Diagnoza poziomu ubóstwa mieszkańców województwa lubuskiego

Transkrypt

1 Diagnoza poziomu ubóstwa mieszkańców województwa lubuskiego w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Autorzy: Małgorzata Zalewska Maciej Maj Zielona Góra, 2013

2 SPIS TREŚCI TABELA SKRÓTÓW... 4 WPROWADZENIE... 5 PRZYJĘTA DEFINICJA UBÓSTWA... 5 SPOSOBY POMIARU UBÓSTWA... 6 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY... 6 EUROSTAT... 7 WYBRANY SPOSÓB POMIARU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM... 8 BEZROBOCIE... 9 BEZROBOCIE W REGIONIE... 9 BEZROBOCIE W POWIATACH BEZROBOCIE W GMINACH WNIOSKI DOCHODY GRANICA UBÓSTWA SKRAJNEGO (MINIMUM EGZYSTENCJI) W REGIONIE GRANICA UBÓSTWA USTAWOWEGO W REGIONIE GRANICA UBÓSTWA RELATYWNEGO W REGIONIE ZAGROŻENIE UBÓSTWEM RELATYWNYM W REGIONIE PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE I DOCHÓD NA OSOBĘ W REGIONIE PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE W POWIECIE WNIOSKI ŚWIADCZENIA ZE STRONY INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ ŚWIADCZENIA W REGIONIE ŚWIADCZENIA W POWIATACH ŚWIADCZENIA W GMINACH WNIOSKI WYKSZTAŁCENIE WYKSZTAŁCENIE W REGIONIE WYKSZTAŁCENIE W POWIATACH WNIOSKI WIEK WIEK W REGIONIE WIEK W POWIATACH [2]

3 WIEK W GMINACH WNIOSKI NIEPEŁNOSPRAWNI NIEPEŁNOSPRAWNI W REGIONIE NIEPEŁNOSPRAWNI W POWIATACH WNIOSKI MIEJSCE ZAMIESZKANIA MIEJSCE ZAMIESZKANIA W REGIONIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA W POWIATACH MIEJSCE ZAMIESZKANIA W GMINACH WNIOSKI WNIOSKI I REKOMENDACJE KOŃCOWE TABELA LOKALIZACJI PROBLEMÓW POWIĄZANYCH Z UBÓSTWEM MAPY LOKALIZACJI PROBLEMÓW POWIĄZANYCH Z UBÓSTWEM STOPA BEZROBOCIA W POWIATACH ZE WSKAZANIEM GMINY Z NAJWYŻSZĄ STOPĄ BEZROBOCIA W DANYM POWIECIE (%) PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE BRUTTO W POSZCZEGÓLNYCH POWIATACH (ZŁ) UDZIAŁ OSÓB W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH KORZYSTAJĄCYCH ZE ŚRODOWISKOWEJ POMOCY SPOŁECZNEJ W LUDNOŚCI OGÓŁEM ZE WSAZANIEM GMINY O NAJWYŻSZYM ODSETKU W DANYM POWIECIE (5%) ODSETEK OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W LUDNOŚCI OGÓŁEM W 2011 ROKU (%) ODSETEK LUDNOŚCI ZAMIESZKUJĄCEJ OBSZARY WIEJSKIE W POSZCZEGÓLNYCH POWIATACH ZE WSKAZANIEM GMINY MIEJSKO-WIEJSKIEJ O NAJWYŻSZYM ODSETKU NA TERENIE DANEGO POWIATU (%) [3]

4 TABELA SKRÓTÓW GUS IPiSS MPiPS Główny Urząd Statystyczny Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej [4]

5 WPROWADZENIE Przedmiotem niniejszej ekspertyzy jest opracowanie diagnozy poziomu ubóstwa mieszkańców województwa lubuskiego w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej. Jej celem jest zdiagnozowanie poziomu życia mieszkańców gmin województwa lubuskiego pod względem ubóstwa w oparciu o dane zastane, opracowane przede wszystkim przez Główny Urząd Statystyczny, Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Analizie poddano okres między 2010 a 2012 rokiem. Niniejsza ekspertyza stanowi próbę określenia poziomu ubóstwa mieszkańców województwa lubuskiego, który nie może pozostać bez wpływu na proces kształtowania polityki regionu. Ubóstwo najczęściej jest przyczyną bądź skutkiem występowania takich problemów, jak bezrobocie, bezdomność, alkoholizm czy niepełnosprawność. Powoduje poważne skutki ekonomiczne i społeczne, lecz przede wszystkim oznacza osobistą tragedię i szereg obciążeń psychologicznych dla pozbawionych wystarczających środków do życia ludzi. Dlatego tak ważne jest poznanie jego przyczyn i natury, by instytucje odpowiedzialne za poprawę warunków życia mieszkańców mogły docierać z odpowiednią pomocą tam, gdzie zachodzi taka potrzeba. Badacze problemów społecznych często opisują ubóstwo jedynie w kategoriach ekonomicznych, obliczając jego poziom na podstawie takich kryteriów, jak dochody i wydatki gospodarstw domowych. Takie obliczenia są konieczne, pozwalają bowiem określić liczbę osób posiadających trudności z zaspokojeniem nawet podstawowych potrzeb. Nie można jednak zapomnieć o innych czynnikach, zwiększających ryzyko ubóstwa i warunkujących jego skalę, takich jak sytuacja na rynku pracy, wiek, poziom wykształcenia, niepełnosprawność, wielodzietność czy miejsce zamieszkania. Ekspertyza przedstawia problem ubóstwa w województwie lubuskim zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i społecznym. PRZYJĘTA DEFINICJA UBÓSTWA Wspólnym elementem łączącym dostępne w literaturze definicje ubóstwa jest niezdolność do zaspokojenia potrzeb na wyznaczonym lub oczekiwanym poziomie, co wiąże je silnie z poziomem życia i wykluczenia społecznego. Z ekonomicznego punktu widzenia ubóstwo oznacza brak zabezpieczonych środków finansowych na dłuższy czas, czyli niezbędnych do trwałego przeżycia. Jeśli rodzina znajduje się w trudnej sytuacji finansowej i nie posiada środków finansowych potrzebnych do zakupu wymaganych do życia rzeczy, wówczas można mówić o jej dotknięciu problemem ubóstwa. Prowadząc badania poświęcone ubóstwu [5]

6 należy jednak pamiętać o jego złożoności, różnorodności przyczyn oraz skutków występowania. Brak środków finansowych i niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb jest bowiem pochodną innych czynników, takich jak bezrobocie, zły stan zdrowia, niski poziom wykształcenia czy uzależnienia. Socjologiczna definicja ubóstwa przyjęta w niniejszej ekspertyzie oznacza nie tylko brak środków finansowych na zakup niezbędnych dóbr, lecz również wykluczenie społeczne, ograniczony dostęp do podstawowych udogodnień społecznych, niemożność udziału w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. SPOSOBY POMIARU UBÓSTWA Jednym z najpowszechniej stosowanych poziomów pomiaru ubóstwa jest określenie odsetka osób żyjących poniżej minimum egzystencji, a także ustawowej i relatywnej granicy ubóstwa, stosowany przez Główny Urząd Statystyczny. Dzięki takiej metodzie pomiaru, wykorzystywanej do realizacji badań w różnych regionach Polski, można dokonać wiarygodnych i obiektywnych porównań skali problemu ubóstwa w poszczególnych województwach. Polska jest również członkiem Unii Europejskiej, dlatego coraz więcej uwagi poświęca się zbliżeniu do europejskich wskaźników ubóstwa, dużo niższych, niż w naszym kraju. Unia Europejska nieco inaczej definiuje wskaźniki ubóstwa, określając głownie stopień zagrożenia ubóstwem, poziom głębokiej deprywacji materialnej rodzin oraz poziom niskiej intensywności pracy, wykorzystywane w metodologii badawczej przez Eurostat. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Jednym z powszechnie wykorzystywanych sposobów precyzyjnego określania poziomu ubóstwa jest wyznaczenie odsetka osób żyjących poniżej ustalonych wartości posiadania niezbędnych dóbr, dochodów i czynionych wydatków. Następuje to poprzez określenie trzech granic granicy ubóstwa skrajnego, ustawowej granicy ubóstwa oraz relatywnej granicy ubóstwa. Podstawą do wyznaczenia granicy ubóstwa skrajnego jest szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) minimum egzystencji, na które składa się koszyk dóbr niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i jego sprawności psychofizycznej. Granica ubóstwa skrajnego dotyczy więc tych potrzeb, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja na poziomie niższym od ustalonej granicy prowadzi do biologicznego wyniszczenia organizmu. W koszyku minimum egzystencji znajdują się zatem wydatki pozwalające na przeżycie, a największe znaczenie mają tu potrzeby żywieniowe i mieszkaniowe. Minimum socjalne zupełnie nie obejmuje potrzeb związanych [6]

7 z utrzymaniem więzi ze społeczeństwem, wypoczynkiem, transportem, rozrywką czy kulturą, co potęguje zjawisko wykluczenia społecznego wśród dotkniętych skrajnym ubóstwem osób. Ustawowa granica ubóstwa to kwota, która zgodnie z obowiązującą ustawą o pomocy społecznej uprawnia do starania się o otrzymanie świadczenia pieniężnego z systemu pomocy społecznej. Za relatywną granicę ubóstwa przyjmuje się natomiast 50% średnich wydatków wśród gospodarstw domowych. Ta granica ma zmienną wartość, co wynika ze zmian poziomu życia ludności. Przy obliczaniu granic ubóstwa obowiązują dwie wartości progowe dla osoby samotnie gospodarującej (gospodarstwo jednoosobowe) oraz dla osoby w rodzinie. Poniższa tabela przedstawia przyjęte granice ubóstwa w Polsce w ostatnich trzech latach. Granice ubóstwa Gospodarstwa 1-osobowe Gospodarstwa 4-osobowe (2 osoby dorosłe + 2 dzieci do lat 14) Skrajnego (minimum egzystencji) brak danych w zł brak danych Relatywnego brak danych brak danych Ustawowego EUROSTAT Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Do statystycznego pomiaru ubóstwa stosuje się trzy kryteria, przyjęte dla strategii Europa Rodzina (gospodarstwo domowe) jest zagrożone ubóstwem, jeżeli jego dochód jest niższy niż 60% mediany dochodów w danym kraju, czyli najczęściej występującej wysokości pensji. W 2011 roku wartość tej granicy wynosiła około 1000 zł miesięcznie, natomiast dla rodziny o modelu 2+2 było to nieco ponad 2100 zł. [7]

8 Jeżeli rodzina deklaruje, iż nie może zaspokoić z powodów finansowych co najmniej czterech z dziewięciu podstawowych potrzeb, to uznawana jest za będącą w stanie głębokiej deprywacji materialnej. Do tych deklaracji zalicza się: brak środków finansowych na opłacenie tygodniowego wyjazdu rodziny na wypoczynek raz w roku, brak możliwości jedzenia mięsa i ryb (wegetariański odpowiednik mięsa) co drugi dzień ze względów finansowych, brak możliwości ze względu na trudności finansowe ogrzewanie mieszkania odpowiednio do potrzeb, brak możliwości pokrycia niespodziewanego wydatku (w wysokości odpowiadającej miesięcznej wartości przyjętej w danym kraju granicy ubóstwa relatywnego w roku poprzedzającym badanie), zaległości w terminowych opłatach związanych z mieszkaniem, ratami, kredytami, brak w gospodarstwie domowym telewizora kolorowego ze względu na sytuację finansową, brak w gospodarstwie domowym samochodu ze względu na sytuację finansową, brak w gospodarstwie domowym pralki ze względu na sytuację finansową, brak w gospodarstwie domowym telefonu (stacjonarnego lub komórkowego) ze względu na sytuację finansową. Ostatnie kryterium dotyczy czasu pracy członków rodziny w wymiarze rocznym. Jeżeli czas pracy członków rodziny był niższy niż 20% pełnego rocznego czasu pracy, można mówić o rodzinie żyjącej w sytuacji bardzo niskiej intensywności pracy. WYBRANY SPOSÓB POMIARU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W niniejszej ekspertyzie ubóstwo zostało wyrażone za pomocą granicy ubóstwa skrajnego, ustawowego i relatywnego, wskaźnika zagrożenia ubóstwem oraz charakterystykę głównych wskaźników ubóstwa, takich jak: bezrobocie, poziom dochodów, korzystanie ze świadczeń instytucji pomocy społecznej, wykształcenie, wiek, rodziny wielodzietne, niepełnosprawność, miejsce zamieszkania, zróżnicowanie regionalne, [8]

9 zagrożenie ubóstwem relatywnym. Do przygotowania opracowania wykorzystano dane zastane, czyli dostępne raporty, wyniki badań i materiały statystyczne, pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. BEZROBOCIE Bezrobocie stanowi jeden z najsilniejszych czynników wpływających na zasięg ubóstwa, szczególnie skrajnego. Badania przeprowadzone przez GUS ukazały, że w 2012 roku wśród gospodarstw domowych, w skład których wchodziła przynajmniej jedna osoba bezrobotna, zagrożenie ubóstwem skrajnym dotyczyło 13% osób. W przypadku pozostawania bez pracy przez dwie osoby w gospodarstwie domowym stopa ubóstwa skrajnego wzrasta do 33%. 1 BEZROBOCIE W REGIONIE Stopa bezrobocia w Polsce wzrosła z 12,4% w 2011 roku do 13,4% w 2012 roku. Tendencje wzrostowe odnotowano również we wszystkich województwach, co świadczy o coraz większej skali wskazanego problemu społecznego. Województwo lubuskie plasuje się na szóstym miejscu w kraju pod względem stopy bezrobocia (15,9%), a wyższy odsetek osób bez pracy zanotowano w województwie świętokrzyskim (16,0%), podkarpackim (16,4%), kujawsko-pomorskim (18,1%), zachodniopomorskim (18,2%) i warmińsko-mazurskim (21,3%). Stopa bezrobocia w województwie lubuskim przekracza corocznie przekracza wartość krajową. Liczba osób bezrobotnych w regionie zmniejszyła się z do między 2010 a 2011 rokiem, by w roku 2012 wzrosnąć do Szczegółowe dane na temat poziomu bezrobocia w województwie lubuskim i pozostałych regionach przedstawia poniższa tabela. Jednostka terytorialna Stopa bezrobocia rejestrowanego Tendencja Wartość zmiany % % % POLSKA 12,4 12,5 13,4 + 0,9 ŁÓDZKIE 12,2 12,9 14,0 + 1,6 MAZOWIECKIE 9,7 9,8 10,7 + 0,9 MAŁOPOLSKIE 10,4 10,5 11,4 + 0,9 ŚLĄSKIE 10,0 10,2 11,1 + 0,9 LUBELSKIE 13,1 13,2 14,2 + 1,0 1 [9]

10 PODKARPACKIE 15,4 15,5 16,4 + 0,9 PODLASKIE 13,8 14,1 14,7 + 0,6 ŚWIĘTOKRZYSKIE 15,2 15,2 16,0 + 0,8 LUBUSKIE 15,5 15,4 15,9 + 0,5 WIELKOPOLSKIE 9,2 9,1 9,8 + 0,7 ZACHODNIOPOMORSKIE 17,8 17,6 18,2 + 0,6 DOLNOŚLĄSKIE 13,1 12,4 13,5 + 1,1 OPOLSKIE 13,6 13,3 14,4 + 1,1 KUJAWSKO-POMORSKIE 17,0 17,0 18,1 + 1,1 POMORSKIE 12,3 12,5 13,4 + 0,9 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 20,0 20,2 21,3 + 1,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Rosnącym w regionie problemem jest bezrobocie długotrwałe. Blisko co trzecia osoba bezrobotna pozostaje bez pracy dłużej niż rok. Odsetek tych osób wzrasta regularnie w 2010 roku bezrobotni długotrwali stanowili 23,9% ogółu bezrobotnych, w 2011 roku odsetek ten wzrósł do 27,1%, a w roku 2012 osiągnął wartość 28,4%. Odsetek ten jest jednak wciąż najniższy w porównaniu z pozostałymi województwami. Biorąc pod uwagę odsetek długotrwale bezrobotnych w liczbie osób aktywnych zawodowo, województwo lubuskie znajduje się na siódmym miejscu. Najwięcej osób bezrobotnych w regionie pozostaje jednak bez pracy do 3 miesięcy bądź od 3 do 6 miesięcy. Odnotowuje się jednak stopniowy spadek ilości osób bezrobotnych w tych kategoriach czas pozostawania bez pracy przy jednoczesnym wzroście odsetka osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Niewiele spada więc poziom bezrobocia krótkotrwałego w regionie przy powolnym wzroście bezrobocia długotrwałego. Analiza danych ukazała również, że bezrobocie krótkotrwałe w województwie lubuskim dotyka częściej mężczyzn, natomiast bezrobocie długotrwałe przede wszystkim kobiet, co nie powinno pozostać bez wpływu na dobór instrumentów pomocowych w regionie. Osoby pozostające bez pracy dłużej niż 24 miesiące stanowią obecnie najmniej liczną grupę bezrobotnych w województwie lubuskim, lecz nie należy lekceważyć dostrzegalnej zwłaszcza wśród kobiet tendencji wzrostowej. Szczegółową strukturę czasu pozostawania bez pracy w podziale na płeć prezentuje poniższy wykres. [10]

11 25% 20% 15% 10% 5% 20% 19% Struktura czasu pozostawania bez pracy w ogólnej liczbie osób bezrobotnych 18% 18% 17% 15% 20% 19% 18% 18% 17% 15% 14% 17% 17% 10% 11% 10% 11% 10% 10% 9% 8% 8% 9% 10% 8% 6% 6% 7% 8% 7% 6% 3% 4% 4% mężczyźni kobiety 0% miesiące i mniej 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy powyżej 12 miesięcy miesięcy powyżej 24 miesięcy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Najliczniejszą grupą bezrobotnych w latach stanowiły osoby pozostające bez pracy mniej niż 12 miesięcy. W roku 2012 proporcja między bezrobotnymi krótkotrwałymi (do roku) a długotrwałymi (powyżej 12 miesięcy) wynosiła 72% do 28%. Struktura czasu pozostawania bez pracy w ogólnej liczbie bezrobotnych 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 34% 35% 40% 3 miesiące i mniej 19% 19% 19% 19% 19% 18% 24% 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy 28% 27% powyżej 12 miesięcy 16% 16% 12% 15% 11% 9% miesiące powyżej 24 miesięcy [11]

12 Większość osób bezrobotnych w regionie to kobiety. Odnotowano jednak niewielki spadek odsetka kobiet w populacji osób bezrobotnych oraz wzrost odsetka mężczyzn między 2011 a 2012 rokiem. Strukturę populacji osób bezrobotnych w regionie przedstawia poniższy wykres. Płeć osób bezrobotnych w województwie lubuskim 60% 50% 47% 53% 45% 55% 48% 52% 40% 30% 20% mężczyźni kobiety 10% 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Najliczniejszą grupę bezrobotnych w województwie lubuskim stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, gimnazjalnym i niższym. Między 2010 a 2012 rokiem najmniej liczną grupę bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem wyższym. Szczegółowe dane na temat poziomu wykształcenia osób bezrobotnych przedstawione zostały na poniższym wykresie. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w województwie lubuskim gimnazjalne i poniżej 30% 30% 30% zasadnicze zawodowe średnie ogólnokształcące 30% 10% 10% 9% 30% 31% policealne, średnie zawodowe 21% 21% 21% 2012 wyższe 8% 9% 9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [12]

13 Najliczniejszą grupą bezrobotnych w województwie lubuskim są osoby w wieku lata, a najmniej liczną osoby w wieku 55 lat i więcej, jednak odsetek starszych osób pozostających bez pracy w ogólnej liczbie bezrobotnych charakteryzuje się tendencją wzrostową. Szczegółowe dane zaprezentowano na wykresie. Struktura wieku osób bezrobotnych w województwie lubuskim 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 29% 18% 20% 29% 19% 20% 20% 19% 14% 29% 12% 20% 18% 22% 11% 24 i mniej lata lata lata 55 i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Najwięcej osób bezrobotnych w regionie zamieszkuje gminy miejsko-wiejskie. Udział bezrobotnych zamieszkujących gminy miejskie, miejsko-wiejskie oraz wiejskie w całej populacji bezrobotnych jest dość stabilny na przestrzeni ostatnich trzech lat. Szczegółowe dane na temat rozkładu przestrzennego bezrobocia w regionie prezentuje poniższy wykres. Należy jednak uwzględnić, że zaprezentowane dane dotyczą bezrobocia rejestrowanego, nie zaś ukrytego, co może mieć miejsce na obszarach wiejskich. [13]

14 Struktura bezrobocia a miejsce zamieszkania % 46% 23% gminy miejskie % 45% 23% gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie % 47% 22% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. BEZROBOCIE W POWIATACH Najwyższą stopę bezrobocia w województwie lubuskim odnotowano w powiecie strzeleckodrezdeneckim, która w 2012 roku wyniosła 25,6%. Wskazany powiat charakteryzuje się także jednym z najwyższych wzrostów stopy bezrobocia w porównaniu z rokiem Drugim w kolejności powiatem najsilniej dotkniętym bezrobociem jest powiat żagański, gdzie w 2012 roku stopa bezrobocia wyniosła 25,2%. Rejon ten wykazał tendencję spadkową w stosunku do roku 2011, choć spadek nastąpił jedynie o 0,5 punktów procentowych. Trzecim pod względem zasięgu bezrobocia jest powiat nowosolski, gdzie w 2012 roku stopa bezrobocia wyniosła 24,9%, co oznacza wzrost o 0,7 punktów procentowych w porównaniu z rokiem poprzednim. W większości powiatów zaobserwowano wzrost stopy bezrobocia z 2011 na 2012 rok, najsilniejszy w powiecie świebodzińskim, a najsłabszy w powiecie miasto Zielona Góra. Spadek nastąpił jedynie w trzech powiatach słubickim (najwyższy spadek), żagańskim i żarskim (najniższy spadek). Stopa bezrobocia pozostała na tym samym poziomie w powiecie gorzowskim i powiecie miasto Gorzów Wielkopolski. Stopę bezrobocia w poszczególnych powiatach przedstawia poniższa tabela. Cyfry w nawiasach przedstawiają kolejność powiatów od najwyższej do najniższej stopy bezrobocia. Dodatkowo zaznaczono trzy najsilniej dotknięte bezrobociem rejony. Stopa bezrobocia Wartość Powiat Tendencja zmiany % % % Powiat gorzowski [10] 12 12,7 12,7 - [14]

