Systemowe podejście do gospodarki wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych

Transkrypt

1 Systemowe podejście do gospodarki wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych Patronat honorowy: dr Adam Hamerla dr Łukasz Pierzchała dr Leszek Trząski Główny Instytut Górnictwa tel.: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Postępująca urbanizacja terenów miejskich, uszczelnianie naturalnych terenów retencji wód opadowych, objawiające się m.in. wszechobecnym betonowaniem obszarów miast (parków, rynków, skwerów), często w ramach pozyskiwanych środków z UE powodują, że zjawiska podtopień i powodzi na terenach miejskich występują coraz częściej.

3 Istniejące systemy odprowadzania ścieków to często systemy ogólnospławne. W projektowaniu dominuje podejście oczyszczenia i odprowadzenia. Cechy charakterystyczne istniejących systemów kanalizacji deszczowej i ogólnospławnej: duże średnice rurociągów, lokalne podtopienia, napływ znaczących ilości wód do oczyszczalni (napływy pikowe), przelewy burzowe ze zrzutem bezpośrednio do wód powierzchniowych powodujące ich degradację i kumulację zanieczyszczeń.

4 Czym to skutkuje: zubożenie zasobów wodnych na skutek odprowadzania wód opadowych systemami rurowymi, przeciążenia hydrauliczne systemów kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, wysokie koszty utrzymania systemu i zapewnienia bezpieczeństwa Źródło: powodziowego na terenach zurbanizowanych.

5 PODEJŚCIE TRADYCYJNE Systemy odwadniania Rozwiązywanie problemów Dominująca rola inżynierów Ochrona własności Rury i kanały Decyzje administracyjne Własność samorządu lokalnego Koncentracja na zjawiskach ekstremalnych Działanie na przepływy pikowe! na ZRÓWNOWAŻONE Ekosystemy Prewencja (Zapobieganie problemom) Multidyscyplinarne zespoły Ochrona własności i środowiska Naśladowanie naturalnych procesów Decyzje oparte o konsensus Szerokie partnerstwo Gospodarowanie deszczówką zintegrowane z użytkowaniem terenu Działanie na pojemność zlewni!

6 holistyczne (całościowe) podejście łączące aspekty techniczne, przestrzenne, społeczne, finansowe, środowiskowe, uwzględniające scenariusze przekształcania zlewni i ich konsekwencje, odniesienie planowania i gospodarowania do granic zlewni rzecznych, a nie tylko do granic administracyjnych, powiązanie systemów retencji i infiltracji wód deszczowych ze sferą planowania przestrzennego i planowaniem ochrony przeciwpowodziowej, dążenie do całkowitego oddzielenia wód deszczowych od ścieków bytowych eliminacja systemów ogólnospławnych, eliminowanie hot-spotów zanieczyszczenia wód odpływających z terenów uszczelnionych oraz z terenów intensywnie nawożonych.

7 Unikanie nadmiernego uszczelnienia powierzchni terenu; Zwiększanie retencji wód deszczowych zarówno na terenie zlewni, jak w dolinach rzecznych; Wprowadzanie dostosowanych do lokalnych uwarunkowań systemów łączących sprawność techniczną z walorami estetycznymi, krajobrazowymi i niskimi kosztami utrzymania WDROŻENIE POWYŻSZYCH ZASAD SKŁADA SIĘ NA SYSTEMOWĄ I ZRÓWNOWAŻONĄ GOSPODARKĘ WODAMI OPADOWYMI

8

9 Istniejące już systemy deszczowe można przystosować do nowych wymagań (poprzez retrofityzację); rozwiązania retrofitowe umownie dzieli się na 3 grupy: urządzenia retencjonujące wody z obszaru zlewni, retrofity przechwytujące / podczyszczające on site z terenów publicznych, retrofity przechwytujące / podczyszczające z zabudowy indywidualnej.

