrwanie dla przedsiębiorstw, głównie rodzinnych. Celem artykułu jest prezentacja oraz analiza kierunków ewolucji polityki Unii Europejskiej w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw. Jako główną technikę badawczą zastosowano metodę badania dokumentów, czyli analizę aktów 1 Final Report of the Export Group on the Transfer of Small and Medium-sized Enterprises, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels, May 2002, s Giełdy przedsiębiorstw. Propagowanie przejrzystości rynku w dziedzinie obrotu przedsiębiorstwami w Europie. Raport Grupy Ekspertów, Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Bruksela, maj 2006, s. 5.

2 108 prawnych, raportów oraz programów wspólnotowych 3. Pomocniczo zastosowano także metodę statystyczną, metodę wnioskowania logicznego oraz metodę komparatywną. Metoda statystyczna (analiza danych statystycznych) polega na analizowaniu dokumentów źródłowych i ogólnodostępnych danych statystycznych. Metoda wnioskowania logicznego sprowadza się do zastosowania rozumowania polegającego na wyprowadzeniu zgodnie z prawami logiki, ze zdań uznanych za prawdziwe (przesłanek) nowych twierdzeń (wniosków) 4. Z kolei metoda komparatywna (porównawcza, analogowa) sprowadza się do porównywania badanych zjawisk ekonomicznych w jednej zbiorowości i przewidywania ich rozwoju w innej zbiorowości Kierunki ewolucji wspólnotowej polityki w zakresie transferu przedsiębiorstw Już na początku lat 90. XX w. Komisja Europejska dostrzegła złożoność problemu sukcesji przedsiębiorstw i jego wagę dla przetrwania europejskich przedsiębiorstw, zwłaszcza rodzinnych. W dniach stycznia 1993 r. w Brukseli pod auspicjami Komisji Europejskiej zostało zorganizowane sympozjum na temat transferu własności przedsiębiorstw, które pozwoliło Komisji zidentyfikować główne problemy związane z sukcesją przedsiębiorstw oraz wskazać najlepsze praktyki (best practice) w tym zakresie. Komunikat z dnia 29 czerwca 1994 r. postulował skoncentrowanie się na takich kwestiach, jak 6 : zapewnienie ciągłości spółkom osobowym i firmom jednoosobowym, przygotowanie przedsiębiorstw do przeniesienia własności przez nabycie najbardziej odpowiedniej formy organizacyjno-prawnej, wspieranie przenoszenia własności przedsiębiorstw przez władze wykonawcze oraz ustawodawcze, zapewnienie ulg podatkowych w wypadku przeniesienia własności przedsiębiorstw w obrębie rodziny. 3 Wyboru metod dokonano na podstawie: Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008, s ; J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, Warszawa 2005, s H. Mruk, Metody jakościowe w badaniach naukowych [w:] Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa 2008, s Ibidem, s Communication from the Commission of 29 June 1994 on the transfer of businesses. Actions in favour of SMEs, Dz.Urz. WE C 204 z , s

3 Polityka Unii Europejskiej grudnia 1994 r. Komisja przyjęła, w formie rekomendacji, szczegółowe wytyczne w kwestii poprawy warunków transferu własności przedsiębiorstw w krajach członkowskich Wspólnoty. Zalecenia te dotyczyły licznych obszarów oddziałujących na przeniesienie własności przedsiębiorstw, takich jak opodatkowanie, zmiana statutu prawnego przedsiębiorstwa, dostęp do sfinansowania transferu. Zalecenia skierowane do poszczególnych państw członkowskich zawarte w tym akcie prawnym były następujące 7 : pobudzenie inicjatyw służących podniesieniu świadomości, udzielaniu informacji i prowadzeniu szkoleń w zakresie planowania przenoszenia własności przedsiębiorstw, zapewnienie właściwego otoczenia finansowego sprzyjającego przenoszeniu własności przedsiębiorstw, zapewnienie prawnych możliwości restrukturyzacji przedsiębiorstwa w celu przygotowania do przeniesienia własności, zwłaszcza w odniesieniu do statutu prawnego przedsiębiorstwa, ustanowienie przepisów prawnych zapewniających ciągłość spółek osobowych i firm jednoosobowych w przypadku śmierci jednego ze wspólników lub właściciela, stworzenie korzystnych przepisów w zakresie podatku od spadku i darowizn od transferu własności przedsiębiorstw w celu zapewnienia im przetrwania, ułatwienie przeniesienia własności przedsiębiorstwa na osoby trzecie przez wprowadzenie korzystnych przepisów podatkowych. Postępy w implementacji przez kraje członkowskie powyższych zaleceń zostały omówione na zorganizowanym przez Komisję forum w dniach 3 4 lutego 1997 r. w Lille we Francji. Dokument roboczy podsumowujący obrady zawierał 13 konkluzji zebranych w trzech grupach 8 : 1) środki prawne ułatwiające transfer własności przedsiębiorstw: ułatwienia w zakresie przekształcenia spółek osobowych w kapitałowe, wprowadzenie uproszczonych form spółek kapitałowych, wprowadzenie jednoosobowych spółek kapitałowych, zapewnienie ciągłości prawnej spółek osobowych, zwłaszcza spółek prawa cywilnego, 7 Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium- -sized enterprises, Dz.Urz. WE L 385 z , s Zalecenie to zostało uzupełnione o szczegółowe wyjaśnienia zawarte w towarzyszącym komunikacie: Communication on the Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 400 z , s Recommendations of the European Forum on the Transfer of Business on 3 and 4 February 1997 in Lille, version of

4 110 uproszczenie formalności administracyjnych transferu własności przedsiębiorstw; 2) środki podatkowe ułatwiające transfer własności przedsiębiorstw: zmniejszenie stawek podatku od spadków i darowizn w zakresie transferu własności przedsiębiorstw, zwolnienie z obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału lub ich zmniejszenie w zakresie transferu własności przedsiębiorstw na rzecz osób trzecich, zlikwidowanie wszelkich form opodatkowania przekształceń przedsiębiorstw, zwiększenie liczby podpisanych między krajami członkowskimi umów o unikaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków i darowizn, zapewnienie informacji na temat konsekwencji podatkowych transferu własności przedsiębiorstw, reformy podatkowe uwzględniające ułatwienia transferu własności przedsiębiorstw; 3) działania wspierające dotyczące ułatwienia transferu własności przedsiębiorstw: zapewnienie przez instytucje finansowe odpowiedniego finansowania transferu własności przedsiębiorstw oraz korzystnej strategii kredytowej, zapewnienie szeroko rozumianego doradztwa w zakresie transferu własności przedsiębiorstw już na wstępnym etapie planowania sukcesji przedsiębiorstw. W 1998 r. Komisja w formie komunikatu opublikowała raport na temat działań podjętych do 31 grudnia 1996 r. przez kraje członkowskie w kwestii ułatwienia transferu przedsiębiorstw 9, który oprócz ogólnych wniosków zbieżnych z konkluzjami z Lille zawierał także tabele porównawcze i szczegółowo opisane postępy 15 krajów ówczesnej Unii Europejskiej. W listopadzie 2000 r. Komisja powoła grupę ekspercką ds. przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw, której zadaniem było sporządzenie raportu oceniającego efekty wdrażania zaleceń z 1994 r. poczynione przez kraje członkowskie po 1998 r. 10 W maju 2002 r. opublikowany został raport końcowy grupy eksperckiej, który zawierał następujące rekomendacje 11 : stworzenie Europejskiego Centrum Transferu Przedsiębiorstw koordynującego i ułatwiającego aktywność w tym zakresie, 9 Communication from the Commission on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 093 z , s Projekt ten nazwano Best Project on Transfer of Businesses. 11 Final Report, s. 8,

5 Polityka Unii Europejskiej 111 stworzenie europejskiej bazy danych sprzedawców oraz kupujących przedsiębiorstwa, jak również rozwój istniejących narodowych baz danych i pobudzanie tworzenia takich baz danych w krajach, w których jeszcze one nie istnieją, organizowanie regularnych europejskich seminariów, spotkań czy forów wymiany poglądów na temat transferu przedsiębiorstw, rozwój alternatywnych oraz dodatkowych usług szytych na miarę (tailor- -made) w zakresie szkoleń i zarządzania procesem przenoszenia własności przedsiębiorstw, zainicjowanie przez władze narodowe programów wsparcia transferu przedsiębiorstw, a także badań na ten temat, zwrócenie uwagi decydentów na fakt, że konieczne jest wspieranie nie tylko zakładania nowych przedsiębiorstw, ale też transferu własności przedsiębiorstw już istniejących. Raport przewidywał takie same środki osiągnięcia sprawności i skuteczności transferu przedsiębiorstw, jak te zaprezentowane w 1997 r. oraz 1998 r., ich konceptualizacja była jednak bardziej szczegółowa i daleko idąca. Dużo uwagi poświęcono wiedzy przedsiębiorców na temat przenoszenia własności przedsiębiorstw oraz stworzeniu giełdy przedsiębiorstw (transfer market). Do 2002 r. giełdy takie istniały w 4 krajach członkowskich (Austria, Dania, Francja, Holandia) oraz częściowo w kolejnych 4 krajach (Niemcy, Luksemburg, Włochy, Finlandia). Raport wzywał Komisję do określenia, w porozumieniu z krajami członkowskimi, ram czasowych na wdrożenie rekomendacji ekspertów. W dniach września 2002 r. w Wiedniu pod auspicjami Komisji zostało zorganizowane Europejskie Seminarium na temat Transferu Przedsiębiorstw. Konkluzje płynące z raportu podsumowującego miały przede wszystkich charakter informacyjny. Postulowano głównie uświadomienie problemu zarówno władzom, jak i przedsiębiorcom, proponując wiele instrumentów do tego służących 12. Na podstawie decyzji Rady z dnia 20 grudnia 2000 roku przyjęto IV Wieloletni Program na rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości na lata (Fourth Multiannual Programme for Enterprise and Entrepreneurship and in particular for Small and Medium-Sized Enterprises ) 13. Program początkowo przeznaczony był na 5 lat, został jednak przedłużony o rok do końca 2006 r., tak aby pokrywał się ze wspólnotowym okresem programowania. Program zawierał 5 celów głównych, a 1 z nich (promocja przedsiębiorczości) przewidywał pomoc 12 European Seminar on the Transfer of Businesses. Final Report, European Commission DG Enterprise and Industry, Austrian Federal Ministry for Economic Affairs and Labour, Vienna 2002, s Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enterprises (SMEs) ( ), Dz.Urz. WE L 333 z , s

6 112 w tworzeniu nowych przedsiębiorstw oraz pomoc w transferze własności przedsiębiorstw już istniejących. W wydanej przez Komisję w styczniu 2003 r. Zielonej księdze przedsiębiorczości w Europie 14 wiele miejsca poświęcono transferowi własności przedsiębiorstw. Temat ten nie był osobno rozpatrywany, ciągle przewijał się jednak w analizach poświęconych innym obszarom. W 2003 r. wydany został również przez Komisję Europejską podręcznik dobrych praktyk dotyczących przenoszenia własności przedsiębiorstw 15. W październiku 2002 r. Komisja powołała kolejną grupę ekspercką ds. transferu przedsiębiorstw (tzw. MAP 2002 Project), której prace pozwoliły na wydanie w sierpniu 2003 r. kolejnego raportu oceniającego postępy w zakresie polityki na rzecz przenoszenia własności przedsiębiorstw. Raport ten wskazywał 6 najważniejszych obszarów (key area), na których powinna skupić się wspólnotowa polityka dotycząca transferu przedsiębiorstw. Były to następujące obszary 16 : 1) działania ułatwiające transfer przedsiębiorstw przez osoby trzecie, 2) szczególne działania ułatwiające przeniesienie przedsiębiorstw na pracowników, 3) szczególne zasady dotyczące podatku od spadków i darowizn od transferu przedsiębiorstw, 4) środki zachęcające do przygotowania w porę procesu transferu przedsiębiorstw 17, 5) ulgi podatkowe od środków finansowych uzyskanych z przeniesienia własności przedsiębiorstwa, które następnie zostały ponownie zainwestowane w inne MŚP, 6) instrumenty finansowe ułatwiające transfer przedsiębiorstw. Raport postulował przeprowadzanie benchmarkingu dla wszystkich zidentyfikowanych kluczowych obszarów. Na początku 2004 r. Komisja ogłosiła w formie komunikatu Entrepreneurship Action Plan EAP (plan działań na rzecz przedsiębiorczości), w którym 14 Zob. Green Paper on Entrepreneurship in Europe (presented by the Commission), Brussels , document based on COM(2003) 27 final. 15 Helping the Transfer of Businesses. A good practice guide of Measures for Supporting the Transfer of Businesses, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels Luxembourg Transfer of Businesses. Continuity through a New Beginning. Final Report of the MAP 2002 Project, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels, August 2003, s Sformułowanie w porę (timely preparation) związane jest z koniecznością przejścia na emeryturę właściciela przedsiębiorstwa, ze względu jednak na politykę zatrudnienia promującą aktywność zawodową osób w wieku emerytalnym raport używa łagodniejszego sformułowania, co wyraźnie zostało podkreślone.