15 Powiat międzyrzecki [5] 21,5 21,1 21,9 + 0,8 Powiat słubicki [11] 18,8 14,5 12,2-2,3 Powiat strzelecko-drezdenecki [1] 24,9 24,3 25,6 + 1,3 Powiat sulęciński [9] 14,4 14,5 15,6 + 1,1 Powiat m. Gorzów Wielkopolski [13] 7,8 9,3 9,3 - Powiat krośnieński [4] 27,1 23,6 24,1 + 0,5 Powiat nowosolski [3] 26,1 24,2 24,9 + 0,7 Powiat świebodziński [12] 9,2 9,7 12,1 + 2,4 Powiat zielonogórski [8] 14,9 14,9 15,8 + 0,9 Powiat żagański [2] 26,6 25,7 25,2-0,5 Powiat żarski [7] 17,9 17,3 17,1-0,2 Powiat wschowski [6] 16,1 16,4 17,8 + 1,4 Powiat m. Zielona Góra [14] 7,6 8,2 8,3 + 0,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Biorąc pod uwagę płeć, większość bezrobotnych niemal we wszystkich powiatach stanowią kobiety, a największy ich odsetek odnotowano w powiecie żagańskim. Odsetek kobiet w populacji zarejestrowanych bezrobotnych gwałtownie wzrósł z 2010 na 2011 rok, jednak w 2012 zaobserwowano jego wyraźną tendencję spadkową. W większości powiatów rośnie odsetek zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkujących obszary wiejskie, a największy ich odsetek odnotowano w 2012 roku w powiecie gorzowskim. Średnio co piąty zarejestrowany bezrobotny ma prawo do zasiłku, a największy ich odsetek znajduje się w powiecie międzyrzeckim. Odsetek osób bezrobotnych, które ukończyły szkołę w ciągu ostatnich 12 miesięcy, charakteryzuje się tendencją spadkową w większości powiatów. Wyjątkami są powiaty krośnieński, nowosolski i żagański, gdzie odnotowano wzrost tego odsetka między 2011 a 2012 rokiem. Najwyższy odsetek wskazanych osób w strukturze bezrobotnych zaobserwowano w powiecie wschowskim (6,1%), natomiast najniższy w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (3,2%). Utrata pracy z powodu likwidacji zakładu była powodem znalezienia się bez zatrudnienia głównie dla mieszkańców powiatu wschowskiego. Tutaj również obserwowany jest dynamiczny wzrost liczby bezrobotnych na skutek likwidacji zakładu pracy, choć wysokie tempo wzrostu odsetka tej grupy widać także w powiecie świebodziński, żagańskim i mieście na prawach powiatu Zielona Góra. 20% zarejestrowanych bezrobotnych to ludzie młodzi do 25 roku życia. Z 2011 roku na 2012 odnotowano jednak spadek ich udziału w strukturze bezrobotnych w niemal wszystkich powiatach. Najwyższy odsetek młodych bezrobotnych występuje w powiecie słubickim, sulęcińskim i wschowskim. Co czwarta zarejestrowana osoba bezrobotna ma ponad 50 lat. Między 2010 a 2011 roku znacznie spadł odsetek tej grupy w strukturze, jednak w 2012 roku niemal wszystkie powiaty [15]

16 odnotowały jego wzrost (z wyjątkiem strzelecko-drezdeneckiego i nowosolskiego). Największy odsetek zanotował powiat słubicki, a liczba bezrobotnych w wieku 50 plus najszybciej wzrosła w mieście na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski. Osoby długotrwale bezrobotne stanowią 46% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych w regionie. W większości powiatów odnotowano wzrost tego odsetka, natomiast największy zaobserwowano w powiecie słubickim. Co trzeci bezrobotny nie ma kwalifikacji zawodowych. Między rokiem 2010 a 2011 obserwowano wzrost odsetka tej grupy bezrobotnych, natomiast w 2012 roku w większości powiatów nastąpił jego spadek. najwięcej bezrobotnych bez kwalifikacji mieszka w powiecie strzelecko-drezdeneckim (38,5%). Największy wzrost udziału tej grupy w strukturze bezrobotnych miał miejsce w powiecie międzyrzeckim, a spadek w mieście na prawach powiatu Zielona Góra. We wszystkich powiatach nastąpił spadek bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego, a największy w mieście na prawach powiatu Zielona Góra (o 6,3 punktów procentowych). Osoby bez doświadczenia stanowią najwyższy odsetek bezrobotnych w powiecie zielonogórskim (26,6%), natomiast najniższy w powiecie wschowskim (16,9%). Osoby niepełnosprawne stanowią 8% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. Największy ich odsetek wystąpił w mieście na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (16,2%). Zaobserwowaną tendencją jest wzrost tego odsetka w większości powiatów, z których największy dokonał się w powiecie słubickim o 1,2 punktów procentowych. Największy spadek tego odsetka nastąpił natomiast w powiecie zielonogórskim o 1,6 punktów procentowych. Szczegóły dotyczące struktury osób bezrobotnych w poszczególnych powiatach prezentuje poniższa tabela. Kolorem zaznaczono powiaty, w których udział wyszczególnionej grupy bezrobotnych jest najwyższy. Struktura bezrobotnych Tendencja Wartość zmiany Powiat % % % kobiety Powiat gorzowski 55,1 58,8 53,6-5,2 Powiat międzyrzecki 53,7 53,5 50,2-3,3 Powiat słubicki 49,5 51,3 47,5-3,8 Powiat strzelecko-drezdenecki 51,0 53,8 52,8-1,0 Powiat sulęciński 52,1 52,9 47,3-5,6 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 51,1 55,2 51,9-3,3 Powiat krośnieński 55,1 56,2 52,3-3,9 Powiat nowosolski 55,6 57,8 53,5-4,3 Powiat świebodziński 50,8 53,5 51,4-2,1 [16]

17 Powiat zielonogórski 54,5 56,6 53,3-3,3 Powiat żagański 55,5 57,0 55,5-1,5 Powiat żarski 53,7 55,4 52,9-2,5 Powiat wschowski 52,4 54,4 52,2-2,2 Powiat m. Zielona Góra 51,2 52,7 50,5-2,2 zamieszkali na wsi Powiat gorzowski 65,5 69,5 71,5 + 2,0 Powiat międzyrzecki 49,8 52,6 51,2-1,4 Powiat słubicki 37,8 52,1 56,3 + 4,2 Powiat strzelecko-drezdenecki 55,1 56,1 56,0-0,1 Powiat sulęciński 54,6 58,0 58,4 + 0,4 Powiat m. Gorzów Wielkopolski Powiat krośnieński 46,8 45,8 49,4 + 3,6 Powiat nowosolski 38,9 40,4 42,1 + 1,7 Powiat świebodziński 62,9 59,3 57,4-1,9 Powiat zielonogórski 67,5 64,6 65,5 + 0,9 Powiat żagański 40,8 43,2 42,6-0,6 Powiat żarski 41,4 42,5 44,3 + 1,8 Powiat wschowski 47,9 47,1 47,7 + 0,6 Powiat m. Zielona Góra z prawem do zasiłku Powiat gorzowski 18,8 17,8 17,2-0,6 Powiat międzyrzecki 22,1 20,1 22,1 + 2,0 Powiat słubicki 15,0 23,4 15,6-7,8 Powiat strzelecko-drezdenecki 23,6 19,9 20,9 + 1,0 Powiat sulęciński 18,5 21,3 19,5-1,8 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 20,2 20,5 19,3-1,2 Powiat krośnieński 18,4 20,1 21,6 + 0,5 Powiat nowosolski 19,7 19,6 20,5 + 0,9 Powiat świebodziński 17,7 19,4 21,6 + 2,2 Powiat zielonogórski 16,0 16,1 18,9 + 2,8 Powiat żagański 18,2 19,3 21,3-2,0 Powiat żarski 22,2 24,2 16,0-8,2 Powiat wschowski 15,2 16,1 14,8-1,3 Powiat m. Zielona Góra 17,7 18,4 19,6 + 1,2 osoby do 12 miesięcy od ukończenia szkoły Powiat gorzowski 4,8 5,8 4,8-1,0 Powiat międzyrzecki 4,9 4,8 4,5-0,3 Powiat słubicki 3,1 4,2 4,0-0,2 Powiat strzelecko-drezdenecki 4,8 4,6 4,3-0,3 Powiat sulęciński 8,1 6,7 5,5-1,2 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 4,9 5,7 4,9-0,8 Powiat krośnieński 5,0 4,1 4,4 + 0,3 Powiat nowosolski 4,7 4,4 5,1 + 0,7 Powiat świebodziński 5,0 6,8 5,7-1,1 Powiat zielonogórski 5,6 6,4 5,4-1,0 [17]

18 Powiat żagański 5,9 5,3 5,4 + 0,4 Powiat żarski 5,5 5,5 5,1-0,4 Powiat wschowski 7,2 7,0 6,1-0,9 Powiat m. Zielona Góra 4,6 4,4 3,2-1,2 zwolnieni z przyczyn likwidacji zakładu pracy Powiat gorzowski 1,8 1,7 2,7 + 1,0 Powiat międzyrzecki 3,8 4,5 6,1 + 1,6 Powiat słubicki 0,2 0,4 1,7 + 1,3 Powiat strzelecko-drezdenecki 3,9 0,6 2,9 + 2,3 Powiat sulęciński 2,1 2,2 4,2 + 2,0 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 0,6 0,3 1,2 + 0,9 Powiat krośnieński 0,7 0,5 2,7 + 2,2 Powiat nowosolski 2,6 1,5 1,4-0,1 Powiat świebodziński 0,1 0 4,0 + 4,0 Powiat zielonogórski 1,1 1,2 4,5 + 3,3 Powiat żagański 2,3 2,5 3,4 + 0,9 Powiat żarski 0,8 1,3 1,9 + 0,6 Powiat wschowski 1,9 3,2 8,4 + 5,2 Powiat m. Zielona Góra 1,6 2,3 6,5 + 4,2 młodzież do 25 roku życia Powiat gorzowski 19,2 20,5 19,2-1,3 Powiat międzyrzecki 22,6 19,6 18,9-0,7 Powiat słubicki 20,7 29,1 27,6-1,5 Powiat strzelecko-drezdenecki 20,9 21,0 19,8-1,2 Powiat sulęciński 25,9 23,5 22,5-1,0 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 16,0 17,6 13,8-3,8 Powiat krośnieński 20,7 19,3 17,6-1,7 Powiat nowosolski 19,1 17,0 17,9 + 0,9 Powiat świebodziński 23,8 25,1 21,7-3,4 Powiat zielonogórski 21,0 20,9 19,0-1,9 Powiat żagański 20,5 20,2 18,7-1,5 Powiat żarski 20,2 19,1 18,6-0,5 Powiat wschowski 24,7 23,1 21,8-1,3 Powiat m. Zielona Góra 14,3 12,3 11,0-1,3 osoby powyżej 50 roku życia Powiat gorzowski 26,2 25,2 26,2 + 1,0 Powiat międzyrzecki 24,7 23,7 24,7 + 1,0 Powiat słubicki 36,3 33,5 36,3 + 0,8 Powiat strzelecko-drezdenecki 22,4 22,8 22,4-0,4 Powiat sulęciński 25,8 25,6 25,8 + 0,2 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 29,7 26,4 29,7 + 3,3 Powiat krośnieński 25,1 23,9 25,1 + 1,2 Powiat nowosolski 23,2 23,8 23,2-0,6 Powiat świebodziński 23,5 21,1 23,5 + 2,4 Powiat zielonogórski 22,7 21,5 22,7 + 1,2 Powiat żagański 21,6 20,0 21,6 + 1,6 [18]

19 Powiat żarski 23,9 23,2 23,9 + 0,7 Powiat wschowski 23,5 23,4 23,5 + 0,1 Powiat m. Zielona Góra 28,9 28,0 28,9 + 0,9 długotrwale bezrobotni Powiat gorzowski 36,7 40,6 41,9 + 1,3 Powiat międzyrzecki 51,2 55,4 53,3-2,1 Powiat słubicki 42,0 55,9 56,3 + 0,4 Powiat strzelecko-drezdenecki 48,8 51,2 51,4 + 0,2 Powiat sulęciński 36,2 34,4 35,7 + 1,3 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 29,3 32,9 37,2 + 4,3 Powiat krośnieński 54,0 54,6 52,3-2,3 Powiat nowosolski 53,6 57,2 55,3-1,9 Powiat świebodziński 36,9 34,8 37,0 + 2,2 Powiat zielonogórski 38,4 41,5 40,0-1,5 Powiat żagański 50,7 52,9 50,4-2,5 Powiat żarski 47,4 45,7 48,7 + 3,0 Powiat wschowski 40,8 44,8 45,6 + 0,8 Powiat m. Zielona Góra 36,5 42,0 40,8-1,2 bez kwalifikacji zawodowych Powiat gorzowski 32,6 33,8 32,8-1,0 Powiat międzyrzecki 29,4 34,6 36,4 + 1,8 Powiat słubicki 20,8 34,8 31,9-2,9 Powiat strzelecko-drezdenecki 34,0 39,0 38,5-0,5 Powiat sulęciński 29,0 36,9 37,4 + 0,5 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 26,4 26,8 26,7-0,1 Powiat krośnieński 28,3 30,9 29,9-1,0 Powiat nowosolski 28,1 28,5 29,1 + 0,6 Powiat świebodziński 27,4 36,5 34,9-1,6 Powiat zielonogórski 29,5 31,5 31,9 + 0,4 Powiat żagański 27,0 30,8 30,9 + 0,1 Powiat żarski 18,5 23,9 23,5-0,4 Powiat wschowski 19,3 22,2 21,2-1,0 Powiat m. Zielona Góra 30,3 33,5 30,8-2,7 bez doświadczenia zawodowego Powiat gorzowski 21,5 22,2 21,4-0,8 Powiat międzyrzecki 22,7 20,7 19,4-1,3 Powiat słubicki 16,8 21,9 20,8-1,1 Powiat strzelecko-drezdenecki 24,8 25,4 24,3-1,1 Powiat sulęciński 21,4 18,6 17,3-1,3 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 18,2 18,9 17,0-1,9 Powiat krośnieński 26,9 24,6 21,1-3,5 Powiat nowosolski 23,7 22,8 22,1-0,7 Powiat świebodziński 32,3 30,3 25,7-4,6 Powiat zielonogórski 33,1 31,0 26,6-4,4 Powiat żagański 23,0 23,0 21,2-1,8 Powiat żarski 23,4 22,2 21,8-0,4 [19]

20 Powiat wschowski 19,5 20,0 16,9-3,1 Powiat m. Zielona Góra 35,5 30,0 23,7-6,3 niepełnosprawni Powiat gorzowski 11,1 10,4 10,5 + 0,1 Powiat międzyrzecki 3,7 4,0 4,4 + 0,4 Powiat słubicki 4,8 6,0 7,2 + 1,2 Powiat strzelecko-drezdenecki 6,7 6,7 6,1-0,6 Powiat sulęciński 7,9 8,9 7,8-1,1 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 15,7 15,4 16,2 + 0,8 Powiat krośnieński 5,4 6,1 6,4 + 0,3 Powiat nowosolski 7,5 7,8 7,2-0,6 Powiat świebodziński 7,2 6,9 7,6 + 0,7 Powiat zielonogórski 7,3 7,8 6,2-1,6 Powiat żagański 6,3 6,4 7,4 + 1,0 Powiat żarski 7,5 6,6 6,7 + 0,1 Powiat wschowski 6,0 7,0 7,4 + 0,4 Powiat m. Zielona Góra 9,5 9,5 9,0-0,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze. BEZROBOCIE W GMINACH Zdecydowana większość gmin charakteryzuje się tendencją wzrostową odsetka zarejestrowanych bezrobotnych wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym między 2011 a 2012 roku. Najwyższy odsetek odnotowano w gminie Dobiegniew w powiecie strzeleckodrezdeneckim (19,8%), a najniższy w gminie Kostrzyn nad Odrą w powiecie gorzowskim (3,5%). Największy wzrost odsetka wystąpił w gminie Lubrza w powiecie świebodzińskim (o 3,1 punków procentowych), natomiast największy spadek w gminie Małomice w powiecie żagańskim (o 1,6 punktów procentowych). Szczegółowe dane na temat odsetka zarejestrowanych osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym zawarte są w poniższej tabeli. Kolorem zaznaczono gminę z najwyższym odsetkiem bezrobotnych w danym powiecie w 2012 roku. Jednostka terytorialna odsetek osób bezrobotnych zarejestrowanych wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym Tendencja Wartość zmiany % % % LUBUSKIE 8,8 8,8 9,1 + 0,3 Powiat gorzowski 6,2 6,8 6,6-0,2 Kostrzyn nad Odrą 4,0 3,8 3,5-0,3 Bogdaniec 5,0 6,8 6,1-0,7 [20]

21 Deszczno 5,6 6,9 7,3 + 0,4 Kłodawa 4,7 6,1 6,6 + 0,5 Lubiszyn 6,5 7,5 7,1-0,4 Santok 7,1 7,7 8,2 + 0,5 Witnica 10,3 10,4 9,3-1,1 Powiat międzyrzecki 12,0 11,8 12,7 + 0,9 Bledzew 14,5 13,0 15,5 + 2,5 Międzyrzecz 12,2 11,6 11,9 + 0,3 Przytoczna 13,1 13,0 13,2 + 0,2 Pszczew 11,7 12,4 13,6 + 1,2 Skwierzyna 11,0 10,9 12,4 + 1,5 Trzciel 11,4 12,3 12,9 + 0,6 Powiat słubicki 10,3 7,5 6,9-0,6 Cybinka 9,1 9,0 8,9-0,1 Górzyca 6,9 7,3 6,6-0,7 Ośno Lubuskie 5,4 6,1 5,2-0,9 Rzepin 7,8 7,6 6,9-0,5 Słubice 14,2 7,4 6,9-0,5 Powiat strzelecko-drezdenecki 13,2 14,2 15,1 + 0,9 Dobiegniew 18,2 19,9 19,8-0,1 Drezdenko 12,6 12,9 13,7 + 0,8 Stare Kurowo 12,4 13,9 12,7-1,2 Strzelce Krajeńskie 12,5 13,7 15,0 + 1,3 Zwierzyn 12,1 13,0 15,5 + 2,5 Powiat sulęciński 7,4 7,4 7,9 + 0,5 Krzeszyce 6,4 7,4 7,2-0,2 Lubniewice 8,8 9,0 10,1 + 1,1 Słońsk 5,6 4,8 6,0 + 1,2 Sulęcin 8,3 8,3 8,2-0,1 Torzym 6,8 6,4 7,9 + 1,5 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 5,5 6,5 6,5 - Gorzów Wielkopolski 5,5 6,5 6,5 - Powiat krośnieński 12,1 11,6 11,7 + 0,1 Gubin 16,1 16,2 14,9-1,3 Bobrowice 7,5 8,2 8,7 + 0,5 Bytnica 8,4 7,2 9,0 + 1,8 Dąbie 11,6 10,0 11,6 + 1,6 Gubin 16,2 15,9 16,2 + 0,3 Krosno Odrzańskie 8,3 7,5 8,0 + 0,5 Maszewo 11,6 10,5 11,4 + 0,9 Powiat nowosolski 13,1 12,3 13,0 + 0,7 Nowa Sól 11,5 10,4 10,8 + 0,4 Bytom Odrzański 10,8 10,1 10,3 + 0,2 Kolsko 13,1 12,2 13,5 + 1,3 Kożuchów 17,1 16,8 17,5 + 0,7 [21]

22 Nowa Sól 14,5 12,4 13,9 + 1,5 Nowe Miasteczko 14,8 13,7 15,1 + 1,4 Otyń 11,5 11,7 13,0 + 1,3 Siedlisko 15,5 15,6 15,8 + 0,2 Powiat świebodziński 5,7 6,4 8,1 + 1,7 Lubrza 6,9 7,6 10,7 + 3,1 Łagów 7,3 9,0 10,5 + 1,5 Skąpe 6,5 6,7 8,0 + 1,3 Szczaniec 6,8 7,7 9,2 + 1,5 Świebodzin 5,4 6,3 8,1 + 1,8 Zbąszynek 3,8 3,9 4,8 + 0,9 Powiat zielonogórski 6,8 7,4 7,9 + 0,5 Babimost 3,9 4,0 5,0 + 1,0 Bojadła 7,5 10,1 10,3 + 0,2 Czerwieńsk 9,0 9,1 8,8-0,3 Kargowa 5,6 6,6 7,4 + 0,8 Nowogród Bobrzański 7,9 8,6 9,8 + 1,2 Sulechów 6,2 7,6 8,2 + 0,6 Świdnica 6,7 5,7 7,2 + 1,5 Trzebiechów 7,2 7,5 8,3 + 0,8 Zabór 7,9 7,8 8,6 + 0,8 Zielona Góra 6,7 6,8 6,8 - Powiat żagański 12,3 11,2 11,0-0,2 Gozdnica 14,5 12,6 11,6-1,0 Żagań 10,6 9,0 9,4 + 0,4 Brzeźnica 12,9 12,8 11,6-1,2 Iłowa 13,1 12,4 12,4 - Małomice 16,6 14,1 12,5-1,6 Niegosławice 15,4 14,3 14,7 + 0,4 Szprotawa 12,5 11,7 11,8 + 0,1 Wymiarki 12,2 11,7 10,2-0,5 Żagań 11,4 11,0 9,3 0,7 Powiat żarski 9,1 9,1 9,1 - Łęknica 6,9 6,8 7,5 + 0,7 Żary 6,7 7,0 6,6-0,4 Brody 14,2 14,1 13,5-0,6 Jasień 13,4 12,7 12,7 - Lipinki Łużyckie 8,6 8,5 8,5 - Lubsko 13,2 12,4 12,8 + 0,4 Przewóz 8,3 9,5 9,1-0,4 Trzebiel 8,3 8,8 9,2 + 0,4 Tuplice 13,8 13,6 14,3 + 0,7 Żary 6,4 6,9 6,8-0,1 Powiat wschowski 8,8 8,9 9,7 + 0,8 Sława 6,6 7,4 8,5 + 1,1 [22]

23 Szlichtyngowa 10,7 9,5 11,0 + 1,5 Wschowa 9,6 9,6 10,0 + 0,4 Powiat m. Zielona Góra 5,8 6,3 6,3 - Zielona Góra 5,8 6,3 6,3 - WNIOSKI Województwo lubuskie plasuje się na szóstym miejscu w kraju pod względem stopy bezrobocia, która w 2012 roku wynosiła 15,9%. Pomimo najmniejszego wzrostu stopy bezrobocia między rokiem 2011 a 2012 w porównaniu z pozostałymi regionami (o 0,5 punktów procentowych), należy mieć na uwadze następujące tendencje: Proporcja między bezrobotnymi krótkotrwałymi (do 1 roku) a długotrwałymi (1 rok i dłużej) wynosi 72% do 28%, jednak na przestrzeni ostatnich trzech lat obserwuje się stopniowy spadek liczby krótkotrwałych bezrobotnych przy jednoczesnym wzroście liczby bezrobotnych długotrwałych. Blisko co trzecia osoba bezrobotna pozostaje bez pracy dłużej niż 1 rok. Ponad połowa osób bezrobotnych to kobiety, choć udział mężczyzn w tej populacji jest tylko niewiele mniejszy. Długotrwałe bezrobocie dotyka w szczególności kobiety, a bezrobocie krótkotrwałe częściej dotyczy mężczyzn. Najsilniej dotknięte bezrobociem są osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, gimnazjalnym i niższym, a najmniej osoby z wykształceniem wyższym. Najwięcej osób bezrobotnych znajduje się w przedziale wiekowym lata, a najmniej ma 55 lat i więcej. Osoba bezrobotna w województwie lubuskim to kobieta między 25 a 34 rokiem życia z wykształceniem zasadniczym zawodowym, gimnazjalnym lub niższym, zamieszkująca gminę miejsko-wiejską i pozostająca bez pracy do 6 miesięcy. Najwyższą stopę bezrobocia obserwuje się w powiatach: strzelecko-drezdeneckim, żagańskim i nowosolskim. Najmniejszą stopę bezrobocia obserwuje się w powiatach: miasto Zielona Góra, miasto Gorzów Wielkopolski i świebodzińskim. Największy wzrost stopy bezrobocia odnotowano w powiatach: świebodzińskim, wschowskim i strzelecko-drezdeneckim. Spadek stopy bezrobocia odnotowano w 3 powiatach, a największy w powiecie słubickim. [23]

24 Stopa bezrobocia utrzymała się na tym samym poziomie w powiatach: gorzowskim i miasto Gorzów Wielkopolski. Charakterystyka zarejestrowanych bezrobotnych w województwie lubuskim: największy odsetek kobiet powiat żagański (55,5%) największy odsetek osób mieszkających na wsi powiat gorzowski (71,5%) największy odsetek bezrobotnych z prawem do zasiłku powiat międzyrzecki (22,1%) największy odsetek bezrobotnych przez okres 12 miesięcy od ukończenia szkoły powiat wschowski (6,1%) największy odsetek bezrobotnych z powody likwidacji zakładu pracy powiat wschowski (8,4%) największy odsetek bezrobotnych w wieku do 25 lat powiat słubicki (27,6%) największy odsetek bezrobotnych w wieku 50 plus powiat słubicki (36,3%) największy odsetek długotrwale bezrobotnych powiat słubicki (56,3%) największy odsetek bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych powiat strzeleckodrezdenecki (38,5%) największy odsetek bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego powiat zielonogórski (26,6%) największy odsetek osób niepełnosprawnych wśród zarejestrowanych bezrobotnych miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (16,2%) Do gmin o najwyższym odsetku osób bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym należą: Dobiegniew (powiat strzelecko-drezdenecki) 19,8% Kożuchów (powiat nowosolski) 17,5% Gubin (powiat krośnieński) 16,2% Siedlisko (powiat nowosolski) 15,8% Zwierzyn (powiat strzelecko-drezdenecki) 15,5% Bledzew (powiat międzyrzecki) 15,5% Nowe Miasteczko (powiat nowosolski) 15,1% Strzelce Krajeńskie (powiat strzelecko-drezdenecki) 15,0% Do gmin o najniższym odsetku osób bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym należą: Kostrzyn nad Odrą (powiat gorzowski) 3,5% Zbąszynek (powiat świebodziński) 4,8% Babimost (powiat zielonogórski) 5% Ośno Lubuskie (powiat słubicki) 5,2% Słońsk (powiat sulęciński) 6,0% Bogdaniec (powiat gorzowski) 6,1% [24]

25 Zielona Góra (powiat zielonogórski) 6,3% Gorzów Wielkopolski (powiat gorzowski) 6,5% Do gmin o największym wzroście odsetka osób bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym z 2011 na 2012 rok należą: Lubrza (powiat świebodziński) 3,1% Zwierzyn (powiat strzelecko-drezdenecki) 2,5% Bledzew (powiat międzyrzecki) 2,5% Świebodzin (powiat świebodziński) 1,8% Bytnica (powiat krośnieński) 1,8% Dąbie (powiat krośnieński) 1,6% Szlichtyngowa (powiat wschowski) 1,5% Świdnica (powiat świdnicki) 1,5% Szczaniec (powiat świebodziński) 1,5% Łagów (powiat świebodziński) 1,5% Nowa Sól (powiat nowosolski) 1,5% Torzym (powiat sulęciński) 1,5% Skwierzyna (powiat międzyrzecki) 1,5% Do gmin o największym spadku odsetka osób bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym z 2011 na 2012 rok należą: Małomice (powiat żagański) 1,6% Gubin (powiat krośnieński) 1,3% Stare Kurowo (powiat strzelecko-drezdenecki) 1,2% Brzeźnica (powiat żagański) 1,2% Witnica (powiat gorzowski) 1,1% Gozdnica (powiat żagański) 1,0% Ośno Lubuskie (powiat słubicki) 0,9% Bogdaniec (powiat gorzowski) 0,7% Górzyca (powiat słubicki) 0,7% DOCHODY Sytuacja finansowa gospodarstw domowych nie jest wystarczająca do zdiagnozowania ubóstwa, ponieważ jest ono generowane przez szereg innych czynników. Z badań GUS wynika, iż w ostatnich latach wzrost ubóstwa dokonał się przy poprawie sytuacji materialnej ogółu Polaków, co świadczy o rosnących nierównościach w sytuacji dochodowej i jakości życia polskiego społeczeństwa. Niemniej jednak, warto posłużyć się głównie trzema wskaźnikami granicą ubóstwa skrajnego, ustawowego i relatywnego, a także wskaźnikiem [25]

26 zagrożenia ubóstwem relatywnym, by wyszczególnić odsetek osób borykających się z trudnościami finansowymi o różnej skali i rozpoznać zachodzące w tym obszarze tendencje. GRANICA UBÓSTWA SKRAJNEGO (MINIMUM EGZYSTENCJI) W REGIONIE Odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji w Polsce znacznie wzrósł pomiędzy 2010 a 2011 roku, natomiast w 2012 roku utrzymał się na tym samym poziomie. Województwo lubuskie charakteryzuje się niższym od krajowego wskaźnikiem ubóstwa skrajnego, a także znajduje się w lepszej sytuacji, niż większość regionów. W 2012 roku odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji wyniósł 4,9%, co uplasowało województwo wśród pięciu regionów o najniższych wskaźnikach ubóstwa skrajnego. Lepsze wyniki odnotowano tylko w województwie śląskim, dolnośląskim, mazowieckim i opolskim. Niepokoić powinien natomiast bardzo gwałtowny wzrost odsetka osób pogrążonych w ubóstwie skrajnym między rokiem 2011 a 2012, jeden z najwyższych w porównaniu z pozostałymi regionami. Wyższy wzrost wskaźnika odnotowano tylko w województwie warmińsko-mazurskim. Warto na bieżąco monitorować wartości tego wskaźnika, ponieważ dostrzegalne jest ryzyko silnej tendencji wzrostowej odsetka osób dotkniętych ubóstwem skrajnym. Poniższa tabela przedstawia szczegółowe wartości wskaźnika w ujęciu regionalnym na tle wartości krajowej. Jednostka terytorialna minimum egzystencji % % % Tendencja Wartość zmiany POLSKA 5,7 6,8 6,8 - ŁÓDZKIE 3,8 5,5 5,7 + 0,2 MAZOWIECKIE 4,1 4,7 4,7 - MAŁOPOLSKIE 4,7 4,8 6,2 + 1,4 ŚLĄSKIE 4,4 4,8 4,5-0,3 LUBELSKIE 9,1 11,0 8,5-2,5 PODKARPACKIE 5,7 7,1 7,0-0,1 PODLASKIE 8,9 11,2 10,7-0,5 ŚWIĘTOKRZYSKIE 9,4 10,1 10,5 + 0,4 LUBUSKIE 4,0 3,1 4,9 + 1,8 WIELKOPOLSKIE 6,6 9,3 8,5-0,8 ZACHODNIOPOMORSKIE 5,1 7,5 5,7-1,8 DOLNOŚLĄSKIE 5,2 4,7 4,6-0,1 OPOLSKIE 3,5 4,6 4,7 + 0,1 KUJAWSKO-POMORSKIE 6,7 7,4 8,3 + 0,9 POMORSKIE 7,0 9,2 9,8 + 0,6 [26]

27 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 9,8 11,4 13,5 + 2,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. GRANICA UBÓSTWA USTAWOWEGO W REGIONIE Odsetek osób dotkniętych ubóstwem ustawowym w Polsce zmniejszył się między rokiem 2010 a 2011, by następnie znów wrócić do poprzedniego poziomu. Tendencja wzrostowa widoczna jest w większości województw, z wyjątkiem województw lubelskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego, które odnotowały spadek wartości wskaźnika oraz województwa śląskiego i dolnośląskiego, które utrzymały wskaźnik na tym samym poziomie. Porównanie wskaźnika ubóstwa ustawowego województwa lubuskiego ze wskaźnikiem notowanym w pozostałych regionach pozwala stwierdzić, iż województwo lubuskie należy do pięciu województw o najkorzystniejszej sytuacji razem z mazowieckim, śląskim, opolskim i dolnośląskim. Nie można jednak pominąć faktu gwałtownego wzrostu wartości wskaźnika między 2011 a 2012 roku. Odsetek ten zwiększył się z 2,8% do 5% i ten skok był prawie najwyższym w całym kraju. Większy wzrost zaobserwowano tylko w województwie świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Poniższa tabela przedstawia dane na temat wskaźnika ubóstwa ustawowego w ujęciu regionalnym na tle wartości krajowej. Jednostka terytorialna ustawowa granica ubóstwa Tendencja Wartość zmiany % % % POLSKA 7,3 6,6 7,2 + 0,6 ŁÓDZKIE 5,1 5,1 5,7 + 0,6 MAZOWIECKIE 5,1 4,4 4,6 + 0,2 MAŁOPOLSKIE 6,2 5,4 6,6 + 1,2 ŚLĄSKIE 5,7 4,8 4,8 - LUBELSKIE 11,4 10,3 9,0-1,3 PODKARPACKIE 6,8 6,8 8,6 + 1,8 PODLASKIE 11,0 10,3 10,7 + 0,4 ŚWIĘTOKRZYSKIE 11,9 9,2 12,2 + 3,0 LUBUSKIE 4,8 2,8 5,0 + 2,2 WIELKOPOLSKIE 8,2 9,5 8,5-1,0 ZACHODNIOPOMORSKIE 7,3 7,3 6,4-0.9 DOLNOŚLĄSKIE 6,7 5,1 5,1 - OPOLSKIE 4,7 4,2 4,8 + 0,6 KUJAWSKO-POMORSKIE 7,9 6,9 8,4 + 1,5 POMORSKIE 9,7 9,9 10,6 + 0,7 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 11,7 10,5 13,8 + 3,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [27]

28 GRANICA UBÓSTWA RELATYWNEGO W REGIONIE Najbardziej pozytywne tendencje można odnotować w obszarze zmian wartości wskaźnika ubóstwa relatywnego. Zarówno jego wartość krajowa, jak i wartości prawie wszystkich regionów, zanotowały spadek między 2011 a 2012 rokiem. Wyjątek stanowią tu województwo łódzkie, małopolskie oraz kujawsko-pomorskie, w którym nastąpił największy wzrost odsetka osób dotkniętych ubóstwem relatywnym. Województwo lubuskie uplasowało się wśród pięciu regionów o najniższych wskaźnikach ubóstwa relatywnego razem z województwem opolskim, śląskim, mazowieckim i dolnośląskim. Do niepokojących faktów można natomiast zaliczyć najniższy spadek tego odsetka między rokiem 2011 a 2012 w porównaniu z pozostałymi regionami Polski. Poniższa tabela zawiera rozkład wartości wskaźnika ubóstwa relatywnego w ujęciu regionalnym i na tle wartości krajowej. Jednostka terytorialna relatywna granica ubóstwa Tendencja Wartość zmiany % % % POLSKA 17,1 16,9 16,3-0,6 ŁÓDZKIE 12,2 13,2 13,4 + 0,2 MAZOWIECKIE 11,6 12,4 11,5-0,9 MAŁOPOLSKIE 15,4 15,0 15,6 + 0,6 ŚLĄSKIE 14,0 12,3 11,3-1,0 LUBELSKIE 26,6 23,3 22,9-0,4 PODKARPACKIE 19,3 21,6 20,7-0,9 PODLASKIE 24,8 24,2 23,0-1,2 ŚWIĘTOKRZYSKIE 26,2 26,3 24,3-2,0 LUBUSKIE 15,2 13,4 13,3-0,1 WIELKOPOLSKIE 18,4 21,3 19,7-1,6 ZACHODNIOPOMORSKIE 17,2 17,9 14,8-3,1 DOLNOŚLĄSKIE 16,1 13,7 12,2-1,5 OPOLSKIE 13,3 10,2 9,9-0,3 KUJAWSKO-POMORSKIE 18,0 18,4 19,6 + 1,2 POMORSKIE 20,1 19,5 20,3 + 0,8 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 25,4 24,6 24,7 + 0,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [28]

29 ZAGROŻENIE UBÓSTWEM RELATYWNYM W REGIONIE W Polsce rośnie odsetek osób zagrożonych ubóstwem relatywnym, co widać w wartościach wskaźnika odnotowanego w poszczególnych regionach. Województwo lubuskie znajduje się wśród pięciu regionów, w których odnotowano najwyższy wzrost wskaźnika z 2011 na 2012 rok razem z województwem podlaskim, małopolskim, świętokrzyskim i pomorskim. Województwo lubuskie jest również wśród trzech regionów, w których zagrożenie ubóstwem relatywnym jest najwyższe. Wyższy poziom zagrożenia występuje jedynie w województwie świętokrzyskim i lubelskim. Szczegółowe dane na temat zagrożenia ubóstwem relatywnym przedstawia poniższa tabela. Jednostka terytorialna wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym Tendencja Wartość zmiany % % POLSKA 17,6 17,7 + 0,1 ŁÓDZKIE 17,8 19,1 + 1,3 MAZOWIECKIE 15,0 14,0-1,0 MAŁOPOLSKIE 17,7 20,4 + 2,7 ŚLĄSKIE 12,4 13,0 + 0,6 LUBELSKIE 30,7 31,3 + 1,3 PODKARPACKIE 24,1 21,3-2,8 PODLASKIE 13,4 16,2 + 2,8 ŚWIĘTOKRZYSKIE 23,2 25,5 + 2,3 LUBUSKIE 23,3 25,1 + 1,8 WIELKOPOLSKIE 17,6 16,9-0,7 ZACHODNIOPOMORSKIE 17,4 17,5 + 0,1 DOLNOŚLĄSKIE 15,9 12,8-3,1 OPOLSKIE 14,7 13,4-1,3 KUJAWSKO-POMORSKIE 19,2 17,9-1,3 POMORSKIE 15,1 16,8 + 1,7 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 15,1 16,5 + 1,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE I DOCHÓD NA OSOBĘ W REGIONIE Województwo lubuskie plasuje się na czwartym miejscu pod względem najniższego miesięcznego wynagrodzenia brutto, które w 2012 roku wyniosło 3203,18 zł. Niższe [29]

30 przeciętne wynagrodzenie tylko w województwie warmińsko-mazurskim, podkarpackim i kujawsko-pomorskim. Wysokość wynagrodzenia w regionie odbiega także znacznie od średniej krajowej, która w 2012 roku wyniosła 3744,38 zł. Niemniej jednak, przeciętne wynagrodzenie w regionie co roku rośnie, stanowiąc coraz większy odsetek średniej krajowej. Jednostka terytorialna przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 2010 (3435 zł) 2011 (3625,21 zł) 2012 (3744,38 zł) zł zł zł % % % POLSKA ,2 3744, ŁÓDZKIE 3066, , ,30 89,3 89,5 90,4 MAZOWIECKIE 4279, , ,58 124,6 124,3 123,9 MAŁOPOLSKIE 3169, , ,16 92,3 91,9 92,3 ŚLĄSKIE 3528, , ,26 102,7 104,7 103,0 LUBELSKIE 3099, , ,66 90,2 89,8 90,3 PODKARPACKIE 2877, , ,36 83,8 83,4 84,2 PODLASKIE 3019, , ,71 87,9 87,7 88,4 ŚWIĘTOKRZYSKIE 2971, , ,94 86,5 86,6 86,8 LUBUSKIE 2920, , ,18 85,0 84,8 85,5 WIELKOPOLSKIE 3126, , ,25 91,0 90,6 90,7 ZACHODNIOPOMORSKIE 3120, , ,76 90,8 90,7 91,3 DOLNOŚLĄSKIE 3412, , ,32 99,3 99,0 99,1 OPOLSKIE 3137, , ,42 91,3 89,6 89,7 KUJAWSKO-POMORSKIE 2910, , ,31 84,7 84,5 85,0 POMORSKIE 3383, , ,89 98,5 98,4 98,7 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 2879, , ,27 83,8 83,3 84,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Przeciętny dochód na osobę oblicza się, sumując wszystkie dochody brutto pomniejszone o koszty uzyskania przychodu i składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i chorobowe) osób, które stale zamieszkują gospodarstwo domowe. Wysokość przeciętnego dochodu sytuuje region na 8 miejscu w porównaniu z innymi województwami. przeciętny dochód na 1 osobę ogółem, Polska = 100 Jednostka terytorialna zł zł zł % % % POLSKA 1192, , ,43 100,0 100,0 100,0 ŁÓDZKIE 1178, , ,42 98,8 98,1 99,2 MAZOWIECKIE 1601, , ,01 134,3 132,3 133,8 MAŁOPOLSKIE 1107, , ,84 92,9 94,3 93,1 [30]

31 ŚLĄSKIE 1168, , ,87 98,0 99,1 100,0 LUBELSKIE 978, , ,45 82,0 83,6 82,6 PODKARPACKIE 907,28 937,85 959,12 76,1 76,4 75,0 PODLASKIE 1103, , ,39 92,5 99,8 97,2 ŚWIĘTOKRZYSKIE 1026, , ,76 86,0 86,6 87,6 LUBUSKIE 1153, , ,16 96,7 97,0 96,3 WIELKOPOLSKIE 1125, , ,43 94,4 92,5 90,2 ZACHODNIOPOMORSKIE 1186, , ,56 99,5 100,3 98,8 DOLNOŚLĄSKIE 1239, , ,00 103,9 104,6 106,9 OPOLSKIE 1115, , ,26 93,5 96,3 101,2 KUJAWSKO-POMORSKIE 1158, , ,97 97,1 90,4 88,7 POMORSKIE 1243, , ,56 104,2 104,9 105,6 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1103, , ,95 92,5 89,4 86,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Biorąc pod uwagę wysokość miesięcznych wydatków na 1 osobę, województwo lubuskie zajmuje ósme miejsce. Przeciętne wydatki na 1 osobę wyniosły w ,52 zł. przeciętne wydatki na 1 osobę Jednostka terytorialna zł zł zł POLSKA 991, , ,78 ŁÓDZKIE 1035, , ,25 MAZOWIECKIE 1299, , ,89 MAŁOPOLSKIE 949,82 982,59 991,34 ŚLĄSKIE 1005, , ,52 LUBELSKIE 825,53 856,17 917,94 PODKARPACKIE 820,00 843,00 842,39 PODLASKIE 850,56 903,42 941,84 ŚWIĘTOKRZYSKIE 831,70 848,58 874,80 LUBUSKIE 972,30 975, ,52 WIELKOPOLSKIE 901,27 913,66 929,33 ZACHODNIOPOMORSKIE 964,94 972, ,23 DOLNOŚLĄSKIE 1018, , ,11 OPOLSKIE 1021, , ,99 KUJAWSKO-POMORSKIE 923,63 922,75 941,69 POMORSKIE 999, , ,38 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 866,15 870,30 877,23 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [31]

32 PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE W POWIECIE Najwyższe wynagrodzenie w 2012 roku odnotowano w powiecie żarskim, gorzowskim i zielonogórskim, natomiast najniższe w sulęcińskim, żagańskim i świebodzińskim. Jednostka terytorialna przeciętne wynagrodzenie brutto przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 2010 (3435 zł) 2011 (3625,21 zł) 2012 (3744,38 zł) zł zł zł % % % Powiat gorzowski [13] 3069, , ,69 89,4 90,4 91,0 Powiat międzyrzecki [6] 2820, , ,31 82,1 82,4 83,2 Powiat słubicki [8] 2880, , ,88 83,8 84,6 83,7 Powiat strzeleckodrezdenecki [7] 2892, , ,48 84,2 83,6 83,7 Powiat sulęciński [1] 2414, , ,04 70,3 72,3 72,5 Powiat m. Gorzów Wielkopolski [10] 3014, , ,03 87,8 85,3 85,4 Powiat krośnieński [9] 2799, , ,41 81,5 83,5 84,4 Powiat nowosolski [5] 2804, , ,18 81,6 82,1 82,5 Powiat świebodziński [3] 2640, , ,56 76,9 78,8 78,3 Powiat zielonogórski [12] 2895, , ,25 84,3 84,8 90,1 Powiat żagański [2] 2560, , ,16 74,5 75,0 77,2 Powiat żarski [14] 3084, , ,53 89,8 90,4 92,0 Powiat wschowski [4] 2625, , ,88 76,4 77,9 79,7 Powiat m. Zielona Góra [11] 3138, , ,95 91,4 89,6 89,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. WNIOSKI Województwo lubuskie należy do pięciu regionów Polski o najniższych wartościach wskaźnika ubóstwa skrajnego, ustawowego i relatywnego, jednak odnotowało bardzo gwałtowny wzrost wskaźnika ubóstwa skrajnego i ustawowego między 2011 a 2012 rokiem. Ponadto, wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym sytuuje region wśród trzech najsilniej narażonych na ten problem społeczny województw. Najwyższe wynagrodzenia w 2012 roku odnotowano w powiatach: żarskim 3445,53 zł [32]

33 gorzowskim ,69 zł zielonogórskim ,25 zł Najniższe wynagrodzenie w 2012 roku odnotowano w powiatach: sulęcińskim ,04 zł żagańskim ,16 zł świebodzińskim ,56 zł ŚWIADCZENIA ZE STRONY INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ ŚWIADCZENIA W REGIONIE Województwo lubuskie znajduje się na 6 miejscu pod względem ilości osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na ludności w porównaniu z innymi regionami w Polsce. Wyższe wartości odnotowano tylko w województwie podlaskim, podkarpackim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim. osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej Jednostka terytorialna na 10 tys. ludności osoba osoba osoba ŁÓDZKIE 544,8 530,4 523,4 MAZOWIECKIE 453,9 438,9 412,4 MAŁOPOLSKIE 437,4 418,7 399,3 ŚLĄSKIE 400,3 391,5 373,6 LUBELSKIE 576,6 559,8 539,5 PODKARPACKIE 668,9 637,2 617,3 PODLASKIE 642,3 630,6 613,2 ŚWIĘTOKRZYSKIE 674,3 654,6 636,8 LUBUSKIE 697,9 657,3 603,9 WIELKOPOLSKIE 476,6 464,3 443,2 ZACHODNIOPOMORSKIE 653,7 639,8 585,7 DOLNOŚLĄSKIE 466,3 439,6 406,0 OPOLSKIE 421,7 405,9 383,1 KUJAWSKO-POMORSKIE 750,4 725,9 714,3 POMORSKIE 569,6 561,0 529,0 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 899,8 869,2 814,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [33]

34 ŚWIADCZENIA W POWIATACH Największy odsetek mieszkańców korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej odnotowano w 2012 roku w powiecie strzelecko-drezdeneckim (16,6%). W pierwszej trójce znalazł się również powiat sulęciński (13,4%) oraz powiat wschowski (12,4%). Najniższy odsetek mieszkańców korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej występuje natomiast w dwóch miastach na prawach powiatu Zielonej Górze (3,8%) i Gorzowie Wielkopolskim (5,0%) a także w powiecie świebodzińskim (7,8%). Największy wzrost odsetka ludności korzystającej ze świadczeń z 2011 na 2012 rok nastąpił w powiecie świebodzińskim (o 0,6 punktów procentowych), natomiast największy spadek w powiecie słubickim (o 0,8 punktów procentowych). Poniższa tabela prezentuje odsetek osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem zamieszkującej poszczególne powiaty. Jednostka terytorialna udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem Tendencja Wartość zmiany % % % Powiat gorzowski 11,8 10,3 9,7-0,6 Powiat międzyrzecki 12,3 12,1 11,5-0,6 Powiat słubicki 11,1 10,4 9,6-0,8 Powiat strzeleckodrezdenecki 17,4 16,3 16,6 + 0,3 Powiat sulęciński 15,1 13,9 13,4-0,5 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 5,7 5,4 5,0-0,4 Powiat krośnieński 12,4 10,6 10,5-0,1 Powiat nowosolski 10,0 8,9 9,1 + 0,2 Powiat świebodziński 7,5 7,2 7,8 + 0,6 Powiat zielonogórski 9,8 8,7 8,5-0,2 Powiat żagański 12,2 11,5 11,1-0,4 Powiat żarski 11,9 10,8 10,6-0,2 Powiat wschowski 13,2 12,8 12,4-0,4 Powiat m. Zielona Góra 4,4 3,6 3,8 + 0,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [34]

35 Najwyższy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej zanotowano w powiecie strzelecko-drezdeneckim (30,1%). Także udział osób w wieku produkcyjnym korzystających z pomocy społecznej wśród ogółu ludności w tym wieku jest najwyższy w powiecie strzelecko-drezdeneckim (15,3%). Udział osób w wieku poprodukcyjnym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogóle ludności w tym wieku jest natomiast najwyższy w powiecie słubickim (5,8%). Szczegółowy rozkład prezentuje poniższa tabela. [35]

36 Jednostka terytorialna udział osób w wieku przedprodukcyjnym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogólnej liczbie osób w tym wieku Tendencja Wartość zmiany udział osób w wieku produkcyjnym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogólnej liczbie osób w tym wieku Tendencja Wartość zmiany udział osób w wieku poprodukcyjnym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogólnej liczbie osób w tym wieku Tendencja Wartość zmiany % powiat gorzowski 20,5 18,0 16,6-1,4 10,4 9,1 8,6-0,5 4,4 4,4 4,1-0,3 powiat międzyrzecki 23,0 22,0 21,0 + 1,0 11,0 10,9 10,6-0,3 4,6 4,9 4,4-0,5 słubicki 24,6 20,2 19,3 + 0,9 13,1 11,2 10,8-0,4 6,5 5,5 5,8 + 0,3 strzelecko-drezdenecki 32,3 29,7 30,1 + 0,4 15,7 14,8 15,3 + 0,5 4,6 5,0 4,7-0,3 sulęciński 27,1 23,9 22,9-1,0 13,8 13,0 12,6 + 0,4 4,2 4,5 4,4-0,1 powiat m. Gorzów Wielkopolski 10,3 9,7 9,1-0,6 5,5 5,2 4,9-0,3 1,6 1,6 1,2-0,4 krośnieński 24,0 20,3 20,4 + 0,1 10,9 9,4 9,5 + 0,1 3,8 3,6 2,8-0,8 nowosolski 19,2 16,8 17,0 + 0,2 9,0 7,9 8,4 + 0,5 2,8 2,8 3,0 + 0,2 świebodziński 15,3 14,3 15,4 + 1,1 6,4 6,1 6,9 + 0,8 2,1 2,2 2,3 + 0,1 zielonogórski 18,0 16,0 15,6-0,4 8,4 7,6 7,4-0,2 4,0 3,6 3,5-0,1 żagański 22,3 21,1 20,7-0,4 11,3 10,7 10,3-0,4 3,5 3,6 3,5-0,1 żarski 21,8 19,6 19,3-0,3 10,8 9,9 9,6-4,1 3,8 3,8 - wschowski 22,5 22,4 21,9-0,5 11,7 11,2 10,9-0,3 5,8 5,7 5,6-0,1 powiat m. Zielona Góra 8,3 7,0 7,3 0,3 4,2 3,5 3,7 + 0,2 1,5 1,2 1,2 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS.

37 ŚWIADCZENIA W GMINACH Najwyższy udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem zanotowano w gminie Bledzew (21,9%), Zwierzyn (21,2%) i Przytoczna (19,7%). Do gmin o najniższym odsetku zalicza się Zielona Góra (3,8%), Gorzów Wielkopolski (5,0%) oraz Żagań (5,3%). Największy wzrost odsetka osób korzystających z pomocy społecznej wśród ludności ogółem z 2011 na 2012 rok zaobserwowano w gminie Ośno Lubuskie (o 2 punkty procentowe), Przewóz (o 1,4 punktów procentowych) i Bojadła (o 1,2 punkty procentowe). Największy spadek tego odsetka nastąpił natomiast w gminie Słońsk (o 2,3 punkty procentowe), Gozdnica (o 2,3 punkty procentowe) i Torzym (o 1,9 punktów procentowych). Kolorem zaznaczono gminy o najwyższym odsetku osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej. Jednostka terytorialna udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem Tendencja Wartość zmiany % % % Powiat gorzowski 11,8 10,3 9,7-0,6 Kostrzyn nad Odrą 7,8 7,4 7,1-0,3 Bogdaniec 13,0 12,3 10,7-1,6 Deszczno 10,1 6,9 7,7 + 0,8 Kłodawa 11,3 10,4 10,9 + 0,5 Lubiszyn 22,4 19,3 18,2-0,9 Santok 9,3 8,6 7,8-0,8 Witnica 14,2 12,0 9,9-1,1 Powiat międzyrzecki 12,3 12,1 11,5-0,7 Bledzew 24,3 23,7 21,9-1,8 Międzyrzecz 8,5 8,1 7,8-0,3 Przytoczna 22,1 20,3 19,7-0,6 Pszczew 12,5 12,9 13,5 + 0,6 Skwierzyna 13,7 13,9 12,3-1,6 Trzciel 7,2 8,0 8,7 + 0,7 Powiat słubicki 14,5 12,2 11,8-0,4 Cybinka 15,1 13,7 13,1-0,6 Górzyca 17,2 13,0 11,5-1,5 Ośno Lubuskie 20,7 13,0 15,0 + 2,0 Rzepin 16,0 14,0 13,1-0,9 Słubice 11,1 10,4 9,6-0,8 Powiat strzelecko-drezdenecki 17,4 16,3 16,6 + 0,7

38 Dobiegniew 18,4 18,3 18,8 + 0,5 Drezdenko 16,5 15,3 16,0 + 0,7 Stare Kurowo 18,3 17,8 16,9-0,9 Strzelce Krajeńskie 16,2 14,6 15,0 + 0,4 Zwierzyn 23,6 22,6 21,2-1,4 Powiat sulęciński 15,1 13,9 13,4-0,5 Krzeszyce 15,7 14,9 13,4-1,5 Lubniewice 17,2 13,4 12,9-0,5 Słońsk 16,2 15,4 13,1-2,3 Sulęcin 12,7 12,2 13,2 + 1,0 Torzym 18,5 16,5 14,6-1,9 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 5,7 5,4 5,0-0,4 Gorzów Wielkopolski 5,7 5,4 5,0-0,4 Powiat krośnieński 12,4 10,6 10,5-0,1 Gubin 11,5 10,6 11,0 + 0,4 Bobrowice 9,0 8,2 8,7 + 0,5 Bytnica 16,1 15,9 14,5-1,4 Dąbie 18,6 11,9 11,4-0,5 Gubin 15,7 15,2 14,0-1,2 Krosno Odrzańskie 10,4 8,0 8,4 + 0,4 Maszewo 12,4 11,7 10,1-1,6 Powiat nowosolski 10,0 8,9 9,1 + 0,2 Nowa Sól 6,7 5,5 6,5 + 1,0 Bytom Odrzański 10,3 9,0 8,0-1,0 Kolsko 13,2 13,6 13,9 + 0,3 Kożuchów 14,8 13,1 12,8-0,3 Nowa Sól 10,8 9,8 9,5-0,3 Nowe Miasteczko 8,9 8,6 9,5 + 0,9 Otyń 13,9 12,6 11,4-1,2 Siedlisko 14,7 14,9 13,9-1,0 Powiat świebodziński 7,5 7,2 7,8 + 0,6 Lubrza 8,4 7,5 8,4 + 0,9 Łagów 10,8 12,3 12,8 + 0,5 Skąpe 10,8 9,6 9,8 + 0,2 Szczaniec 12,8 10,4 10,8 + 0,4 Świebodzin 5,9 5,5 6,4 + 0,9 Zbąszynek 6,5 6,7 7,0 + 0,3 Powiat zielonogórski 9,8 8,7 8,5-0,2 Babimost 5,9 5,4 5,5 + 0,1 Bojadła 12,1 9,5 10,7 + 1,2 Czerwieńsk 13,8 12,5 11,7-0,8 Kargowa 11,3 7,6 8,3 + 0,7 Nowogród Bobrzański 12,6 11,9 11,5-0,4 [38]

39 Sulechów 7,5 7,2 6,5-0,7 Świdnica 16,1 12,6 11,5-1,1 Trzebiechów 14,4 13,2 13,3 + 0,1 Zabór 11,0 9,6 9,6 - Zielona Góra 6,6 6,4 6,6 + 0,2 Powiat żagański 12,2 11,5 11,1-0,4 Gozdnica 20,1 19,3 17,0-2,3 Żagań 5,7 5,5 5,3-0,2 Brzeźnica 17,9 17,4 17,1-0,3 Iłowa 12,2 11,4 11,9 + 0,5 Małomice 17,7 17,4 17,0-0,4 Niegosławice 15,9 16,0 15,6-0,4 Szprotawa 15,9 14,0 13,6-0,4 Wymiarki 13,0 12,8 10,1-0,3 Żagań 11,3 12,0 11,5-0,5 Powiat żarski 11,9 10,8 10,6-0,2 Łęknica 23,3 16,2 16,4 + 0,2 Żary 7,5 7,5 7,5 - Brody 13,6 11,3 11,6 + 0,3 Jasień 12,7 11,6 10,9-0,7 Lipinki Łużyckie 15,7 15,1 14,4-0,7 Lubsko 14,9 14,4 14,1-0,3 Przewóz 14,6 11,8 13,2 + 1,4 Trzebiel 17,9 14,0 14,7 + 0,7 Tuplice 15,0 13,7 12,1-1,6 Żary 12,6 10,3 8,8-1,5 Powiat wschowski 13,2 12,8 12,4-0,4 Sława 13,8 13,2 13,0-0,2 Szlichtyngowa 17,6 18,2 17,9-0,3 Wschowa 11,8 11,3 10,8-0,5 Powiat m. Zielona Góra 4,4 3,6 3,8 + 0,2 Zielona Góra 4,4 3,6 3,8 + 0,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. WNIOSKI Do powiatów o najwyższym odsetku osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem należą: powiat strzelecko-drezdenecki (16,6%) powiat sulęciński (13,4%) powiat wschowski (12,4%) [39]

40 Do powiatów o najniższym odsetku osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem należą: miasto na prawach powiatu Zielona Góra (3,8%) miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (5,0%) powiat świebodziński (7,8%) Największy wzrost odsetka ludności korzystającej ze świadczeń z 2011 na 2012 rok nastąpił w powiecie świebodzińskim (o 0,6 punkty procentowe), natomiast największy spadek w powiecie słubickim (o 0,8 punktów procentowych). Do gmin o najwyższym odsetku osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem należą: Bledzew (powiat międzyrzecki) - 21,9% Zwierzyn (powiat strzelecko-drezdenecki) - 21,2% Przytoczna (powiat międzyrzecki) - 19,7% Do gmin o najniższym odsetku osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem należą: Zielona Góra - 3,8% Gorzów Wielkopolski - 5,0% Żagań - 5,3% Największy wzrost odsetka ludności korzystającej ze świadczeń z 2011 na 2012 rok nastąpił w gminie Ośno Lubuskie w powiecie słubickim (o 2 punkty procentowe), natomiast największy spadek w gminie Słońsk w powiecie sulęcińskim i Gozdnica w powiecie żagańskim (po 2,3 punktów procentowych). WYKSZTAŁCENIE Niski poziom wykształcenia jest bardzo istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko popadnięcia w ubóstwo. Wyższe wykształcenie prawie całkowicie likwiduje ryzyko popadnięcia w ubóstwo skrajne według danych GUS z 2012 roku stopa ubóstwa skrajnego kształtuje się w tej grupie na poziomie poniżej 1%. Dla porównania, wśród gospodarstw, w których osoba odniesienia posiadała wykształcenie co najwyżej gimnazjalne, stopa wzrasta do ponad 16%. Dla wykształcenia zasadniczego stopa wynosi ponad 9%, a dla średniego 3,4%. [40]

41 WYKSZTAŁCENIE W REGIONIE Odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym i niższym kształtuje się w województwie lubuskim podobnie, jak w Polsce i wyniósł w 2011 roku 25%. Warto jednak zauważyć, iż województwo lubuskie charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników ludności z wykształceniem wyższym (14%). Jednostka terytorialna wyższe średnie i policealne średnie zawodowe średnie ogólnokształcące poziom wykształcenia zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 2011 % POLSKA 17% 32% 17% 12% 22% 5% 18% 1% ŁÓDZKIE 16% 33% 17% 13% 20% 5% 21% 2% MAZOWIECKIE 24% 34% 17% 14% 17% 5% 17% 1% MAŁOPOLSKIE 17% 31% 17% 12% 23% 5% 17% 1% ŚLĄSKIE 16% 32% 19% 11% 25% 5% 16% 1% LUBELSKIE 16% 32% 17% 11% 19% 5% 21% 2% PODKARPACKIE 14% 30% 17% 11% 22% 6% 19% 1% PODLASKIE 16% 30% 16% 11% 16% 5% 21% 3% ŚWIĘTOKRZYSKIE 16% 30% 17% 10% 21% 5% 21% 2% LUBUSKIE 14% 32% 18% 11% 24% 5% 18% 2% WIELKOPOLSKIE 16% 31% 18% 11% 26% 5% 18% 1% ZACHODNIOPOMORSKIE 17% 31% 16% 12% 21% 5% 19% 2% [41]

42 DOLNOŚLĄSKIE 17% 33% 18% 12% 21% 4% 17% 1% OPOLSKIE 14% 29% 16% 10% 24% 5% 18% 1% KUJAWSKO-POMORSKIE 14% 29% 16% 11% 25% 5% 20% 1% POMORSKIE 18% 31% 16% 13% 22% 5% 17% 2% WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14% 29% 16% 11% 20% 6% 22% 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. WYKSZTAŁCENIE W POWIATACH Powiatem najsilniej narażonym na ubóstwo, zwłaszcza skrajne, jest powiat strzelecko-drezdenecki. Odsetek osób z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym jest tu najwyższy w regionie i wynosi 31%. Do powiatów nieco mniej narażonych zaliczyć można powiat gorzowski (29%), sulęciński (29%), żagański (29%) oraz słubicki (28%). Udział najsilniej narażonej na ubóstwo grupy wykształcenia jest najniższy w miastach na prawach powiatu: Zielonej Górze (15%) i Gorzowie Wielkopolskim (18%). Dziewięć powiatów na czternaście odnotowało odsetek przekraczający wskaźnik krajowy, wynoszący 25%. Jednostka terytorialna wyższe średnie i policealne poziom wykształcenia mieszkańców województwa lubuskiego średnie zawodowe średnie ogólnokształcące [42] zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 2011 % LUBUSKIE 14% 32% 18% 11% 24% 5% 18% 2% Powiat gorzowski 13% 28% 15% 11% 25% 5% 21% 2% Powiat międzyrzecki 12% 31% 20% 9% 26% 5% 19% 2% Powiat słubicki 12% 31% 17% 12% 23% 5% 21% 2%

43 Powiat strzeleckodrezdenecki 11% 27% 15% 10% 27% 5% 24% 2% Powiat sulęciński 10% 32% 17% 12% 23% 5% 21% 2% Powiat m. Gorzów Wielkopolski 20% 35% 18% 14% 20% 4% 13% 1% Powiat krośnieński 11% 31% 16% 13% 26% 6% 20% 1% Powiat nowosolski 11% 32% 19% 10% 25% 5% 19% 2% Powiat świebodziński 12% 31% 19% 10% 26% 5% 18% 1% Powiat zielonogórski 14% 29% 16% 11% 26% 6% 18% 2% Powiat żagański 10% 31% 19% 9% 26% 6% 21% 2% Powiat żarski 11% 31% 19% 10% 26% 5% 19% 2% Powiat wschowski 10% 26% 14% 10% 31% 5% 19% 1% Powiat m. Zielona Góra 26% 38% 18% 16% 15% 4% 10% 1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. WNIOSKI Odsetek mieszkańców województwa lubuskiego z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym nie odbiega od wartości krajowej. Alarmujące są jednak wartości w dziewięciu na czternaście powiatów, gdzie notuje się wyższe wskaźniki. Są to powiaty: gorzowski (29%), słubicki (28%), strzelecko-drezdenecki (31%), sulęciński (29%), krośnieński (27%), nowosolski (26%), żagański (28%), żarski (26%) i wschowski (26%). Niepokojący jest również odsetek ludzi z wykształceniem wyższym w regionie, należący do najniższych w porównaniu z innymi województwami. Osoby z wykształceniem wyższym są najmniej narażone na ubóstwo, zwłaszcza skrajne stopa ubóstwa w tej grupie pod względem wykształcenia wynosi mniej niż 1%. [43]

44 WIEK W Polsce częściej ubóstwem, w tym skrajnym, zagrożeni są ludzie młodzi i dzieci. W 2012 roku wskaźnik zagrożenia ubóstwem skrajnym wśród dzieci i młodzieży do lat 18 wyniósł ok. 9%, a osoby w tym przedziale wiekowym stanowiły prawie jedną trzecią populacji zagrożonej ubóstwem skrajnym. Nie można jednak pominąć trudnej sytuacji ludzi starszych, którzy ze względu na swój wiek i stan zdrowia nie są w stanie podejmować aktywnych działań zmierzających do poprawy swojej sytuacji materialnej. Osoby powyżej 65 roku życia stanowiły w 2012 roku ponad 7% osób zagrożonych ubóstwem skrajnym. Jakość życia ludzi starszych należy do najniższych w Polsce. WIEK W REGIONIE Dane pokazują, że w Polsce zmniejsza się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, liczba osób w wieku produkcyjnym nie zmienia się, natomiast rośnie liczba osób wieku poprodukcyjnym. W województwie lubuskim od trzech lat nie zmienia się odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym w całej populacji, natomiast wzrósł odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Plasuje się on jednak poniżej wartości krajowej i jest jednym z najniższych w Polsce. w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Jednostka terytorialna % % % % % % % % % POLSKA 19% 19% 18% 64% 64% 64% 17% 17% 18% ŁÓDZKIE 17% 17% 17% 64% 63% 63% 19% 19% 20% MAZOWIECKIE 19% 19% 19% 64% 63% 63% 18% 18% 19% MAŁOPOLSKIE 20% 20% 19% 64% 64% 63% 17% 17% 17% ŚLĄSKIE 17% 17% 17% 65% 65% 64% 18% 18% 19% LUBELSKIE 19% 19% 19% 63% 63% 63% 18% 18% 18% PODKARPACKIE 20% 20% 19% 64% 64% 64% 16% 16% 17% PODLASKIE 19% 19% 18% 64% 64% 64% 17% 18% 18% ŚWIĘTOKRZYSKIE 18% 18% 18% 64% 63% 63% 18% 19% 19% LUBUSKIE 19% 19% 19% 66% 65% 65% 15% 16% 16% WIELKOPOLSKIE 20% 20% 19% 65% 64% 64% 15% 16% 16% ZACHODNIOPOMORSKIE 19% 18% 18% 66% 65% 65% 16% 16% 17% DOLNOŚLĄSKIE 17% 17% 17% 66% 65% 65% 17% 18% 18% OPOLSKIE 17% 17% 17% 66% 65% 65% 17% 18% 18% KUJAWSKO-POMORSKIE 19% 19% 19% 65% 64% 64% 16% 17% 17% [44]

45 POMORSKIE 20% 20% 20% 65% 64% 64% 15% 16% 16% WARMIŃSKO-MAZURSKIE 20% 20% 19% 65% 65% 65% 15% 15% 16% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [45]

46 WIEK W POWIATACH Niepokojącą tendencją jest stopniowy spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym w poszczególnych powiatach województwa lubuskiego. Wzrost mieszkańców w wieku 17 lat i mniej wzrósł jedynie w mieście na prawach powiatu Zielona Góra, lecz tylko nieznacznie. Największy spadek mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym odnotowano natomiast w powiecie sulęcińskim, krośnieńskim, zielonogórskim, żarskim i wschowskim (o 0,4 punkty procentowe z 2011 na 2012 rok). Liczba ludności w wieku produkcyjnym również spada w każdym z powiatów, a największy spadek odnotowały dwa miasta na prawach powiatu Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski (o 0,9 punktów procentowych z 2011 na 2012 rok). Wskazane rejony odnotowały także największy wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, również o 0,9 punktów procentowych. Jednostka terytorialna w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Tendencja Wartość zmiany Tendencja Wartość zmiany % % % % % % % % % Powiat gorzowski 21,2 20,9 20,6-0,3 65,8 65,7 65,5-0,2 13,0 13,4 13,9 + 0,5 Powiat międzyrzecki 18,8 18,6 18,4-0,2 66,3 66,0 65,4-0,6 14,8 15,5 16,2 + 0,7 Powiat słubicki 20,3 19,9 19,7-0,2 66,2 66,1 65,7-0,4 13,5 14,1 14,6 + 0,5 Powiat strzeleckodrezdenecki 20,2 19,9 19,6 64,8 64,5 64,2 14,9 15,6 16,2-0,3-0,3 + 0,6 Powiat sulęciński 20,3 20,0 19,6-0,4 65,3 65,3 65,2-0,1 14,4 14,7 15,2 + 0,5 Powiat m. Gorzów - - 0,9 Wielkopolski 17,0 16,9 16,9 66,5 65,7 64,8 16,6 17,4 18,3 + 0,9 Powiat krośnieński 19,4 19,0 18,6-0,4 66,4 66,1 65,8-0,3 14,2 14,9 15,6 + 0,7 Powiat nowosolski 19,7 19,5 19,2-0,3 64,7 64,2 63,8-0,4 15,7 16,3 17,1 + 0,8 Powiat - 0,3-0,3 świebodziński 19,9 19,6 19,3 65,4 65,0 64,7 14,7 15,3 16,0 + 0,7 Tendencja Wartość zmiany [46]

47 Powiat - 0,4-0,3 zielonogórski 20,2 19,8 19,4 66,6 66,4 66,1 13,2 13,8 14,5 + 0,7 Powiat żagański 19,1 18,7 18,5-0,2 65,4 65,2 64,7-0,5 15,4 16,0 16,8 + 0,8 Powiat żarski 19,5 19,2 18,8-0,4 65,5 65,4 65,0-0,4 15,0 15,5 16,2 + 0,7 Powiat wschowski 21,4 21,0 20,6-0,4 64,5 64,3 64,0-0,3 14,1 14,7 15,4 + 0,7 Powiat m. Zielona + 0,1-0,9 Góra 16,2 16,1 16,2 65,9 65,2 64,3 17,9 18,6 19,5 + 0,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Szczegółowe dane na temat ludności zamieszkującej poszczególne powiaty województwa lubuskiego w podziale na kategorie wiekowe przedstawia poniższa tabela. Jednostka terytorialna LUBUSKIE Powiat gorzowski Powiat międzyrzecki Powiat słubicki Powiat strzeleckodrezdenecki Powiat sulęciński Powiat m. Gorzów Wielkopolski Powiat krośnieński Powiat nowosolski wiek mieszkańców województwa lubuskiego w podziale na powiaty w 2011 roku ,5% 4,7% 5,2% 6,3% 7,3% 8,8% 8,4% 7,3% 5,9% 6,3% 8,0% 8,0% 6,6% 3,1% 3,0% 2,6% 1,9% 0,9% 0,3% 5,9% 5,5% 5,8% 6,9% 7,5% 8,3% 8,2% 7,5% 6,6% 6,7% 8,0% 7,3% 5,7% 2,7% 2,5% 2,2% 1,7% 0,9% 0,3% 5,5% 4,5% 5,1% 6,3% 7,7% 8,9% 8,1% 7,1% 6,0% 6,7% 8,1% 7,8% 6,6% 3,1% 3,1% 2,5% 1,8% 0,9% 0,2% 5,8% 5,0% 5,5% 6,8% 7,9% 8,8% 8,1% 7,3% 6,3% 6,8% 8,2% 7,1% 5,7% 2,9% 2,8% 2,4% 1,7% 0,7% 0,2% 5,8% 5,0% 5,5% 6,6% 7,6% 8,5% 7,9% 6,9% 6,0% 6,3% 7,9% 7,7% 6,6% 3,2% 3,0% 2,4% 1,8% 1,1% 0,3% 6,0% 4,9% 5,4% 6,7% 7,9% 9,2% 7,8% 7,1% 5,8% 6,5% 8,0% 7,4% 5,7% 2,8% 2,9% 2,8% 1,8% 1,0% 0,3% 5,3% 4,3% 4,3% 5,3% 6,7% 8,8% 9,0% 7,4% 6,0% 5,9% 7,9% 8,8% 7,5% 3,6% 3,4% 2,8% 1,8% 0,9% 0,3% 5,3% 4,6% 5,6% 6,6% 7,2% 8,9% 8,3% 7,3% 6,0% 6,4% 8,2% 8,1% 6,5% 3,0% 2,8% 2,4% 1,8% 0,9% 0,3% 5,6% 4,9% 5,4% 6,4% 7,0% 8,7% 8,2% 6,9% 5,7% 6,1% 7,9% 8,1% 6,8% 3,2% 3,1% 2,8% 2,0% 1,0% 0,3% [47]

48 Powiat świebodziński Powiat zielonogórski Powiat żagański Powiat żarski Powiat wschowski Powiat m. Zielona Góra 5,6% 4,9% 5,5% 6,7% 7,5% 9,0% 8,0% 7,0% 5,8% 6,5% 8,0% 7,6% 6,5% 3,0% 3,0% 2,5% 1,8% 0,9% 0,3% 5,6% 4,9% 5,6% 6,8% 7,8% 8,7% 8,5% 7,6% 6,1% 6,4% 7,9% 7,8% 6,2% 2,7% 2,6% 2,2% 1,7% 0,8% 0,3% 5,3% 4,6% 5,3% 6,3% 7,1% 8,9% 8,1% 7,1% 5,8% 6,4% 8,3% 8,0% 6,5% 2,9% 3,2% 2,9% 2,0% 1,0% 0,2% 5,4% 4,8% 5,4% 6,5% 7,3% 8,5% 8,3% 7,3% 5,8% 6,4% 8,1% 8,1% 6,3% 3,0% 3,0% 2,6% 2,0% 0,9% 0,2% 5,9% 5,5% 5,8% 6,9% 8,0% 8,7% 7,9% 7,0% 5,8% 6,1% 7,8% 7,1% 6,4% 3,0% 2,8% 2,2% 1,7% 0,9% 0,3% 5,1% 4,1% 4,0% 5,2% 7,0% 9,0% 9,2% 7,5% 5,5% 5,8% 7,8% 8,5% 7,3% 3,8% 3,7% 3,2% 2,1% 1,0% 0,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. WIEK W GMINACH Silną tendencją występującą w większości gmin województwa lubuskiego jest spadek odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym przy jednoczesnym wzroście odsetka osób w wieku poprodukcyjnym. Najsilniejszy spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym nastąpił w gminie Wymiarki (o 1 punkt procentowy z 2011 na 2012 rok). Największy spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym zaobserwowano w gminie Świebodzin (obszar miejski) oraz Skwierzynie (obszar miejski), który wyniósł po 1,1 punktów procentowych z 2011 na 2012 rok. Najbardziej dynamiczny wzrost liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności miał miejsce w gminie Świebodzin (obszar miejski), Krosno Odrzańskie (obszar miejski) oraz Jasień (obszar miejski) i wyniósł on po 1,2 punktów procentowych między 2011 a 2012 rokiem. [48]

49 Jednostka terytorialna w wieku przedprodukcyjnym Tendencja Wartość zmiany w wieku produkcyjnym Tendencja Wartość zmiany w wieku poprodukcyjnym % % % % % % % % % LUBUSKIE 19,1 18,9 18,6-0,3 65,8 65,4 64,9-0,5 15,1 15,7 16,4 + 0,7 Powiat gorzowski 21,2 20,9 20,6-0,3 65,8 65,7 65,5-0,2 13,0 13,4 13,9 + 0,5 Kostrzyn nad Odrą 20,3 20,3 20,1-0,2 65,1 64,8 64,2-0,6 14,6 15,0 15,7 + 0,7 Bogdaniec 21,8 21,6 21,4-0,2 64,5 64,2 63,8-0,4 13,7 14,2 14,9 + 0,7 Deszczno 22,2 21,7 21,5-0,2 66,1 66,4 66,2-0,2 11,7 11,9 12,3 + 0,4 Kłodawa 22,0 21,8 21,4-0,4 68,0 67,8 67,5-0,3 10,0 10,4 11,1 + 0,7 Lubiszyn 21,3 20,9 20,5-0,4 65,2 65,4 65,3-0,1 13,5 13,7 14,2 + 0,5 Santok 21,0 20,5 20,1-0,4 67,0 67,1 67,1-12,0 12,4 12,8 + 0,4 Witnica 21,1 20,7 20,1-0,6 65,4 65,4 65,6 + 0,2 13,5 13,8 14,3 + 0,5 Witnica - miasto 20,6 20,2 19,8-0,4 65,7 65,5 65,7 + 0,2 13,7 14,2 14,6 + 0,4 Witnica - obszar wiejski 21,8 21,3 20,6-0,7 65,0 65,3 65,5 + 0,2 13,2 13,4 14,0 + 0,4 Powiat międzyrzecki 18,8 18,6 18,4-0,2 66,3 66,0 65,4-0,6 14,8 15,5 16,2 + 0,7 Bledzew 19,7 19,1 18,8-0,3 65,1 65,3 65,4 + 0,1 15,3 15,6 15,8 + 0,2 Międzyrzecz 18,4 18,1 17,9-0,2 66,0 65,6 65,1-0,5 15,6 16,3 17,0 + 0,7 Międzyrzecz - miasto 17,6 17,4 17,4-66,1 65,5 64,8-0,7 16,3 17,1 17,8 + 0,7 Międzyrzecz - obszar wiejski 20,6 20,1 19,4-0,5 65,8 65,9 65,8-0,1 13,6 14,0 14,8 + 0,8 Przytoczna 18,3 18,2 18,0-0,2 68,1 67,5 66,8-0,7 13,6 14,4 15,2 + 0,8 Pszczew 20,1 19,7 19,1-0,6 65,6 65,4 65,2-0,2 14,3 14,9 15,8 + 0,9 Skwierzyna 18,7 18,3 18,4 + 0,1 67,7 67,3 66,3-1,0 13,7 14,4 15,3 + 0,9 Skwierzyna - miasto 18,7 18,2 18,3 + 0,1 67,9 67,6 66,5-1,1 13,4 14,2 15,2 + 1,0 Skwierzyna - obszar wiejski 18,7 18,6 18,5-0,1 66,7 66,1 65,7-0,4 14,7 15,3 15,8 + 0,5 Trzciel 20,1 20,0 19,7-0,3 64,9 64,5 64,4-0,1 15,1 15,5 15,9 + 0,4 Trzciel - miasto 18,7 19,1 18,9-0,2 65,3 64,5 64,1-0,4 16,0 16,4 17,0 + 0,6 Tendencja Wartość zmiany [49]

50 Trzciel - obszar wiejski 20,9 20,6 20,2-0,4 64,6 64,5 64,6 + 0,1 14,5 14,9 15,2 + 0,3 Powiat słubicki 20,3 19,9 19,7-0,2 66,2 66,1 65,7-0,4 13,5 14,1 14,6 + 0,5 Cybinka 21,2 21,1 20,7-0,4 64,6 64,1 64,0-0,1 14,2 14,8 15,3 + 0,5 Cybinka - miasto 20,2 19,8 19,6-0,2 65,7 64,8 64,4-0,4 14,1 15,4 16,0 + 0,6 Cybinka - obszar wiejski 22,0 21,9 21,5-0,4 63,8 63,6 63,8 + 0,2 14,2 14,4 14,7 + 0,3 Górzyca 22,8 22,2 21,7-0,5 64,5 65,0 65,2 + 0,2 12,7 12,9 13,1 + 0,2 Ośno Lubuskie 21,3 20,8 20,2-0,6 65,7 65,7 66,0 + 0,3 13,0 13,5 13,8 + 0,3 Ośno Lubuskie - miasto 20,5 20,1 19,5-0,6 66,0 66,0 66,3 + 0,3 13,4 13,9 14,2 + 0,3 Ośno Lubuskie - obszar - 0,6 + 0,3 wiejski 22,3 21,8 21,2 65,2 65,3 65,6 12,4 12,9 13,3 + 0,4 Rzepin 21,0 20,6 20,3-0,3 65,3 65,3 65,1-0,2 13,7 14,1 14,6 + 0,5 Rzepin - miasto 20,4 20,0 19,4-0,6 65,2 65,0 65,1 + 0,1 14,4 15,0 15,5 + 0,5 Rzepin - obszar wiejski 22,2 21,9 22,1 + 0,8 65,5 65,9 65,1-0,8 12,3 12,2 12,8 + 0,6 Słubice 18,7 18,3 18,5 + 0,2 67,7 67,5 66,6-0,9 13,6 14,2 14,9 + 0,7 Słubice - miasto 18,1 17,8 17,8-67,9 67,5 66,6-0,9 14,0 14,7 15,6 + 0,9 Słubice - obszar wiejski 22,1 21,7 22,2 + 0,5 66,6 67,3 67,0 0,3 11,3 11,0 10,9-0,1 Powiat strzeleckodrezdenecki 20,2 19,9 19,6 64,8 64,5 64,2 14,9 15,6 16, ,3 + 0,6 Dobiegniew 18,6 18,4 18,1-0,3 64,2 64,0 64,1 + 0,1 17,2 17,6 17,8 + 0,2 Dobiegniew - miasto 16,9 16,6 16,7 + 0,1 65,3 65,3 64,8-0,5 17,8 18,1 18,5 + 0,4 Dobiegniew - obszar wiejski 20,0 20,0 19,4-0,6 63,3 62,9 63,4 + 0,5 16,6 17,2 17,2 - Drezdenko 20,3 20,0 19,7-0,3 64,6 64,2 63,8-0,4 15,2 15,8 16,5 + 0,7 Drezdenko - miasto 18,6 18,5 17,9-0,6 65,2 64,5 64,2-0,3 16,2 17,0 17,9 + 0,9 Drezdenko - obszar wiejski 22,8 22,3 22,3-63,6 63,7 63,2-0,5 13,6 14,1 14,5 + 0,4 Stare Kurowo 21,5 20,9 20,1-0,8 64,1 63,9 64,7 + 0,8 14,4 15,2 15,3 + 0,1 Strzelce Krajeńskie 20,0 19,8 19,6-0,2 65,8 65,3 64,6-0,7 14,2 14,9 15,8 + 0,9 Strzelce Krajeńskie - miasto 19,0 18,7 18,6-0,1 67,1 66,2 65,3-0,9 13,9 15,1 16,2 + 1,1 [50]

51 Strzelce Krajeńskie - obszar - 0,2-0,2 wiejski 21,4 21,3 21,1 64,1 64,0 63,8 14,5 14,7 15,2 + 0,5 Zwierzyn 22,3 21,7 21,4-0,3 63,6 63,5 63,9 + 0,4 14,1 14,7 14,6-0,1 Powiat sulęciński 20,3 20,0 19,6-0,4 65,3 65,3 65,2-0,1 14,4 14,7 15,2 + 0,5 Krzeszyce 20,9 20,5 19,8-0,7 64,2 64,6 65,1 + 0,5 14,9 14,9 15,1 + 0,2 Lubniewice 17,3 17,1 16,9-0,2 67,5 67,3 66,9-0,4 15,1 15,6 16,2 + 0,8 Lubniewice - miasto 16,5 16,7 16,7-67,7 67,1 66,3-0,8 15,7 16,2 17,0 + 0,8 Lubniewice - obszar wiejski 18,8 17,8 17,1-0,7 67,2 67,6 68,0 + 0,4 14,0 14,6 14,9 + 0,3 Słońsk 21,5 21,1 20,7-0,4 65,7 66,0 66,2 + 0,2 12,8 13,0 13,1 + 0,1 Sulęcin 19,9 19,6 19,4-0,2 65,3 65,2 64,8-0,4 14,9 15,3 15,8 + 0,5 Sulęcin - miasto 18,7 18,6 18,6-65,6 65,5 64,7-0,8 15,6 15,9 16,7 + 0,8 Sulęcin - obszar wiejski 21,7 21,3 20,8-0,5 64,6 64,6 65,0 + 0,4 13,6 14,1 14,3 + 0,2 Torzym 21,4 21,1 20,5-0,6 64,7 64,7 64,9 + 0,2 13,9 14,2 14,6 + 0,4 Torzym - miasto 19,9 19,3 19,1-0,2 66,6 66,5 66,4-0,1 13,5 14,2 14,6 + 0,4 Torzym - obszar wiejski 22,2 22,2 21,4-0,8 63,6 63,7 64,0 + 0,3 14,1 14,1 14,6 + 0,5 Powiat m. Gorzów - - 0,9 Wielkopolski 17,0 16,9 16,9 66,5 65,7 64,8 16,6 17,4 18,3 + 0,9 Gorzów Wielkopolski 17,0 16,9 16,9-66,5 65,7 64,8-0,9 16,6 17,4 18,3 + 0,9 Powiat krośnieński 19,4 19,0 18,6-0,4 66,4 66,1 65,8-0,3 14,2 14,9 15,6 + 0,7 Gubin 18,5 18,2 17,8-0,4 66,3 65,9 65,4-0,5 15,2 15,9 16,8 + 0,9 Bobrowice 20,3 19,8 19,3-0,5 65,2 64,8 64,4-0,4 14,6 15,5 16,2 + 0,7 Bytnica 19,9 19,9 19,6-0,3 66,7 65,9 65,5-0,4 13,5 14,2 14,9 + 0,7 Dąbie 21,1 20,3 20,1-0,2 66,6 67,1 67,1-12,3 12,6 12,8 + 0,2 Gubin 21,2 20,5 19,9-0,6 66,2 66,6 66,8-12,7 12,9 13,3 + 0,4 Krosno Odrzańskie 18,5 18,4 18,0-0,4 67,1 66,5 65,9-0,4 14,4 15,2 16,1 + 0,9 Krosno Odrzańskie - miasto 17,7 17,7 17,4-0,3 67,3 66,5 65,7-0,8 14,9 15,8 17,0 + 1,2 Krosno Odrzańskie - obszar - 0,5-0,1 wiejski 19,9 19,6 19,1 66,7 66,5 66,4 13,4 14,0 14,5 + 0,5 [51]

52 Maszewo 21,2 20,8 20,2-0,6 63,4 63,7 63,8 + 0,1 15,4 15,5 16,0 + 0,5 Powiat nowosolski 19,7 19,5 19,2-0,3 64,7 64,2 63,8-0,4 15,7 16,3 17,1 + 0,8 Nowa Sól 17,7 17,5 17,4-0,1 64,8 64,1 63,4-0,7 17,5 18,3 19,2 + 0,9 Bytom Odrzański 21,1 20,7 20,4-0,3 65,1 64,8 64,8-13,7 14,5 14,9 + 0,4 Bytom Odrzański - miasto 20,5 20,1 19,8-0,3 65,5 65,1 64,9-0,2 14,0 14,8 15,2 + 0,4 Bytom Odrzański - obszar - 0,7 + 0,7 wiejski 23,9 23,2 22,5 63,4 63,4 64,1 12,7 13,3 13,4 + 0,1 Kolsko 21,2 21,3 20,6-0,7 65,1 64,5 64,5-13,7 14,2 14,9 + 0,7 Kożuchów 20,7 20,5 19,7-0,8 63,7 63,3 63,2-0,1 15,7 16,2 17,0 + 0,8 Kożuchów - miasto 19,6 19,6 18,9-0,7 63,3 62,8 62,5-0,3 17,0 17,6 18,7 + 1,1 Kożuchów - obszar wiejski 22,2 21,9 21,1-0,8 64,2 64,0 64,3 + 0,3 13,6 14,1 14,6 + 0,5 Nowa Sól 21,2 20,8 20,6-0,2 65,3 65,1 64,8-0,3 13,5 14,1 14,6 + 0,5 Nowe Miasteczko 20,5 20,8 20,4-0,4 64,7 64,1 63,7-0,4 14,8 15,1 15,9 + 0,8 Nowe Miasteczko - miasto 19,5 19,4 19,3-0,1 64,4 63,8 62,9-0,9 16,0 16,8 17,8 + 1,1 Nowe Miasteczko - obszar - 0,7 + 0,2 wiejski 21,7 22,2 21,5 64,9 64,4 64,6 13,4 13,4 13,8 + 0,4 Otyń 22,7 22,1 21,8-0,3 65,4 65,4 65,1-0,3 11,9 12,5 13,2 + 0,7 Siedlisko 23,7 23,0 23,0-64,5 64,6 64,5-0,1 11,8 12,3 12,5 + 0,2 Powiat świebodziński 19,9 19,6 19,3-0,3 65,4 65,0 64,7-0,3 14,7 15,3 16,0 + 0,7 Lubrza 22,1 21,4 20,8-0,6 64,8 65,2 65,7 + 0,2 13,1 13,4 13,5 + 0,1 Łagów 18,5 17,9 17,0-0,9 65,9 65,9 66,0 + 0,1 15,6 16,3 17,0 + 0,7 Skąpe 19,6 19,1 18,7-0,4 64,2 64,5 65,2 + 0,7 16,2 16,4 16,1-0,3 Szczaniec 22,1 21,8 21,3-0,5 65,0 64,6 65,2 + 0,6 13,0 13,6 13,5-0,1 Świebodzin 19,6 19,5 19,2-0,3 65,6 65,0 64,2-0,8 14,8 15,5 16,6 + 1,1 Świebodzin - miasto 18,7 18,6 18,5-0,1 65,9 65,1 64,0-1,1 15,4 16,3 17,5 + 1,2 Świebodzin - obszar wiejski 22,2 21,9 21,2-0,7 64,5 64,6 64,6-13,2 13,6 14,2 + 0,6 Zbąszynek 19,9 19,7 19,8 + 0,1 65,6 65,2 64,5-0,7 14,5 15,1 15,7 + 0,6 Zbąszynek - miasto 19,1 19,4 19,5 + 0,1 65,5 64,5 63,6-0,9 15,4 16,1 16,9 + 0,8 [52]

