Tworzenie mapy dyskryminacji w Europie Badanie UE na temat mniejszości i dyskryminacji (EU-MIDIS)

Transkrypt

1 Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) NOTATKA / 9 grudnia 2009 r. Tworzenie mapy dyskryminacji w Europie Badanie UE na temat mniejszości i dyskryminacji (EU-MIDIS) EU-MIDIS jest największym i najbardziej wyczerpującym sprawozdaniem, jakie kiedykolwiek opublikowała Agencja. Jest to pierwsze ogólnounijne badanie ponad 23 tys. osób należących do grup mniejszości etnicznych i imigrantów, dotyczące ich doświadczeń związanych z dyskryminacją w UE i wiktymizacją w życiu codziennym. Kontekst sprawozdania: Mimo rosnącego zróżnicowania populacji państw członkowskich, ze sprawozdań FRA ciągle wynika, że w wielu krajach praktycznie nie ma danych na temat mniejszości. Dane te zaś są niezbędne do oceny stopnia włączenia społecznego grup mniejszości etnicznych i imigrantów, jak również skali zachowań dyskryminacyjnych i wiktymizacji kryminalnej, włączając przestępczość na tle rasowym wobec przedstawicieli mniejszości. Z tego względu FRA przeprowadziła poważne badanie reprezentacyjne (zrealizowane przez GALLUP), badając wybrane grupy mniejszości etnicznych i imigrantów we wszystkich z 27 państw członkowskich UE. Badanie dotyczyło doświadczeń związanych z dyskryminacją ze względu na pochodzenie z mniejszości imigracyjnej lub etnicznej w dziewięciu sferach życia codziennego: dyskryminacja przy szukaniu pracy lub w pracy, dyskryminacja ze strony pracowników agencji nieruchomości, służby zdrowia i opieki społecznej, szkół i innych placówek oświatowych, w kawiarni, restauracji, barze lub klubie nocnym, w sklepach, a także dyskryminacja przy próbie założenia rachunku bankowego lub wzięcia pożyczki. W badaniu ujęto także ogólne doświadczenia związane z wiktymizacją kryminalną w pięciu sferach przestępczości, tj. kradzieży mienia (kradzież pojazdu lub mienia znajdującego się w pojeździe, włamanie oraz kradzież innego mienia osobistego) oraz przestępstw przeciwko osobie, np. napaści, pogróżki, dotkliwe nękanie, przy czym badano, czy przestępstwa te miały podłoże rasowe. Dziś (9 grudnia 2009 r.) FRA przedstawia pełne sprawozdanie z wyników EU-MIDIS, które poprzedziły publikacje z serii sprawozdań Kluczowe dane na temat konkretnych grup mniejszości oraz najważniejszych zagadnień: 1) Badanie EU-MIDIS w skrócie (22/04/2009) ogólny zarys całego badania EU-MIDIS, 2) Sprawozdanie Kluczowe dane, część 1: Romowie (22/04/2009) pierwsze z serii sprawozdań EU-MIDIS Kluczowe dane. Romów wybrano jako pierwszą grupę, na temat której przygotowano sprawozdanie tematyczne, ponieważ w badaniu EU-MIDIS zgłaszają oni ogólnie najwyższy poziom dyskryminacji, 1

2 3) Sprawozdanie Kluczowe dane, część 2: Muzułmanie (28/05/2009) sprawozdanie na temat muzułmanów przedstawia dane dotyczące doświadczanej przez nich dyskryminacji i wiktymizacji w UE. Obejmuje ono muzułmańskich respondentów o różnym pochodzeniu etnicznym w 14 państwach członkowskich. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI Duża liczba przypadków dyskryminacji, wiktymizacji kryminalnej oraz kontaktów z organami ścigania nie jest zgłaszana Wysoki stopień dyskryminacji, przestępczości o charakterze rasistowskim i wiktymizacji Przebadane grupy mniejszości etnicznych i imigrantów opisały wysoki stopień zachowań dyskryminacyjnych i wiktymizacji kryminalnej, w tym przestępczości na tle rasowym. Okazuje się, że z 9 sfer dyskryminacji w życiu codziennym najbardziej znaczącym obszarem zachowań dyskryminacyjnych jest zatrudnienie, natomiast dyskryminacja w budownictwie mieszkaniowym stanowi najmniejszy problem. Wyniki wykazują, że szkodliwa 1 jest dyskryminacja zwłaszcza w dwóch typowych sferach życia, a mianowicie w edukacji i zatrudnieniu. Jest to szczególnie niepokojące, ponieważ odpowiednie wykształcenie i płatne zatrudnienie są kluczem do integracji i włączenia społecznego, stanowiąc zasadniczy warunek godnego, swobodnego i pewnego życia. Różnice między państwami członkowskimi Analizując podział wyników pod względem określonych grup w państwach członkowskich, można zauważyć, że pierwsze 10 grup doświadczających najwyższego poziomu dyskryminacji w ciągu 12 miesięcy to: Romowie w Czechach (64%), Afrykanie na Malcie (63%), Romowie na Węgrzech (62%), Romowie w Polsce (59%), Romowie w Grecji (55%), pochodzący z Afryki subsaharyjskiej respondenci w Irlandii (54%), pochodzący z Afryki CZ Roma MT African HU Roma PL Roma EL Roma IE Sub-Saharan African IT North African FI Somali DK Somali PT Brazilian Północnej respondenci we Włoszech (52%), Somalijczycy w Finlandii (47%), Somalijczycy w Danii (46%) oraz Brazylijczycy w Portugalii (44%). Ogromna większość nie zgłasza przypadków dyskryminacji Badanie wykazało, że zdecydowana większość osób nie zgłosiła przypadków dyskryminacji do właściwej instytucji ani w miejscu, w którym doszło do dyskryminacji. Odnosi się to również do napaści, pogróżek i dotkliwego nękania większość respondentów nie zgłosiła policji swoich doświadczeń związanych z wiktymizacją. Oznacza to, że tysiące przypadków dyskryminacji i przestępstw na tle rasowym pozostaje w ukryciu, i dlatego też nie są uwzględnianie przez mechanizmy zbierania oficjalnych danych dotyczących skarg i sądownictwa karnego. Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej dziedzinie? Dane z tego badania dają możliwość wypracowania ukierunkowanych i opartych na dowodach reakcji politycznych Odsetek osób dyskryminowanych w okresie ostatnich 12 miesięcy (9 obszarów) określone grupy z najwyższym poziomem dyskryminacji

3 Dane te wymagają także utworzenia we wszystkich szkołach i innych placówkach oświatowych niezależnych mechanizmów rejestrowania skarg dotyczących dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne/imigracyjne. Niski poziom wiedzy na temat praw Narażone na dyskryminację grupy nie znają ustawodawstwa antydyskryminacyjnego Badanie przedstawia dowody na to, że najbardziej narażone na dyskryminację grupy w UE nadal są niedoinformowane w zakresie przepisów zakazujących dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne. Przeciętnie 43% respondentów (w zależności od grupy i badanego obszaru tematycznego) sądzi, że takie przepisy nie istnieją, a kolejne 20% nie miało pewności. Wskazuje to na pilną potrzebę zwiększenia poziomu wiedzy na temat praw wśród mniejszości narażonych na dyskryminację. Powody niezgłaszania dyskryminacji Głównym powodem niezgłaszania przypadków dyskryminacji wskazanym przez wszystkich respondentów było przeświadczenie, że zgłoszenie incydentu nic by nie dało. Kolejnym powszechnym powodem był brak wiedzy na temat tego, w jaki sposób zgłosić taki incydent. Przeciętnie 82% respondentów, którzy doświadczyli dyskryminacji w ciągu ostatnich 12 miesięcy, nie zgłosiło ostatniego przypadku dyskryminacji ani do właściwej instytucji, ani w miejscu, w którym doszło do tego incydentu. 82% 18% Dyskryminacja (dziewięć obszarów) Reported Not reported 66% 34% Wiktymizacja (napaści lub pogróżki) Zgłoszenie ostatniego przypadku dyskryminacji lub wiktymizacji (napaści lub pogróżki) Zgodnie z wymogami dyrektywy o równości rasowej z 2000 r. osoby, które doświadczyły dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, mogą wnieść skargę do właściwego organu, np. do organu ds. równości działającego na rzecz równego traktowania. Wyniki wykazują jednak, że ogromna większość respondentów nie zna żadnej organizacji udzielającej wsparcia lub porad osobom, które doświadczyły dyskryminacji. Zaledwie 16% respondentów wskazało, że zna taką organizację. Ponadto 63% respondentów nigdy nie słyszało o żadnym organie ds. równości nawet gdy wymieniano ich nazwy. Tłumaczy to bardzo niski poziom zgłaszania przypadków dyskryminacji i wskazuje na pilną potrzebę lepszego rozpowszechnienia informacji. 