ZMIENNOŚĆ I DYNAMIKA STRUKTUR FABULARNYCH GIER SYMULACYJNYCH

Transkrypt

1 Prace Szkoły Symulacji Systemów Gospodarczych - Duszniki 2002 Wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002 pp Magdalena HAŚKIEWICZ * ZMIENNOŚĆ I DYNAMIKA STRUKTUR FABULARNYCH GIER SYMULACYJNYCH Definicja gier fabularnych, ich geneza i charakterystyczne cechy. Pojęcia: świat, postać, scenariusz. Propozycja podziału struktur scenariuszy, role arbitra i graczy. Możliwości zastosowania gier fabularnych w treningu kierowniczym. 1. WSTĘP Trudno jest podać spójną definicję gier fabularnych, nazywanych także grami z odgrywaniem ról (z ang. roleplaying games). Ta popularna, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, rozrywka stała się powodem powstania wielu prac naukowych zarówno z dziedziny psychologii jak i socjologii. Jedynymi istniejącymi definicjami są te, które podają same podręczniki RPG, np.: W tej grze ty i inni gracze odgrywacie bohaterów ze świata Gwiezdnych Wojen; decydujesz o zachowaniu się twojego bohatera, a twoje wybory mają wpływ na rozwój opowieści. <<Mistrz Gry>> opisuje, co widzisz, układa fabułę i służy jako sędzia. Razem tworzycie swoje własne zajmujące historie umieszczone <<Dawno temu, w odległej galaktyce.>> 1 Początków gier fabularnych doszukiwać się należy w planszowych grach strategicznych. Nie chodzi tu jednak ani o szachy, ani o Monopoly, lecz gry typu Fletcher Pratt's Naval Wargame ( Morska gra wojenna F. P ; tłum własne) Chainmail (z ang. "Kolczuga") lub Gettysburg. Wspólnymi cechami tych wszystkich gier wojennych były: znaczna liczba zasad, element losowy wprowadzany za pomocą kości oraz obecność sędziego w trakcie rozgrywki - wszystko w celu dokładnej symulacji rzeczywistości. Od lat sześćdziesiątych do gier strategicznych przenikać zaczęły motywy * Politechnika Wrocławska, studentka; wiedzma@repe.k.pl 1 [Slavicsek 1987], tłum. własne.

2 38 Magdalena Haśkiewicz przejęte z literatury fantastycznej, zwłaszcza z prozy J.R.R. Tolkiena. 2 Zmieniło to podstawową zasadę ówczesnych gier strategicznych - zamiast symulować "naszą" rzeczywistość, zajęto się odwzorowywaniem światów fantastycznych. Pojawiły się też możliwości odgrywania pewnych postaci - poszczególni oficerowie mieli w czasie gry osobiste zadania do wykonania 3. Przełomem, który można uznać za narodziny gier fabularnych, był dopiero rok 1973, gdy Gary Gygax oraz David L. Arneson założyli firmę Tactical Studies Rules (TSR) w celu wydania gry "Dungeons & Dragons (pol. Podziemia i Smoki ). Do gry nie używano już figurek, a każdy gracz prowadził tylko jedną "jednostkę" - swojego bohatera, ograniczono liczbę zasad oraz znacząco (w porównaniu z ówczesnymi grami strategicznymi) zwiększono kompetencje sędziego, nazwanego "Mistrzem Podziemi". Kolejnym novum stała się rezygnacja z konkurencji pomiędzy graczami - z przeciwników stali się oni drużyną. Językowa analiza genezy gier fabularnych dowodzi, iż RPG wywodzą się z obrzeży kultury popularnej, nie mających właściwie wiele wspólnego z opowieścią. Przełomem było właśnie wprowadzenie opowiadania do gier strategicznych. Współczesne gry fabularne zachowały wiele ze strategicznych gier bitewnych, np. wyraźnie wyeksponowany element losowy, dokładne opisy świata i sytuacji a także przemoc. Celem gry fabularnej jest przygoda, termin stosunkowo trudny do sprecyzowania z uwagi zarówno na formę (ustną) jak i na specyficzny, zamknięty krąg odbiorców, którymi są sami gracze. Do stworzenia przygody konieczna jest obecność kilku stałych elementów: świata przedstawionego (jego opis znajduje się w podręczniku podstawowym systemu, tzw. "podstawce"), postaci odgrywanych przez graczy (w każdej scenie przygody musi uczestniczyć przynajmniej z nich) oraz scenariusza. Określenie scenariusz, choć powszechnie używane, jest nieprecyzyjne, mieszczą się w nim bowiem wszystkie elementy, które nie znalazły się w opisie świata ani w stworzonych przez graczy postaci. Przygoda jest swego rodzaju konkretyzacją zamiarów i działań Mistrza Gry, autorów podręcznika oraz graczy. Choć zwykle to Mistrz ma decydujące słowo, opowieść, jaką jest przygoda, nie może powstać, jeżeli bohaterowie nie zostali najpierw wymyśleni, a potem odegrani przez graczy. Równie ważna, choć nieco inna, jest rola autorów podręcznika, z jednej bowiem strony Mistrz Gry jest w danej chwili władny wyeliminować z gry każdy nie odpowiadający mu element świata przedstawiony w podręczniku, z drugiej jednak strony, rzadko kiedy Mistrz decyduje się na całkowite zerwanie z podręcznikiem, z wymyślonym przez kogoś innego klimatem i wizją świata. 2 Np. wydano dodatek do gry "Chainmail" w którym zawarto zasady dotyczące użycia magii oraz jednostek złożonych z innych ras - elfów, krasnoludów itp. 3 Kampania "Brownsteins"

3 Zmienność i dynamika struktur fabularnych gier symulacyjnych TYPY STRUKTUR SCENARIUSZA W GRZE FABULARNEJ Przyjmuje się, iż pod pojęciem struktury 4 gry fabularnej jest zbiór reguł porządkujących zachowania uczestnikówgry. Strukturę najłatwiej można zilustrować na poziomie scenariusza, a konkretniej planu scenariusza, czyli schematu przygody według wizji arbitra (Mistrza Gry). 2.1 STRUKTURA LINIOWA Struktura liniowa scenariusza najczęściej pojawia się w popularnych komputerowych grach typu RPG. Z założenia wymaga ona, aby przejście do kolejnego etapu / fazy gry odbyło się po zakończeniu wszystkich zadań z poprzedniej części, przy czym w skrajnej formie poszczególne zadania również ułożone są w linii (wiadomość o kolejnym zadaniu otrzymuje się po wykonaniu poprzedniego). Jest to najprostsza i najsztywniejsza ze struktur scenariusza, a także obarczona sporym ryzykiem niepowodzenia czynnik niezależny od woli Mistrza Gry, a więc gracze i ich decyzje bardzo rzadko stosują się do przyjętego przez prowadzącego schematu i zwykle wybierają najbardziejzaskakujące rozwiązania. Przykład: Podczas podróży przez głęboki las Rys. 1. Liniowa struktura scenariusza drużyna napotyka umierającego człowieka, ten przekazuje bohaterom, że niedaleko wioski w tajemniczy sposób z mgieł wyłoniło się tajemnicze, opanowane przez potwory zamczysko. Postacie graczy docierają do wioski, gdzie zostaje im przekazana przez kapłana opowieść zagadka będąca kluczem do zamku. Po dotarciu przed bramy warowni drużyna pokonuje strażnika bramy (wyjątkowo paskudnego potwora) i wkraczając na teren twierdzy napotyka szereg komnat wypełnionych pułapkami i potworami. Na końcu czeka oczywiście najpotężniejszy potwór i skarbiec... W porządku, ale co jeśli drużyna na widok umierającego na trakcie człowieka weźmie nogi za pas? Lub też wyśmieje wioskowego kapłana i nie rozwiąże zagadki niezbędnej do wejścia do zamku? Albo zechce przekonać strzegącego bramy potwora do przejścia na swoją stronę? Albo zamiast zgodnie z założeniami scenariusza przechodzić z komnaty do komnaty, zacznie robić podkop? Albo, albo, albo... liczba opcji decyzyjnych zależy tylko i wyłącznie od kreatywności graczy i nie daje się opisać jako zamknięty zbiór. Dlatego też ten typ scenariuszy w czystej formie spotkać można w sytuacjach wymagających rozwiązań programistycznych (np. grach komputerowych) lub też u bardzo początkujących Mistrzów Gry. 4 Def. struktury na podstawie [Hopej 1999]

