Wolne oprogramowanie w administracji publicznej.

Transkrypt

1 Wolne oprogramowanie w administracji publicznej. Wdrażanie WO w administracji. Migrowanie urzędu. 1 Wstęp. Administracje rządowa, samorządowa i specjalna w obecnych czasach wykorzystują nowoczesne technologie w coraz większym zakresie. Ale zakres i stopień zaawansowania jest tak naprawdę zdeterminowany posiadanymi środkami na tego typu inwestycje. Mniejsze znaczenie ma zasadność potrzeb, większe ilość posiadanych środków. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że technika komputerowa tak naprawdę nie oznacza bezpośredniej redukcji kosztów: środki finansowe na sprzęt, środki finansowe na oprogramowanie, środki finansowe na etaty i wprowadzanie danych. Oznacza jedynie dostępność do większej ilości informacji, do szybszej analizy zjawisk, możliwość szybszego i wielopłaszczyznowego dostępu do danych, ale jednak jakimś mniejszym czy większym kosztem. Wolne oprogramowanie pozwala obniżyć koszty komputeryzacji lub uzyskać dużo więcej za te same pieniądze. Gmina Mniów jest małą gminą wiejską oddaloną o 20 kilometrów od Kielc, zamieszkałą przez niecałe 10 tysięcy mieszkańców. 2 Obszary zastosowań wolnego oprogramowania w Urzędzie Gminy w Mniowie. Z mojego doświadczenia wynika, że obszary zastosowań można podzielić na dwa zasadnicze. Jeden z nich jest bezpośrednio związany z wysoko kwalifikowaną kadrą IT, drugi z użytkownikami końcowymi. Co prawda w tej drugiej grupie można wyróżnić pewne podgrupy ze względu na poziom wykształcenia i kwalifikacji, ale w tak krótkim referacie nie ma potrzeby tak szczegółowej analizy zjawisk. Zresztą nie jest moim celem deprecjacja jakiegokolwiek zawodu. Opiszę praktyczne przykłady i problemy związane z wdrożeniem WO. Pracuję jako administrator w dwóch firmach: Urzędzie Gminy w Mniowie oraz w Wojewódzkim Inspektoracie Transportu Drogowego w Kielcach. 2.1 Administrator. Administrator odpowiada za sprawne funkcjonowanie firmy, jej bezpieczeństwo i ciągłość pracy i ma do czynienia z rzeczami o których przeciętny śmiertelnik nie ma zielonego pojęcia. RIP, DNS, DHCP, SMB/CIFF i wiele podobnych tajemniczych skrótów nie interesuje przeciętnego użytkownika. Jego interesuje aby komputer włączył się szybko, mógł zapisywać na dysku K:, Z: czy innym oraz czy LEX lub Legalis będzie mu działać. Typowy obszar zastosowań informatyki z punktu widzenia administratora to: ochrona sieci wewnętrznej przed nieautoryzowanym dostępem, własne serwery internetowe/intranetowe typu WWW w tym CMS, poczty, DNS, FTP, NTP itd. ochrona przed wirusami komputerowymi, udostępnienie współdzielonych zasobów dyskowych, kopie bezpieczeństwa, wielodostępne bazy danych, thin client.

