Volksbund Jugendlager Miescisko Dokumentation Projekt Zeitzeugenarbeit

Transkrypt

1 Volksbund Jugendlager Miescisko Dokumentation Projekt Zeitzeugenarbeit Volksbund Obóz MŁodziežowy Miešcisko Dokumentacja Praca projektowa ze świadkami czasu Volksbund Молодежный лагерь Местиско Документация Проектная работа со свидетелями времени August 2006 Sierpieñ 2006 август 2006

2 2 Wazne! Achtung! Leider sind in dieser Version an einigen Stellen polnische Sonderzeichen verloren gegangen. Daher kann der Sinn mancher Sätze entstellt sein. Wir bitten um Entschuldigung und hoffen dennoch auf Verständnis!

3 3 Den Hunderttausend, die kein Grabstein nennt, Und die Gott nur allein beim Namen kennt. Saß er doch wahrlich strenge zu Gericht, Sie alle aus dem Lebensbuch zu streichen. Herr, möge der Bäume Beten Dich erreichen. Wir zünden heute unser letztes Licht. Mascha Kaleko Setkom tysicy, co imion nie maj a na grobie, A tylko Bóg jedyny wie, jak kto si zowie. Siadłszy na sdzie, trwa z niezłomn moc, Aby kadego z Ksigi ycia skrelić. Panie, niech drzew wołanie do ciebie doleci. Ostatnie wiatło zapalamy dzi w nocy. Masza Kaleko Inschrift auf der Gedenkstätte zur Erinnerung an die nicht mehr existierenden Friedhöfe in Danzig Napis ku pamięci nieistniejących cmentarzy w Gdańsku

4 4 Vorwort Herzlich Willkommen zu unserer Projektarbeit die das Thema Deutschland und Polen behandelt. Wir sind eine Gruppe von 6 Jugendlichen aus Polen, Weißrussland und Deutschland. Wir haben mit verschiedenen Zeitzeugen aus Deutschland und Polen gesprochen. Wir besuchten zudem noch eine Gedenkstätte und informierten uns mit Hilfe verschiedener Quellen die deutsch-polnische Geschichte. Unser Ziel war es die Gefühle der Menschen, die im Krieg lebten besser verstehen zu können und die Deutsch-Polnisch-Weißrussische Freundschaft zu fördern und zu festigen. Wir hoffen dass sie an unserer Arbeit gefallen finden. Wir wollen folgenden Personen hiermit unseren Dank aussprechen: Hr. Kurt Jeske Hr. Roman Jaroszynski Hr. Jan Glusz Hr. Jan Wojtyszyn Wir hoffen für die Volksverständigung unseren Beitrag geleistet zu haben. In diesem Sinne Предисловие Мы рады представить нашу проектную работу на тему "Германия и Польша во времиа второй мировой войны" Мы - группа из шести молодых людей из Польши, Беларуси и Германии. Мы общались с несколькими свидетелями того времени из Германии и Польши. Кроме того, мы посетили музей и воспользовалис другими источниками информации. Наша цель - понять чувства людей, живших во время второй мировой войны, укрепить немецко-польско-белорусскую дружбу. Надеемся, наша работа вам понравится. Мы хотим высказать искреннюю благодарность следующим лицам: Гн. Курт Йеске Гн. Роман Ярожиньски Гн. Ян Гулч Гн. Ян Войтыжин Мы надеемся, что внесли свой вклад в развитие взаимопонимания между народами.

5 5 До свидания!

6 6 Wstęp Serdecznie witamy w naszym projekcie, który ma tytuł "Niemcy i Polska". Jesteśmy sześcioosobowa grupą młodzieży z Polski, Białorusi i Niemiec. Rozmawialismy z róznymi świadkami czasu z Niemiec i Polski. Poza tym odwiedziliśmy miejsce pamieci i szukalismy w wielu źródłach informacji na temat polsko-niemieckiej historii. Naszym celem było lepsze poznanie uczuć osób, które żyły w czasie wojny oraz wspieranie i umacnianie przyjażni polskoniemiecko-białoruskiej. Mamy nadzieję, ze spodoba się Państwu nasza praca. W tym miejscu chcielibysmy podziękować następującym osobom: Panu Kurtowi Jeske Panu Romanowi Jaroszyńskiemu Panu Janowi Gulczowi Panu Janowi Wojtyszynowi. Mamy nadzieje, że mamy poprzez to swój wkład w porozumienie miedzy narodami. Wencke Rodig Felix Uelsmann Ania Rjobokow Ivan Vishiniakou Frauke Früchtenicht Andreas Beneke Katarzyna Bruss Sylwia Górska