4 40 Magdalena Haśkiewicz 2.2. STRUKTURA OPARTA NA PUNKTACH KLUCZOWYCH Rozwinięciem struktury liniowej scenariusza, pozwalającym na uelastycznienie rozgrywki, jest wprowadzenie tzw. punktów kluczowych przy czym określenie punktu kluczowego nie musi się odnosić do konkretnej lokalizacji (np. skarbiec) lub postaci (np. ów kapłan) lecz może być zbiorem informacji, jakie drużyna powinna zebrać zanim]będzie w stanie stawić czoła kolejnemu wyzwaniu. Rys. 1 Struktura punktów kluczowych scenariusza Przykład: Drużyna dowiaduje się w jakiś sposób o pojawieniu się zamku (od wędrownego barda, z plotek w gospodzie, ewentualnie na trakcie napotyka umierającego, poszarpanego przez potwory z zamku człowieka). W wiosce od chłopów (albo i naocznie) dowiaduje się, że do zamku nie da się tak po prostu wejść wypytując się, drużyna może usłyszeć od miejscowego kapłana (albo znachorki lub też w biblioteczce miejscowego kupca) opowieść zagadkę, której rozwiązanie pozwala wejść do twierdzy. Pokonawszy przeciwności wewnątrz zamku lub uniknąwszy ich, drużyna dotrze do komnaty centralnej, gdzie okrutny demon strzeże swego skarbu... Zilustrowana powyższym przykładem struktura wykazuje już większą elastyczność Ale pomijając wiele nieprzewidzianych przez arbitra decyzji, jakie mogą podjąć gracze ( puśćmy z dymem tę wioskę! ) można natknąć się na szereg niewygodnych pytań dotyczących logiki zdarzeń chociażby o to, po co demonowi skarb STRUKTURA WIELOWĄTKOWA Jest to struktura charakteryzująca większość dobrych filmów, książek i, oczywiście, scenariuszy gier fabularnych. Struktura tego typu po pierwsze: zakłada niezależność przyczynową kilku równoległych ciągów zdarzeń; po drugie: pozwala na nieoczekiwane zwroty akcji wynikające z przemieszania się wątków; po trzecie: gwarantuje kilka powodów, które mogą motywować bohaterów (lub też wywołać konflikt interesów). Innymi słowy, pozwala na zaskakującą, dynamiczną akcję. Przykład: Co, jeśli chłopi żyją z poszukiwaczy przygód i w związku z tym zrobią wszystko, by gracze pozostali jak najdłużej w wiosce, co jeśli po okolicy hasają wyznawcy owego demona, a sam potwór ma zamiar opanować świat (wykorzystując do tego tych bohaterów, którzy przeżyją

5 Zmienność i dynamika struktur fabularnych gier symulacyjnych 41 dostatecznie długo, by z nim porozmawiać)? Dodajmy do tego ducha młodzieńca, którego zazdrosny rywal do ręki miejscowej piękności wysłał na pewną śmierć do zamku... Rys. 2 - Struktura wielowątkowa scenariusza Sporym utrudnieniem w tego typu scenariuszach jest utrzymanie tempa akcji i kontroli nad poszczególnymi wątkami. Struktura wielowątkowa wymaga od graczy szybkich i elastycznych decyzji, dzięki czemu może stanowić użyteczne narzędzie w treningu kreatywności STRUKTURA ROZMYTA Struktura która sprowadza się do pakietu przygotowanych wcześniej postaci kluczowych i ich motywacji (szalony mag, który chce odzyskać swoją zmarłą ukochaną, podstępny baron szykujący się do przejęcia władzy, miejscowy rzezimieszek któremu nie spodoba się któryś z bohaterów), kilku ciekawych lokacji i kilku wyzwań, jakie można postawić przed graczami. Arbiter opisuje punkt startowy przygody i... czeka, co zrobią gracze. Mistrz Gry wie w przybliżeniu, co może się dziać w opisywanym świecie i na bieżąco modyfikuje sytuację, zależnie od działań graczy może się okazać że wiele przygotowanych postaci/lokalizacji/wyzwań nie zostanie wykorzystanych (nie szkodzi, będzie ich można użyć innym razem), ale za to gracze sami wplączą się w sieć zdarzeń i intryg, której nikt samodzielnie nie mógłby wymyślić. Podstawową różnicą między strukturą wielowątkową a rozmytą jest to, że w przypadku tej pierwszej niemal a priori wyznacza się siatkę powiązań (tym samym tworząc jakiś plan przygody i harmonogram