7 Polityka Unii Europejskiej spośród 9 wskazanych najważniejszych działań (key actions) dotyczyło ułatwień w transferze przedsiębiorstw. W komunikacie tym stwierdza się, że: Komisja będzie kontynuowała pomoc narodowym i regionalnym decydentom, aby ułatwiać transfer przedsiębiorstw, głównie z zamiarem zapewniania ciągłości wielu mającym szanse utrzymać się na rynku przedsiębiorstwom rodzinnym w UE. Komisja będzie nadal zachęcać państwa członkowskie do wprowadzania w życie rekomendacji na temat transferu przedsiębiorstw oraz zwiększy wysiłki w podnoszeniu świadomości między przyszłymi przedsiębiorcami (sukcesorami) w zakresie transferu przedsiębiorstw 18. Wskazane działania szczegółowe były następujące 19 : wydanie nowego komunikatu Komisji w sprawie transferu przedsiębiorstw, w którym sprecyzowane zostaną zalecane działania w tym zakresie oraz ocena postępów implementacji zaleceń z 1994 r. (komunikat początkowo planowany był na 2004 r., choć w rzeczywistości wydany został dopiero w 2006 r.), zapewnienie odpowiednich ram (framework) dla rynku transferu przedsiębiorstw w krajach członkowskich, analiza powodów sukcesu i porażki procesu przenoszenia własności przedsiębiorstw w Europie, udostępnienie funduszy na finansowanie transferu przedsiębiorstw w ramach wspólnotowych instrumentów finansowych. We wstępnym sprawozdaniu z implementacji EAP wydanym w 2005 r. podsumowano wysiłki Komisji w realizacji 3 z 4 powyżej wskazanych działań, ponieważ trzecie w kolejności działanie zostało anulowane w związku z negatywną decyzją Komitetu Zarządzającego IV Wieloletnim Programem MAP (Enterprise Programme Management Committee EPMC) 20. Pod koniec 2004 r. Komisja powołała kolejną grupę ekspercką ds. transferu przedsiębiorstw w ramach projektu Wsparcie na rzecz ustanawiania przejrzystego rynku dla przenoszenia własności przedsiębiorstw (tzw. MAP 2004 Project). Raport końcowy zatytułowany Giełdy przedsiębiorstw został opublikowany w maju 2006 r. 21 Zaprezentowano w nim 9 modeli giełd przedsiębiorstw funkcjonujących w 8 krajach członkowskich (Belgia 22, Niemcy, Francja, Włochy, Fin- 18 Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of The Regions, Brussels, , COM(2004) 70 final, s Ibidem. 20 Progress Report on the Implementation of Phase I Key Actions of the Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Commission Staff Working Paper, Brussels, , SEC(2005) 768, COM(2004) 70 final, s Giełdy przedsiębiorstw 22 W Belgii ze względu na federacyjny ustrój państwa funkcjonują dwie takie giełdy flamandzka i walońska.