53 Zbąszynek - obszar wiejski 21,2 20,0 20,4 + 0,4 65,8 66,5 65,9-0,6 13,0 13,5 13,7 + 0,2 Powiat zielonogórski 20,2 19,8 19,4-0,4 66,6 66,4 66,1-0,3 13,2 13,8 14,5 + 0,7 Babimost 20,6 20,2 19,7-0,5 64,0 63,8 63,6-0,2 15,4 15,9 16,6 + 0,7 Babimost - miasto 20,4 19,9 19,1-0,8 64,5 64,2 64,1-0,1 15,1 15,9 16,7 + 0,8 Babimost - obszar wiejski 20,9 20,9 20,7-0,6 63,2 63,1 62,8-0,3 15,9 16,0 16,5 + 0,5 Bojadła 19,7 19,9 19,3-0,6 64,1 63,8 64,0 + 0,2 16,2 16,3 16,8 + 0,5 Czerwieńsk 20,8 20,3 20,1-0,2 67,1 66,9 66,3-0,6 12,1 12,8 13,6 + 0,8 Czerwieńsk - miasto 19,2 18,7 18,5-0,2 69,0 68,8 67,9-0,9 11,8 12,5 13,5 + 1,0 Czerwieńsk - obszar wiejski 22,0 21,5 21,3-0,2 65,6 65,5 65,1-0,4 12,4 13,0 13,6 + 0,6 Kargowa 20,6 20,3 20,0-0,3 65,2 64,9 64,6-0,3 14,2 14,7 15,4 + 0,7 Kargowa - miasto 20,0 20,0 20,0-65,8 65,2 64,6-0,2 14,2 14,8 15,4 + 0,6 Kargowa - obszar wiejski 21,5 20,9 20,0-0,9 64,2 64,4 64,6-14,3 14,7 15,5 + 0,8 Nowogród Bobrzański 20,2 19,6 19,0-0,6 66,9 66,8 66,6-0,2 12,9 13,5 14,4 + 0,9 Nowogród Bobrzański - - 0,6-0,5 miasto 19,0 18,4 17,8 68,8 68,2 67,7 12,2 13,4 14,5 + 1,1 Nowogród Bobrzański - - 0,7 + 0,1 obszar wiejski 21,7 21,1 20,4 64,6 65,1 65,2 13,7 13,7 14,3 + 0,6 Sulechów 18,5 18,0 17,8-0,2 67,2 67,0 66,6-0,4 14,2 15,0 15,6 + 0,6 Sulechów - miasto 17,4 16,9 16,7-0,2 68,1 67,8 67,2-0,6 14,5 15,4 16,1 + 0,7 Sulechów - obszar wiejski 20,8 20,2 19,8-0,4 65,4 65,6 65,4-0,2 13,8 14,3 14,7 + 0,4 Świdnica 20,7 19,8 19,8-66,3 66,5 66,2-0,3 13,0 13,7 14,0 + 0,3 Trzebiechów 21,0 20,9 20,2-0,7 64,5 64,6 64,8 + 0,2 14,5 14,4 15,0 + 0,6 Zabór 22,1 21,7 21,0-0,7 65,8 66,1 66,4 + 0,3 12,2 12,2 12,6 + 0,4 Zielona Góra 21,4 21,0 20,8-0,2 67,7 67,3 66,9-0,4 10,9 11,7 12,3 + 0,6 Powiat żagański 19,1 18,7 18,5-0,2 65,4 65,2 64,7-0,5 15,4 16,0 16,8 + 0,8 Gozdnica 18,2 17,6 17,0-0,6 64,2 64,3 64,5 + 0,2 17,7 18,1 18,6 + 0,5 Żagań 17,7 17,4 17,4-66,7 66,1 65,2-0,9 15,6 16,4 17,4 + 1,0 Brzeźnica 22,2 21,4 21,1-0,3 64,5 65,0 64,4-0,6 13,3 13,6 14,6 + 1,0 [53]

54 Iłowa 18,8 18,3 18,1-0,2 64,7 64,8 64,5-0,3 16,6 16,9 17,4 + 0,5 Iłowa - miasto 18,4 18,1 17,7-0,4 63,7 63,7 63,4-0,3 17,9 18,3 19,0 + 0,7 Iłowa - obszar wiejski 19,2 18,6 18,6-65,9 66,3 66,0-0,3 14,9 15,1 15,4 + 0,3 Małomice 17,3 17,0 17,3 + 0,3 65,8 65,6 64,8-0,8 16,9 17,4 17,9 + 0,5 Małomice - miasto 17,3 16,6 16,9 + 0,3 66,0 65,7 64,9-0,8 16,7 17,7 18,2 + 0,5 Małomice - obszar wiejski 17,2 17,9 18,2 + 0,3 65,3 65,4 64,6-0,8 17,5 16,7 17,2 + 0,5 Niegosławice 22,0 21,7 20,8-0,9 63,2 63,0 63,4 + 0,4 14,8 15,3 15,9 + 0,6 Szprotawa 19,7 19,3 19,1-0,2 64,7 64,4 63,9-0,5 15,6 16,3 17,0 + 0,7 Szprotawa - miasto 17,7 17,4 17,3-0,1 65,0 64,2 63,4-0,8 17,3 18,3 19,3 + 1,0 Szprotawa - obszar wiejski 22,4 21,7 21,5-0,2 64,3 64,6 64,4-0,2 13,3 13,6 14,1 + 0,5 Wymiarki 18,2 17,8 16,8-1,0 66,9 66,9 67,3 + 0,4 14,9 15,3 15,9 + 0,6 Żagań 21,5 21,1 20,7-0,4 65,7 66,1 66,1-12,8 12,9 13,2 + 0,3 Powiat żarski 19,5 19,2 18,8-0,4 65,5 65,4 65,0-0,4 15,0 15,5 16,2 + 0,7 Łęknica 21,7 21,7 21,1-0,6 67,2 66,3 66,3-11,1 12,0 12,6 + 0,6 Żary 18,2 18,0 17,7-0,3 65,6 65,1 64,4-0,7 16,1 16,9 17,9 + 1,0 Brody 21,5 21,4 21,1-0,3 65,9 65,9 66,2 + 0,3 12,6 12,7 12,8 + 0,1 Jasień 19,9 19,2 18,8-0,4 65,2 65,6 65,3-0,3 14,9 15,3 15,8 + 0,5 Jasień - miasto 19,1 18,1 17,9-0,2 65,5 65,9 64,9-1,0 15,4 16,0 17,2 + 1,2 Jasień - obszar wiejski 21,1 20,9 20,3-0,6 64,7 65,1 66,1 + 1,0 14,2 14,0 13,6-0,4 Lipinki Łużyckie 20,4 20,3 20,4 + 0,1 64,9 64,8 64,5-0,3 14,7 14,9 15,2 + 0,3 Lubsko 19,4 19,0 18,6-0,4 65,4 65,3 65,0-0,3 15,2 15,7 16,4 + 0,7 Lubsko - miasto 18,6 18,3 17,9-0,4 65,5 65,2 64,8-0,4 15,9 16,5 17,3 + 0,8 Lubsko - obszar wiejski 21,9 21,4 20,7-0,7 65,3 65,5 65,6 + 0,1 12,8 13,1 13,7 + 0,6 Przewóz 21,9 21,2 20,4-0,8 64,2 64,6 65,3 + 0,7 13,8 14,2 14,3 + 0,1 Trzebiel 21,2 20,4 19,9-0,5 63,9 64,2 64,3 + 0,1 14,9 15,3 15,8 + 0,5 Tuplice 19,1 18,7 18,6-0,1 66,0 65,5 64,6-0,9 14,9 15,8 16,8 + 1,0 Żary 21,1 20,6 20,1-0,5 66,2 66,6 66,7 + 0,1 12,7 12,8 13,2 + 0,4 Powiat wschowski 21,4 21,0 20,6-0,4 64,5 64,3 64,0-0,3 14,1 14,7 15,4 + 0,7 Sława 22,2 21,9 21,7-0,2 63,9 63,6 63,2-0,4 13,9 14,4 15,1 + 0,7 [54]

55 Sława - miasto 20,4 19,8 19,5-0,3 64,5 64,2 63,5-0,7 15,2 16,0 17,0 + 1,0 Sława - obszar wiejski 23,1 22,9 22,7-0,2 63,6 63,4 63,1-0,3 13,3 13,7 14,2 + 0,5 Szlichtyngowa 23,1 22,7 22,2-0,5 64,5 64,7 64,7-12,3 12,6 13,1 + 0,5 Szlichtyngowa - miasto 21,6 21,0 21,2 + 0,2 64,3 64,5 64,2-0,3 14,1 14,5 14,7 + 0,2 Szlichtyngowa - obszar - 0,8 + 0,1 wiejski 23,7 23,3 22,5 64,6 64,8 64,9 11,7 11,9 12,5 + 0,6 Wschowa 20,5 20,0 19,6-0,4 64,9 64,6 64,3-0,3 14,7 15,3 16,1 + 0,8 Wschowa - miasto 19,4 18,9 18,5-0,4 65,2 64,9 64,4-0,5 15,4 16,2 17,1 + 0,9 Wschowa - obszar wiejski 22,6 22,2 21,8-0,4 64,2 64,2 64,0-0,2 13,2 13,6 14,2 + 0,6 Powiat m. Zielona Góra 16,2 16,1 16,2 + 0,1 65,9 65,2 64,3-0,9 17,9 18,6 19,5 + 0,9 Zielona Góra 16,2 16,1 16,2 + 0,1 65,9 65,2 64,3-0,9 17,9 18,6 19,5 + 0,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Szczegółowe dane na temat ludności zamieszkującej poszczególne gminy województwa lubuskiego w podziale na kategorie wiekowe przedstawia poniższa tabela. Jednostka terytorialna LUBUSKIE Powiat gorzowski Kostrzyn nad Odrą Bogdaniec Deszczno Kłodawa wiek mieszkańców województwa lubuskiego w podziale na gminy w 2011 roku ,5% 4,7% 5,2% 6,3% 7,3% 8,8% 8,4% 7,3% 5,9% 6,3% 8,0% 8,0% 6,6% 3,1% 3,0% 2,6% 1,9% 0,9% 0,3% 5,9% 5,5% 5,8% 6,9% 7,5% 8,3% 8,2% 7,5% 6,6% 6,7% 8,0% 7,3% 5,7% 2,7% 2,5% 2,2% 1,7% 0,9% 0,3% 6,0% 5,3% 5,5% 5,9% 7,1% 8,8% 8,3% 7,3% 6,2% 6,8% 8,2% 7,1% 5,9% 3,3% 3,2% 2,5% 1,6% 0,7% 0,2% 6,3% 5,7% 6,0% 6,6% 7,1% 8,7% 8,7% 7,3% 6,3% 5,5% 7,7% 7,3% 6,1% 3,0% 2,5% 2,3% 1,8% 0,8% 0,3% 6,0% 5,6% 6,0% 7,7% 7,1% 7,3% 8,7% 8,7% 6,9% 6,9% 7,5% 7,2% 5,5% 2,3% 2,4% 1,9% 1,5% 0,8% 0,3% 6,0% 5,8% 6,3% 6,9% 7,0% 7,4% 8,3% 8,3% 7,5% 7,5% 8,0% 8,1% 5,4% 1,8% 1,9% 1,5% 1,3% 0,7% 0,3% [55]

56 Lubiszyn Santok Witnica Witnica - miasto Witnica - obszar wiejski Powiat międzyrzecki Bledzew Międzyrzecz Międzyrzecz - miasto Międzyrzecz - obszar wiejski Przytoczna Pszczew Skwierzyna Skwierzyna - miasto Skwierzyna - obszar wiejski Trzciel Trzciel - miasto Trzciel - obszar wiejski 5,7% 5,5% 5,9% 7,0% 7,9% 8,5% 7,1% 7,6% 6,9% 7,0% 8,1% 6,9% 5,4% 2,4% 2,4% 2,5% 1,9% 1,1% 0,2% 6,1% 5,0% 5,5% 7,7% 8,4% 8,3% 8,3% 6,9% 6,2% 7,1% 8,0% 7,1% 5,9% 2,7% 1,7% 2,1% 1,6% 1,0% 0,3% 5,4% 5,4% 5,8% 7,5% 8,0% 8,3% 7,8% 7,2% 6,5% 6,6% 8,0% 7,2% 5,4% 2,5% 2,3% 2,5% 2,2% 1,1% 0,3% 5,3% 5,5% 5,4% 7,1% 7,7% 8,3% 8,4% 7,1% 6,4% 6,1% 8,2% 7,7% 5,9% 2,6% 2,4% 2,4% 2,0% 1,1% 0,3% 5,4% 5,4% 6,2% 8,1% 8,4% 8,4% 7,1% 7,3% 6,6% 7,1% 7,8% 6,7% 4,7% 2,5% 2,3% 2,5% 2,4% 1,0% 0,3% 5,5% 4,5% 5,1% 6,3% 7,7% 8,9% 8,1% 7,1% 6,0% 6,7% 8,1% 7,8% 6,6% 3,1% 3,1% 2,5% 1,8% 0,9% 0,2% 5,5% 4,6% 5,7% 6,5% 8,2% 9,0% 7,9% 6,7% 5,4% 7,1% 7,8% 7,2% 6,1% 3,2% 3,0% 2,9% 2,1% 1,0% 0,2% 5,4% 4,7% 4,9% 6,0% 7,2% 9,0% 8,3% 7,3% 5,9% 6,7% 7,9% 7,7% 6,8% 3,2% 3,3% 2,7% 1,8% 0,9% 0,2% 5,4% 4,4% 4,7% 5,5% 7,1% 9,2% 8,4% 7,2% 5,7% 6,6% 7,9% 8,1% 7,1% 3,3% 3,5% 2,9% 1,9% 0,9% 0,3% 5,6% 5,4% 5,4% 7,5% 7,8% 8,4% 7,9% 7,6% 6,7% 6,9% 7,7% 6,6% 5,8% 2,9% 2,8% 2,3% 1,7% 0,8% 0,2% 5,6% 4,3% 4,6% 6,3% 8,3% 9,7% 7,7% 6,6% 5,6% 7,6% 8,5% 8,1% 6,5% 2,9% 2,9% 2,2% 1,6% 0,7% 0,3% 5,9% 4,9% 5,4% 6,5% 8,1% 8,6% 7,3% 7,6% 6,8% 6,1% 7,1% 7,9% 6,5% 3,1% 3,2% 2,4% 1,4% 0,9% 0,3% 5,4% 4,1% 5,2% 6,9% 7,9% 8,3% 8,2% 7,0% 6,2% 6,5% 9,0% 8,1% 6,5% 2,9% 2,6% 2,4% 1,7% 0,9% 0,2% 5,4% 4,1% 5,2% 6,9% 7,7% 8,3% 8,3% 7,0% 6,2% 6,7% 8,9% 8,3% 6,5% 2,8% 2,6% 2,3% 1,6% 0,8% 0,2% 5,4% 4,1% 5,3% 6,7% 8,4% 8,4% 8,0% 7,0% 6,2% 5,5% 9,4% 7,3% 6,6% 3,1% 2,6% 2,6% 2,0% 1,1% 0,2% 5,6% 4,8% 5,7% 6,3% 7,7% 8,8% 8,0% 7,1% 5,9% 6,4% 7,9% 7,2% 6,7% 3,0% 3,3% 2,2% 1,9% 1,1% 0,3% 5,8% 4,7% 4,7% 5,3% 8,1% 9,4% 8,3% 7,2% 4,9% 6,1% 8,2% 7,8% 7,3% 3,6% 3,5% 2,0% 1,6% 1,2% 0,2% 5,5% 4,8% 6,2% 6,8% 7,4% 8,5% 7,8% 7,1% 6,5% 6,6% 7,8% 6,9% 6,4% 2,6% 3,2% 2,3% 2,0% 1,0% 0,3% [56]

57 Powiat słubicki Cybinka Cybinka - miasto Cybinka - obszar wiejski Górzyca Ośno Lubuskie Ośno Lubuskie - miasto Ośno Lubuskie - obszar wiejski Rzepin Rzepin - miasto Rzepin - obszar wiejski Słubice Słubice - miasto Słubice - obszar wiejski Powiat strzeleckodrezdenecki Dobiegniew Dobiegniew - miasto Dobiegniew - obszar wiejski 5,8% 5,0% 5,5% 6,8% 7,9% 8,8% 8,1% 7,3% 6,3% 6,8% 8,2% 7,1% 5,7% 2,9% 2,8% 2,4% 1,7% 0,7% 0,2% 5,7% 5,5% 6,3% 5,9% 7,6% 8,6% 8,4% 6,8% 6,2% 6,7% 7,9% 7,2% 5,8% 3,2% 2,8% 2,2% 2,0% 0,8% 0,3% 4,7% 5,6% 6,3% 6,0% 7,4% 8,3% 8,4% 7,5% 6,4% 6,2% 8,0% 7,7% 6,5% 3,0% 2,7% 2,1% 1,9% 1,0% 0,3% 6,5% 5,5% 6,3% 5,9% 7,8% 8,8% 8,3% 6,3% 6,1% 7,0% 7,8% 6,9% 5,3% 3,3% 2,9% 2,3% 2,1% 0,6% 0,4% 6,2% 5,5% 6,8% 7,0% 7,9% 8,9% 7,8% 7,4% 7,1% 6,1% 7,7% 6,3% 4,4% 2,4% 2,9% 2,5% 2,0% 0,7% 0,3% 6,5% 5,0% 5,6% 6,9% 7,9% 9,1% 7,9% 6,9% 6,1% 6,9% 8,4% 7,1% 5,0% 2,7% 3,0% 2,5% 1,6% 0,8% 0,3% 6,2% 4,7% 5,4% 6,7% 7,5% 9,3% 8,4% 6,6% 5,9% 7,3% 8,4% 7,2% 5,3% 2,9% 3,0% 2,6% 1,6% 0,8% 0,3% 7,0% 5,3% 5,8% 7,2% 8,5% 8,8% 7,1% 7,4% 6,6% 6,2% 8,4% 6,9% 4,7% 2,3% 3,1% 2,3% 1,7% 0,8% 0,2% 5,8% 5,4% 5,6% 7,3% 7,6% 8,4% 8,4% 7,2% 6,0% 6,7% 8,1% 6,9% 5,9% 2,7% 2,9% 2,6% 1,7% 0,7% 0,2% 5,8% 5,3% 5,6% 6,4% 7,3% 8,0% 8,9% 7,2% 5,9% 6,6% 8,1% 7,3% 6,4% 2,9% 3,0% 2,8% 1,6% 0,7% 0,2% 5,9% 5,6% 5,6% 9,1% 8,0% 9,1% 7,4% 7,3% 6,2% 7,1% 7,9% 6,2% 4,9% 2,3% 2,5% 2,2% 1,9% 0,6% 0,3% 5,5% 4,6% 4,8% 6,7% 8,1% 8,9% 7,9% 7,7% 6,4% 7,0% 8,5% 7,3% 6,1% 3,2% 2,7% 2,4% 1,4% 0,6% 0,2% 5,4% 4,5% 4,4% 6,7% 8,0% 8,9% 8,1% 7,8% 6,3% 6,8% 8,4% 7,5% 6,5% 3,3% 2,8% 2,5% 1,4% 0,5% 0,2% 6,5% 5,2% 6,8% 6,3% 8,8% 9,4% 6,8% 7,1% 6,9% 8,3% 8,6% 6,0% 4,1% 2,3% 2,0% 2,0% 1,8% 0,9% 0,3% 5,8% 5,0% 5,5% 6,6% 7,6% 8,5% 7,9% 6,9% 6,0% 6,3% 7,9% 7,7% 6,6% 3,2% 3,0% 2,4% 1,8% 1,1% 0,3% 4,9% 4,7% 5,2% 6,6% 7,8% 7,7% 7,3% 6,4% 6,4% 6,7% 8,1% 7,6% 6,9% 3,5% 3,2% 3,1% 2,1% 1,4% 0,4% 4,9% 4,4% 4,3% 6,0% 7,8% 8,3% 8,0% 5,7% 6,9% 6,2% 8,1% 8,4% 7,3% 3,6% 2,8% 3,4% 2,1% 1,5% 0,5% 5,0% 5,1% 6,0% 7,1% 7,8% 7,2% 6,7% 7,0% 6,0% 7,1% 8,2% 6,9% 6,6% 3,5% 3,5% 2,8% 2,0% 1,4% 0,3% [57]

58 Drezdenko Drezdenko - miasto Drezdenko - obszar wiejski Stare Kurowo Strzelce Krajeńskie Strzelce Krajeńskie - miasto Strzelce Krajeńskie - obszar wiejski Zwierzyn Powiat sulęciński Krzeszyce Lubniewice Lubniewice - miasto Lubniewice - obszar wiejski Słońsk Sulęcin Sulęcin - miasto 6,0% 5,0% 5,3% 6,5% 7,6% 8,4% 8,4% 7,0% 5,6% 6,0% 7,5% 7,9% 6,9% 3,0% 3,1% 2,4% 1,9% 1,2% 0,4% 5,7% 4,5% 4,6% 6,2% 7,4% 8,6% 8,7% 6,9% 5,1% 5,9% 7,9% 8,4% 7,6% 3,3% 3,5% 2,4% 1,8% 1,1% 0,3% 6,4% 5,8% 6,4% 7,1% 7,9% 8,1% 7,9% 7,2% 6,4% 6,1% 7,0% 7,1% 5,7% 2,5% 2,4% 2,3% 2,1% 1,2% 0,4% 6,1% 5,4% 5,8% 6,8% 8,5% 8,1% 7,4% 6,6% 6,2% 6,1% 7,6% 7,7% 5,8% 2,9% 3,1% 2,7% 1,9% 1,1% 0,2% 5,8% 4,9% 5,5% 6,3% 7,2% 9,1% 7,9% 6,9% 6,0% 6,5% 8,3% 7,9% 6,7% 3,2% 2,8% 2,2% 1,6% 0,9% 0,3% 5,4% 5,0% 4,9% 6,1% 6,9% 9,5% 8,1% 6,6% 5,7% 6,6% 8,5% 8,8% 7,3% 3,5% 2,8% 2,1% 1,4% 0,6% 0,2% 6,2% 4,9% 6,3% 6,6% 7,7% 8,5% 7,6% 7,3% 6,3% 6,3% 8,0% 6,8% 5,9% 2,9% 2,9% 2,5% 1,9% 1,1% 0,3% 6,2% 5,0% 6,3% 7,7% 7,6% 8,6% 7,2% 7,1% 6,5% 7,0% 7,8% 6,2% 5,2% 3,2% 3,1% 2,2% 1,8% 1,1% 0,3% 6,0% 4,9% 5,4% 6,7% 7,9% 9,2% 7,8% 7,1% 5,8% 6,5% 8,0% 7,4% 5,7% 2,8% 2,9% 2,8% 1,8% 1,0% 0,3% 5,8% 5,0% 5,5% 7,5% 8,3% 8,1% 7,3% 7,2% 6,3% 6,8% 7,8% 6,9% 5,1% 2,7% 3,1% 3,1% 2,1% 1,0% 0,4% 4,5% 4,3% 4,8% 6,1% 7,8% 9,3% 7,8% 7,2% 5,4% 6,6% 9,0% 8,7% 6,9% 3,2% 2,9% 2,5% 2,2% 0,7% 0,3% 4,2% 4,0% 4,8% 5,6% 7,3% 8,9% 7,8% 7,2% 5,4% 6,4% 9,5% 9,2% 7,4% 3,5% 3,0% 2,6% 1,9% 0,7% 0,3% 4,9% 4,9% 4,7% 6,9% 8,6% 10,0 % 7,8% 7,1% 5,3% 6,8% 8,1% 7,8% 6,0% 2,5% 2,6% 2,2% 2,5% 0,6% 0,4% 6,6% 4,9% 6,1% 6,6% 8,6% 8,9% 8,3% 7,3% 6,0% 7,0% 7,3% 7,1% 4,6% 2,2% 2,6% 2,7% 2,0% 0,7% 0,3% 6,0% 4,9% 5,0% 6,6% 7,6% 9,7% 7,9% 7,1% 5,8% 6,1% 7,8% 7,5% 6,1% 2,9% 3,0% 2,8% 1,6% 1,2% 0,3% 5,8% 4,7% 4,5% 6,4% 7,2% 9,4% 8,0% 7,0% 5,6% 5,9% 8,0% 8,4% 7,1% 3,4% 3,1% 2,7% 1,5% 1,0% 0,2% Sulęcin - obszar wiejski 6,4% 5,3% 5,9% 7,0% 8,4% 10,0 % 7,9% 7,1% 6,1% 6,4% 7,4% 6,1% 4,4% 2,3% 2,7% 2,9% 1,9% 1,4% 0,5% [58]

59 Torzym 6,6% 5,0% 5,9% 6,7% 8,0% 9,1% 7,4% 6,8% 5,5% 6,7% 8,7% 7,0% 5,5% 2,7% 2,9% 2,7% 1,7% 0,9% 0,3% Torzym - miasto 6,5% 4,5% 4,8% 6,5% 7,9% 9,9% 6,9% 6,2% 5,3% 7,2% 10,2 % 7,3% 5,6% 2,6% 2,6% 2,7% 1,7% 1,1% 0,4% Torzym - obszar wiejski Powiat m. Gorzów Wielkopolski Gorzów Wielkopolski Powiat krośnieński Gubin Bobrowice Bytnica Dąbie Gubin Krosno Odrzańskie Krosno Odrzańskie - miasto Krosno Odrzańskie - obszar wiejski Maszewo Powiat nowosolski Nowa Sól 6,6% 5,3% 6,5% 6,7% 8,0% 8,7% 7,7% 7,1% 5,7% 6,4% 7,8% 6,8% 5,5% 2,8% 3,1% 2,6% 1,7% 0,8% 0,2% 5,3% 4,3% 4,3% 5,3% 6,7% 8,8% 9,0% 7,4% 6,0% 5,9% 7,9% 8,8% 7,5% 3,6% 3,4% 2,8% 1,8% 0,9% 0,3% 5,3% 4,3% 4,3% 5,3% 6,7% 8,8% 9,0% 7,4% 6,0% 5,9% 7,9% 8,8% 7,5% 3,6% 3,4% 2,8% 1,8% 0,9% 0,3% 5,3% 4,6% 5,6% 6,6% 7,2% 8,9% 8,3% 7,3% 6,0% 6,4% 8,2% 8,1% 6,5% 3,0% 2,8% 2,4% 1,8% 0,9% 0,3% 4,9% 4,6% 5,2% 6,2% 7,0% 8,8% 8,2% 7,5% 6,0% 6,4% 8,6% 8,1% 6,8% 3,3% 3,3% 2,6% 1,7% 0,6% 0,2% 5,6% 4,6% 6,0% 6,7% 6,9% 8,6% 8,0% 7,4% 5,5% 6,3% 8,3% 8,3% 6,0% 3,1% 2,8% 2,7% 1,8% 0,8% 0,6% 5,9% 4,5% 5,6% 6,6% 7,8% 8,6% 8,4% 7,4% 5,8% 6,6% 7,8% 7,8% 6,5% 2,9% 2,7% 2,4% 1,6% 0,8% 0,3% 5,5% 4,7% 6,5% 7,2% 7,0% 9,8% 8,0% 6,8% 6,0% 6,9% 8,3% 8,0% 5,5% 2,7% 1,8% 2,2% 1,7% 1,0% 0,4% 5,3% 5,0% 6,2% 7,4% 8,7% 8,5% 8,2% 7,3% 6,5% 6,5% 7,8% 7,3% 5,2% 2,2% 2,6% 2,0% 1,9% 1,1% 0,3% 5,5% 4,2% 5,2% 6,3% 6,9% 9,1% 8,7% 7,4% 5,8% 6,2% 7,9% 8,7% 7,2% 3,0% 2,5% 2,4% 1,7% 1,0% 0,3% 5,4% 3,9% 5,2% 5,9% 6,6% 9,1% 8,9% 7,4% 5,7% 6,0% 7,7% 9,2% 8,0% 3,3% 2,6% 2,5% 1,5% 0,9% 0,2% 5,7% 4,9% 5,2% 6,9% 7,4% 9,1% 8,3% 7,3% 6,0% 6,6% 8,5% 7,8% 5,6% 2,5% 2,4% 2,2% 2,1% 1,2% 0,3% 5,4% 5,1% 6,3% 7,2% 7,1% 7,7% 7,3% 6,9% 6,5% 6,5% 7,7% 7,7% 5,8% 2,6% 2,9% 3,1% 2,3% 1,3% 0,4% 5,6% 4,9% 5,4% 6,4% 7,0% 8,7% 8,2% 6,9% 5,7% 6,1% 7,9% 8,1% 6,8% 3,2% 3,1% 2,8% 2,0% 1,0% 0,3% 5,1% 4,4% 4,7% 5,6% 6,8% 8,7% 8,3% 6,5% 5,4% 6,0% 8,4% 8,8% 7,4% 3,5% 3,6% 3,1% 2,1% 1,1% 0,3% [59]

60 Bytom Odrzański Bytom Odrzański - miasto Bytom Odrzański - obszar wiejski Kolsko Kożuchów Kożuchów - miasto Kożuchów - obszar wiejski Nowa Sól Nowe Miasteczko Nowe Miasteczko - miasto Nowe Miasteczko - obszar wiejski Otyń Siedlisko Powiat świebodziński Lubrza Łagów Skąpe Szczaniec 6,5% 5,1% 5,7% 6,7% 7,8% 9,2% 7,8% 7,7% 5,6% 6,1% 7,2% 7,9% 6,2% 2,8% 2,5% 2,2% 2,0% 1,0% 0,2% 6,2% 4,8% 5,5% 6,4% 7,4% 9,3% 8,0% 7,9% 5,6% 6,3% 7,5% 8,1% 6,4% 2,8% 2,7% 2,1% 1,9% 0,9% 0,2% 7,4% 6,0% 6,4% 7,8% 9,4% 9,2% 7,0% 6,9% 5,3% 5,3% 6,1% 7,0% 5,3% 2,6% 1,5% 2,5% 2,3% 1,4% 0,4% 5,8% 5,4% 6,0% 7,2% 7,3% 8,2% 8,0% 6,7% 6,5% 6,5% 7,1% 8,0% 6,7% 3,1% 3,0% 2,2% 1,5% 0,5% 0,4% 5,6% 5,1% 5,9% 6,7% 6,7% 8,4% 8,2% 7,1% 6,2% 5,9% 7,3% 7,6% 6,9% 2,9% 3,1% 2,8% 2,1% 1,0% 0,3% 5,5% 4,8% 5,7% 6,2% 6,3% 8,3% 8,3% 7,2% 6,1% 5,9% 7,1% 7,7% 7,7% 3,3% 3,5% 2,9% 2,1% 1,1% 0,3% 5,8% 5,7% 6,3% 7,5% 7,1% 8,6% 8,0% 7,0% 6,4% 6,0% 7,5% 7,4% 5,9% 2,4% 2,4% 2,8% 1,9% 1,0% 0,3% 6,0% 5,6% 5,5% 6,8% 7,6% 8,9% 8,1% 7,3% 5,7% 5,6% 7,6% 8,0% 6,8% 2,4% 2,4% 2,2% 2,1% 0,9% 0,4% 5,8% 4,7% 5,7% 7,6% 7,4% 9,0% 7,8% 6,6% 5,8% 6,3% 8,6% 7,0% 5,6% 3,1% 3,0% 2,8% 2,1% 0,9% 0,3% 5,5% 4,2% 5,5% 7,3% 6,9% 8,7% 7,4% 7,0% 6,0% 6,4% 8,7% 7,2% 6,2% 3,2% 3,3% 3,2% 2,2% 0,7% 0,4% 6,1% 5,2% 5,8% 8,0% 8,0% 9,3% 8,2% 6,2% 5,6% 6,3% 8,5% 6,7% 5,0% 3,0% 2,7% 2,4% 1,9% 1,2% 0,1% 6,2% 5,2% 6,5% 7,3% 7,5% 8,4% 8,4% 8,7% 6,2% 6,6% 7,0% 7,2% 5,5% 2,4% 2,1% 2,3% 1,5% 0,8% 0,3% 7,4% 5,9% 5,9% 7,7% 7,9% 9,4% 8,2% 7,1% 6,0% 6,2% 7,8% 6,4% 4,8% 3,1% 1,8% 1,8% 1,5% 0,9% 0,3% 5,6% 4,9% 5,5% 6,7% 7,5% 9,0% 8,0% 7,0% 5,8% 6,5% 8,0% 7,6% 6,5% 3,0% 3,0% 2,5% 1,8% 0,9% 0,3% 5,9% 5,3% 6,3% 7,7% 7,7% 8,4% 7,6% 7,5% 7,0% 6,7% 7,5% 6,4% 5,3% 2,9% 2,9% 2,4% 1,7% 0,5% 0,2% 4,9% 4,7% 5,1% 6,4% 7,4% 8,8% 7,7% 7,7% 6,2% 6,7% 8,0% 7,4% 6,8% 3,5% 2,8% 3,0% 1,8% 0,9% 0,3% 5,0% 4,8% 5,4% 7,2% 7,9% 8,3% 7,1% 6,3% 6,0% 7,2% 8,4% 7,6% 5,4% 3,6% 3,6% 2,9% 2,3% 0,8% 0,3% 5,9% 5,4% 6,5% 7,2% 7,9% 8,5% 8,2% 6,9% 6,0% 6,2% 8,3% 7,2% 5,4% 2,3% 2,6% 2,5% 1,7% 0,9% 0,2% [60]

61 Świebodzin Świebodzin - miasto Świebodzin - obszar wiejski Zbąszynek Zbąszynek - miasto Zbąszynek - obszar wiejski Powiat zielonogórski Babimost Babimost - miasto Babimost - obszar wiejski Bojadła Czerwieńsk Czerwieńsk - miasto Czerwieńsk - obszar wiejski Kargowa Kargowa - miasto Kargowa - obszar wiejski Nowogród Bobrzański 5,7% 4,8% 5,3% 6,4% 7,2% 9,2% 8,3% 7,0% 5,6% 6,3% 8,0% 7,9% 6,8% 3,0% 2,9% 2,5% 1,8% 0,9% 0,3% 5,6% 4,6% 5,0% 6,0% 6,6% 9,4% 8,5% 7,1% 5,5% 6,2% 8,1% 8,5% 7,3% 3,2% 3,0% 2,5% 1,7% 0,9% 0,3% 6,2% 5,5% 6,1% 7,4% 8,8% 8,6% 7,9% 7,0% 5,6% 6,6% 7,8% 6,3% 5,4% 2,5% 2,7% 2,3% 2,0% 1,0% 0,3% 5,5% 5,0% 5,5% 7,1% 8,1% 9,5% 7,9% 6,7% 5,4% 6,6% 7,9% 7,1% 6,7% 2,9% 3,1% 2,3% 1,5% 0,8% 0,4% 5,4% 4,9% 5,4% 6,1% 7,8% 9,4% 8,4% 7,0% 5,0% 6,4% 7,9% 7,4% 8,0% 3,2% 3,3% 2,3% 1,1% 0,8% 0,4% 5,7% 5,1% 5,8% 8,7% 8,6% 9,8% 7,2% 6,2% 5,9% 6,9% 7,9% 6,5% 4,7% 2,5% 3,0% 2,4% 1,9% 0,7% 0,3% 5,6% 4,9% 5,6% 6,8% 7,8% 8,7% 8,5% 7,6% 6,1% 6,4% 7,9% 7,8% 6,2% 2,7% 2,6% 2,2% 1,7% 0,8% 0,3% 4,6% 5,1% 6,5% 6,6% 8,1% 8,2% 8,0% 7,6% 5,9% 6,5% 7,1% 7,4% 5,8% 3,0% 3,8% 3,1% 1,5% 0,8% 0,3% 4,4% 4,6% 6,6% 7,2% 7,7% 8,2% 8,4% 7,8% 5,7% 6,6% 7,2% 7,5% 6,1% 3,1% 3,8% 3,0% 1,2% 0,6% 0,3% 5,0% 5,9% 6,3% 5,6% 8,8% 8,3% 7,3% 7,2% 6,3% 6,4% 7,0% 7,1% 5,3% 3,0% 3,8% 3,4% 1,9% 1,1% 0,2% 4,9% 5,1% 6,0% 6,7% 7,6% 8,7% 8,7% 6,6% 6,2% 5,4% 7,3% 7,3% 6,8% 3,7% 3,1% 1,9% 2,4% 1,5% 0,3% 5,8% 5,0% 5,9% 6,8% 7,4% 8,8% 8,8% 7,6% 6,1% 5,9% 7,6% 8,8% 6,3% 2,5% 2,1% 2,0% 1,6% 0,9% 0,3% 5,4% 4,4% 5,4% 6,4% 7,2% 9,8% 9,2% 7,4% 5,9% 5,8% 8,4% 9,3% 6,8% 2,1% 2,1% 2,0% 1,4% 0,8% 0,4% 6,1% 5,4% 6,2% 7,1% 7,6% 8,1% 8,6% 7,7% 6,2% 5,9% 7,0% 8,4% 5,9% 2,9% 2,0% 2,0% 1,8% 0,9% 0,3% 5,9% 5,0% 5,8% 6,7% 8,4% 8,8% 8,4% 7,4% 5,4% 6,8% 7,4% 7,0% 6,1% 2,6% 2,8% 2,5% 2,3% 0,7% 0,2% 5,7% 5,0% 5,7% 6,8% 8,1% 9,2% 8,6% 7,2% 5,4% 6,7% 7,6% 7,0% 6,0% 2,6% 2,8% 2,7% 2,0% 0,8% 0,1% 6,2% 5,1% 5,9% 6,4% 9,0% 8,1% 7,9% 7,6% 5,3% 6,9% 7,0% 6,9% 6,3% 2,8% 2,8% 2,2% 2,7% 0,6% 0,2% 5,4% 4,7% 5,6% 7,4% 7,8% 8,4% 8,6% 7,6% 6,5% 5,8% 7,6% 8,1% 6,5% 2,5% 2,5% 2,2% 1,8% 0,8% 0,2% [61]

62 Nowogród Bobrzański - miasto Nowogród Bobrzański - obszar wiejski Sulechów Sulechów - miasto Sulechów - obszar wiejski Świdnica Trzebiechów Zabór Zielona Góra Powiat żagański Gozdnica Żagań Brzeźnica Iłowa Iłowa - miasto Iłowa - obszar wiejski Małomice Małomice - miasto 5,5% 4,4% 5,0% 6,7% 7,1% 8,4% 9,0% 8,0% 6,4% 5,4% 7,7% 9,8% 7,6% 2,5% 2,4% 1,6% 1,7% 0,5% 0,2% 5,2% 5,1% 6,4% 8,3% 8,6% 8,3% 8,1% 7,1% 6,7% 6,4% 7,4% 6,0% 5,1% 2,5% 2,6% 3,0% 1,9% 1,2% 0,2% 5,4% 4,3% 5,0% 6,6% 8,3% 9,2% 8,2% 7,0% 5,7% 6,6% 8,5% 7,9% 6,3% 2,9% 2,9% 2,3% 1,8% 0,8% 0,4% 5,1% 3,9% 4,7% 6,4% 8,6% 9,6% 8,3% 6,7% 5,3% 6,7% 8,9% 8,1% 6,6% 3,0% 3,1% 2,4% 1,5% 0,7% 0,3% 5,9% 5,1% 5,5% 7,0% 7,7% 8,4% 7,9% 7,6% 6,4% 6,4% 7,8% 7,4% 5,9% 2,7% 2,6% 2,2% 2,2% 0,8% 0,4% 5,6% 5,2% 5,6% 6,7% 7,8% 8,1% 7,8% 8,0% 6,2% 6,6% 8,3% 8,2% 5,6% 2,8% 2,6% 2,2% 1,7% 0,9% 0,3% 6,3% 4,9% 5,7% 6,7% 8,2% 7,9% 8,6% 6,7% 5,7% 5,9% 8,4% 7,4% 5,8% 2,6% 3,0% 2,6% 1,9% 1,3% 0,3% 6,1% 4,8% 7,0% 6,7% 7,0% 8,7% 8,9% 8,1% 6,2% 6,4% 8,0% 7,4% 5,1% 2,4% 2,1% 2,3% 1,7% 0,9% 0,2% 6,1% 5,4% 5,7% 6,8% 7,0% 8,4% 8,9% 8,8% 6,9% 6,7% 7,5% 7,3% 6,1% 2,6% 1,9% 1,5% 1,2% 0,7% 0,2% 5,3% 4,6% 5,3% 6,3% 7,1% 8,9% 8,1% 7,1% 5,8% 6,4% 8,3% 8,0% 6,5% 2,9% 3,2% 2,9% 2,0% 1,0% 0,2% 4,7% 4,0% 5,4% 6,2% 6,5% 9,6% 7,7% 6,4% 5,2% 6,4% 9,0% 8,6% 5,7% 2,9% 4,2% 4,0% 2,4% 1,0% 0,1% 5,1% 4,4% 4,7% 5,6% 6,5% 9,2% 8,6% 7,2% 5,5% 6,4% 8,7% 9,0% 6,8% 3,0% 3,3% 2,9% 1,9% 0,9% 0,2% 6,0% 5,4% 6,1% 7,5% 8,5% 8,7% 8,0% 6,1% 6,0% 6,0% 7,9% 7,0% 6,3% 2,9% 2,3% 2,0% 1,9% 1,2% 0,2% 5,0% 4,5% 5,3% 6,5% 7,1% 8,6% 7,9% 6,3% 6,0% 6,8% 8,4% 8,1% 6,0% 2,9% 3,3% 3,3% 2,4% 1,3% 0,2% 4,7% 4,2% 5,3% 6,7% 6,7% 8,8% 7,3% 6,5% 6,1% 7,0% 8,2% 7,8% 6,1% 3,4% 3,7% 3,2% 2,8% 1,3% 0,2% 5,4% 4,8% 5,2% 6,2% 7,7% 8,4% 8,8% 6,2% 5,8% 6,5% 8,8% 8,5% 5,8% 2,2% 2,9% 3,3% 1,9% 1,3% 0,3% 4,3% 4,2% 5,1% 6,2% 7,7% 9,4% 7,8% 6,5% 5,3% 7,0% 8,2% 7,9% 6,7% 2,9% 3,3% 3,5% 2,4% 1,2% 0,2% 4,3% 3,8% 5,1% 6,7% 8,0% 9,3% 7,6% 6,3% 5,1% 7,0% 8,6% 7,9% 6,7% 2,9% 3,6% 3,4% 2,2% 1,0% 0,2% [62]