10

11 Lokalne rozwiązanie gospodarki wodami deszczowymi przykład kształtowania zielonej infrastruktury miasta (Portland, Tanner- Springs- Park, USA) Rozwiązania o funkcji hydrologicznej, ekologicznej i rekreacyjnej (wykorzystanie wody do poprawy jakości przestrzeni miejskiej)

12 W zrównoważonym gospodarowaniu wodami opadowymi ważną role odgrywają rozwiązania bioinżynieryjne, przypominające naturalne zbiorniki/mokradła/zbiorowiska roślinne, często w połączeniu z renaturyzacją koryt rzecznych; W Polsce rozwiązania bioinżynieryjną są realną alternatywą dla systemów rurowych (relatywnie niskie koszty eksploatacji, wysoka skuteczność podczyszczania, trwałość rozwiązań, łączenie tradycyjnych funkcji technicznych z kształtowaniem zielonej infrastruktury miasta. ZIELONA INFRASTRUKTURA JEST WAŻNĄ CZĘŚCIĄ GOSPODARKI WODAMI OPADOWYMI

13 W idei zielonej infrastruktury oraz w zamyśle RDW tkwi świadomość, że zielononiebieska przestrzeń ma być możliwie ciągła

14 Ograniczanie zmian klimatu Przystosowanie do zmian klimatu Ochrona bioróżnorodności /gatunków Temat GI Korzyści z zielonej infrastruktury Powiązane zapisy Ramowej Dyrektywy wodnej Siedliska dla gatunków Możliwość migracji gatunków Przestrzenna ciągłość siedlisk Głównym celem RDW jest ochrona ekosystemów wód i powiązanych z nimi ekosystemów lądowych Systemy rzeczne łączą krajobrazy, tworzą korytarze migracji dla organizmów wodnych i lądowych Ograniczanie efektu miejskiej wyspy ciepła Zwiększenie zdolności adaptacji ekosystemów do zmian klimatu Zmniejszanie dynamiki odpływu wód retencjonowanie nadmiaru wody, zmniejszenie ryzyka powodzi Zatrzymywanie CO 2 Zachęty do pro-ekologicznych sposobów podróżowania Ograniczanie zużycia energii dla ogrzewania i klimatyzacji budynków Zapewnienie przestrzeni dla energii odnawialnej Dyrektywa Powodziowa jest ściśle powiązana z RDW, i od 2015 roku plany gospodarki zlewniami rzecznymi muszą być sporządzone zgodnie z obiema dyrektywami Śródlądowe drogi wodne są bardziej zrównoważoną formą transportu towarowego niż transport drogowy. Elektrownie wodne sprzyjają redukowaniu emisji gazów cieplarnianych. Obie formy użytkowania mogą jednak naruszyć bioróżnorodność ekosystemów wodnych. Zapisy RDW (np. Artykuł 4) zawierają zasady i wskazania pomagające w unikaniu i rozwiązywaniu takich konfliktów. Źródło:Green infrastructure and territorial cohesion. The concept of green infrastructure and its integration into policies using monitoring systems, EEA 2011

15 Wzrost i rozwój gospodarczy Ochrona i wzbogacanie dziedzictwa kulturowego Ochrona i wzbogacanie krajobrazów i georóżnorodności Ochrona i wzbogacanie bioróżnorodności Ograniczanie lub przystosowanie się do zmian klimatu Promowanie transportu zrównoważonego i zmniejszanie potrzeby podróży samochodem Spójność społeczna, długotrwałe uczenie się, wolontariat Zdrowe społeczności; zdrowie, dobrostan Źródło: Nature England, 2009 Funkcje i korzyści z zielonej infrastruktury Priorytety polityki rozwoju gospodarcze środowiskowe społeczne Dostęp, rekreacja, przemieszczanie się, czas wolny Dostęp do przyrody przy zapewnionej ochronie siedlisk Ład w krajobrazie i dobry kontekst dla rozwoju X X X X X X X X X X X X X X X X Wytwarzanie i ochrona energii X X Produkcja żywności, krajobrazy produkcyjne (kulturowe) Łagodzenie powodzi i gospodarka zasobami wodnymi Ograniczanie efektu miejskiej wyspy ciepła X X X X X X X X X X X X X X X X

16 Zielona infrastruktura wprowadzona do istniejącej wcześniej zabudowy w ramach nowego podejścia do gospodarki wodami deszczowymi i redukowania efektu wyspy ciepła Philadelphia (USA) Źródło:

17 Przestrzeń transportu publicznego, elementy tradycyjnej infrastruktury a nawet pojazdy mogą pełnić funkcje zielonej infrastruktury (Nantes, Stuttgart, Filadelfia) Źródło: Źródło: wwww.greenroofs.com

18 Źródło: Zielone dachy są standardowym elementem konstrukcyjnym budynków pasywnych (przedszkole w Staddskogen, Szwecja)

19 ponownym urządzaniu terenów porzuconych (zbiornik i mokradło w dolinie rzeki Ślepiotki, w miejscu po porzuconych ogródkach działkowych.