kluczowych zdarzeń) w strukturze rozmytej natomiast brak jakiegokolwiek planu. Przykład: Mamy demona, który dla zabawy i dla zemsty na miejscowym kapłanie, który w czasach swej młodości wyegzorcyzmował go z dobrze zapowiadającego się maga zaczął nawiedzać tą okolicę. Ów mag również się kręci w okolicy, mając nadzieję przejąć kontrolę nad potworem, w dodatku stworzył sektę wyznawców demona, mając nadzieję wciągnąć go w pułapkę. Wójt ma zamiar zbić niezły interes na przybywających poszukiwaczach przygód; parobek wójta boi się, że ktoś odkryje ciało podróżnika, którego zaszlachtował dwie noce temu, a babcia zielacha jest

6 42 Magdalena Haśkiewicz szefem bandy przemytników, którzy korzystając z zamieszania przemycają niedaleko narkotyki... Aha, można dodać bandę szalonych powstańców twierdzących, iż pojawienie się zamku jest znakiem od bogów, że czas zerwać z tyranią króla i próbujących wcielić w szeregi armii wyzwoleńczej naszych bohaterów. I tak dalej... Rys. 3 Sstruktura rozmyta scenariusza Ta struktura opiera się prawie wyłącznie na interakcji świata kontrolowanego przez Mistrza Gry z decyzjami graczy. Pozwala to na zachowanie skrajnej elastyczności rozrywki, jednak wymaga znacznych zdolności narratorskich i wyjątkowej inwencji od prowadzącego, a także stawia wysokie wymagania graczom a więc nie gwarantuje wcale udanej zabawy. W praktyce nie można napotkać czystej formy którejś z wymienionych struktur o ile przygoda może się rozpocząć wychodząc z założeń struktury rozmytej, to postępowanie graczy prędzej czy później pozwoli na wyłonienie jakiegoś konkretniejszego zarysu następnych działań. Stosując się do wytycznych struktury wielowątkowej scenariusza w krótszych odcinkach czasu pojedyncze epizody mogą przybrać formę struktury punktów kluczowych. Geniusz gier fabularnych zawiera się w zbiorze luźnych reguł, które zarysowując ramy rozgrywki, pozwalają na niemal dowolne jej kształtowanie. To zaś przebiega zwykle w jednym celu: zapewnienia wszystkim uczestnikom doskonałej zabawy. 3. STRUKTURA PRZYGODY 3.1. MODEL ŚWIATA ROZGRYWKI Poprawny i pełny opis świata, w którym będzie się toczyła rozgrywka, stanowi najbardziej ogólny wyznacznik reguł, jakie będą nią rządziły. Twórcy wspominanej już gry Dungeons & Dragons, będącej wciąż standardem dla gier fabularnych, zale-

7 Zmienność i dynamika struktur fabularnych gier symulacyjnych 43 cają, aby tworzenie świata rozpocząć od określenia najbardziej podstawowych zasad nim rządzących. Tematyka RPG pozwala na wykorzystanie pełnej gamy możliwości projektowany świat może mieć kształt wstęgi Moebiusa lub być dyskiem umieszczonym na grzbiecie kosmicznego żółwia; może mieć zmienną grawitację albo charakteryzować się nieliniowym przebiegiem czasu; może też istnieć w nim magia czy inne zjawiska nadnaturalne. Gdy zasady ogólne zostaną określone, rozpoczyna się właściwa praca modelowaną rzeczywistość należy zaludnić bohaterami niezależnymi, wyrysować mapy, opisać historię, społeczeństwo, faunę, florę, wierzenia zamieszkujących krainę istot... Opis świata powinien zatrzymać się na poziomie uogólnień szczegółowe opisy lokalizacji, poszczególnych istot i ich zachowań powstaną w trakcie rozgrywki, często w wyniku interakcji symulowanego świata z decyzjami graczy. Szczegółowy opis struktury modelowanego świata wykracza poza ramy niniejszej pracy. I choć jest to niewątpliwie temat ciekawy, jego rozwinięcie wymagałoby osobnego artykułu GRACZE Osoby biorące udział w rozgrywce są czynnikiem wywołującym najwięcej zmian w samej strukturze przygody elastyczność gier fabularnych ma swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w fakcie, iż ich decyzje ograniczone są tylko i wyłącznie realiami świata, w którym toczy się rozgrywka. Osoba prowadząca rozgrywkę dostosowuje sytuację do działań, jakie deklarują gracze. Przenosząc to na grunt gier kierowniczych, można powiedzieć, że w sytuacji, w której gracz ma rozstrzygnąć, czy ma zakupić udziały w firmie o niepewnej kondycji finansowej, nie stoi on przed ograniczonym zbiorem opcji decyzyjnych kupić lub nie, ale może realizować dowolny, realnie uzasadniony ciąg decyzji np. kupić przez podstawioną osobę, wynająć włamywacza, który zdobędzie fotokopie pełnej dokumentacji firmy; nasłać na przedsiębiorstwo kontrolę skarbową, która doprowadzi firmę do bankructwa i wykupić część majątku upadłościowego. Uelastycznienie symulacji pozwala na kreatywne wykorzystanie własnej wiedzy i przetestowanie pomysłów. Psychologowie potwierdzają, że gry fabularne zwiększają kreatywność i uczą współpracy, jednocześnie stanowią trening zdolności aktorskich i oratorskich. Ich wykorzystanie w szkoleniu kadry kierowniczej mogłoby przynieść korzystne połączenie rozrywki z ćwiczeniami praktycznymi POSTACIE Postacią nazywamy wygenerowaną przez osobę biorącą udział w rozgrywce jednostkę jest nią istota myśląca, mogąca istnieć w świecie rozgrywki, posiadająca zdefiniowane, często opisane liczbowo atrybuty, determinujące jej możliwości i zachowanie w trakcie rozgrywki. Opis może dotyczyć cech psychofizycznych, takich

8 44 Magdalena Haśkiewicz jak inteligencja czy siła, lub też cech charakteru. W pełni opisana postać ma określony wygląd, historię życia, kontakty z przyjaciółmi (są to postacie innych graczy albo postacie prowadzone przez Mistrza Gry, nazywani Bohaterami Niezależnymi 5 ), nawyki i obyczaje. Zwykle tworzeniu postaci towarzyszy, kontrolowane przez prowadzącego rozgrywkę, tworzenie lokacji i szeregu szczegółów dotyczących symulowanej rzeczywistości. Z reguły gracz prowadzi tylko jedną postać w danej rozgrywce (wyjątkiem są tu tzw. Gry Nowej Fali 6 opierające swoją specyfikę na łamaniu podstawowych założeń dotyczących gry. Rola Mistrza Gry jest w tym względzie mocno rozbudowana odpowiada on za każdą postać, której wystąpienie w fabule jest konieczne, a która nie jest prowadzona przez innego gracza. Postać jest elementem bazowym rozgrywki. Gracz wysłuchuje opisu sytuacji i ewentualnie deklaracji innych graczy, a następnie deklaruje, jakie działania podejmuje prowadzona przez niego postać. Mistrz Gry opisuje wyniki tych działań i zmienioną sytuację, gracze deklarują wykonywanie przez ich postacie kolejnych czynności itd. Postępowanie postaci i jego wyniki są oceniane i nagradzane dzięki nabytemu doświadczeniu postać może się uczyć i zdobywać nowe umiejętności lub też rozwijać posiadane już cechy. Ważnym rozróżnieniem między grą fabularną a pozostałymi typami gier jest pojęcie wygranej. W trakcie rozgrywki postać stawia czoła różnym rodzajom wyzwań nagradzane jest niekoniecznie pomyślne ich pokonanie ważne jest zaangażowanie gracza, oryginalność prezentowanych pomysłów czy też gra zgodna z założeniami zbudowanej postaci ROZGRYWKA Sama rozgrywka, choć opiera się na naprzemiennych deklaracjach i opisach, zwykle odbiega od przedstawionego powyżej schematu. Decydującą rolę w grach fabularnych odgrywają interakcje zarówno między pojedynczą postacią a symulowanym światem, jak i między postaciami poszczególnych graczy to zaś oznacza, że sama gra odbywa się zwykle na kilku równoległych płaszczyznach, a komunikaty nie są przesyłane jedynie na płaszczyźnie Mistrz Gry gracz.. Ten fakt z kolei implikuje brak możliwej do zdefiniowania częstotliwości i struktury wymiany komunikatów pomiędzy uczestnikami rozgrywki. Przytoczony powyżej schemat ma zastosowanie w ściśle ograniczonym zbiorze sytuacji, zwykle dobrze opisanych i ustrukturalizowanych, takich jak chociażby walka. Tego typu rozgrywka w dużej części opiera się na prostych algorytmach wyko- 5 Od ang. Non Player Characters, w skrócie: NPC 6 [Trzewiczek 2000, str 34]