63 Małomice - obszar wiejski Niegosławice Szprotawa Szprotawa - miasto Szprotawa - obszar wiejski Wymiarki Żagań Powiat żarski Łęknica Żary Brody Jasień Jasień - miasto Jasień - obszar wiejski Lipinki Łużyckie Lubsko Lubsko - miasto Lubsko - obszar wiejski 4,4% 5,0% 5,2% 5,2% 7,2% 9,4% 8,2% 7,0% 5,7% 6,9% 7,3% 8,0% 6,6% 2,9% 2,6% 3,7% 2,9% 1,7% 0,3% 6,1% 5,6% 6,0% 7,1% 7,7% 8,7% 6,9% 7,3% 5,8% 5,7% 7,7% 7,4% 5,7% 2,5% 2,9% 3,0% 2,3% 1,2% 0,3% 5,6% 4,6% 5,4% 6,7% 7,3% 8,4% 7,9% 7,5% 5,9% 6,4% 7,8% 7,4% 7,0% 3,0% 3,2% 2,7% 2,0% 1,0% 0,2% 5,4% 4,1% 4,9% 5,8% 7,1% 8,3% 8,3% 7,1% 5,4% 6,4% 8,1% 7,8% 8,2% 3,6% 3,5% 2,9% 2,0% 1,0% 0,2% 6,0% 5,2% 6,1% 7,8% 7,4% 8,5% 7,5% 8,0% 6,7% 6,5% 7,2% 6,9% 5,4% 2,3% 2,8% 2,5% 1,9% 0,9% 0,2% 5,1% 4,1% 5,2% 6,4% 8,3% 9,3% 8,2% 6,1% 5,1% 6,8% 9,6% 8,2% 5,8% 2,0% 3,0% 3,0% 2,3% 1,3% 0,2% 5,8% 5,1% 6,5% 7,0% 7,4% 8,8% 7,6% 8,3% 7,0% 6,0% 7,7% 7,1% 5,6% 2,4% 2,3% 2,3% 1,7% 1,2% 0,1% 5,4% 4,8% 5,4% 6,5% 7,3% 8,5% 8,3% 7,3% 5,8% 6,4% 8,1% 8,1% 6,3% 3,0% 3,0% 2,6% 2,0% 0,9% 0,2% 5,9% 5,8% 6,2% 7,2% 7,0% 8,7% 9,9% 8,0% 6,5% 5,9% 7,4% 7,0% 6,8% 2,2% 1,8% 1,5% 1,3% 0,5% 0,3% 5,3% 4,5% 5,0% 5,8% 6,9% 8,4% 8,6% 7,4% 5,5% 6,2% 8,1% 8,8% 6,9% 3,4% 3,3% 2,6% 2,1% 1,0% 0,2% 6,0% 5,1% 6,2% 7,3% 7,6% 8,8% 7,8% 6,6% 6,0% 7,2% 8,1% 8,2% 4,7% 2,1% 2,7% 2,6% 1,6% 1,1% 0,1% 4,9% 4,8% 5,6% 7,2% 7,3% 8,4% 8,1% 7,6% 5,5% 6,5% 8,0% 7,8% 6,3% 2,7% 3,2% 3,0% 2,2% 0,6% 0,2% 4,6% 4,7% 5,4% 6,8% 7,2% 7,9% 8,2% 7,8% 5,5% 6,2% 8,4% 7,9% 7,0% 3,1% 3,2% 3,0% 2,1% 0,6% 0,2% 5,5% 5,1% 5,9% 7,8% 7,5% 9,3% 8,0% 7,1% 5,5% 6,9% 7,4% 7,5% 5,2% 2,0% 3,1% 2,9% 2,4% 0,7% 0,4% 6,1% 5,3% 5,0% 6,8% 7,2% 9,0% 8,4% 6,5% 6,3% 7,3% 7,9% 7,2% 5,3% 2,3% 2,9% 2,8% 2,4% 1,1% 0,3% 5,2% 4,8% 5,4% 6,4% 7,4% 8,6% 8,1% 7,1% 5,4% 6,4% 8,4% 8,3% 6,3% 3,2% 3,1% 2,8% 1,8% 0,9% 0,3% 5,0% 4,8% 5,2% 6,1% 7,0% 8,4% 8,0% 7,0% 5,6% 6,3% 8,7% 8,7% 6,6% 3,3% 3,3% 2,9% 1,9% 0,9% 0,3% 6,1% 4,9% 5,9% 7,6% 8,6% 9,1% 8,4% 7,5% 5,0% 6,9% 7,6% 7,0% 5,2% 2,8% 2,5% 2,3% 1,5% 1,0% 0,2% [63]

64 Przewóz Trzebiel Tuplice Żary Powiat wschowski Sława Sława Sława - obszar wiejski Szlichtyngowa Szlichtyngowa - miasto Szlichtyngowa - obszar wiejski Wschowa Wschowa - miasto Wschowa - obszar wiejski Powiat m. Zielona Góra Zielona Góra 5,6% 5,2% 6,4% 7,5% 8,4% 7,7% 7,2% 6,6% 6,5% 7,2% 8,3% 6,8% 5,0% 2,9% 3,0% 2,6% 1,7% 1,0% 0,3% 5,8% 5,0% 6,1% 7,0% 7,6% 8,7% 7,6% 7,6% 6,0% 6,1% 7,5% 7,2% 6,1% 2,7% 3,1% 3,0% 2,0% 0,9% 0,3% 5,1% 4,4% 5,1% 7,3% 7,1% 8,3% 8,0% 7,3% 5,7% 6,1% 8,5% 8,5% 6,5% 3,0% 3,1% 2,5% 2,1% 1,3% 0,2% 5,7% 5,0% 5,9% 7,4% 8,0% 8,6% 8,0% 7,6% 6,6% 6,7% 8,0% 7,2% 5,3% 2,3% 2,4% 2,3% 1,8% 0,9% 0,3% 5,9% 5,5% 5,8% 6,9% 8,0% 8,7% 7,9% 7,0% 5,8% 6,1% 7,8% 7,1% 6,4% 3,0% 2,8% 2,2% 1,7% 0,9% 0,3% 6,3% 5,8% 5,9% 6,8% 7,6% 8,8% 7,7% 7,4% 5,9% 5,6% 8,0% 7,1% 6,6% 3,2% 2,6% 1,9% 1,6% 0,8% 0,3% 6,1% 5,1% 5,0% 6,2% 6,9% 8,7% 8,1% 7,0% 5,6% 5,7% 8,6% 8,1% 7,6% 3,9% 2,6% 2,3% 1,4% 0,7% 0,4% 6,4% 6,2% 6,4% 7,0% 7,9% 8,9% 7,5% 7,5% 6,0% 5,6% 7,7% 6,7% 6,2% 2,9% 2,6% 1,8% 1,6% 0,9% 0,2% 6,4% 5,5% 6,5% 7,6% 9,0% 8,4% 7,5% 7,1% 5,9% 6,5% 7,4% 7,1% 5,3% 2,4% 2,4% 2,1% 1,8% 0,8% 0,3% 6,5% 4,7% 5,8% 7,1% 8,4% 9,0% 6,3% 6,5% 6,8% 7,4% 7,8% 7,1% 5,6% 2,9% 2,9% 2,1% 2,4% 0,8% 0,3% 6,4% 5,8% 6,7% 7,7% 9,2% 8,2% 7,9% 7,3% 5,6% 6,1% 7,2% 7,2% 5,2% 2,3% 2,3% 2,2% 1,6% 0,8% 0,3% 5,6% 5,3% 5,6% 6,9% 8,1% 8,7% 8,2% 6,8% 5,7% 6,3% 7,8% 7,2% 6,6% 3,0% 3,0% 2,4% 1,8% 0,9% 0,3% 5,5% 4,8% 5,2% 6,7% 7,6% 8,6% 8,3% 6,8% 5,8% 6,3% 7,9% 7,7% 7,0% 3,3% 3,1% 2,4% 1,7% 0,9% 0,3% 5,8% 6,3% 6,2% 7,1% 9,1% 9,0% 8,0% 6,9% 5,5% 6,3% 7,5% 6,2% 5,7% 2,5% 2,7% 2,4% 1,9% 1,0% 0,2% 5,1% 4,1% 4,0% 5,2% 7,0% 9,0% 9,2% 7,5% 5,5% 5,8% 7,8% 8,5% 7,3% 3,8% 3,7% 3,2% 2,1% 1,0% 0,3% 5,1% 4,1% 4,0% 5,2% 7,0% 9,0% 9,2% 7,5% 5,5% 5,8% 7,8% 8,5% 7,3% 3,8% 3,7% 3,2% 2,1% 1,0% 0,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. [64]

65 WNIOSKI W województwie lubuskim odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym utrzymuje się na stabilnym i podobnym do średniej krajowej poziomie. Spada odsetek ludności w wieku produkcyjnym w całej populacji przy jednoczesnym wzroście odsetka mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Największy spadek mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w powiatach: sulęcińskim (0,4) krośnieńskim (0,4) zielonogórskim (0,4) żarskim (0,4) wschowskim (0,4) Największy spadek mieszkańców w wieku produkcyjnym odnotowano w powiatach: miasto na prawach powiatu Zielona Góra (0,9) miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (0,9) Największy spadek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym odnotowano w powiatach: miasto na prawach powiatu Zielona Góra (0,9) miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (0,9) Największy spadek mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w gminach: Wymiarki (powiat żagański) 1,0 Niegosławice (powiat żagański) 0,9 Kargowa obszar wiejski (powiat zielonogórski) 0,9 Łagów (powiat świebodziński) 0,9 Największy spadek mieszkańców w wieku produkcyjnym odnotowano w gminach: Świebodzin obszar miejski (powiat świebodziński) 1,1 Skwierzyna obszar miejski (powiat międzyrzecki) 1,1 Skwierzyna (powiat międzyrzecki) 1,0 Jasień obszar miejski (powiat żarski) 1,0 Największy spadek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym odnotowano w gminach: Świebodzin obszar miejski (powiat świebodziński) 1,2 Jasień obszar miejski (powiat żarski) 1,2 Krosno Odrzańskie (powiat krośnieński) 1,2 [65]

66 Nowogród Bobrzański obszar miejski (powiat zielonogórski) 1,1 Świebodzin (powiat świebodziński) 1,1 Kożuchów obszar miejski (powiat nowosolski) 1,1 Nowe Miasteczko obszar miejski (powiat nowosolski) 1,1 Strzelce Krajeńskie obszar miejski (powiat strzelecko-drezdenecki) 1,1 Czerwieńsk obszar miejski (powiat zielonogórski) 1,0 Sława obszar miejski (powiat wschowski) 1,0 Tuplice (powiat żarski) 1,0 Żagań (powiat żagański) 1,0 Brzeźnica (powiat żagański) 1,0 Szprotawa obszar miejski (powiat żagański) 1,0 Żary (powiat żarski) 1,0 Skwierzyna (powiat międzyrzecki) 1,0 NIEPEŁNOSPRAWNI Niemal w każdym społeczeństwie zaobserwować można silny związek między niepełnosprawnością a ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Wszelkie dostępne dane mówią o wysokim bezrobociu wśród tej grupy ludności, utrudnionym dostępie do edukacji oraz licznym barierom pełnego uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym. Bieda i niepełnosprawność uzupełniają się nawzajem niepełnosprawność pozbawia jednostkę licznych możliwości, wpływa na jej stosunki z otoczeniem i pogłębiającą się izolację, a także wiąże się z wysokimi kosztami, niezbędnymi na zakup leków, rehabilitację czy zapewnienie osobie niepełnosprawnej odpowiedniej opieki. Dlatego właśnie wskaźniki dotyczące osób niepełnosprawnych powinny znajdować się w opracowaniach dotyczących polityki włączenia społecznego. W województwie lubuskim to szczególnie ważne, ponieważ osoby niepełnosprawne stanowią tu najwyższy odsetek ludności spośród wszystkich regionów. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 167 osób na 1000 mieszkańców to osoby niepełnosprawne, co przekracza znacznie wartość krajową (122 niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców) i wartości notowane w pozostałych województwach. 2 Badania budżetów gospodarstw domowych przeprowadzone przez GUS udowodniły, iż niepełnosprawność jest silnie powiązana z ubóstwem. W najgorszej sytuacji finansowej, a tym samym najsilniej zagrożone ubóstwem są rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem. Poniższa tabela prezentuje wskaźniki ubóstwa skrajnego, relatywnego i ustawowego gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną na tle tendencji krajowej i wskaźników gospodarstw bez osoby niepełnosprawnej. 2 Sprawozdania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pod adresem [66]

67 odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej: Grupa minimum egzystencji relatywnej granicy ubóstwa ustawowej granicy ubóstwa 2010 % 2011 % 2010 % 2011 % 2010 % 2011 % Ogółem gospodarstwa domowe Gospodarstwa domowe z co najmniej jedną osobą niepełnosprawną 5,7 6,7 17,1 16,7 7,3 6,5 7,9 9,2 22,5 22,4 9,5 8,7 w tym: z niepełnosprawną głową gospodarstwa domowego przynajmniej z jednym dzieckiem do lat 16 posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności bez osób niepełnosprawnych 8,6 9,2 22,2 21,9 9,3 8,2 11,7 9,7 28,2 26,7 16,2 12,3 5,1 6,0 15,5 15,0 6,6 5,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. NIEPEŁNOSPRAWNI W REGIONIE Według danych z Diagnozy Społecznej 2011, w województwie lubuskim mieszka największy odsetek osób niepełnosprawnych spośród wszystkich regionów i w roku 2011 wyniósł aż 17%. Odsetek ten jest znacznie wyższy od wartości notowanych w pozostałych województwach oraz średnią, ukształtowaną na poziomie 10%. Zgodnie z danymi MPiPS, większość niepełnosprawnych mieszka w miastach na 1000 mieszkańców 175 osób niepełnosprawnych mieszka w mieście, na wsi wartość ta wynosi 153. Dostrzega się również niewielką przewagę liczebną kobiet wśród osób niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców przypada 157 niepełnosprawnych mężczyzn i 176 niepełnosprawnych kobiet. [67]

68 Niepełnosprawni w Diagnozie Społecznej to osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności i niepełnosprawne dzieci. Szczegółowe dane zaprezentowano na poniższym wykresie. Procent osób niepełnosprawnych w poszczególnych województwach (niepełnosprawni z orzeczeniem i niepełnosprawne dzieci). Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 10,2 10,5 10,3 10,1 10,9 6,9 7,8 9,8 8,3 9,3 8,1 10,9 9,8 10,9 9, Źródło: opracowanie własne na podstawie Diagnozy Społecznej Ponad połowa osób niepełnosprawnych (51%) w regionie to osoby niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym. Kolejną pod względem liczebności grupę stanowią niepełnosprawni w stopniu lekkim (27%), lecz tylko niewiele mniej niepełnosprawni w stopniu znacznym (23%). [68]

69 Stopień niepełnosprawności. Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie lekki umiarkowany znaczny Źródło: opracowanie własne na podstawie Diagnozy Społecznej Osoby bezrobotne mają utrudniony dostęp do pracy z powodu barier w postaci postawy pracodawców, barier prawnych, fizycznych czy społecznych. Pozytywnie należy jednak interpretować fakt, iż w województwie lubuskim wzrasta odsetek zatrudnionych osób niepełnosprawnych. Przekracza on znacznie wartość krajową, która w 2010 roku wynosiła 20,4%, w 2011 roku 20,7%, natomiast w roku ,4%. Rozkład wskaźników przedstawia poniższa tabela. wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku [69] Wartość zmiany Jednostka terytorialna lata Tendencja % % % POLSKA 20,4 20,7 21,4 + 0,7 ŁÓDZKIE 24,0 26,9 26,5-0,4 MAZOWIECKIE 16,4 17,8 19,1 + 1,3 MAŁOPOLSKIE 19,9 21,2 20,9-0,3

70 ŚLĄSKIE 18,5 18,3 18,3 - LUBELSKIE 20,6 22,1 23,1 + 1,0 PODKARPACKIE 26,3 23,5 25,8 + 2,3 PODLASKIE 18,5 22,2 24,5 + 2,3 ŚWIĘTOKRZYSKIE 29,1 25,0 25,6 + 0,6 LUBUSKIE 25,0 25,5 26,8 + 1,3 WIELKOPOLSKIE 22,6 20,8 19,7-1,1 ZACHODNIOPOMORSKIE 15,2 15,6 15,6 - DOLNOŚLĄSKIE 15,4 15,2 18,3 + 3,1 OPOLSKIE 22,2 22,7 23,8 + 1,1 KUJAWSKO-POMORSKIE 21,0 22,7 24,4 + 1,7 POMORSKIE 20,5 20,2 21,3 + 1,1 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14,4 16,5 16,4-0,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS. NIEPEŁNOSPRAWNI W POWIATACH Powiatami o najwyższym odsetku osób niepełnosprawnych w populacji są: nowosolski (19%), miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (19%), świebodziński (18%) oraz żagański (18%). Najmniejszy odsetek osób niepełnosprawnych występuje w powiecie międzyrzeckim (13%), słubickim (13%), gorzowskim (14%) i krośnieńskim (14%). Szczegółowe dane zostały zawarte w poniższej tabeli. Odsetek osób Jednostka terytorialna niepełnosprawnych w populacji w 2011 roku Lubuskie 17% gorzowski 14% krośnieński 14% międzyrzecki 13% nowosolski 19% słubicki 13% strzelecko-drezdenecki 17% sulęciński 15% świebodziński 18% zielonogórski 15% żagański 18% żarski 17% wschowski 16% Gorzów Wielkopolski 19% Zielona Góra 17% Źródło: opracowanie własne na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego [70]

71 We wszystkich powiatach to kobiety stanowią ponad połowę osób niepełnosprawnych. W większości powiatów większy odsetek osób niepełnosprawnych przebywa w miastach, z wyjątkiem powiatu gorzowskiego (65% na wsi), krośnieńskiego (52% na wsi), strzeleckodrezdeńskiego (52% na wsi), sulęcińskiego (54% na wsi) i zielonogórskiego (63% na wsi). Struktura osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim w 2011 roku Jednostka terytorialna Mężczyźni % Kobiety % Miasto % Wieś % Lubuskie 46% 54% 66% 34% gorzowski 46% 54% 35% 65% krośnieński 47% 53% 48% 52% międzyrzecki 47% 53% 56% 44% nowosolski 45% 55% 67% 33% słubicki 47% 53% 69% 31% strzelecko-drezdenecki 46% 54% 48% 52% sulęciński 45% 55% 46% 54% świebodziński 45% 55% 53% 47% zielonogórski 47% 53% 37% 63% żagański 46% 54% 60% 40% żarski 45% 55% 65% 35% wschowski 49% 51% 58% 42% Gorzów Wielkopolski 46% 54% 100% - Zielona Góra 44% 56% 100% - Źródło: opracowanie własne na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego Osoby niepełnosprawne zarejestrowane w urzędach pracy stanowią 7,9% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych w województwie lubuskim. Do powiatów, gdzie ten odsetek jest największy, zalicza się Gorzów Wielkopolski (16,2%), powiat gorzowski (10,5%) oraz Zielona Góra (9%). Najniższy poziom odnotowano natomiast w powiecie międzyrzeckim (4,4%), strzelecko-drezdeneckim (6,1%) oraz zielonogórskim (6,2%). Najwyższy wzrost odsetka osób niepełnosprawnych wśród zarejestrowanych bezrobotnych nastąpił w powiecie słubickim (o 1,2% punktów procentowych), a największy spadek w powiecie sulęcińskim (o 1,1 punktów procentowych). Jednostka terytorialna Odsetek osób niepełnosprawnych wśród bezrobotnych zarejestrowanych w poszczególnych powiatach Tendencja Wartość zmiany % % % LUBUSKIE 7,6 7,9 7,9 - Powiat gorzowski 11,1 10,4 10,5 + 0,1 [71]

72 Powiat międzyrzecki 3,7 4,0 4,4 + 0,4 Powiat słubicki 4,8 6,0 7,2 + 1,2 Powiat strzelecko-drezdenecki 6,7 6,7 6,1-0,6 Powiat sulęciński 7,9 8,9 7,8-1,1 Powiat m. Gorzów Wielkopolski 15,7 15,4 16,2 + 0,8 Powiat krośnieński 5,4 6,1 6,4 + 0,3 Powiat nowosolski 7,5 7,8 7,2-0,6 Powiat świebodziński 7,2 6,9 7,6 + 0,7 Powiat zielonogórski 7,3 7,8 6,2-0,4 Powiat żagański 6,3 6,4 7,4 + 1,0 Powiat żarski 7,6 6,6 7,6 + 1,0 Powiat wschowski 6,0 7,0 7,4 + 0,4 Powiat m. Zielona Góra 9,5 9,5 9,0-0,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze. WNIOSKI Województwo lubuskie charakteryzuje się najwyższym odsetkiem osób niepełnosprawnych w porównaniu z pozostałymi regionami i przekracza znacznie średnią wartość krajową. Tendencjami obserwowanymi w regionie jest rosnący wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a także rosnący odsetek niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach poszczególnych powiatów. Do powiatów o najwyższym odsetku niepełnosprawnych należą: nowosolski (19%) miasto na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (19%) świebodziński (18%) żagański (18%) Do powiatów o najniższym odsetku niepełnosprawnych należą: międzyrzecki (13%) słubicki (13%) gorzowski (14%) krośnieński (14%) Do powiatów o najwyższym odsetku niepełnosprawnych wśród zarejestrowanych osób bezrobotnych należą: Gorzów Wielkopolski (16,2%) powiat gorzowski (10,5%) Zielona Góra (9%) [72]

73 Do powiatów o najniższym odsetku niepełnosprawnych wśród zarejestrowanych osób bezrobotnych należą: powiat międzyrzecki (4,4%) strzelecko-drezdenecki (6,1%) zielonogórski (6,2%) Największy wzrost odsetka osób niepełnosprawnych wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych odnotowano w powiecie słubickim (o 1,2% punktów procentowych), a największy spadek w powiecie sulęcińskim (o 1,1 punktów procentowych). Wśród osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim przeważają kobiety oraz mieszkańcy miast. MIEJSCE ZAMIESZKANIA Zagrożenie ubóstwem w znacznie większym stopniu dotyczy mieszkańców wsi, niż miast. Zgodnie z danymi GUS, w 2012 roku w skrajnym ubóstwie żyło ponad 4% mieszkańców ośrodków miejskich (od ok. 1% w największych miastach do prawie 7% w miastach poniżej mieszkańców). Na wsi odsetek ludzi żyjących poniżej minimum egzystencji wyniósł ponad 10%. W konsekwencji mieszkańcy obszarów wiejskich stanowili ok. 60% ludności żyjącej w skrajnym ubóstwie, podczas gdy udział ludności wiejskiej w całej ludności Polski wyniósł mniej niż 40%. MIEJSCE ZAMIESZKANIA W REGIONIE Najwięcej ludności w województwie lubuskim mieszka w gminach miejsko-wiejskich i stanowią oni 40% ogółu mieszkańców. Niewiele mniej, bo 38% ludzi, mieszka w gminach miejskich, a najmniejszy odsetek zamieszkuje gminy wiejskie (22%). 63% ludności mieszka w miastach, natomiast 37% na obszarach wiejskich. [73]

74 Miejsce zamieszkania ludności w województwie lubuskim % 38% LUBUSKIE - GMINY MIEJSKIE 40% LUBUSKIE - GMINY MIEJSKO- WIEJSKIE LUBUSKIE - GMINY WIEJSKIE Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. MIEJSCE ZAMIESZKANIA W POWIATACH Powiatami o najwyższym odsetku ludności zamieszkującej obszary wiejskie są: powiat gorzowski (63,7%), zielonogórski (62,6%), sulęciński (58,9%) oraz strzelecko-drezdenecki (52,7%). Szczegółowy rozkład wartości procentowych dla poszczególnych powiatów prezentuje tabela. w miastach na wsi Jednostka terytorialna % % LUBUSKIE 63,5% 36,5% Powiat gorzowski 36,3% 63,7% Powiat międzyrzecki 52,90% 47,10% Powiat słubicki 64,20% 35,80% Powiat strzelecko-drezdenecki 47,30% 52,70% Powiat sulęciński 41,10% 58,90% Powiat krośnieński 51,10% 48,90% Powiat m. Gorzów Wielkopolski 100% - Powiat nowosolski 65,20% 34,80% Powiat świebodziński 47,90% 52,10% Powiat zielonogórski 37,40% 62,60% Powiat żagański 61,0% 39,0% Powiat żarski 61,30% 38,70% Powiat wschowski 50,20% 49,80% [74]