20 lub przy odsłanianiu zarurowanych cieków wodnych (odsłonięty historyczny kanał w śródmieściu Lipska)

21 Regulacje prawne umożliwiające wprowadzanie racjonalnych systemów gospodarki wodami deszczowymi Możliwość (ale nie obowiązek!) stwarzają: zapisy rozporządzeń w sprawie ustaleń warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania wód zlewni, zapisy planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, plany zagospodarowania przestrzennego.

22 Przykłady programów wspierających zrównoważoną gospodarkę wodami opadowymi Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego zagospodarowanie przestrzeni nadrzecznych i rzek jako bezpiecznych, wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych Program Operacyjny Infrastruktura I Środowisko systemy zbierania i retencjonowania wody w szczególności na obszarach miejskich, renaturalizacja obszarów zalewowych i wodno-błotnych; Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (opracowany przez Ministerstwo Środowiska) - uwzględnianie w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego konieczności zwiększenia obszarów zieleni i wodnych; opracowanie miejskich planów adaptacji z uwzględnieniem zarządzania wodami opadowymi.

23 Przykłady programów wspierających zagospodarowanie wód opadowych Krakowski program małej retencji wód opadowych - dofinansowanie do 50% poniesionych kosztów na budowę zbiorników i montaż instalacji, służących zbieraniu wody deszczowej (osoby fizyczne oraz przedsiębiorcy); Motywacja - ograniczenie zużycia wody wodociągowej; Programy tego typu realizowane są także w Sopocie, Warszawie, Poznaniu, Gdańsku.

24 Opłaty za odprowadzanie wód opadowych jako mechanizm regulacyjny Taryfy za odprowadzanie wód opadowych systemem kanalizacyjnym skutkuje wzrostem świadomości użytkowników odnośnie znaczenia i kosztów utrzymania systemu odwodnienia; Taryfa nie powinna być stymulatorem rozbudowy sieci kanalizacji deszczowej, ale narzędziem zachęcającym do wprowadzania systemów retencjonowania i zagospodarowania wody w miejscu powstania; Taryfy za wody opadowe zostały wprowadzone m.in: w Warszawie, Bielsku Białej, Pile, Żorach i Radomiu.

25 Nowoczesne systemy zagospodarowania wód opadowych i terenów zalewowych zintegrowane z planowaniem przestrzennym dają możliwość funkcjonalno - ekonomicznej optymalizacji przestrzeni miejskiej oraz szansę poprawy jakości życia mieszkańców Praktyczna wiedza o nowoczesnych rozwiązaniach inżynieryjnych dla gospodarki wodami opadowymi jest łatwo dostępna i zilustrowana dobrymi przykładami wdrożeń dla indywidualnych obiektów (w skali miejsca) W polskich miastach powstają pierwsze systemy zlewniowej gospodarki wodami opadowymi, jednak nie jest to efektem działania mechanizmów prawnych i finansowych lecz determinacji samorządów

26 Zmiana paradygmatu z odprowadzania (rury i wyloty) na gospodarowanie (przestrzeń, zasoby) napotyka na barierę mentalną, Barierą jest także słabość mechanizmów prawnych i finansowych; obecna nowelizacja prawa wodnego nie zmienia sytuacji, Dla integracji zarządzania wodami deszczowymi w skali zlewni potrzebna jest zasadnicza poprawa współpracy międzysektorowej, a także współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego.

27 Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi w skali lokalnej powinno być wynikiem rezultatem wdrożenia programu gospodarowania wodami opadowymi. Program powinien zawierać: Szczegółową inwentaryzacje zlewni i aktualnych systemów odprowadzenia wód opadowych, Dobór rozwiązań inżynieryjnych dostosowanych do lokalnych uwarunkowań, Analizę skuteczności zaproponowanych rozwiązań w odniesieniu do ekstremalnych zjawisk hydrologicznych, Aspekty kreowania krajobrazu miasta i wartości przyrodniczych, Studium wykonalności (uzasadnienie ekonomiczne przyjętych rozwiązań i analiza możliwości finansowania).

28 Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa