Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Zarządzanie emocjami. Dr Sabina Zalewska

Transkrypt

1 Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Zarządzanie emocjami Dr Sabina Zalewska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 12 października 2016 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

2

3 INTELIGENCJA EMOCJINALNA Inteligencja emocjonalna, - kompetencje osobiste człowieka w rozumieniu, zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ [ang.].

4 Trzy główne modele inteligencji emocjonalnej Według Daniela Golemana inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność rozumienia siebie i własnych emocji, kierowania i kontrolowania ich, zdolność samomotywacji, empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym. Jack Mayer i Peter Salovey mówią o czterech obszarach tworzących inteligencję emocjonalną: spostrzeganie emocji, wspomaganie myślenia za pomocą emocji, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami. Według Rauvena Bar-Ona na inteligencję emocjonalną składa się 4 elementy: inteligencja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem, zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój.

5 Typologia kompetencji emocjonalnych KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą) KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi) KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań)

6 KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą) Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna. Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi. Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne; umiejętność radzenia sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami.

7 KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi) Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych. Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony. Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów. Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników. Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.

8 KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań) Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm. Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu. Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań; umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.

9 RÓŻNICE INDYWIDUALNE W wieku około trzynastu lat widoczne są różnice w rozeznaniu emocjonalnym chłopców i dziewcząt. Dziewczęta lepiej opanowują metody agresji jak plotki czy zemsta pośrednia, chłopcy nadal dążą do konfrontacji i nie myślą o zakamuflowanych metodach ataku. Dziewczęta bawią się raczej w małych grupach minimalizując wrogość na rzecz współpracy. Chłopcy natomiast preferują duże grupy i uwypuklają współzawodnictwo. Różnice te widać gdy zabawa zostanie przerwana przez kogoś kto się potłukł, czy zranił. W męskim gronie wszyscy czekają, aż usunie się w bok i przestanie ryczeć ; natomiast dziewczęta przerywają zabawę aby wspólnie pomóc. Kobiety i mężczyźni oczekują czegoś zupełnie innego od rozmowy; mężczyźni są zadowoleni mogąc rozmawiać o rzeczach podczas gdy kobiety szukają więzi emocjonalnych.

10 RÓŻNICE INDYWIDUALNE (C.D.) Na podstawie badań 151 małżeństw z długim stażem na Uniwersytecie Harvarda stwierdzono, że mężowie bez wyjątku uważali, że wpadanie w zły nastrój podczas sprzeczki jest całkowicie niemiłe, natomiast ich żony nie miały nic przeciwko temu. Mężczyźni są bardziej podatni na zatopienie niż kobiety biorąc pod uwagę ten sam poziom negatywnych emocji. Ponadto przy tym samym poziomie negatywnych emocji organizm mężczyzny wydziela więcej adrenaliny i potrzebuje więcej czasu na uspokojenie się. Powodem, dla którego, to mężczyźni odgradzają się murem milczenia jest fakt, że zabezpieczają się oni przed zatopieniem. Rytm pracy ich serca spada o około 10 uderzeń na minutę i odczuwają subiektywne uczucie ulgi. Mąż się uspokaja, co powoduje wzrost zdenerwowania żony. Prowadzi to do zupełnie odmiennych postaw emocjonalnych: mężczyźni starają się równie skwapliwie unikać powodów do kłótni jak ich żony odczuwają przymus szukania do nich okazji.

11 INTELIGENCJA EMOCJONALNA NA GRUNCIE SZKOLNYM Pierwsza okazja kształtowania składników emocjonalnych zaczyna się w kołysce, aczkolwiek umiejętności te formują się nadal w latach szkolnych. O sukcesie dziecka w szkole decyduje nie tyle bystry umysł ile zbiór cech emocjonalnych pozwalających na wykorzystanie tych umiejętności, pewność siebie, ciekawość, wiedza o tym jakiego zachowania się od niego oczekuje. Prawie wszystkim uczniom mającym kłopoty w szkole brak jakiegoś składnika inteligencji emocjonalnej. W miarę postępu nauki, dystans stopniowo się zwiększa powodując zniechęcenie, brak przyjemności z uczenia się i coraz większe kłopoty z zachowaniem.

12 Lista kluczowych składników umiejętności uczenia się: Wiara w siebie. Jest to poczucie posiadania kontroli i panowania nad swoim ciałem, zachowaniem i otaczającą rzeczywistością; przekonanie dziecka, że najprawdopodobniej uda mu się zrobić to, czego się podejmie i że dorośli pomogą mu w razie potrzeby. Ciekawość. Przekonanie, że dowiadywanie się nowych rzeczy jest czymś pozytywnym i sprawia przyjemność. Intencjonalność. Chęć i zdolność wpływania na bieg spraw oraz wytrwałe do tego dążenie. Związane jest to z poczuciem posiadania odpowiednich umiejętności i własnej skuteczności. Samokontrola. Zdolność kształtowania i kontrolowania swoich działań w odpowiedni do wieku sposób; poczucie kontroli wewnętrznej. Towarzyskość. Zdolność nawiązywania kontaktów z innymi, opierająca się na poczuciu bycia przez nich rozumianym i na rozumieniu ich. Umiejętność porozumiewania się. Chęć i zdolność do wymiany myśli, uczuć i pomysłów z innymi. Związane to jest z ufaniem innym i poczuciem przyjemności, jakie daje dziecku rozmowa z innymi osobami, również dorosłymi. Umiejętność współdziałania. Zdolność traktowania swoich potrzeb na równi z potrzebami innych członków grupy i harmonizowania ich.

13 Przebieg depresji u dzieci Cena jaką płacą dzieci za depresję jest znacznie wyższa niż cierpienia spowodowane samą depresją. Dzieci uczą się umiejętności społecznych poprzez stosunki z rówieśnikami, np.: co zrobić jak się coś chce i nie dostaje tego. Dzieci z depresja pozbawione są tych możliwości ze względu na ich osamotnienie. Luka interpersonalna powoduje w efekcie zapóźnienie społeczne i emocjonalne. Inna cecha to mierne wyniki w nauce. Depresja obniża sprawność pamięciową i zakłóca koncentrację. Dziecku, któremu nic nie sprawia przyjemności trudno znaleźć energię do wyuczenia się trudnych rzeczy. I tu paradoks: jest w depresji, zaczyna odstawać w nauce, oddala się od rówieśników, siedzi sam w domu... i pogłębia swoją depresję.

14 DEPRESJA U DZIECI (C.D.) Głównym czynnikiem wywołującym depresję jest pesymistyczne nastawienie. Jeżeli założymy, że wszystkie niepowodzenia są wynikiem wad naszego charakteru np.: dostałem złą ocenę bo jestem głupi powodują, że nie ma żadnego pola manewru. Dużo lepszym wyjściem z sytuacji jest: dostałem złą ocenę, bo akurat miałem inne rzeczy na głowie, następnym razem będzie lepiej.

15 Zaburzenia łaknienia Głównym czynnikiem wywołującym zaburzenia łaknienia są braki emocjonalne, zwłaszcza nieumiejętność odróżnienia jednych przykrych uczuć od innych i panowania nad nimi. Badania dowodzą, że łańcuch przyczynowo skutkowy prowadzący do zaburzeń łaknienia zapoczątkowuje dorastanie w społeczeństwie, które za ideał urody uważa nienaturalną szczupłość. Ludzie z zaburzeniami łaknienia mają trudności z rozróżnianiem swoich najbardziej elementarnych emocji. Zamiast uczuć odczuwają burzę niejasnych informacji z którą nie wiedzą jak mają się uporać.

16 Osamotnienie dzieci Dzieci nielubiane prowadzą dwa rodzaje inklinacji emocjonalnych: wybuchanie złością i postrzeganie wrogości tam gdzie jej nie ma oraz tendencja do nieśmiałości, niepokojenie się i zakłopotanie w sytuacjach społecznych. Dochodzi to tego fakt, że dzieci te zachowują się tak niezręcznie w towarzystwie, że inne dzieci nie chcą przebywać w ich towarzystwie. W naszych pierwszych związkach przyjacielskich uczymy się jak negocjować zażyłe stosunki, jak pokonywać różnice i dzielić z innymi nasze najgłębsze uczucia. Zamiast wszczynać bójki, warto poszukać kompromisów, alternatywnych rozwiązań. Warto też powiedzieć coś miłego, proponować pomoc, dodawać zachęty, udzielać wskazówek. Warto też wykazać się podstawowymi elementami grzeczności.

17 Analfabetyzm emocjonalny Pedagodzy zdają sobie sprawę, że pojawił się zupełnie nowy i bardziej niepokojący niż złe oceny z matematyki i czytania rodzaj braku wiedzy i umiejętności - analfabetyzm emocjonalny. Nie uwzględnia się potrzeby uzupełnienia tego nowego, tak kłopotliwego braku. To, na co kładzie się obecnie w szkole nacisk, zdaje się świadczyć, że bardziej dbamy o to, żeby dzieci umiały dobrze czytać i pisać. Koszty analfabetyzmu emocjonalnego to niepokojący wzrost aktów przemocy, morderstw, gwałtów. To również wzrost liczby samobójstw, budzące przerażenie swą codziennością narkomania i alkoholizm, a także różne odmiany chorób psychicznych, jak: zaburzenia łaknienia u kilkunastoletnich dziewcząt, różnego rodzaju depresje. Inteligencja emocjonalna nie jest uwarunkowana genetycznie. Można się jej nauczyć.

18 Kształcenie emocji Samowiedza jest ideą, która zyskuje coraz więcej zwolenników w szkołach amerykańskich. Ośrodki Kształcenia oferująca dzieciom program nauki mogący być wzorem dla kursów inteligencji emocjonalnej. Tematyką zajęć z wiedzy o sobie są uczucia - twoje własne i te, które wybuchają w związkach z innymi osobami oraz panowanie nad emocjami. Uczniowie uczą się na lekcjach samowiedzy, że nie chodzi o to, by zupełnie unikać konfliktów, ale o to, by wyjaśnić nieporozumienie i przełamać wzajemną niechęć i urazy, zanim doprowadzą do otwartej walki. Psychiatrzy - specjaliści od prekursorskich programów edukacji emocjonalnej - uważają, że uczniowie zaczynający naukę w szkole średniej, którzy przeszli kurs edukacji emocjonalnej, przejawiają inne postawy niż reszta. Mimo ogólnego zainteresowania problemem edukacji emocjonalnej, wśród pedagogów kursy takie są rzadkością; większość nauczycieli, dyrektorów szkół, rodziców nie wie w ogóle o tym, że istnieją takie programy. A jeśli nie teraz, to kiedy?

19 NLP - Programowanie Neurolingwistyczne NLP opiera się na ogólnym założeniu, że każde zachowanie posiada pewną, określoną strukturę. Poprzez strukturę zachowania rozumiemy tutaj nie tylko faktyczne, możliwe do zaobserwowania zachowanie, ale również wszelkie wyobrażenia, przekonania, itp. które odgrywają rolę w obserwowanym procesie. Mapa nie jest terytorium, każdy posiada własną mapę. Każda osoba ma swoje własne spojrzenie na rzeczywistość. Za każdym zachowaniem stoi pozytywna intencja. Nie znaczy to, że każde zachowanie jest dobre albo skuteczne ale każde z nich ma na celu coś dobrego i gdy dostrzeże się tą intencję, można pokazać osobie lepsze sposoby na jej spełnienie. Ludzie dysponują wszystkimi zasobami, których potrzebują aby wprowadzić zmiany. Nie ma ludzi 'chorych' ani 'zepsutych, są ludzie którzy nie mieli okazji nauczyć się jak z czegoś korzystać, albo nauczyli się czegoś nowego, ale jeszcze nie nauczyli się jak to kontrolować. Gdy to co robisz nie działa, zrób coś innego. Potrzebna jest pewna zmiana zachowania. Nie ma porażek, są tylko informacje zwrotne. Zamiast rozwlekać się nad przeszłością można się skupić na znajdowaniu skutecznych rozwiązań. Każde zachowanie jest komunikacją. Sensem przekazu jest reakcja, którą wywołuje przekaz, a nie pragnienia i oczekiwania komunikatora.

20 Jak pomóc dziecku radzić sobie z własną emocjonalnością? Zarządzanie emocjami Złość jest normalną emocją wpisaną w naturę człowieka tak jak radość, smutek czy lęk. Złość traktowana jako pewien rodzaj życiowej energii jest nam potrzebna m. in. dla obrony swoich praw. Przeżywanie tej emocji nie jest złe samo w sobie, natomiast nieakceptowane mogą być zachowania jakie często rodzą się pod jej wpływem : bicie, wulgaryzmy, wrzaski, trzaskanie drzwiami. Krzyk, kara fizyczna na pewno nie rozwiążą problemu, a wręcz przeciwnie - mogą spotęgować złość i agresję. Dziecko niezależnie od wieku musi czuć, że rodzice je kochają, akceptują jako osobę, ale też musi wiedzieć, że nie pochwalają jego zachowań opartych na przemocy i agresji.

21 Postępowanie w sytuacji, gdy stykamy się z agresywnymi zachowaniami naszych dzieci. Ważne jest poszanowanie i chęć zrozumienia uczuć dziecka, także tych powszechnie nieakceptowanych jak złość, wściekłość. Zachęcajmy dziecko do mówienia o swoich uczuciach, emocjach (np. o tym kto je zdenerwował, dlaczego jest smutne) i znajdźmy czas, aby cierpliwie je wysłuchać. Dajmy dziecku wyraźny komunikat : dziecko ma prawo przeżywać złość, a nawet wściekłość, gdy ktoś je skrzywdzi lub mu dokuczy, ale nie powinno przy tym samo obrażać i krzywdzić innych osób. Nie chodzi o to, aby tłumić emocje, zwłaszcza te o zabarwieniu negatywnym, ale umieć nad nimi zapanować i wyrażać w sposób społecznie akceptowany Kiedy widzimy, że dziecko jest rozłoszczone, dobrze jest powiedzieć : Widzę, że jesteś zły, zdenerwowany... i spróbować porozmawiać na ten temat, co takiego się stało. Czasem warto pozostawić dziecko na jakiś czas, pozwolić mu np. wykrzyczeć czy wypłakać się w swoim pokoju, przy jednoczesnym daniu zapewnienia o naszej gotowości do rozmowy kiedy samo będzie do tego gotowe.

22 Postępowanie (C.D.) Warto modelować u dziecka konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami, poprzez to, iż sami otwarcie o nich mówimy. Komunikaty JA. Starajmy się zastępować rozkazy czy nakazy prośbą, sugestią, a najlepiej wspólnym ustalaniem pewnych spraw. Dziecko potrzebuje wyraźnych granic czemu sprzyja formułowanie jasnych reguł postępowania w rodzinie co wolno a czego dziecku nie wolno. Dostrzegajmy i chwalmy dziecko za postępowanie zgodne z ustalonymi regułami łatwiej bowiem dziecku zmienić swoje postępowanie, gdy czuje się docenione i akceptowane. Ustalmy odpowiednie sankcje za łamanie reguł np. poprzez pozbawienie dziecka jakichś przyjemności. Zachęcajmy dziecko do rozładowania nagromadzonej energii i emocji poprzez np. sport, pójście na spacer, uprawianie jakiegoś hobby, a nawet takie metody jak krzyk, boksowanie poduszki, tupanie czy napisanie wściekłego listu do osoby która je skrzywdziła.

23 Co zawdzięczamy inteligencji emocjonalnej: Panujemy nad emocjami Lepiej znosimy frustrację i panujemy nad złością Unikamy potyczek słownych i nieodpowiedniego zachowania Mamy lepszą zdolność wyrażania złości w odpowiedni sposób Rzadziej zachowujemy się agresywnie i autodestrukcyjnie Mamy bardziej pozytywne uczucia w stosunku do własnej osoby, rodziny i współpracowników Lepiej radzimy sobie ze stresem Przejawiamy mniejszy niepokój w stosunkach z innymi i mniejsze poczucie osamotnienia Rzadziej jesteśmy zwalniani z pracy

24 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