9 Zmienność i dynamika struktur fabularnych gier symulacyjnych 45 rzystujących generator liczb losowych z określonego zakresu, jakim są kości. Walka w większości systemów RPG jest podzielona na fazy lub sceny, podczas których gracze deklarują czynności podejmowane przez ich postacie w określonej kolejności, Mistrz Gry zaś na bieżąco informuje ich o poczynaniach kierowanych przez niego przeciwników. Sukces lub porażka w podejmowanych działaniach zależy od wyniku rzutu kością, zmodyfikowanego o wartość liczbową atrybutu odpowiadającego za wykonywaną czynność. Faza I Mistrz Gry: opis sytuacji Faza II Gracze: deklaracje Faza III Mistrz Gry: opis zmienionej sytuacji Rys. 5. Uproszczony schemat rozgrywki 4. ROLA DECYDENTA I ARBITRA W KSZTAŁTOWANIU ROZGRYWKI Jak widać, pojęcie struktury gry fabularnej zasadza się na oczekiwanych relacjach Mistrz Gry (arbiter) a gracze (decydenci) i ocenie postaw oraz oczekiwań decydentów przez prowadzącego grę. Odwołanie się do struktury gry, tudzież rozgrywki, wymagałoby przeniesienia rozważań na obszar rozgrywek społecznych. Nie mniej jednak, gry fabularne opierają się na jednej kluczowej zasadzie symulacji fikcyjnego świata, w jakim rozgrywa się gra. Wyraźnie można rozróżnić kompetencje arbitra (tj. Mistrza Gry) i decydenta. Według definicji, rola arbitra w grze symulacyjnej to przygotowanie (...), nadzorowanie

10 46 Magdalena Haśkiewicz oraz ocena przebiegu gry 7 w przypadku gry fabularnej zadaniem prowadzącego jest także kontrola nad niemal całą kreowaną rzeczywistością, a więc zakres odpowiedzialności jest znacznie rozszerzony; MG jest również osobą, która jako jedyna ocenia postępowanie graczy, przyznając ich postaciom tzw. punkty doświadczenia, służące do zwiększenia potencjału postaci (tak fizycznego jak i intelektualnego). W przypadku gracza (decydenta) wpływ na budowaną wizję świata jest znacznie ograniczony - gracz nie ma bezpośredniego wpływu na świat otaczający kreowaną przez niego postać - jakiekolwiek zmiany mogą być tylko wynikiem zadeklarowanych i arbitralnie przyjętych czynności, jakie bohater gracza podejmuje. W opisanym typie gry łatwo można wyróżnić jej silny i słaby punkt jest nim osoba arbitra. Brak jest zalgorytmizowanych reguł, opisujących przebieg gry; większość decyzji Mistrza Gry jest podejmowana na podstawie jego własnego osądu. Trudno oczekiwać, by jakikolwiek człowiek był do końca obiektywny i nieomylny. Z założenia osoba prowadząca grę powinna być niepodważalnym autorytetem w sprawach dotyczących świata rozgrywki i reguł gry. Prowadzący jest stawiany w roli autokratycznego lidera i jeżeli nie jest w stanie pełnić takiej roli, rozgrywka może stracić sens. Mistrz Gry ma być najwyższą instancją i nieomylną wyrocznią w kwestii każdego detalu gry za wyjątkiem jednej, ściśle określonej dziedziny: wewnętrznych przemyśleń postaci prowadzonej przez gracza. Wolna wola zarówno gracza, jak i jego postaci, jest motorem napędzającym całą rozgrywkę. Każda próba ograniczania tego założenia kończy się klęską. Jednocześnie brak rygorystycznych reguł ograniczających rolę arbitra stanowi o podstawowej cesze gry fabularnej: elastyczności. Z braku reguł, prowadzący musi wykształcić własne heurystyki podejmowania decyzji dotyczących przebiegu rozgrywki, a tym samym dostosowuje się do każdego wyzwania w tym przypadku nie występują sytuacje nieprzewidziane przez