1 Z tego względu FRA zamierza zwrócić uwagę mniejszości na tę dyrektywę poprzez działania poszerzające wiedzę. Niski poziom zaufania do policji Głównym powodem niezgłaszania przypadków wiktymizacji przeciwko osobie (napaści, pogróżki i dotkliwe nękanie), który wskazały różne grupy respondentów, był brak zaufania do możliwości policji w zakresie zapewnienia zadośćuczynienia. Ponadto niektóre osoby, które zgłosiły policji przypadki wiktymizacji, były później niezadowolone ze sposobu zajęcia się skargą przez policję, szczególnie w przypadku Romów. Wskutek tego rzeczywiste wymiary problemów, z którymi stykają się grupy najbardziej narażone na wiktymizację kryminalną w UE, pozostają niewykryte przez policję i system sądownictwa karnego. Brak 1 Bardziej szczegółowe informacje na temat niezgłaszania przypadków dyskryminacji można znaleźć w najważniejszych wynikach EU-MIDIS i zaleceniach wynikających z badania 3

4 danych na temat rozmiarów wiktymizacji kryminalnej lub na tle rasowym wobec mniejszości również utrudnia skuteczne zajęcie się tym problemem. Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej dziedzinie? Nalegać na krytyczną ocenę wdrożenia dyrektywy o równości rasowej (2000/43/WE) w terenie. Przeznaczyć środki na poinformowanie osób narażonych na dyskryminację o tym, gdzie mogą szukać wsparcia i porad. Przeznaczyć środki na organizacje udzielające wsparcia osobom, które doświadczyły dyskryminacji. Zachęcać osoby, które doświadczyły dyskryminacji lub nękania, do zgłaszania takich incydentów do właściwych organów oraz umacniać je w przekonaniu, że ich skargi będą poważnie potraktowane. Kryminalizacja ofiar Co czwarta osoba należąca do mniejszości była ofiarą przestępstwa co najmniej raz w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie. Najwyższego ogólnego poziomu wiktymizacji doświadczyły osoby pochodzące z Afryki subsaharyjskiej (33%), a zaraz po nich Romowie (32%). Przeprowadzono wstępne porównanie wskaźników wiktymizacji pomiędzy przedstawicielami FI Somali IT North African CZ Roma PL Roma DK Somali EL Roma HU Roma ES North African RO Roma NL Surinamese większości społeczeństwa (zbadanymi w ramach Europejskiego Badania dotyczącego Przestępczości i Bezpieczeństwa) oraz mniejszości (przebadanych w ramach EU-MIDIS) w odniesieniu do kradzieży mienia osobistego oraz napaści lub pogróżek. Wyniki wykazują, że przeciętnie mniejszości są ofiarami kradzieży mienia osobistego i napaści lub pogróżek znacznie częściej niż większość społeczeństwa. Innymi słowy, znaczna liczba osób należących do mniejszości, chociaż często traktowane są one stereotypowo jak przestępcy, pada także ofiarą przestępstw i potrzebuje pomocy, ochrony i wsparcia. Na przykład bardzo wysoką liczbę napaści lub pogróżek odkryto wśród pochodzących z Somalii respondentów w Finlandii, mianowicie zgłoszono 74 incydenty na 100 badanych. Następne są Włochy z liczbą 44 incydentów na każdych 100 respondentów pochodzących z Afryki Północnej oraz Czechy - 42 przypadków na każdych 100 badanych Romów. Dużą liczbę takich przypadków stwierdzono także w Polsce, Danii, Grecji i na Węgrzech. Ogólnie rzecz biorąc, prawie co piąta osoba z przebadanych grup Romów i osób pochodzących z Afryki subsaharyjskiej stwierdziła, że była ofiarą poważnego nękania co najmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Najwyższy wskaźnik przypadków poważnego nękania odnotowano wśród badanych Romów w Grecji, gdzie zarejestrowano 174 incydenty na każdych 100 badanych. Dowody wykazują, że przeciętnie mniejszości doświadczają napaści i pogróżek częściej niż większość społeczeństwa Poziom liczby napaści lub pogróżek w okresie 12 miesięcy (całkowita liczba doświadczonych przypadków wiktymizacji na 100 respondentów) określone grupy z najwyższym poziomem 74

5 Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej dziedzinie? Opracować inicjatywy robocze między policją, lokalnymi władzami i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w celu zachęcenia do zgłaszania przestępstw i zapewnienia pomocy ofiarom. FAQ Często zadawane pytania Dlaczego Agencja przeprowadziła to badanie? Ze sprawozdań Agencji ciągle wynika, że w wielu krajach są poważne braki w danych na temat mniejszości. W rezultacie osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki nie posiadają wystarczających informacji na temat tego, jak mniejszości postrzegają codzienne życie w państwach członkowskich. Ten utrzymujący się brak (porównywalnych) danych utrudnia politykom na szczeblu krajowym i unijnym wypracowanie i ukierunkowanie działań interwencyjnych mających na celu zwalczanie dyskryminacji i przestępczości na tle rasowym. EU-MIDIS może uzupełnić działania podejmowane w niektórych państwach członkowskich i na szczeblu UE, mające na celu poprawę obecnej sytuacji i uzupełnienie braku udokumentowanych danych na temat doświadczeń mniejszości związanych z dyskryminacją i wiktymizacją. Jak przeprowadzono badanie i o co pytano respondentów? Badanie (zrealizowane przez Gallup) przeprowadzono w formie bezpośrednich wywiadów na losowej próbie respondentów pochodzących z wybranych grup mniejszości etnicznych i imigrantów we wszystkich 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wywiady przeprowadzono z osobami należącymi do grup mniejszości etnicznych i imigrantów. Ponadto aby umożliwić porównanie wybranych wyników, w 10 państwach członkowskich przebadano osób należących do większości społeczeństwa i żyjących na tych samych obszarach co mniejszości. W ramach badania EU-MIDIS w każdym państwie członkowskim UE przebadano od jednej do trzech grup imigrantów, mniejszości etnicznych lub mniejszości narodowych, przy czym liczba respondentów dla grupy w każdym z krajów wynosiła co najmniej 500. W badaniu zastosowano ten sam standardowy kwestionariusz we wszystkich krajach UE. Wyniki badania są reprezentatywne dla przebadanych grup w obszarach objętych badaniem. Badani należący do mniejszości imigracyjnej lub etnicznej zostali poproszeni o określenie swoich doświadczeń związanych z dyskryminacyjnym traktowaniem w dziewięciu sferach życia: (1) szukając pracy; (2) w pracy; (3) szukając domu lub mieszkania do wynajęcia lub kupna; (4) ze strony pracowników służby zdrowia; (5) ze strony pracowników opieki społecznej; (6) ze strony pracowników szkół; (7) w kawiarni, restauracji, barze lub klubie; (8) wchodząc do sklepu; (9) próbując założyć rachunek bankowy lub wziąć pożyczkę. O doświadczenia wiktymizacji kryminalnej, w tym przestępstw na tle rasowym, zapytano w odniesieniu do pięciu różnych sfer: (1) kradzież pojazdu lub mienia znajdującego się w pojeździe; (2) włamanie lub próba włamania; (3) kradzież mienia osobistego bez użycia przemocy lub gróźb; (4) napaść i pogróżki; (5) dotkliwe nękanie. Na ile porównywalne są wyniki badania? Ponieważ wyniki opisują głównie doświadczenia największych etnicznych grup mniejszościowych w UE, można na ich podstawie przeprowadzić ogólne porównanie różnych badanych grup. Dokonując takiego porównania, należy jednak zwrócić uwagę na różne pochodzenie i różny kontekst każdej z grup w każdym państwie członkowskim. 5

6 Badanie EU-MIDIS umożliwia porównania pomiędzy państwami członkowskimi, które mają podobne populacje mniejszości, na przykład pomiędzy krajami, gdzie przebadano Romów i respondentów z Afryki Północnej. Otrzymane wyniki można porównać w każdym państwie członkowskim z oficjalnymi danymi rządowymi dotyczącymi dyskryminacji i wiktymizacji (w formie zgłoszonych incydentów, zgłoszonych przestępstw, a także spraw sądowych), jeżeli takie dane są dostępne, lub z danymi pochodzącymi z nieoficjalnych źródeł takich jak organizacje pozarządowe. W każdym państwie członkowskim można zatem ocenić skalę potencjalnej niezgłoszonej dyskryminacji i wiktymizacji o podłożu rasistowskim. EU-MIDIS zapewnia najbardziej rozległy zbiór danych dotyczących dyskryminacji i wiktymizacji doświadczanej przez mniejszości etniczne i imigrantów w UE. Jednakże są one reprezentatywne tylko dla grup objętych badaniem, a nie dla wszystkich mniejszości etnicznych i grup imigrantów obecnych w UE. W badaniu EU-MIDIS zastosowano wiarygodną i kompleksową metodologię losowego doboru próby, którą każde państwo członkowskie UE może zastosować, aby rozszerzyć zakres badania na inne grupy i większą liczbę respondentów w danym kraju, co pozwoli na dalsze porównanie i analizy. Kogo zbadano i jak wybrano grupy? Badaniem objęto próbę wybraną spośród mężczyzn i kobiet w wieku co najmniej 16 lat i określających się jako należący do jednej z wybranych grup mniejszości etnicznych lub imigrantów. Respondenci musieli przebywać w odpowiednim państwie członkowskim od co najmniej 12 miesięcy. W każdym państwie członkowskim grupy objęte badaniem zostały wybrane na podstawie następujących kryteriów 2 : Informacje uzyskane przez FRA poprzez jej Sieć Informacji o Rasizmie i Ksenofobii (RAXEN) obejmującą 27 krajowych punktów kontaktowych, które składają do Agencji szczegółowe roczne sprawozdania krajowe na temat narażenia różnych mniejszości na dyskryminację i wiktymizację w każdym państwie członkowskim; Określenie największej grupy lub grup mniejszościowych w każdym państwie, przy czym taka grupa musiała stanowić minimum 5% społeczeństwa, aby była wystarczająco duża do przeprowadzenia losowego doboru próby w poszczególnym obszarach; Możliwość poddania badaniu grup w co najmniej jednym państwie członkowskim, co pozwoliło stworzyć grupy zagregowane, np. respondenci z Afryki Północnej, dla celów porównawczych pomiędzy państwami. 2 Bardziej szczegółowe informacje na temat przebadanych grup można znaleźć w publikacji Badanie EU-MIDIS w skrócie, str. 4 6

7 Podstawowe informacje na temat odpowiedniego prawodawstwa UE: Dyrektywa o równości rasowej (2000/43/WE) jest najważniejszym elementem prawodawstwa UE w walce z dyskryminacją o podłożu rasowym/etnicznym. Została przyjęta w 2000 r. i zabrania dyskryminacji w sferach zatrudnienia, edukacji, ochrony socjalnej, w tym zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia, a także w dostępie do dóbr i usług, w tym mieszkań. Część dyrektywy o równości rasowej wymaga utworzenia w każdym państwie członkowskim wyspecjalizowanych organów ds. równości promujących równe traktowanie, których ważną funkcją jest zapewnianie pomocy ofiarom dyskryminacji w celu ułatwienia im dostępu do systemu prawnego. W 2007 r. dyrektywa ta została opisana w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego jako istotny krok w kierunku podniesienia poziomu ochrony ofiar dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz zapewnienia im większej możliwości dochodzenia swoich praw i zadośćuczynienia" (Parlament Europejski, 2007/2094(INI)). Zgodnie z art. 17 dyrektywy o równości rasowej (2000/43/WE) Agencja Praw Podstawowych UE powinna uczestniczyć w tworzeniu sprawozdania Komisji w sprawie stosowania dyrektywy dla Parlamentu Europejskiego i Rady. Pełną wersję sprawozdania z badań EU-MIDIS, a także serię poprzednich Sprawozdań Kluczowe dane można znaleźć pod adresem: W przypadku dalszych pytań należy kontaktować się z zespołem FRA ds. mediów: media@fra.europa.eu Tel.: