R Z E C Z N I K P R A W A B S O L W E N T A

Transkrypt

1 R Z E C Z N I K P R A W A B S O L W E N T A Bartłomiej Banaszak Opinia w sprawie ułatwienia dostępu do wykonywania tzw. zawodów okołomedycznych Projekt ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów (projekt z 18 czerwca 2013 r.), stanowiący trzecią i zarazem ostatnią tzw. transzę deregulacyjną, uwzględnia tylko jeden zawód będący w gestii Ministra Zdrowia zawód felczera. W kontekście nieuwzględnienia żadnego zawodu medycznego w poprzednich ustawach deregulacyjnych, wskazuje to na próbę całkowitego wyłączenia z działań na rzecz ułatwienia dostępu do wykonywania zawodów regulowanych praktycznie wszystkich zawodów regulowanych będących w gestii Ministra Zdrowia. W świetle bardzo sztywnych zasad dostępu do poszczególnych zawodów, nierzadko dyskryminujących określone grupy absolwentów, jest to decyzja nieuzasadniona. Sztywne regulacje w zakresie kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodów: lekarza, lekarza-dentysty, farmaceuty, pielęgniarki i położnej, nie powinny budzić większych wątpliwości, ponieważ określone są w Dyrektywie 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. W związku z tym, w przypadku kształcenia na kierunkach przygotowujących do ww. zawodów obowiązują standardy kształcenia. W gestii Ministra Zdrowia jest natomiast nadzór nad dużą liczbą innych zawodów regulowanych, które na potrzeby niniejszego opracowania określone zostały jako zawody okołomedyczne. W ramach regulacji kluczową rolą odgrywają warunki dotyczące wykształcenia, które są sztywne i na ogół niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, ponieważ: odwołują się do konkretnych nazw kierunków studiów i nazw specjalności sztywno określają liczbę godzin zajęć dydaktycznych z określonych treści Analiza dostępu do wybranych zawodów okołomedycznych pokazała, że w niepokojąco dużej liczbie przypadków sposób regulowania zasad dostępu ma charakter antyjakościowy, nie przystaje do wymogów współczesności, nie pozwala uczelniom na elastyczne reagowanie na dynamicznie zmieniające się oczekiwania rynku pracy oraz postęp w technologii i medycynie, zaś absolwentom uczelni, którzy studiują na kierunku kształcącym wiedzę i umiejętności przydatne w poszczególnych zawodach, ale o niewłaściwej nazwie, uniemożliwiają dostęp do zawodu.