2 Wymienione obszary zastosowań to miejsce, w którym stosunkowo łatwo zastosować wolne oprogramowanie. Przechodząc do konkretów zarówno w Urzędzie Gminy Mniów, jak i w WITD są to miejsca gdzie WO ma swoje niezastąpione miejsce. Wymieńmy po kolei: ochrona sieci wewnętrznej przed nieautoryzowanym dostępem, w obu firmach zastosowałem podwójną ochronę przed nieautoryzowanym dostępem czynną i bierną. Czynna to firewall (i Squid proxy server) oparty o iptables (fwbuilder), bierna to raz na dobę analiza zasobów programem Tripwire (szyfrowane sumy kontrolne plików). własne serwery internetowe/intranetowe typu WWW, poczty, DNS, FTP, NTP itd. Wszystko w oparciu o system operacyjny CentOS 4.1 (darmowa i legalna wersja RHEL 4.1 dostępna na zasadach GPL). Serwery WWW gminy i inspekcji wykorzystują w stu procentach wolne oprogramowanie: system operacyjny CentOS 4.1 Apache, PHP, MySQL, CMS Typo3, jeden z najbardziej rozbudowanych systemów zarządzania treścią dostępny na zasadach GPL ochrona przed wirusami komputerowymi, w tym przypadku cała poczta przychodząca (Qmail+Vmailmgr+Courier+Squirrelmail) i wychodząca jest sprawdzana pod kątem wirusów i spamu. Od roku na serwerze pocztowym używam wyłącznie wolnego oprogramowania antywirusowego pn. ClamAV. udostępnienie współdzielonych zasobów dyskowych, Samba serwer wykorzystywany jako współdzielony dysk sieciowy na potrzeby sprawnej wymiany plików i dostępu do bazy aktów prawnych (Lex Omega). kopie bezpieczeństwa, Użytkownicy wykonują kopie w sposób określony polityką bezpieczeństwa na dyski sieciowe (Samba), administrator te kopie archiwizuje na płyty CD. W większych sieciach bez wątpienia można stosować bardziej wydajne i zaawansowane technologie tworzenia kopii zapasowych, jednak w przypadku małych firm jak te w których obecnie pracuję to wystarcza i zapewnia spokojny sen administratorowi. Do nagrywania płyt stosowane jest oprogramowanie dostępne pod Linuksem. wielodostępne bazy danych, tu zastosowanie WO jest ograniczone wymaganiami stosowanych silników baz danych. Te są narzucane przez oprogramowanie użytkowe. Jako administrator wdrażając oprogramowanie użytkowe zawsze sprawdzam czy da się zainstalować RDBMS na platformie linuksowej. thin client. W tym miejscu nie wypada nie wspomnieć o dokonaniach kolegi z Niemczy Wojtka Borzestowskiego, LTSP i wykorzystanie starych PC jako terminali graficznych. Taki właśnie cienki klient na którego składa się komputer typu: Pentium I 75 MHz, 16MB RAM, SVGA 2 MB i karta sieciowa pracuje z rozdzielczością 1024x768 i uruchamia się szybciej niż dzisiejsze Pentium IV z Windowsem XP. Ponieważ i w moim urzędzie gminy jest sporo starego sprzętu zamierzam skorzystać z doświadczeń kolegi i wdrożyć tego typu rozwiązanie. Szczególnie na stanowiskach, które komputer wykorzystują wyłącznie jako inteligentną maszynę do pisania i przeglądarkę internetową. W końcu jeśli w GCI w Mniowie bywali użytkownicy, którzy korzystając z komputerów pracujących pod systemem operacyjnym Linux nie zawsze zauważyli, że ten Windows to nie nie MS Windows to jest to realne i możliwe do wykonania.