twórców gry. Arbiter ma za zadanie na bieżąco kreować spójną i niesprzeczną symulację rzeczywistości. W grze fabularnej nie ma zwycięzców i pokonanych, lecz samą rozgrywkę można oceniać w kategoriach sukcesu i porażki. Udana rozgrywka to taka, która przynosi satysfakcję i rozrywkę wszystkim uczestnikom gry, pozwala na rozwinięcie zdolności postaci graczy, a im samym umożliwia realizację własnych pomysłów. Klęskę rozgrywki można określić dwoma słowami: frustracja lub nuda. I jedno, i drugie skutecznie zabija w graczach chęć kontynuacji rozgrywki, zaś w arbitrze chęć prowadzenia. Dlatego też warto pamiętać o tym, że dla dobra przygody arbiter może (i powinien) modyfikować przyjęte przed rozgrywką założenia. Jeśli gracze nie mogą dać sobie rady z postawionym przed nimi wyzwaniem, należy im pomóc albo naprowadzić na właściwy tok rozumowania, albo też uznać, że któreś z proponowanych przez graczy, a nie przewidzianych przez arbitra rozwiązań może się sprawdzić. Nie należy jednak zakładać, że każde zadanie postawione przed graczami w grze musi zostać przez nich 7 [Hopej 1999, str. 61]

11 Zmienność i dynamika struktur fabularnych gier symulacyjnych 47 rozwiązane. Należy jedynie unikać wpędzenia rozgrywki w pętlę niemożliwych do uniknięcia klęsk. Udany ciąg rozgrywek tworzy zgrany zespół, pozwalając zwykle na nawiązanie szeregu nieformalnych więzi grupowych, a także ustalając wewnątrz grupy swoiste procedury współdziałania i podejmowania wspólnych decyzji. Opisywany typ gier może się okazać wartościowym narzędziem integracji grup zadaniowych w przedsiębiorstwie. Rozgrywki gier fabularnych można również potraktować jako trening kreatywności. 5. DYNAMIKA I ELASTYCZNOŚĆ MODELI W GRACH FABULARNYCH Gry fabularne z założenia opierają się na modelach otwartych bardzo istotną dla rozgrywki rolę pełni model otoczenia, kontrolowany przez prowadzącego. Możliwości decyzyjne graczy ograniczone są jedynie przez model postaci, jaką każdy gracz dla siebie określił z tych założeń wynika charakterystyczna cecha gier fabularnych w rozgrywkach występują sytuacje nie przewidziane przez autora rozgrywki (czyli osobę przygotowującą scenariusz), które następnie są dopasowywane do modelu świata. Możliwość tworzenia kolejnych stanów symulowanego świata gry przy założeniu nieprzewidywalności decyzji graczy i konieczności ciągłego generowania brakujących informacji o zachowaniach modelu świata posiada jedynie człowiek. Odstępstwo od wyliczalnych algorytmicznie reguł na rzecz decyzji i osądu arbitra pozwala na pełną adaptacyjność gry każda decyzja gracza mieszcząca się w możliwościach jego modelu postaci zmienia sytuację zgodnie z osądem Mistrza Gry. Brak ścisłych reguł ma także i złe strony rozstrzyganie sytuacji konfliktowych przez człowieka obarczone jest zawsze pewną dozą stronniczości, a sam arbiter może popełniać błędy. Zdarza się również że deklarowana przez gracza decyzja zostanie źle zinterpretowana albo zignorowana przez prowadzącego, szczególnie jeśli pozostali gracze równocześnie podają swoje decyzje. Elastyczność gier fabularnych opiera się także na pojemności informacyjnej modelowanego świata gracz w każdej chwili może zażądać prowadzącego danych potrzebnych mu do podjęcia decyzji (o ile, oczywiście, posiadanie takich informacji jest uzasadnione w modelu danej postaci), zaś prowadzący, w oparciu o ogólne wytyczne dotyczące świata i własny osąd, jest w stanie potrzebne informacje stworzyć. Stopień komplikacji abstrakcyjnego modelu świata zbudowanego i symulowanego w umysłach prowadzącego i graczy jest ograniczony jedynie ich inwencją i kreatywnością sama rozgrywka przebiega w małym wycinku tego modelu.