8 114 Tabela 1. Wyzwania dla biznesu rodzinnego w Europie Wyzwania / obszary Zalecenia Podmiot odpowiedzialny Brak świadomości ekonomicznej i społecznej roli przedsiębiorstw rodzinnych wśród polityków, której efektem jest niski poziom aktywności związanej z tworzeniem przyjaznego otoczenia dla biznesu rodzinnego Brak świadomości konieczności planowania w odpowiednim czasie międzypokoleniowego transferu własności przedsiębiorstwa wśród przedsiębiorców rodzinnych Zobowiązania finansowe Godzenie kwestii biznesowych z rodzinnymi, które wymaga zastosowania specyficznych instrumentów nadzoru właścicielskiego Ustanowienie operacyjnej definicji biznesu rodzinnego Przeprowadzanie badań dotyczących biznesu rodzinnego i upowszechnianie ich wyników Ustanowienie organizacji reprezentującej przedsiębiorstwa rodzinne Rozszerzenie zakresu kompetencji organizacji reprezentującej przedsiębiorstwa rodzinne Rozpoczęcie lub kontynuowanie akcji uświadamiania konieczności stosowania właściwych instrumentów planistycznych w zakresie transferu własności przedsiębiorstw Zapewnienie szkoleń dla przedsiębiorców i ich sukcesorów w celu przygotowania ich do transferu własności przedsiębiorstwa Redukcja lub zniesienie podatku od spadków i darowizn Zapewnienie dostępu do finansowania zewnętrznego, które nie powodowałoby utraty kontroli nad decyzjami biznesowymi przez rodzinę Podniesienie świadomości konieczności kształtowania struktury nadzoru właścicielskiego, a także dostarczenie informacji na ten temat oraz zapewnienie wsparcia Zapewnienie wsparcia finansowego na rzecz ustanowienia specyficznych instrumentów w zakresie nadzoru właścicielskiego Grupa ekspertów EGFB Rządy ogólnokrajowe oraz izby handlowe we współpracy z badaczami i naukowcami Sektor przedsiębiorstw rodzinnych z pomocą Komisji Europejskiej oraz rządów krajowych Komisja Europejska oraz rządy krajowe Komisja Europejska oraz rządy krajowe we współpracy z izbami gospodarczymi i organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorstwa rodzinne, jak również podmioty z sektora edukacyjnego Rządy narodowe Komisja Europejska oraz rządy krajowe we współpracy z izbami gospodarczymi i organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorstwa rodzinne Rządy narodowe oraz samorząd terytorialny

9 Polityka Unii Europejskiej 115 cd. tabeli 1 Wyzwania / obszary Zalecenia Podmiot odpowiedzialny Brak edukacji w zakresie specyfiki przedsiębiorczości rodzinnej i zarządzania firmą rodzinną Ograniczony dostęp do finansowania Pozyskanie i utrzymanie wykwalifikowanego kapitału ludzkiego Dostosowanie edukacji dotyczącej przedsiębiorczości i zarządzania do specyficznych potrzeb przedsiębiorstw rodzinnych Wprowadzenie reżimu podatkowego, w którym zatrzymane zyski traktowane są korzystnie Przeprowadzenie kampanii wizerunkowej Rządy narodowe (zwłaszcza w nowych krajach członkowskich) we współpracy z podmiotami z sektora edukacyjnego Rządy narodowe Sieci przedsiębiorstw rodzinnych we współpracy z rządami narodowymi Źródło: Overview of Family Business Relevant Issues. Final Report, Austrian Institute for SME Research, Vienna 2008, s landia, Luksemburg, Holandia, Austria). Omówiono także sytuację występującą w pozostałych 10 krajach członkowskich (Bułgaria, Czechy, Grecja, Hiszpania, Węgry, Polska, Rumunia, Słowenia, Szwecja, Wielka Brytania), a także w Turcji jako kraju kandydującym). Raport zawiera również opracowanie swoistego modelu giełdy przedsiębiorstw, wskazującego jej pożądane cechy. W marcu 2006 r., a zatem na 2 miesiące przed ukazaniem się raportu ewaluacyjnego, Komisja wydała komunikat zatytułowany Przenoszenie własności przedsiębiorstw ciągłość poprzez nowy początek. Na podstawie przeprowadzonej analizy implementacji zaleceń z 1994 r. Komisja sformułowała 6 zaleceń na przyszłość, wzmacniających zalecenia z 1994 r. w dziedzinach, w których postępy są niewystarczające i są wyrazem zmian otoczenia gospodarczego w ciągu ubiegłej dekady. Zalecenia te są następujące 23 : skupienie uwagi politycznej zarówno na przenoszeniu własności przedsiębiorstw, jak i na nowo zakładanych przedsiębiorstwach, zapewnienie odpowiednich warunków finansowych ułatwiających przenoszenie własności przedsiębiorstw, podniesienie świadomości, uwzględnienie czynników miękkich i promowanie doradztwa w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw, ustanowienie przejrzystego rynku dla przenoszenia własności przedsiębiorstw, 23 Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw ciągłość poprzez nowy początek, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela , KOM(2006) 117 wersja ostateczna, s

10 116 zapewnienie systemów podatkowych sprzyjających przenoszeniu własności przedsiębiorstw, utworzenie odpowiednich struktur w celu wdrażania na szerszą skalę wspólnotowych zaleceń dotyczących przenoszeniu własności przedsiębiorstw. Na początku 2007 r. Komisja Europejska powołała grupę ekspercką ds. biznesu rodzinnego (Expert Group on Family Business EGFB). Rezultatem pracy ekspertów był wydany pod koniec 2008 r. raport pt. Overview of Family Business Relevant Issues. Warto podkreślić, że powołanie tej grupy eksperckiej znacznie zmienia dotychczasową politykę wspólnotową. Problem traktowany będzie znacznie szerzej, uwaga zostanie skupiona nie tylko na kwestii przenoszenia własności przedsiębiorstw, ale też na kwestii przedsiębiorczości rodzinnej. Jednym z ważnych problemów tej ostatniej jest zaś sukcesja przedsiębiorstw (tabela 1). 3. Podsumowanie Analizując kierunki polityki Unii Europejskiej dotyczącej przenoszenia własności przedsiębiorstw, można dostrzec, że od początku lat 90. XX w. aż do końca 2008 r. następowały w niej nie radykalne, a jedynie ewolucyjne zmiany. W ciągu dwóch dekad założenia i zalecenia z 1994 r. były uszczegóławiane. Omówione w opracowaniu działania przyczyniły się bez wątpienia do konceptualizacji wspólnotowej polityki w tym zakresie. Założenia wspólnotowej polityki przedstawiono syntetycznie w tabeli 2. Tabela 2. Założenia wspólnotowej polityki w zakresie transferu własności przedsiębiorstw Obszary polityki 1. Środki prawne 2. Środki podatkowe Działania 1.1. Ułatwienia w przekształceniu spółek osobowych w kapitałowe i kapitałowych w osobowe 1.2. Wprowadzenie uproszczonych form spółek kapitałowych 1.3. Wprowadzenie jednoosobowych spółek kapitałowych 1.4. Zapewnienie ciągłości prawnej spółek osobowych, zwłaszcza spółek prawa cywilnego 1.5. Wprowadzenie prawa pierwokupu przedsiębiorstwa przez członków rodziny właściciela lub założyciela na wypadek jego śmierci lub choroby 1.6. Uproszczenie formalności administracyjnych transferu własności przedsiębiorstw 2.1. Zmniejszenie stawek podatku od spadków i darowizn 2.2. Zwolnienie z obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału lub ich zmniejszenie w zakresie transferu własności przedsiębiorstw na rzecz osób trzecich 2.3. Zmniejszenie obciążeń związanych z podatkiem od przeniesienia kapitału w zakresie transferu własności przedsiębiorstw przez pracowników

11 Polityka Unii Europejskiej 117 cd. tabeli 2 Obszary polityki 2. Środki podatkowe 3. Działania wspierające 4. Najlepsze praktyki Działania 2.4. Zlikwidowanie wszelkich form opodatkowania przekształceń przedsiębiorstw 2.5. Wprowadzenie ulg podatkowych od środków finansowych uzyskanych z przeniesienia własności przedsiębiorstwa, które następnie zostały ponownie zainwestowane w inne małe i średnie przedsiębiorstwa 2.6. Wprowadzenie ulg od środków finansowych uzyskanych za przekazanie własności przedsiębiorstwa, które zostały zainwestowane w fundusze emerytalne dla pierwotnego właściciela lub założyciela przedsiębiorstwa 2.7. Zapewnienie informacji na temat konsekwencji podatkowych transferu własności przedsiębiorstw 2.8. Reformy podatkowe powinny uwzględniać ułatwienia transferu własności przedsiębiorstw 3.1. Podnoszenie poziomu wiedzy przedsiębiorców na temat przenoszenia własności przedsiębiorstw. Organizowanie regularnych europejskich seminariów, spotkań czy forów wymiany poglądów na temat transferu przedsiębiorstw 3.2. Zapewnienie odpowiedniego finansowania transferu własności przedsiębiorstw oraz korzystnej strategii kredytowej 3.3. Zapewnienie szeroko rozumianego doradztwa w zakresie transferu własności przedsiębiorstw już na wstępnym etapie planowania sukcesji przedsiębiorstw. Rozwój alternatywnych oraz dodatkowych usług szytych na miarę (tailor-made) w zakresie szkoleń i zarządzania procesem przenoszenia własności przedsiębiorstw 3.4. Wsparcie na rzecz ustanowienia przejrzystego rynku dla przenoszenia własności przedsiębiorstw (tzw. giełda przedsiębiorstw) 3.5. Stworzenie europejskiej bazy danych sprzedawców oraz kupujących przedsiębiorstwa, jak również rozwój istniejących narodowych baz danych i pobudzanie tworzenia takich baz danych w krajach, w których jeszcze one nie istnieją 3.6. Stworzenie Europejskiego Centrum Transferu Przedsiębiorstw koordynującego i ułatwiającego aktywność w tym zakresie 3.7. Stworzenie punktów kompleksowej obsługi przedsiębiorców (one-stop- -shops) w zakresie transferu przedsiębiorstw lub oferowanie takich usług przez istniejące punkty typu jedno okienko 4.1. Promocja najlepszych praktyk planowania procesu przenoszenia własności przedsiębiorstw 4.2. Promocja najlepszych praktyk szkoleń na temat transferu przedsiębiorstw 4.3. Promocja najlepszych praktyk wyceny przedsiębiorstw 4.4. Promocja wykorzystywania doświadczenia pierwotnych lub byłych właścicieli przekazanych przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów źródłowych. W komunikacie Komisji z 2006 r. podano, że stopień wdrożenia rekomendacji z 1994 r. w krajach UE-25 wyniósł zaledwie 65% (choć pomiędzy krajami członkowskimi były znaczne różnice we wdrażaniu zaleceń). Wyniki te zostały uznane

12 118 Tabela 3. Postępy krajów członkowskich w zakresie wdrożenia zaleceń z 1994 roku dotyczących transferu przedsiębiorstw do końca 2005 roku Państwo Podnoszenie świadomości Otoczenie finansowe Zmiana formy prawnej Restrukturyzacja zwolniona z obciążeń podatkowych Uproszczenie ŚMP/SA Jednoosobowe spółki SA Prawna zasada ciągłości Brak wymogu jednomyślności Obniżka podatku od spadku Odroczenie spłaty podatku od spadku Ulga podatkowa w przypadku odejścia na emeryturę Ulga podatkowa w przypadku ponownej inwestycji Ulga podatkowa w przypadku sprzedaży pracownikom Ogółem + lub (+) BE Ø + Ø + (+) + + (+) 11 CZ + (+) + Ø (+) Ø (+) (+) + + Ø 8 DK + (+) Ø + Ø + 9 DE Ø Ø 11 EE Ø Ø Ø Ø Ø 4 EL (+) + 2 ES (+) (+) (+) 9 FR Ø + + (+) 9 IE (+) (+) Ø + + Ø (+) Ø! (+) 9 IT + (+) + Ø Ø Ø Ø Ø 8 CY (+) Ø + + (+) (+) + + Ø Ø Ø 7 LV Ø (+) + Ø LT (+) Ø + + Ø Ø Ø 8 LU (+) + + Ø (+) Ø Ø Ø 7 HU Ø Ø + + Ø (+) + Ø + 8 MT Ø Ø (+) + + Ø (+) Ø + + Ø Ø Ø 6 NL Ø! Ø Ø 8 AT + + (+) (+) + + (+) + Ø (+) 12 PL (+) (+) + Ø + (+) Ø + Ø Ø Ø 6 PT (+) + Ø + Ø Ø Ø Ø Ø 3 SI Ø Ø (+) (+) (+) Ø Ø Ø 6 SK Ø Ø (+) Ø Ø + Ø + Ø Ø Ø 3 FI + + (+) Ø + + Ø Ø Ø 9 SE (+) (+) + + Ø Ø + + Ø 6 UK (+) + (+) Ø + + Ø! + (+) 7 UE Zalecenie zostało wdrożone (+) Wdrożenie częściowe lub planowane Ø Zalecenie nie zostało wdrożone Brak danych + Zalecenie zostało wdrożone niedawno Ø! Wdrożone, po czym uchylone Uwaga: tabela wskazuje, do jakich dziedzin należą środki zgłoszone przez państwa członkowskie, ale nie zawiera oceny środków. Objaśnienia skrótów: BE Belgia, CZ Czechy, DK Dania, DE Niemcy, EE Estonia, EL Grecja, ES Hiszpania, FR Francja, IE Irlandia, IT Włochy, CY Cypr, LV Łotwa, LT Litwa, LU Luksemburg, HU Węgry, MT Malta, NL Holandia, AT Austria, PL Polska, PT Portugalia, SI Słowenia, SK Słowacja, FI Finlandia, SE Szwecja, UK Wielka Brytania. Źródło: Realizacja wspólnotowego, s. 13.

13 Polityka Unii Europejskiej 119 przez Komisję za niewystarczające (por. tabela 3). Najbardziej zaawansowane we wdrażaniu zaleceń są Belgia, Austria oraz Niemcy, najmniej natomiast Grecja, Portugalia i Słowacja. Wynik Polski 6, to rezultat poniżej średniej unijnej (średnia ta wynosi 7,24, przy czym najniższy wynik to 2, a najwyższy to 12). Na podstawie zebranego i zaprezentowanego materiału można wyciągnąć wniosek, że wspólnotowa polityka dotycząca przenoszenia własności przedsiębiorstw, a w zasadzie zalecenia Komisji w tym zakresie, jest wystarczająca. Wdrożenie zaleceń, ich monitoring i udoskonalanie zapewnią odpowiednie wsparcie europejskim przedsiębiorstwom, zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom rodzinnym. Należy jednak zaznaczyć, że działania poszczególnych krajów członkowskich są niewystarczające. Implementacja wszystkich wskazanych powyższej zaleceń mogłaby przyczynić się do usprawnienia procesu transferu własności przedsiębiorstw, czyli zwiększenia szans na przetrwanie europejskich przedsiębiorstw, zwłaszcza rodzinnych. Wszystko pozostaje w gestii władz narodowych poszczególnych państw członkowskich, polityka w zakresie przenoszenia własności przedsiębiorstw opiera się bowiem jedynie na zaleceniach (rekomendacjach) wydawanych przez organy wspólnotowe, które jak wiadomo nie mają mocy wiążącej. Literatura Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, , COM(2004) 70 final. Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, Warszawa Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium- -sized enterprises, Dz.Urz. WE L 385 z Communication from the Commission of 29 June 1994 on the transfer of businesses. Actions in favour of SMEs, Dz.Urz. WE C 204 z Communication from the Commission on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 093 z Communication on the Commission Recommendation of 7 December 1994 on the transfer of small and medium-sized enterprises, Dz.Urz. WE C 400 z Council Decision 2000/819/EC of 20 December 2000 on a multiannual programme for enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized enterprises (SMEs) ( ), Dz.Urz. WE L 333 z European Seminar on the Transfer of Businesses. Final Report, European Commission DG Enterprise and Industry, Austrian Federal Ministry for Economic Affairs and Labour, Vienna Final Report of the Export Group on the Transfer of Small and Medium-sized Enterprises, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels, May 2002.

14 120 Giełdy przedsiębiorstw. Propagowanie przejrzystości rynku w dziedzinie obrotu przedsiębiorstwami w Europie. Raport Grupy Ekspertów, Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Bruksela, maj Green Paper on Entrepreneurship in Europe (presented by the Commission), Brussels , document based on COM(2003) 27 final. Helping the Transfer of Businesses. A good practice guide of Measures for Supporting the Transfer of Businesses, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels Luxembourg Mruk H., Metody jakościowe w badaniach naukowych [w:] Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa Overview of Family Business Relevant Issues. Final Report, Austrian Institute for SME Research, Vienna Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, red. M. Sławińska, H. Witczak, PWE, Warszawa Progress Report on the Implementation of Phase I Key Actions of the Action Plan: The European Agenda for Entrepreneurship, Commission Staff Working Paper, Brussels, , SEC(2005) 768, COM(2004) 70 final. Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przenoszenie własności przedsiębiorstw ciągłość poprzez nowy początek, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela , KOM(2006) 117 wersja ostateczna. Recommendations of the European Forum on the Transfer of Business on 3 and 4 February 1997 in Lille, version of Transfer of Businesses. Continuity through a New Beginning. Final Report of the MAP 2002 Project, European Commission DG Enterprise and Industry, Brussels, August European Union Policy on Business Succession The article addresses the transfer of business ownership in EU policy chronologically, from the beginning of the 1990s to December The aim of the article is to present and analyse the evolution of EU policy on the transfer of enterprise ownership. It makes use of research on legal acts, reports and community programmes as the main research technique. On the basis of selected material the conclusion may be reached that both community policy on the transfer of enterprise ownership and the European Commission recommendations in this area are sufficient. Their implementation, monitoring and perfection in all likelihood guarantee the proper support for the continuity of European enterprises, especially small and medium family enterprises. Here it should be emphasised that measures taken by particular member states have fallen short.