7 7 Vorgehensweise bei der Projektarbeit Die Projektarbeit enthielt mehrere Elemente. Neben der von dem Projektinhalt vor dem Beginn der Arbeit bereits vorgegebene Zeitzeugenbefragung sollten auch andere Möglichkeiten einbezogen werden, sich der deutsch-polnischen Geschichte zu nähern. Hierbei sollten insbesondere die Wünsche und Vorlieben der Teilnehmer berücksichtigt werden. In einer zu Beginn der Projektarbeit durchgeführte Erwartungsabfrage wurden folgende Erwartungen und Wünsche genannt: Kontakte und Gespräche zu Zeitzeugen, 8 Nennungen Recherchen (insbesondere zur polnischen Geschichte), 5 Nennungen Besuch verschiedener Friedhöfe, 2 Nennungen Geschichte besser verstehen/ neue Erkenntnisse, 2 Nennungen Kontakte mit anderen Menschen, 1 Nennung Erstellung einer Dokumentation, 1 Nennung Besonderer Schwerpunkt bei der Projektarbeit lag auf der gründlichen Vorbereitung der durchgeführten Zeitzeugeninterviews. So wurden die zusammengetragenen Fragen zu einem strukturierten Interviewleitaden zusammengeführt. So konnte die sichergestellt werden, dass keine Fragen offen blieben und alle Interviews mit dem gleichem Inhalt geführt wurden. Ergänzt wurde die Zeitzeugenarbeit durch Besuche der evangelischen, deutschen Friedhöfen in Miescisko und Wagrowiec sowie der Gedenkstätten in Bukowiec sowie in Danzig. Zur weiteren Erkundung der gemeinsamen Geschichte wurde zu ausgewählten Meilensteinen der deutsch-polnischen Geschichte in der örtlichen Gemeindebibliothek auf Internetplätzen recherchiert.

8 8 Sposób działania w pracy projektowej Praca projektowa zawierała wiele elementów. Obok projektu, który na samym poczatku był juz dobrze znany, czyli praca ze świadkami czasu, powinny być włączone również inne możliwości zbliżenia sie do polsko-niemieckiej historii. Tutaj powinny być brane pod uwagę życzenia i upodobania uczestników. Na początku pracy została przeprowadzona ankieta, która wykazała nnastepujące życzenia i oczekiwania: kontakty i rozmowy ze świadkami czasu, 8 chętnych poszukiwania, przede wszystkim materiałów dot. polsko-niemieckiej historii, 2 chętnych wizyty na różnych cmentarzach, 2 chętnych zrozumieć lepiej historię, 2 chętnych kontakty z innymi ludzmi, 1 chętny sporządzenie dokumentacji Bardzo duży nacisk kładło się na gruntowne przygotowanie przeprowadzonych wywiadów ze świadkami czasu. Powstał tekst zasadniczy,prowadzący poszczególne wywiady. W ten sposób miało się pewność, że żadne z pytań nie pozostanie bez odpowiedzi i wszystkie wywiady bedą miały ten sam skład, jeśli chodzi o pytania. Praca nad tym projektem została uzupełniona o odwiedziny ewangelickich cmentarzy w Mieścisku, Wagrowcu jak równiez w miejscach pamięci w Bukowcu i Gdańsku. Dalsze poszukiwania informacji na temat niemiecko-polskiej historii odbywały się w gminnej bibliotece. Составные части проектной работы. Проектная работа состоит из множества элементов.кроме работы со свидетелями времени это была еще и польско-немецкая история. Кроме того нужно учитывать желания и предпочтения участников.проведенный в начале работы опрос показал,что хотят получить участники от этой работы: контакт и встречи с очевидцами-8 человек поиск информации(особенно о польской истории ) -5 человек посещение кладбищ -2 человека лучше понять историю,новые знания-2 человека контакт с другими людьми-1 чеповек документация-1 человек Основное место в этом проекте занимают интервью с очевидцами.отдельные вопросы были структурированы в один опросник.это означает,что ни один вопрос не останется открытым и все интервью имеют одно и тоже содержание. Работа с очевидцами продолжилось посещением евангелического и немецкого кпадбищ в Местиско и Вонгровце и Воинских захоронений в Буковце и Гданьске.Для исследования польско-немецкой истории использовались библиотека и интернет.