12 48 Magdalena Haśkiewicz 6. PODSUMOWANIE Gry fabularne, ze względu na swoją specyfikę, mogą być użytecznym narzędziem rozwijającym miękkie umiejętności takie jak kreatywność, komunikatywność, empatia. Traktowane jako rozrywka, gry RPG mogą stanowić jedną z technik relaksacyjnych. Zdaniem autorki, omawiany rodzaj gier rozwija także umiejętność postrzegania i analizy zachowań innych osób, pozwala na integrację zespołu i umożliwia kształtowanie oczekiwanych postaw. Nie bez znaczenia jest także wyraźny wzrost zdolności oratorskich i negocjacyjnych, zaobserwowany u osób grających w RPG. Jednak zastosowanie tego narzędzia ograniczone jest przez dobrą wolę zarówno graczy, jak i prowadzącego, zaś sam typ gier niesie za sobą zagrożenie przesadnego zaangażowania się w abstrakcyjny świat i tym samym zachwiania oceny rzeczywistych sytuacji. W większości przypadków zagrożenia związane z utratą poczucia rzeczywistości, jakie potencjalnie wiążą się z grami fabularnymi, nie wykraczają poza granice ryzyka niesionego przez inne formy kultury masowej, bywa jednak, że osoby szczególnie chętnie uciekające od problemów codzienności w świat wyobraźni narażają swoją wrażliwość, dając upust prawdziwym niepokojom i rozterkom w formie, która dla innych uczestników gry pozostaje jedynie zabawą. Niewątpliwie, zastosowanie mechanizmów RPG w budowie gier decyzyjnych może wymiernie zwiększyć przydatność tych ostatnich. Dzięki wprowadzeniu nieskończonej (przynajmniej potencjalnie) liczby opcji decyzyjnych gracze zyskują możliwości najbardziej zbliżone do istniejących w rzeczywistości. Należy jednak zwrócić uwagę, że pociąga to za sobą znaczne zwiększenie kompetencji arbitra jeśli chodzi o dokonywanie zmian w symulowanym świecie. Nawet najlepiej przygotowana symulacja, przeprowadzona przez niekompetentnego Mistrza Gry, zakończy się klęską, gdyż mechanizm gry fabularnej właśnie na barki Mistrza wkłada obowiązek samodzielnej budowy i rozbudowy świata przedstawionego. Temat ten z pewnością wymaga dalszych badań, dotyczących zwłaszcza sposobu ewentualnego szkolenia arbitrów, wykracza to jednak poza ramy tej pracy, stawiającej sobie za cel przede wszystkim opis zjawiska. LITERATURA CHMIELEWSKI, B Przygoda jako główny element gry fabularnej. UW HOPEJ, M Podstawy zarządzania. Oficyna wydawnicza PWr, Wrocław. KUBASIK, C Interaktywne narzędzia; [w:] MiM Nr: 5, 6, 7-8, 9;tłum. Laisar RAYMOND, V Prehistoria RPG; [w:] MiM 10/95 str 14 16; tłum. Robert Gołębiewski SLAVICSEK, B Star Wars RPG 2nd Edition. West Ebd Games. TRZEWICZEK, I Gry Nowej Fali; [w:] Portal 1/2000; str