3 We wszystkich tych obszarach zastosowań nie wyobrażam sobie bezpiecznej firmy bez wolnego oprogramowania. Taki poziom bezpieczeństwa, wielość rozwiązań, elastyczność i bezpieczeństwo są możliwe tylko dzięki otwartości kodu oprogramowania a także tysiącom programistów i tłumaczy rozwijających to oprogramowanie. Wszelkie błędy w oprogramowaniu są szybko lokalizowane i poprawiane. Dobrymi przykładami są tu dystrybucje linuksa typu Debian czy RedHat oraz ich mutacje. 2.2 Użytkownik końcowy. W przypadku użytkownika końcowego zastosowanie WO stwarza więcej problemów. Składa się na to szereg czynników nie koniecznie do końca związanych bezpośrednio z informatyką. Jednak i tu jest coraz większe pole do popisu. oprogramowanie biurowe, przeglądarki internetowe, poczta elektroniczna. Przechodząc do konkretów: Oprogramowanie biurowe. Na wszystkich komputerach urzędu gminy zainstalowano oprogramowanie OpenOffice. Microsoft Office jest zakupiony wyłącznie na kilka wybranych stanowisk by zapewnić możliwość możliwość edycji dokumentów dostarczanych z zewnątrz. Przeglądarki internetowe. W całym urzędzie gminy, na wszystkich komputerach użytkownicy korzystają wyłącznie z przeglądarki internetowej Mozilla Firefox lub Mozilla Suite. Pracownicy mają wręcz wydany zakaz używania MSIE. Internet Explorer używany może być wyłącznie do korzystania z zaufanych stron, których nie da się obejrzeć żadną inną przeglądarką, np. meldunki dla KBW czy kalkulator wyborczy. Poczta elektroniczna. Na wszystkich stanowiskach komputerowych zainstalowałem jako klienta poczty Mozillę ThunderBird lub Mozilla Suite. Inne. Na każdym z komputerów urzędu instaluję oprogramowanie do bezkontekstowej kompresji plików 7zip, niektóre ze stanowisk posiadają zainstalowane oprogramowanie do obróbki grafiki rastrowej GIMP. 2.3 Gminne Centrum Informacji. Świadomie opisuję osobno funkcjonujące już prawie dwa lata Gminne Centrum Informacji w Mniowie od opisu reszty urzędu. Przygotowując w 2003 roku specyfikację wyposażenia komputerowego GCI starałem się zakupić sprzętu jak najwięcej i jak najlepszego. Dzięki przychylności władz gminy udało się zorganizować placówkę, w której od rana do wieczora przebywa wiele osób, nie tylko młodzież ale i osoby starsze chętnie korzystają z darmowego dostępu do Internetu. Wszystkie 8 stanowisk posiadało zainstalowane dwa systemy operacyjne MS Windows XP i linuks. Początkowo był to Aurox, obecnie jest to Centos. Na 2 stanowiska zakupiłem licencje MS Office by zapewnić możliwość edycji tego typu dokumentów, na wszystkich zainstalowałem OpenOffice, przeglądarkę internetową Mozilla oraz GIMP'a. Co ciekawsze wielu młodych ludzi chętniej korzysta z linuksa niż z Windows. Nie powiem, że nie sprawia mi pewnej satysfakcji gdy widzę, że wielu klientów GCI samodzielnie przełącza się z Windows'a na Linuksa.

4 Ze względu na fakt, że do GCI przychodzą osoby w różnym wieku zostały zastosowane na serwerze systemy ograniczenia treści dostępnych z terminali. Wykorzystano w tym celu filtr współdziałający z serwerem http proxy pn. DansGuardian. Zapewniam, że nie chodzi tu tylko o erotykę, a bardziej o strony typu ogrish itp. 3 Problemy występujące podczas wdrażania WO. Mimo dużej ilości WO pozwalającego go bardzo szeroko zastosować w trakcie wdrażania występuje wiele różnorakich problemów. Podstawowa zasada wdrażania technik informatycznych to: problem > oprogramowanie użytkowe > system operacyjny > komputer Nie mogę jej łamać tylko po to by zastosować oprogramowanie, jakie lubię. Często jeszcze musimy zastosować zamknięte oprogramowanie, gdyż takie potrzeby determinuje problem bądź oprogramowanie użytkowe. Pomijając jednak takie sytuacje skupię się na sytuacjach w których można by zastosować wolne oprogramowanie a nie robi się tego. Dlaczego? 3.1 Wewnętrzne czynniki Przyzwyczajenie. Mówi się, że to druga natura człowieka i bardzo trudno przestawić się na inny dialog nowego programu. Jest to jak ze zmianą samochodu, minie trochę czasu zanim poznamy co do czego służy i jak się zachowuje w czasie jazdy. Nie oznacza to jednak, że do końca życia będziemy jeździć jednym samochodem Brak woli decydentów. Jest to bardzo istotny element komputeryzacji urzędu. O ile w mojej gminie pod tym względem nie mam problemów to dla wielu moich kolegów jest to ważny problem. Trudno wymagać by nawet najlepszy personel IT coś zdziałał, jeśli nie ma wystarczającego poparcia u przełożonych. Bez tego informatyczne służby pomocnicze urzędu nic nie zdziałają Nielegalne oprogramowanie. Ma ono dość istotny wpływ na rozwój WO w administracji. Jeżeli na większości prywatnych komputerów w domach jest zainstalowany nielegalny MS Word to jak mam przekonać urzędnika, że nie zainstaluję mu takiego samego na komputerze, że wolę kupić jeden komputer więcej, niż wydawać pieniądze na zbędne oprogramowanie. 3.2 Czynniki zewnętrzne. Te czynniki są ważniejsze niż wewnętrzne ponieważ nie mamy na nie żadnego wpływu. Pozwolę sobie zasygnalizować moim zdaniem najistotniejsze Standardy przemysłowe. Pod tym hasłem rozumiem oprogramowanie, które muszę kupić ponieważ niczym innym takiego pliku nie otworzę do edycji. Takim sztandarowym przykładem jest Corel Draw ze swoim formatem CDR. Jest sporo programów pozwalających tworzyć grafikę wektorową jednak polityka firmy Corel powoduje, że w tym obszarze zastosowań jeszcze jakiś czas trudno będzie wdrożyć WO Dostawcy oprogramowania użytkowego dla administracji. Twórcy oprogramowania użytkowego mają istotny wpływ na kupowane przez urzędy oprogramowanie systemowe i narzędziowe. Rynek oprogramowania dla administracji trzeba podzielić na dwie zasadnicze kategorie: małe urzędy i duże urzędy. Ta druga kategoria ma specyficzne potrzeby choćby ze względu na bazy danych rzędu kilkuset tysięcy rekordów. Ogranicza to zakres poszukiwań oprogramowania użytkowego i co za tym idzie systemowego.

5 Mniejsze urzędy mają większy wybór oprogramowania użytkowego. Patrząc jednak na narzędzia stosowane przez dostawców oprogramowania do jego produkcji to naprawdę niewiele jest firm w Polsce, które mogą być tego dobrym przykładem poprzez nie narzucanie silnika bazy danych. System operacyjny w większości wypadków narzuca oprogramowanie klienckie inaczej wszystkie programy musiałyby być pisane w Java'ie lub w PHP. Są perełki na tym rynku: USC techniki z Gliwic może współpracować z dowolną bazą danych, jako terminale doskonale sprawują się IBM NC (UM Kielce), bazę danych Oracle dla systemu Ratusz firmy Otago z Gdańska można zainstalować na nie tylko na MS Windows, także na RHEL, Solaris lub Novell Netware. Lex Online program który ogromna ilość urzędników potrzebuje, a którego do niedawna nie dało się w żaden sposób przenieść pod inny system niż Windows. Obecna polityka firmy skłania się coraz bardzie w stronę WO. Lex Online bez problemów działa ze stacji roboczej z Linuksem. Jednak większość firm narzuca konkretny system operacyjny, konkretną bazę danych aż do wersji włącznie Działalność jednostek nadrzędnych i bogatszej administracji. Dla informatyka w biednej gminie wiejskiej to co robią od dłuższego czasu nasze jednostki nadrzędne to dosłownie nóż w plecy. Wystarczy obejrzeć portal Ministerstwa Finansów pod kątem formatu umieszczonych sprawozdań. Jak ma biedna gmina wdrażać rozwiązania alternatywne jeśli jest zmuszona kupić MS Word i MS Excel by wypełnić wymagane prawem sprawozdania. Podział środków finansowych z podatków zaczyna się na poziomie Rządu Rzeczypospolitej i jego ministerstw. Ministerstwa stać na zakup dowolnego