9 9 Zeitzeuge Kurt Jeske Persönliche Daten und die Zeit vor dem Krieg: Mein Name ist Kurt Jeske, bin vor 82 Jahren in Werkowo, etwa 12 km von hier, geboren. Wir waren vier Geschwister. Meine Eltern bewirtschafteten einen etwa 20 ha großen landwirtschaftlichen Betrieb. Die wirtschaftliche Situation der Landwirtschaft war auch damals ähnlich schwer wie heute. Das bedeutete für uns Kinder, dass wir schon früh mithelfen mussten. Mit 7 Jahren wurden auch damals die Kinder eingeschult. Trotz der Mithilfe in der Landwirtschaft hat mir der Besuch der Schule viel Freude gemacht, was sicher auch an den Lehrern gelegen hat. In den ersten drei Schuljahren fand der Unterricht noch teilweise in Deutsch statt. Dazu muss ich sagen, in unserem Werkowo waren die Bewohner etwa zu Hälfte Polen und zur Hälfte Deutsche. Gewissermaßen ein multikulturelles Idealverhältnis. Da in unserer näheren Nachbarschaft mehr Polen wohnten, entwickelten sich zwischen uns auch nähere Beziehungen und Kontakte. Rückschauend vielleicht auch manches heimliche Liebesverhältnis. Auch mein altes Herz schlägt nochhöher, wenn ich an eine meiner Mitschülerinnen denke, Haluta hieß sie. Das gute oder normale Verhältnis zwischen Polen verschlechterte sich erheblich, nachdem das Hitlerregime das Sudetenland und Österreich besetzte und in der Folgezeit mit eindeutigen Forderungen Polen drohte, die deutsche Volksgruppe auch heim ins Reich zu holen. Diese Drohung blieb für uns Deutsche nicht ohne Repressalien. Das bedeutete auch, dass in den Schulen kein Unterricht in Deutsch für uns gegeben werden durfte. Diese Anordnung kam ja von oben, in Werkowo übte man trotz eines gewissen gegenseitigen Misstrauens Zurückhaltung. Das lag sicher auch an dem damaligen Dorfschulzen Florian Zmudzinski und seinem Gemeinderat. Auch mein Vater gehörte ihm an. Dieser Zustand hielt auch bis zum 1. September 1939, wo am Morgen dieses Tages Hitler mit sich überschlagender Stimme im Radio verkündete: Seit 5 Uhr 45 wird zurückgeschossen!

10 10 Da war der Beginn des blutigsten Krieges, der ganz Europa erfasste und mehr als 50 Millionen Opfer forderte. Die ersten Opfer waren die Polen. Sie waren praktisch rechtlos. Das Hitlerregime ordnete ihre Enteignung an. Ihre Betriebe übernahmen Deutsche aus Bessarabien, der Ukraine oder den Baltenländern, die schon kurz zuvor heim ins Reich umgesiedelt worden waren. Die polnischen Familien wurden ins so genannte Generalgouvernement, ein unter deutscher Verwaltung stehendes Rumpf-Polen, zwangsumgesiedelt oder zur Zwangarbeit in der deutschen Industrie gezwungen. Wir hatten nun neue Nachbarn und das Leben wurde weitgehend reglementiert. Ich wurde Hitlerjunge und musste mit anderen Jugendlichen ein- bis zweimal wöchentlich an Sport- und vormilitärischen Übungen teilnehmen. Persönlicher Kriegsverlauf: Den Kriegsanfang erlebte ich mit Angst auf Grund polnischer Übergriffe, denn Deutsche waren seit dem Kriegsanfang bei Polen verhasst. Es dauerte eine Woche bis die deutschen Soldaten in meinem Heimatort ankamen. Dann allerdings begannen in der Folgezeit Übergriffe von Seiten der deutschen gegenüber der polnischen Bevölkerung. In den Wintermonaten besuchte ich die Landwirtschaftsschule. Im März 1942 wurde ich Soldat und kam nach kurzer Ausbildung nach Russland zum Einsatz. Unser Frontgebiet lag im Raum Stalingrad, jedoch nicht in der Festung selbst. Bei einem Gefecht wurde ich durch einen Lungenschuss schwer verletzt. Durch den hohen Blutverlust und 30 Grad Kälte glaubte ich nicht mehr an ein Überleben. Doch die sprichwörtlich guten Kameraden haben mich verbunden und versorgt und mich ins Hinterland gebracht. Von dort begann der Rücktransport in die Heimat, wo ich nach einem halben Jahr Krankenhausaufenthalt wieder genesen war und erneut zum Kriegseinsatz kam, diesmal nach Jugoslawien. Der Tagesablauf war jeden Tag unterschiedlich. An der Front neben Charkow mussten wir nach vorne rücken. Deshalb haben wir jeden Tag patrollieren geübt. Darüber haben sich die Russen sehr gewundert, weil wir anscheinend sinnlose Übungen durchführen mussten, ob-