pakietu biurowego za dowolnie wysokie pieniądze natomiast kilka tysięcy gmin polskich jest w ten sposób zmuszonych do zakupu analogicznego oprogramowania. Obowiązek przekazania sprawozdania w formie arkusza kalkulacyjnego konkretnej firmy powoduje konieczność wydania w skali kraju milionów złotych z pieniędzy podatnika. To nie jedyny przykład. KBW narzuca swoim kalkulatorem wyborczym użycie konkretnej przeglądarki internetowej jednocześnie zmuszając jednocześnie administratorów sieci do świadomego łamania prawa, a konkretnie instrukcji kancelaryjnej (otwarte porty). A RIO? Izba która ma za zadanie kontrolować prawidłowość wydawania pieniędzy, także zmusza biedne gminy do ich wyrzucania przez okno poprzez swoje sprawozdania (aplikacje w Excelu). Przykład następny oprogramowanie IPE PN muszę kupić określoną wersję MS Windows, muszę kupić licencję na Oracle. Mogę co prawda kupić inne oprogramowanie realizujące analogiczne funkcje, ale skoro już zostały wydane ogromne środki, także unijne to czemu tylko taki system operacyjny i tylko taka baza danych skoro i tak założenie było by móc z poziomu przeglądarki internetowej obsługiwać to oprogramowanie? To następna perełka ministerstwa, które trzyma naszą kasę. Nie wspomnę szeregu programów mniejszej rangi typu generatory wniosków i inne narzucające użycie konkretnego systemu operacyjnego. No i oczywiście na deser klasyka dla wszystkich firm w Rzeczypospolitej Płatnik. Bez komentarza...

6 3.2.4 Edukacja. To jest pięta achillesowa całości systemu. Ona określa przyszłość kraju. To są nasi następcy, przyszłe kadry, które będą decydować o kształcie informatyki, także w administracji. Nie znam osobiście żadnego zdolnego informatyka pracującego w szkole podstawowej lub średniej. Na tym poziomie informatyki uczą przypadkowi nauczyciele po kursach. Przykładem może być WF ista który po kursie uczy geografii, informatyki i biologii który nie ma pojęcia o zainstalowaniu systemu Windows XP, a uczy dzieci informatyki. Nie słyszałem o żadnej szkole w okolicy, w której pracownia komputerowa miałaby zainstalowany inny system operacyjny niż MS Windows. Nie słyszałem o żadnej szkole w okolicy, w której omawiając edytor używano by czegoś innego niż MS Word. Oglądałem wiele stron WWW nowych uczelni kształcących w zawodach informatycznych. Jeśli administrator portalu nie słyszał o normie ISO czy o konsorcjum W3 to co można sądzić o poziomie kształcenia takiej uczelni? W ramach ministerialnych programów typu Ikonka dostajemy komputery z MS Windows. Pracownie internetowe dla szkół obowiązkowo MS Windows nawet na serwer dostępowy. 4 Przyszłość. Teoretycznie jest w naszych rękach lecz chyba niestety nie do końca. Czytałem jakieś dziwne programy pewnych partii dotyczące informatyki w administracji albo teksty z przed kilku może kilkunastu lat, albo wysoki poziom abstrakcji ni jak mający się do rzeczywistości. Po co przeciętnemu użytkownikowi MS Windows wykład z wyrażeń regularnych? Są pewne jaskółki jak choćby dofinansowanie przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji tłumaczenia dokumentacji do pakietu OpenOffice 2.0. Jednak jest to wyjątek. Rzadko się zdarza by dobry informatyk w Warszawie pracował dla administracji. Większość z nich została przejęta już dawno przez firmy prywatne. A przecież właśnie tu w stolicy kraju podejmowane są najbardziej strategiczne decyzje. Mam osobistą nadzieję, że skoro już jesteśmy w Europie to zaczniemy zachowywać się jak Europejczycy. Wiedeń, Monachium i wiele innych dużych bogatych miast pokazało, że potrafi szanować pieniądze podatników. Skandynawskie i włoskie szkoły podobnie. Przykładów jest wiele na całym świecie, nie tylko w Europie. Mam nadzieję, że następna będzie Polska. mgr inż. Aleksander Podsiadły