11 11 wohl es in dieser Stadt nur noch Zivilbevölkerung gab. Überhaupt mussten wir den ganzen Tag das tun, was uns gesagt wurde. Vom Aufstehen bis zum Schlafengehen.. In der Zeit als ich mit meiner Gruppe in Hannover stationiert war, wurde Bombenalarm ausgelöst und wir mussten uns alle in einen Keller schützen. In dem Keller waren Fenster, die wir irgendwie abdecken mussten, damit sie von dem Druck der Bombe nicht kaputtgehen. Dafür benutzten wir Bretter, die wir die ganze Zeit festhalten mussten. Ich hatte große Angst, da die Fenster doch kaputtgingen, so dass über uns die Decke einstürzen würde und wir in diesem Keller lebendig begraben werden würden. Gefühle während des Krieges: In schweren Momenten, in denen es um Leben oder Tod ging, lebten wir nach dem Motto: Rette sich wer kann. Dann haben wir weniger auf die anderen als auf uns selbst geschaut. Jedoch war auch immer die Hoffnung oder die Illusion vorhanden, wenn es gefährlich wurde immer zu denken, mich wird es schon nicht erwischen. Nach einer Zeit, wenn man sich an den Krieg und das immer wiederkehrende Sterben gewöhnt hatte, war eine Abgebrühtheit vorhanden, dass man alles nicht an sich heranläßt. Ich habe im Krieg wenige, aber dafür sehr intensive Freundschaften geschlossen. Jedoch habe ich seit etwa vier Jahren keinen Kontakt mehr zu meinem letzten österreichischen Freund. Ich befürchte, dass er verstorben ist. Mit Waffen mussten wir gegen Ende des Krieges sparsam umgehen, da alles nur sehr dürftig vorhanden war und nur im Notfall verwendet werden durfte. Zu dieser Zeit kamen Panzerfäuste zum Einsatz, da es keine Panzer mehr auf unserer Seite gab. Das Verhältnis zum Krieg war gespalten. Die Angst vor dem Tod war überall anwesend. Erst nach dem Krieg führte ich mich glücklich, weil ich überlebt habe. Endlich konnte ich das Leben genießen. Wir hatten endlich freies Radio und Zeitungen. Man konnte seine Meinung ganz offen sagen. Es begann das neue Leben. Wir mußten allerdings sparsam leben. Die Mahlzeiten waren reglementiert, aber trotzdem hatten wir keinen Hunger. Wir waren glücklich Nach dem Krieg: Als der Krieg zu Ende war, gab es für mich kein Heimatdorf mit lieben Schulfreunden und Nachbarn mehr. Nach langen Nachforschungen fand sich meine Familie in Dahlenburg, im lüneburgischen, wieder zusammen. Dort sind wir sesshaft geworden mit selbst erbauten eigenen Häusern. Ich habe hier meine Frau gefunden, eine Tochter und einen Sohn und inzwischen sechs Enkelkinder. Da wir zu Hause Landwirtschaft hatten habe ich Landwirt gelernt. Meine Frau kam auch von einem landwirtschaftlichen Betrieb und so kam es dass ich wieder als Landwirt arbeitete.

12 12 Schon vor über 30 Jahren habe ich mit zwei Freunden meinen ersten Besuch nach Werkowo zu einigen noch Lebenden polnischen Schul- und Jugendfreunden gemacht. Eine bewegende Begegnung nach so vielen Jahren mit den wenigen, die den Krieg überlebt haben. Inzwischen sind diese, meine alten Schulfreunde und Nachbarn auch schon von uns gegangen, der letzte, Wincente Flodarczyk, ist im vergangenen Februar verstorben. Doch mit ihren Kindern und Enkelkindern wird dieser herzliche Kontakt weiter gepflegt, sei es privat und familiär oder offiziell im Schüler-, Sport- oder Besuchaustausch. Durch das unendliche Leid, das durch den Krieg über ganz Europa hineinbrach, sind sich unsere Länder inzwischen erfreulich näher gekommen nicht zuletzt auch durch die Arbeit des Volksbundes, die von so viel Idealismus getragen wird. Ich bin dankbar, daß ich diese hoffnungsvolle und gute Entwicklung noch erleben konnte.

13 13 Świadek czasu Kurt Jeske Nazywam się Kurt Jeske, urodziłem się przed 82 laty w Werkowie, ok. km. 12 stąd. Było nas czworo rodzeństwa. Moi rodzice mieli 20 hektarowe gospodarstwo. Sytuacje na wsi była podobna do dzisiejszej- było ciężko. Dla nas, dzieci, oznaczało to, że bardzo wcześnie musieliśmy zacząć pomagać w pracach w pracach polowych. W wieku 7 lat dzieci zaczynały naukę w szkole. Pomimo tego, że pomagałem w gospodarstwie, szkoła sprawiała mi dużo radości. Myślę, że to też zasługa nauczycieli, w pierwszych trzech latach nauki lekcje odbywały się częściowo w języku niemieckim. Do tego warto dodać, że połowa mieszkańców Werkowa to Niemcy. W pewnym sensie było to społeczeństwo multikulturowe. Ponieważ w naszej okolicy żyło wielu Polaków, rozwijały się między nami bliższe kontakty. Również moje serce bije szybciej, kiedy myślę o mojej rówieśnicy Helucie. Dobre i normalne stosunki pomiędzy Polakami i Niemcami pogorszyły się znacznie, kiedy Hitler zajął Sudety i Austrię oraz zagroził, że wyśle grupę narodowościową Do Ojczyzny Ta zapowiedź została dla nas, Niemców, bez wpływu. To oznaczało też, że w szkołach nie było już lekcji w j. niemieckim. Takie zarządzenie przyszło z góry. W Werkowie jednak zachowano dystans. To zależało też od ówczesnego sołtysa Floriana Żmudzińskiego i jego rady gminy. Ponieważ mój ojciec jemu podlegał. Taki stan utrzymywał się do , kiedy to Hitler rankiem tego dnia zakomunikował w radio: od 5 45 trwa wojna! To był początek najkrwawszej wojny, która objęła całą Europę i pochłonęła więcej niż 50 milionów ofiar. Pierwszymi ofiarami byli Polacy. Byli praktycznie pozbawieni praw. Hitlerowski reżim zarządził ich wywłaszczenie. Polskie zakłady przejęli Niemcy z Bessarabii, Ukrainy oraz krajόw nadbałkańskich, ktόrzy już krόtko przed tym zostali przesiedleni do Ojczyzny. Polskie rodziny zostały przymusowo przesiedlone do tzw. Generalnej Guberni zarządzanej przez Niemcόw lub zmuszane do przymusowej pracy w niemieckim przemyśle. Mieliśmy nowych sąsiadów a życie było racjonowane ja zostałem Hitlerjunge i musiałem raz do dwóch razy tygodniowo brać udział w ćwiczeniach sportowych i paramilitarnych. Osobisty przebieg wojny: Początek wojny przeżyłem w strachu przed napadami Polakόw, ktόrzy od początku wojny nienawidzili Niemcόw. Tydzień minął zanim do mojej rodzinnej wioski wkroczyli żołnierze niemieccy. Jednak w następnym okresie zaczęły sie napady ze strony niemieckiego społeczeństwa na społeczeństwo polskie.

14 14 W miesiacach zimowych uczeszczalem do szkoly rolniczej. W marcu 1942 zostalem zolnierzem i po krotkim przeszkoleniu zostalem powolany na front w Rosji. Nasz obszar znajdowal sie w rejonie Staliningradu, ale nie w samym miescie. Podczas jednej z walk zostalem ciezko raniony w pluca. Po tak duzej utracie krwi oraz przy tak silnym mrozie /30 o C, nie wierzylaem ze przezyje. Jednak dobrzy koledzy opatrzyli moje rany, zaopiekowali sie mna i odeslali w bezpieczne miejsce. Stamtad rozpoczal sie transport do ojczyzny. Po polrocznym pobycie w szpitalu ponownie zostalem zaciagniety do wojska. Tym razem do Jugoslawii. Kazdy dzien wygladal inaczej. Na froncie, w okolicach Charkowa musielismy przec na przod. Dlatego kazdego dnia cwiczylismy patrolowanierosjanie bardzo sie temu dziwili, ze zajmujemy sie bezsensownymi cwiczeniami, podczas gdy w mniescie mieszkaja sami cywile. W ogole caly dzien musielismy robic to, co nam kazano, od crana do nocy. W czasie kiedy bylem za swoja grupa w Hanowerze, byl alarm bombowy i wszyscy musielismy sie schowac w piwnicy. Byly tam okna, ktore musielismy przykryc, aby nie pekly pod wplywem bomby. Uzylismy do tego desek ktore caly czas trzymalismy. Bardzo sie balem ze te okna zostely jednak zostaly zniszczone, tak, ze sufit spadnie nam na glowy i zostaniemy pogrzebani w piwnicy. Uczucia podczas wojny: W ciezkich chwilach, kiedy chodzilo o zycie czy o smierc, zylismy wg motta ratuj sie kto moze. Dlatego mniej uwago zwracalo sie na drugiego czlowieka, jednekze zawsze byla nadzieja, czy iluzja ze kiedy robilo sie niebezpiecznie czlowiek myslal mnie to nie dotknie. Po czasie, kiedy przyzwyczajono sie do stale powracajacej smierci, wypracowano w sobie pewna metode: niedopuszczenie wszystkiego do siebie. Ja podczas wojny nawiazalem wiele nowych przyjazni. Jednakze nie mam kontaktu do mojego ostatniego austriackiego przyjaciela. Obawiam sie, ze on zmarl. Pod koniec wojny musielismy obchodzic sie oczszednie w bronia, poniewaz ze wszysrkiego trzeba bylo korzystac w uiarze i tylko w kniecznosci. Stosunek do wojny byl podzielony. Strach przed smiercia byl wrzechobecny. Dopiero po wojnie czulem sie szczesliwy, poniewaz przezylem. Wreszcie moglem korzystac z zycia. Mielismy wolne radio i gazety. Wyrazac swoje zdanie. Zaczelo sie nowe zycie. Musielismy jednek zyc oszczednie. Posilki byly porcjowane, ale nie bylismy glodni. Bylismy szczesliwi. Po wojnie; Kiedy wojna sie skonczyla nie bylo dla mnie juz mojej wioski. Z przyjaciolmi ze szkoly i z sasiedctwa. Po dlugim poszukiwaniu znalazlem rodzine w Dahenburgu. Tam sie osiedlilsmy we wlasnych, przez siebie wybudowanych domach. Tam znalazlem zone, corke i syna. W mniedzyczasie pojawila sie szostka wnuczat. Poniewaz pochodzilem z domu, w ktorym pracowano w rolnictwie, wyuczylem sie tego zawodu. Moja zona tez pochodzila z rolniczej rodziny, wiec nadal w rolnctwie. Juz 30 lat temu odwiedzilem wraz z dwoma przyjaciolmi Werkowo i zyjacych tam jeszcze przyjaciol. Poruszajace spotkanie po tylu latach z tymi, ktorzy przezyli wojne. W miedzyczasnie wielu z moichstarych szkolnych przyjaciol i sasiadow odeszlo, ostatni z nich Wincent Wlodarczyk znarl w lutym tego roku. Jednak kontakt z jego dziecmi i wnukami jest nadal podtrzymywany. Zarowno na plaszaczyznie prywatnej, oficjalnej w przyypadki wymiany szkolnej czy sportowej. Poprzez niekonczace sie cierpienie, ktore obecne bylo w calej Europie, nasze kraje zblizaly sie do siebie/ nie tylko poprzez prace Volksbundu, ktora przepelniona jest idealizmem. Jestem wdzieczny, ze dane mi bylo dozyc tak dobrego, pelnego nadziji rozwo.

15 15 Курт Еске Меня зовут Курт Еске, родился 82 года назад в Верково в 12 км от Месциско. У меня было трое братьев и сестёр. У моих родителей был участок земли в 20 га. Экономическая ситуация была тогда тяжолой. Это значило, что мы, дети, должны были очень рано помогать по хозяйству. В 7 лет я пошёл в школу. Несмотря на помощь по хозяйству, посещение школы доставляло мне радость. Это, конечно, в первую очередь зависило от учителей. Первые три года в школе занятия проходили на немецком. Я хочу добавить, что в Верково население было наполовину немцы, наполовину поляки. Поскольку с нами по соседству жило больше поляков, между нами развивались довольно близкие отношения и контакты, иногда даже тайная любовь. И сегодня моё старое сердце бьётся быстрее, когда я думаю об одной моей однокласснице, которую звали... Хорошие отношения с поляками значительно испортились, когда гитлеровская власть охватила Судеты и Австрию и начала грозить Польше, что вернёт немцев на их родину. Это так же означало, что в школе больше не будет занятий на немецком. Этот приказ был сверху, но люди в Верково уже держали дистанцию. Такое положение вещей сохранялось до первого сентября 1939 года, когда утром по радио объявили, что Гитлер начал войну. Это было начало кровопролитной войны, которая охватила всю Европу и принесла более 50 млн. Жертв. Первыми жертвами были поляки. Они были практически бесправны. Гитлеровский режим ввёл распоряжение об эспроприации, и польскую промышленность переняли немцы из Бессарабии, Украины или Прибалтики, которые незадолго до этого, по призыву Домой в Рейх, были туда переселены. Польские семьи были принудительно переселены в так называемые генералгубернаторства, которые находились под немецким командованием ( польский корпус ), или на принудительные работы в немецкой индустрии. Наш

16 16 У нас были новые соседи и жизнь была полностью регламентирована. Я был в гитлерюгенд и должен был с другой молодёжью один два раза в неделю заниматься спортивной и военной подготовкой. Начало войны я пережил со страхом по причине злоупотребления властью поляками, так как с наступлением войны поляки стали ненавидеть немцев. Это длилось неделю, пока немецкие солдаты не пришли туда, где мы жили. Разумеется, потом началось злоупотребление властью немцами по отношению к польскому населению. Зимой я ходил в сельскохозяйственную школу. В марте 1942 года меня призвали на войну, и после необходимого обучения, я поехал в Россию где и был ранен. Из-за большой потери крови и тридцатиградусного мороза я уже не верил, что выживу. Но мои товарищи перевязали меня и отправили в тыл. Оттуда меня транспортировали домой, где после полугода в госпитале я выздоровел, и меня снова отправили на службу, на этот раз в Югославию. Каждый день на войне не был похож на другой. Когда фронт возле Харькова продвинулся вперёд, мы должны были патрулировать территорию и каждый день тренероваться. Русские очень удивлялись, что мы продолжали этим заниматься, ведь в городе осталось только мирное население. Целый день мы должны были делать то, что нам прикажут, от подъёма до отбоя......когда моя группа была в Ганновере, обьявили воздушную тревогу, и мы спрятались в подвале. Там были окна, которые мы должны были как-то закрыть, чтобы их не выбило взрывом. Для этого мы использовали доски, которые приходилось держать. Мне было страшно, что окна не выдержат, потолок обрушится, и мы останемся заживо похороненными в этом подвале. Чувства В тяжёлых моментах, когда речь шла о жизни и смерти, мы жили по правилу: Спасайся кто может!. Поэтому мы были осторожны. Кроме того, всегда была иллюзия, надежда, что тебя это обойдёт. Спустя время, когда ты уже привык к войне и постоянным смертям, всё уже воспринималось не так близко к сердцу. Во время войны у меня появились друзья. Но вот уж четыре года, как у меня пропала связь с моим австрийским другом. Боюсь, что его уже нет в живых.

17 17 Оружием в конце войны мы должны были пользоваться очень экономно, только в крайнем случае. Тогда мы пользовались противотанковыми гранатомётами, поскольку не имели ни одного танка. Страх перед смертью чувствовался во всём. И после войны я почувствовал себя счастливым потому, что выжил. Наконец-то мы смогли в полной мере наслаждаться жизнью. У нас было радио, газеты, можно было свободно высказывать своё мнение. Началась новая жизнь. После войны Когда закончилась война, у меня не было ни родины, ни друзей, ни соседей. После долгих поисков мои родственники нашли друг друга в... Тут же мы построили себе дом, и я познакомился со своей будущей женой. У меня есть, дочь и шесть внуков. Болле 30-ти лет назад я с друзьями посетил Верково, встретился с ещё тогда живыми польскими друзьями. Волнующая встреча после стольких лет с теми, кто пережил войну. Между тем, многие старые друзья и соседи ушли из жизни. Последний друг умер в феврале прошлого года. Но мы поддерживаем отношения с детьми и внуками. Через бесконечные страдания, которые принесла война во всю Европу, многие народы сблизились, народный союз Германии (Folksbund) играет в этом не последнюю роль. Я очень рад, что могу переживать и видеть это полное надежд развитие.

18 18 Zeitzeuge Jan Gulcz Mein Name ist Jan Gulcz. Ich bin am in Sarba geboren, 7 km von Miescisko entfernt, als zweit jüngster von 6 Brüdern. Zusätzlich hatte ich 7 Schwestern. Ich habe 7 Enkel und 9 Urenkel. Ich arbeite mein ganzes Leben n der Landwirtschaft, da ich auf einem Bauernhof groß geworden bin liegt mir das so ziemlich im Blut. An meine Kindheit erinnere ich mich trotz der schweren Zeit gerne zurück. Da es zu meiner Zeit kaum eine andere Berufsmöglichkeit gab außer auf einem landwirtschaftlichen Betrieb zu arbeiten, waren wir zwar sehr arm aber glücklich. Ich liebte es meine Geige oder meine Trompete zu spielen. Dazu kam, daß ich mit meinem musikalischen Talent die hübschen Mädchen bezirzen konnte. Als der Krieg anfing war das für mich das Schlimmste was passieren konnte, denn ich bin gerade 22 Jahre alt geworden. Für meine Mutter war es nicht weniger schlimm, da sie alle ihre Söhne in den Krieg schicken mußte. Tagelang stand sie am Fenster und weinte einfach nur. Das machte es mir nicht minder schwer zu gehen. Doch ich musste- denn das Vaterland rief mich in den Krieg! Auf die Frage, ob es intensive Beziehungen zwischen Polen und Deutschen gab kann ich nur sagen, daß ich mich gerne an nachbarschaftliche Verhältnisse erinnere. Alle meine Brüder bis auf mich und meinen älteren Bruder und meine Schwager fielen im Krieg. Ein Bruder fiel in Frankreich, zwei an unbekannten Orten. In meiner Gemeinde wurden über 40 Leute von der Waffen SS erschossen. Ich sah im Krieg viele schreckliche Dinge. Am griffen uns die deutschen Soldaten an. Doch wir konnten uns unserer Haut erwehren, da wir gut ausgerüstet waren. Nach langem Frontkampf zogen sich die Deutschen schließlich zurück und wir dachten wir hätten gewonnen. Doch da lagen wir falsch, denn die Deutschen wollten uns in Sicherheit wiegen, um uns mit voller Kraft in den Rücken zu fallen.

19 19 Doch wir konnten uns in den Schützengräben verstecken und unsere Bajonette auf unseren Gewehren befestigen. Die deutschen Soldaten kannten diese Taktik von den Polen und zogen sich nach einem nicht sehr langen Gefecht zurück. Danach bewegte sich unser Truppenverband Richtung Warschau. Auf dem Weg dorthin verbündete sich unsere Armee Pommern mit der Polnischen. In einer weiteren Schlacht kreisten uns die Deutschen wieder einmal ein und so flüchteten wir in einen nahe gelegenen Wald. Dort trafen wir auf deutsche Bauern, die allerdings nicht zugaben Deutsche zu sein. Durch Informationen die wir von den deutschen Bauern erhielten, konnten wir feststellen, daß wenn man HURRA ruft die Deutschen aufhören zu schießen. Durch diesen Trick konnten wir die Soldaten gefangen nehmen. Doch als wir zu ihnen stießen, um sie festzunehmen stellten sie sich tot, denn Hitler hatte ihnen gesagt wenn sie in polnische Gefangenschaft geraten würden, würde man sie sofort erschieße. Doch wir erklärten ihnen, daß dies nicht der Fall wäre und so schmissen sie ihre Gewehre weg und wollten sich uns anschließen. Doch das kam mit unseren Gewissen nicht im Einklang, denn unsere beiden Völker kämpften gegeneinander und es wäre moralisch nicht vertretbar gewesen hätten wir uns zusammengeschlossen. Als wir nun endlich in Warschau angekommen waren, kämpften wir dort vom bis Polen kapitulierte und alle polnischen Soldaten wurden im Lager Belvedere gesammelt. Vor diesem Lager stand ein Denkmal, das ein deutscher General küsste. Danach wurde Warschau den Deutschen übergeben, sie wurden jedoch nur ohne Waffen in die Stadt gelassen. Ich geriet in deutsche Gefangenschaft in der Nähe von Bromberg. Ich wollte aber zum Heimaturlaub nach Hause. Ich hatte große Angst, daß ich nicht aus dem Lager rauskommen würde, da jeder der sich vor dem General nicht bewährte (Nichtbeherrschen der deutschen Sprache, zu leise Stimme, etc.), bestraft wurde- meistens mit einer Ohrfeige oder ähnlichem. Ich schaffte es. In unserem Tagesablauf war Ordnung der springende Punkt. Die Stimmung war allzeit düster und bedrückt den jeder redete nur noch über den Krieg und kaum jemand konnte fassen was Polen in nur ein paar Tagen wiederfahren ist.

20 20 Świadek czasu Jan Gulcz Nazywam się Jan Gulcz. Urodziłem się r. w Sarbi, miejscowości oddalonej od Mieściska o 7 km. Miałem sześciu braci oraz siedem sióstr. Teraz mam czworo dzieci, siedmioro wnuków i dziewięć prawnuków. Pracowałem w rolnictwie, podobnie jak wielu innych ludzi w tamtym czasie. Chętnie wracam do czasów mojego dzieciństwa, pomimo cieżkich warunków, które wówczas panowały. Rozwój postępował wtedy bardzo wolno, praca na roli była częstym sposobem na życie. Żyłem w biedzie, ale moje dzieciństwo było piękne. Mój czas wtedy wypełniała muzyka. Chętnie grałem na skrypcach i na trąbce jak również tańczyłem. Poza tym było wiele pięknych dzieczyn. Kiedy rozpoczęła się wojna miałem 22 lata.moja matka często płakała w tym czasie, ponieważ bała się o swoich synów. Iść na wojnę to było dla mnie bardzo ciężkie przeżycie, gdyż wiedziałem, że mogę nie wrócić z tej wojny. Przyjemnie i chętnie wspominam stosunki panujące między Polakami a Niemcami. Żyliśmy w dobrosąsiedzkich kontaktach, pomagaliśmy sobie i wszyscy się znali. Podczas wojny moi bracia zostali rozstrzelani. Podobnie było z moimi szwagrami. Jeden z braci zginął we Francji inny z kolei zaginął bez wieści. Tylko ja i jeden za starszych braci przeżyliśmy. W naszej gminie rozstrzelanych zostało 40 osób. Podczas wojny doświadczyłem wielu nieprzyjemnych chwil zaatakowali nas Niemcy. Byliśmy jednak dobrze wyposażeni i zmusiliśmy ich do wycofania się. Ostatecznie byli silniejsi i uderzyli z innej strony. Musieliśmy ukryć się w okopach. Gdy Niemcy się zbliżyli zaczęliśmy walkę bagnetami, która była dla nich nowością. W strachu przed klęską uciekali. My natomiast maszerowaliśmy do Warszawy i spotkaliśmy Armię Poznań, do której się przyłączyliśmy. Ja należałem do Armii Pomorze. Raz zostaliśmy otoczeni przez Niemców. Próbowaliśmy dostać się do lasu. Tam spotkaliśmy niemieckich rolników, którzy nie przyznawali się, że nie są Polakami. Niemcy strzelali bez przerwy, ale wiedzieliśmy, że jeśli ktoś krzyknie Hurra przestaną. Wzięliśmy ich do niewoli. Kiedy się do nich zbliżaliśmy udawali że nie żyją. Robili to, ponieważ bali się Polaków. Hitler powiedział im, że zostaną natychmiast rozstrzelani przez nas. Tak się nie stało. Postanowili oni przyłączyć się do nas, ale nie mogliśmy ich ze sobą zabrać. W Warszawie byliśmy od 23 do 28 września 39. Następnie Polska skapitulowała, a my zostaliśmy zebrani przed Belwederem. Stał tak pomnik Piłsudzkiego, przed który zasalutował niemiecki generał. Potem Warszawa została przekazana Niemcom. Jako obrońca Warszawy miałem przepustkę, ale i tak mogłem trafić do niewoli. Wystarczyło narazić się generałowi, słabo mówić po niemiecku lub po prostu być nieśmiałym. Mnie się udało. Nastrój był przytłaczający, a przyjaciele i sąsiedzi mówili tylko o wojnie. Nikt nie mógł pojąć co tak naprawdę w ciągu kilku dni wyrządzono Polakom.