2 Poza tym wymogi kwalifikacyjne dotyczące wykształcenia wskazują na dążenie do bardzo wąskiej specjalizacji już na poziomie studiów, co może utrudnić absolwentom kierunków medycznych elastyczne poruszanie się na rynku pracy w sytuacji nasycenia rynku w wyuczonym zawodzie. Z drugiej strony może zmuszać do wyboru zawodu spoza kierunkowego wykształcenia właśnie w wyniku sztucznie stawianych ograniczeń. Takie regulacje działają więc na niekorzyść młodych ludzi. Zwracają uwagę także głosy o swoistej dyskryminacji młodych absolwentów względem osób wykonujących ten zawód, które w większości nie musiały spełniać tak restrykcyjnych wymogów kwalifikacyjnych. Większość regulacji w tym zakresie pozostaje wciąż na poziomie rozporządzeń Ministra Zdrowia, co dodatkowo sprzyja niestabilności przepisów. Ponadto, sytuacja, w której to minister ustanawia zasadnicze wymogi kwalifikacyjne na poziomie rozporządzenia, budzi wątpliwości natury konstytucyjnej. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2007 r. (sygn. akt K 36/06) określenie warunków wykonywania zawodu lub czynności zawodowych należy do spraw o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia wolności wykonywania zawodu. Sprawy te muszą być unormowane w ustawie i nie mogą być przekazywane do unormowania w drodze rozporządzenia. Ustawa, uzależniając wykonywanie określonych czynności zawodowych od wymogu posiadania odpowiednich kwalifikacji, musi sprecyzować bliżej wymagania dotyczące tych kwalifikacji, tak aby jej adresaci mogli ustalić na podstawie jej przepisów, czy mogą dokonywać takich czynności. Poniższe opracowanie ma na celu przedstawienie problemu barier w dostępie do zawodów okołomedycznych, zwłaszcza w odniesieniu do następujących zawodów: diagnosty laboratoryjnego i technika analityki medycznej, dietetyka, logopedy, terapeuty zajęciowego, specjalisty psychoterapii uzależnień i instruktora terapii uzależnień, specjalisty terapii uzależnień, technika elektroradiologa, technika ortopedy, inżyniera medycznego, fizyka medycznego, a także możliwości wykonywania świadczeń z zakresu rehabilitacji leczniczej 1. Opinia nie ma natomiast na celu rozstrzygnięcia, czy dany zawód powinien być zawodem regulowanym, czy nie 2. W toku przygotowania niniejszego opracowania, zwróciłem się z prośbą o opinię do kilkudziesięciu wydziałów, instytutów i innych jednostek uczelnianych prowadzących studia 1 Z uwagi na pilny tryb, w którym powstało opracowanie, podyktowany terminem konsultacji społecznych, opinia może wymagać dalszego uzupełnienia, zwłaszcza w odniesieniu do zawodów, które nie były przedmiotem pogłębionej analizy. 2 Mimo tego, że zdecydowana większość zawodów okołomedycznych regulowana jest także w dużej liczbie krajów Unii Europejskiej nie jest to kwestia jednoznaczna. Przykładowo, autorzy raportu Fundacji Republikańskiej Zawody Regulowane aktualny stan prawny i propozycje zmian twierdzą, że ustanowienie barier wykonywania zawodów okołomedycznych nie spełnia kryterium ochrony interesu publicznego. Jest natomiast zabezpieczeniem partykularnego interesu obecnie wykonujących te profesje oraz ograniczaniem konkurencji i zbędnym utrudnieniem dla kandydatów. Rezygnacja z państwowej reglamentacji zawodu nie oznacza natomiast ustanawiania zakazu istnienia organizacji zrzeszających przedstawicieli tych zawodów, dbających o wysoki standard świadczonych usług. 2

3 m.in. z zakresu pedagogiki specjalnej, fizyki medycznej, żywienia człowieka, inżynierii biomedycznej. Wcześniej natomiast w dyspozycji Rzecznika Praw Absolwenta była obszerna dokumentacja dotycząca zablokowania absolwentom mikrobiologii dostępu do uprawnień w zakresie diagnostyki laboratoryjnej, a tym samym do zatrudnienia na odpowiednich stanowiskach m.in. w laboratoriach mikrobiologicznych. 1. Diagnosta laboratoryjny i technik analityki medycznej I. Warunki dostępu do wykonywania zawodów diagnosty laboratoryjnego i technika analityki medycznej regulowane są na podstawie Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej. Zgodnie z art. 7 tejże ustawy diagnostą laboratoryjnym jest osoba, która: 1) ukończyła studia wyższe na kierunku analityka medyczna i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub 2) ukończyła studia wyższe na kierunkach: a) biologia lub farmacja i uzyskała tytuł zawodowy magistra, b) chemia lub biotechnologia i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub magistra inżyniera, c) weterynaria i uzyskała tytuł zawodowy lekarza weterynarii oraz odbyła kształcenie podyplomowe, o którym mowa w art. 7a, potwierdzone egzaminem, albo uzyskała specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie analityki klinicznej, diagnostyki laboratoryjnej, mikrobiologii lub toksykologii, lub 3) ukończyła studia wyższe na kierunku lekarskim i uzyskała tytuł zawodowy lekarza oraz odbyła kształcenie podyplomowe [ ] Ponadto, zgodnie z art. 6a, osobą uprawnioną w ograniczonym zakresie do wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium jest również osoba, która posiada: 1) tytuł zawodowy technika analityki medycznej; 2) tytuł zawodowy licencjata uzyskany na kierunku analityka medyczna; 3) tytuł zawodowy, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 2. II. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na fakt, iż w 2004 r. doszło do istotnej nowelizacji przedmiotowej ustawy. Zgodnie z brzmieniem, które obowiązywało w latach na listę diagnostów laboratoryjnych wpisywało się osobę fizyczną, która ukończyła studia wyższe i uzyskała tytuł magistra na kierunkach analityki medycznej, biologii, biotechnologii, chemii, farmacji, mikrobiologii lub tytuł lekarza oraz złożyła egzamin na diagnostę laboratoryjnego. W świetle aktualnego brzmienia przyjętego w 2004 r. doszło więc do całkowitego wyeliminowania z możliwości nabywania uprawnień zawodowych absolwentów studiów z zakresu mikrobiologii, którzy w świetle nowych przepisów nie mogą podejmować czynności diagnostycznych, m.in. w laboratoriach mikrobiologicznych. 3

4 III. Skala problemu związanego z zablokowaniem mikrobiologom dostępu do zawodu związanego z kierunkiem ukończonych studiów będzie rosła. Zgodnie z danymi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dwóch uczelni: Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Szczecińskiego, liczba studentów tych specjalistycznych studiów wzrosła z 26 osób w 2008 r. do 250 osób w 2012 r. Dodatkowo, studia mikrobiologiczne prowadzi Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, a od roku akademickiego 2013/2014 studia na kierunku mikrobiologia otwiera Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. IV. Skuteczne zablokowanie mikrobiologom wszystkich dróg dojścia do zawodu prowadzi do absurdów: a) Absolwent mikrobiologii nie ma możliwości samodzielnego wykonywania nawet tych czynności diagnostyki laboratoryjnej, o których mowa w art. 6a ust. 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, czyli m.in. mikrobiologicznego badania laboratoryjnego płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i tkanek pobranych dla celów profilaktycznych, diagnostycznych i leczniczych lub sanitarno-epidemiologicznych. Ma je natomiast technik analityk, licencjat analityki medycznej oraz magister chemii, biologii, weterynarii, biotechnologii lub farmacji. b) Możliwość dojścia do pełnych uprawnień mają absolwenci takich kierunków, jak: chemia, biologia, farmacja i weterynaria. Muszą oni po ukończeniu studiów odbyć studia podyplomowe z zakresu analityki medycznej. Mikrobiolodzy mają natomiast zablokowane wszystkie furtki. Z formalnego punktu widzenia, absolwenci mikrobiologii mogą być zatrudnieni w laboratoriach diagnostycznych tylko na następujących stanowiskach: (starsza) pomoc laboratoryjna, (starsza) salowa/sanitariusz, (starsza) sekretarka medyczna, rejestratorka medyczna, ewentualnie na stanowisku młodszego asystenta. (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 3 marca 2004 r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne). c) W wykazie 13 dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których diagnosta laboratoryjny może odbywać specjalizację [według rozporządzenia MZ z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych], znajduje się mikrobiologia medyczna. W efekcie przepisów ustawy o diagnostyce laboratoryjnej specjalizację w zakresie mikrobiologii medycznej może odbyć absolwent analityki medycznej, a nie może absolwent studiów na kierunku mikrobiologia (np. w specjalności mikrobiologia medyczna i diagnostyka medyczna), ponieważ po prostu nie może być diagnostą. d) W wykazie dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być uzyskiwany tytuł specjalisty [według rozporządzenia MZ z dnia 17 października 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia] znajduje się mikrobiologia. O tytuł specjalisty mikrobiologii może starać się absolwent studiów na kierunku biologia lub biotechnologia [ale nie mikrobiologia] i wykonywał co najmniej przez okres jednego roku w ciągu ostatnich 3 4

5 lat czynności zawodowe zgodne z programem specjalizacji w odpowiedniej dziedzinie, ale w ramach diagnostyki laboratoryjnej, do której dostęp dla mikrobiologów jest zablokowany. e) Mikrobiolodzy, chcąc pracować w zawodzie diagnosty laboratoryjnego, są w świetle aktualnych przepisów zmuszeni do wyjazdu za granicę (w wielu krajach Unii Europejskiej bez problemu uzyskają uprawnienia). Tym samym jedynym sposobem dla mikrobiologa, aby nabyć uprawnienia zawodowe diagnosty w Polsce staje się uprzednie uzyskanie uprawnień w innym kraju UE. V. Na potrzebę nadania uprawnień absolwentom mikrobiologii bardzo mocno zwracają uwagę kierownicy laboratoriów, którzy jednocześnie obalają tezę stawianą m.in. przez Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych o rzekomym niewystarczającym wykształceniu mikrobiologów: a) Według kierowników laboratoriów, mikrobiolodzy mają kluczowe znaczenie w laboratoriach, zwłaszcza w pracowniach mikrobiologicznych, a także w pracowniach serologicznych i immunologicznych. W tym zakresie są w opinii pracodawców bardziej przydatni niż np. absolwenci analityki medycznej. Ponadto, zdaniem pracodawców mikrobiolog najlepiej wie jak pobrać materiał (np. wymaz, albo materiał z rany w taki sposób, aby jej nie zakazić). Odchodzących starszych pracowników nie są w stanie zastąpić młodzi, bo nie mają uprawnień. b) Według opinii kierowników laboratoriów diagnostycznych prowadzących diagnostykę mikrobiologiczną w placówkach służby zdrowia regionu łódzkiego (z 2008 r.) nie dość, że ustawa faworyzuje tylko jeden kierunek wykształcenia, co jest szkodliwe i niesprawiedliwe ze społecznego punktu widzenia, to jeszcze próbuje podporządkować sobie inne grupy zawodowe.. VI. Wyjściem z sytuacji z pewnością nie jest skazywanie absolwentów mikrobiologii na konieczność podejmowania studiów podyplomowych z analityki medycznej. Studia podyplomowe już teraz są poważną barierą dla absolwentów innych kierunków przydatnych w diagnostyce laboratoryjnej, m.in. chemii, biologii czy biotechnologii. Wiąże się to bowiem z opóźnieniem o minimum półtora roku wejścia do zawodu oraz gigantycznymi kosztami. Dla przykładu studia podyplomowe z analityki medycznej prowadzone przez Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie trwają 4 semestry i kosztują 4 tys. złotych za semestr. Śląski Uniwersytet Medyczny prowadzący studia w wymiarze trzech semestrów uzależnił koszt od liczby słuchaczy w przypadku zgłoszenia jedynie dwudziestu osób cena urosłaby do zł. Natomiast czterosemestralne studia prowadzone przez Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego kosztują 18 tysięcy złotych. Kolejnym niepokojącym sygnałem są decyzje dotyczące zamykania studiów podyplomowych analityki medycznej. Ostatnio taką decyzję podjął m.in. Uniwersytet Medyczny w Poznaniu. 5

6 Jeśli decyzje o zamykaniu studiów podyplomowych staną się swego rodzaju tendencją, zablokują one ścieżki dostępu do zawodu także absolwentom studiów z zakresu biologii, chemii, farmacji, biotechnologii czy weterynarii. VII. Aktualne przepisy ustawy o diagnostyce laboratoryjnej są niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, ponieważ odnoszą się do konkretnych nazw kierunków studiów. Ten sposób regulacji, w połączeniu ze sztywnymi regulacjami rozporządzenia MZ z 3 marca 2004 r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne, poza wyeliminowaniem absolwentów mikrobiologii z możliwości pracy w zawodzie, może skutecznie utrudnić możliwość zatrudnienia absolwentów innych nowatorskich kierunków studiów, np. z zakresu genetyki (studia o tej nazwie prowadzi już Uniwersytet Łódzki). Utrudnia także zatrudnianie na stanowiskach w laboratoriach medycznych, np. jako specjalistów ds. obsługi sprzętu diagnostycznego, absolwentów studiów z zakresu innych obszarów wiedzy mających zastosowanie w laboratoriach diagnostycznych, m.in. fizyki medycznej czy inżynierii biomedycznej. 2. Dietetyk Wymogi kwalifikacyjne dla kandydatów na dietetyków określone są przede wszystkim w rozporządzeniu z 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami. Zgodnie z jego przepisami, kandydat na dietetyka musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: a) ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego dietetyk lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie dietetyk lub ukończenie technikum lub szkoły policealnej i uzyskanie tytułu zawodowego technika technologii żywienia w specjalności dietetyka, lub b) tytuł zawodowy magistra lub licencjata na kierunku dietetyka, lub c) rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów wyższych w specjalności dietetyka obejmujących co najmniej 1784 godziny kształcenia w zakresie dietetyki i uzyskanie tytułu magistra, lub d) rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów wyższych na kierunku technologia żywności i żywienie człowieka o specjalności żywienie człowieka i uzyskanie tytułu magistra lub magistra inżyniera na tym kierunku W zakresie kluczowego wymogu w lit. b) przepisy są niespójne z Ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym oraz eliminują z możliwości nabycia uprawnień zawodowych absolwentów kierunków pokrewnych. Kolejnym problemem jest zapis wymieniony w lit. d). W świetle opinii uzyskanych z jednostek prowadzących studia z zakresu technologii żywności 6

7 i żywienia człowieka, przed 2007 r. specjalność z zakresu żywienie człowieka była rzadko prowadzona, a różnice w zakresie praktycznego przygotowania do zawodu między poszczególnymi specjalnościami nie były wówczas na tyle znaczące, by w tak drastyczny sposób różnicować uprawnienia do wykonywania zawodu dietetyka. W związku z powyższym, przepisy w sposób nieuzasadniony pozbawiają możliwości nabycia uprawnień m.in. absolwentów studiów (głównie II stopnia) z zakresu technologii żywności i żywienia człowieka lub żywienia człowieka i oceny żywności w specjalnościach żywienie człowieka, żywienie człowieka i dietetyka itp. prowadzonych w wielu uczelniach, a także innych intersdycyplinarnych kierunków (np. pedagogika zdrowia z psychodietetyką prowadzona przez jedną z wiodących uczelni pedagogicznych), umożliwiających uzyskanie szerokich umiejętności i wiedzy z zakresu dietetyki, absolwentów na kierunku technologia żywności i żywienie człowieka, w specjalności innej niż żywienie człowieka, którzy rozpoczęli studia przed 2007 r., absolwentów kierunków pokrewnych posiadających doświadczenie zawodowe, np. w poradnictwie żywieniowym. Prowadzi to do absurdalnej sytuacji, w której np. absolwenci studiów z zakresu technologii żywności i żywienia człowieka w specjalności odnoszącej się w głównej mierze do żywienia człowieka i dietetyki, chcąc uzyskać uprawnienia, musieliby rozpocząć od nowa studia na kierunku o nazwie dietetyka lub zapisać się do szkoły policealnej. W związku z powyższym, konieczna jest zmiana przepisów w zakresie zasad dostępu do zawodu dietetyka. Natomiast uczelnie, których absolwenci mieliby w wyniku ewentualnych zmian uzyskać dostęp do uprawnień, powinny zapewnić w toku studiów odpowiednie kształcenie praktyczne tak, aby absolwenci nie mieli problemów np. z uznaniem swoich kwalifikacji za granicą zaraz po ukończeniu studiów. 3. Logopeda Zgodnie z przepisami rozporządzenia z 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami kandydat na logopedę musi spełnić jeden z następujących warunków: a) ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności logopedia obejmujących w programie nauczania co najmniej 800 godzin kształcenia w zakresie logopedii i uzyskanie tytułu licencjata lub magistra, lub b) ukończenie studiów wyższych i uzyskanie tytułu magistra oraz ukończenie studiów podyplomowych z logopedii obejmujących co najmniej 600 godzin kształcenia w zakresie logopedii, lub 7

8 c) ukończenie studiów wyższych i uzyskanie tytułu magistra oraz ukończenie przed 31 sierpnia 2009 r. studiów podyplomowych z logopedii. Podobnie jak w przypadku wielu innych zawodów okołomedycznych, wymogi kwalifikacyjne nie są uzależnione od faktycznych umiejętności, a od nazw kierunków studiów lub specjalności oraz liczby godzin dydaktycznych. Zasady te są niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym. Mogą potencjalnie eliminować absolwentów pokrewnych lub interdyscyplinarnych kierunków studiów lub specjalności (np. z zakresu pedagogiki specjalnej) z możliwości wykonywania zawodu, tylko i wyłącznie z powodu nieodpowiedniej, w świetle przepisów rozporządzenia, nazwy studiów. W związku z powyższym, nowelizacji wymagają regulacje dotyczące dostępu do zawodu logopedy. Wymogi kwalifikacyjne powinny być uzależnione od efektów kształcenia, które mogą być realizowane na różnych kierunkach i specjalnościach. Niezależnie od powyższego stanowiska, mającego charakter zasadniczy w kontekście zawodu logopedy, wątpliwy jest także warunek wykształcenia wyższego magisterskiego, aby móc rozpocząć studia podyplomowe. Skoro chodzi tutaj o wykształcenie na dowolnym kierunku studiów, powinno wystarczyć wykształcenie wyższe I stopnia. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, studia podyplomowe można podjąć posiadając dyplom co najmniej studiów I stopnia. 4. Terapeuta zajęciowy Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydaci na terapeutów zajęciowych muszą spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: a) ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności terapia zajęciowa, obejmujących co najmniej 3000 godzin kształcenia, w tym 2000 godzin w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmujących wiedzę z zakresu teorii i technik terapeutycznych i uzyskanie tytułu licencjata, lub b) ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego terapeuty zajęciowego lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie terapeuty zajęciowego, lub c) ukończenie przed dniem 31 sierpnia 2009 r. szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego w zawodzie instruktor terapii zajęciowej. 8

9 Warunki dotyczące konieczności ukończenia studiów lub specjalności o konkretnej nazwie są niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym. Niespójne z zasadą autonomii programowej uczelni oraz zasadą budowania programów kształcenia w oparciu o Krajowe Ramy Kwalifikacji i efekty kształcenia, jest sztywne odniesienie do wymiaru godzin dydaktycznych. Studia o właściwej nazwie są aktualnie prowadzone tylko przez trzy uczelnie: Akademię Wychowania Fizycznego we Wrocławiu (Wydział Fizjoterapii), Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (Wydział Nauk o Zdrowiu) i Akademię Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie (Wydział Rehabilitacji Ruchowej). Wśród opinii pochodzących od wiodących uczelni pedagogicznych przeważa pogląd, że wymiar godzinowy, poza oczywistym łamaniem zasad kształcenia wprowadzonych na mocy nowelizacji Ustawy prawo o szkolnictwie wyższym z 2011 r., jest po prostu nierealistyczny. Wyklucza też z możliwości wykonywania zawodu absolwentów, m.in. pedagogiki specjalnej, nawet w specjalnościach umożliwiających zdobycie wysokich umiejętności z zakresu teorii i technik terapeutycznych. W związku z powyższym, nowelizacji wymagają przepisy w zakresie dostępu do zawodu terapeuty zajęciowego. 5. Specjalista psychoterapii uzależnień oraz instruktor terapii uzależnień Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012 r. sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, sposobu funkcjonowania i rodzajów podmiotów leczniczych wykonujących świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu oraz sposobu współdziałania w tym zakresie z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi (Dz.U nr 0 poz. 734), certyfikat specjalisty psychoterapii uzależnień wydaje się osobie, która: a) posiada tytuł zawodowy lekarza lub tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa, lub osobie, która uzyskała tytuł magistra uzyskany po studiach na kierunkach: psychologia, pedagogika, pedagogika specjalna, socjologia, resocjalizacja, nauki o rodzinie, teologia lub filozofia b) ukończyła program szkolenia, c) zdała egzamin certyfikacyjny organizowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Natomiast certyfikat instruktora terapii uzależnień wydaje się osobie, która posiada wykształcenie co najmniej średnie oraz ukończyła szkolenie oraz zdała egzamin. Wymóg ukończenia programu szkolenia wydaje się wątpliwy w odniesieniu do absolwentów specjalistycznych studiów, m.in. z zakresu resocjalizacji, psychologii, czy 9

10 wybranych specjalności prowadzonych na studiach z zakresu pedagogiki specjalnej. Może on prowadzić bowiem do sytuacji, w której absolwenci tychże studiów są zmuszeni przejść dodatkowe szkolenie z zakresu umiejętności, które już posiadają. Ponadto nowe zasady kształcenia, oparte na weryfikacji efektów kształcenia zdefiniowanych w programach kształcenia, których zdobycie poświadczone jest w suplemencie do dyplomu, powinno docelowo doprowadzić do zniesienia w przypadku określonych studiów wymogu zdawania egzaminu certyfikacyjnego. 6. Specjalista terapii uzależnień Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, z późn. zm.), certyfikat specjalisty terapii uzależnień mogą uzyskać osoby, które mają wykształcenie wyższe oraz ukończyły szkolenie w dziedzinie uzależnienia, a następnie zdały egzamin. Analogicznie do zasad dostępu do zawodu specjalisty terapii uzależnień, wymóg ukończenia szkolenia wydaje się wątpliwy w odniesieniu do absolwentów specjalistycznych studiów, m.in. z zakresu resocjalizacji, psychologii, czy wybranych specjalności prowadzonych na studiach z zakresu pedagogiki specjalnej. Może on prowadzić bowiem do sytuacji, w której absolwenci tychże studiów są zmuszeni przejść dodatkowe szkolenie z zakresu umiejętności, które już posiadają. Ponadto nowe zasady kształcenia, oparte na weryfikacji efektów kształcenia zdefiniowanych w programach kształcenia, których zdobycie poświadczone jest w suplemencie do dyplomu, powinno docelowo doprowadzić do zniesienia w przypadku ww. studiów wymogu zdawania egzaminu certyfikacyjnego. W toku konsultacji zwrócono także uwagę na problem niewłaściwego nadzoru nad certyfikacją w zawodach specjalisty psychoterapii uzależnień i specjalisty terapii uzależnień. Wskazano na to, że wbrew współczesnej wiedzy o uzależnieniach, która m.in. uznaje istnienie tzw. uzależnień krzyżowych, certyfikacja odbywa się osobno i nadzorowana jest przez różne instytucje: Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii w przypadku specjalisty terapii uzależnień, oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, w przypadku specjalisty psychoterapii uzależnień. Stanowi to kolejne utrudnienie w dostępie do uprawnień. 7. Technik elektroradiolog Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych 10

11 niebędących przedsiębiorcami, kandydaci na techników elektroradiologów muszą spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: a) ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności elektroradiologia obejmujących co najmniej godzin w zakresie elektroradiologii i uzyskanie tytułu licencjata lub inżyniera, lub b) ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technika elektroradiologa lub technika elektroradiologii, lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie technik elektroradiolog. Powyższe przepisy mogą pozbawić tym samym możliwości zatrudnienia na stanowiskach związanych z elektroradiologią (technik elektroradiolog, starszy technik elektroradiolog, młodszy asystent elektroragiologii, asystent elektroradiologii, starszy asystent elektroradiologii, technik koordynujący i nadzorujący pracę innych techników elektroradiologii, kierownik zespołu techników elektroradiologii) absolwentów tych kierunków, które w nazwie kierunku lub specjalności nie zawierają nazwy elektroradiologia, ale pozwalają na zdobycie wiedzy i umiejętności z odpowiedniego zakresu. W świetle zebranych opinii, problem może dotyczyć m.in. absolwentów niektórych studiów z zakresu inżynierii biomedycznej. 8. Inspektor ochrony radiologicznej w pracowniach stosujących aparaty rentgenowskie Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie nadawania uprawnień inspektora ochrony radiologicznej w pracowniach stosujących aparaty rentgenowskie w celach medycznych, kandydat na inspektora musi posiadać odpowiednie wykształcenie i staż pracy (w zależności od wykształcenia rok lub trzy lata). Następnie musi odbyć szkolenie oraz zdać egzamin przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Przepisy ustawy Prawo atomowe (art. 7 ust. 7 pkt 2) oraz rozporządzenia umożliwiają zwolnienie z obowiązku szkolenia oraz wymogu rocznego stażu zawodowego absolwentów studiów na kierunkach zawierających w programach studiów zagadnienia z zakresu dozymetrii i ochrony radiologicznej wraz z zajęciami praktycznymi w warunkach narażenia, w minimalnym wymiarze 30 godzin wykładów i 30 godzin zajęć praktycznych, poprzedzonych wykładem i zajęciami praktycznymi z fizyki, łącznie z fizyką współczesną. Warunki te spełniają prowadzone przez kilka uczelni studia z zakresu fizyki medycznej. Pewnym problemem jest w tym zakresie jedynie fakt, że będący podstawą zwolnienia art. 7 ust. 7 pkt 2 ustawy Prawo atomowe nawiązuje do liczby godzin zajęć dydaktycznych z odpowiedniego zakresu (dozymetria i ochrona radiologiczna), co stanowi niespójność z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Rozważenia wymaga także możliwość zwolnienia z konieczności zdawania egzaminu certyfikowanego przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Sanitarnego 11

12 absolwentów studiów umożliwiających uzyskanie specjalistycznej wiedzy i umiejętności z zakresu dozymetrii, ochrony radiologicznej czy elektroradiologii. Konieczność zdawania egzaminu prowadzi bowiem do konieczności weryfikacji efektów kształcenia, które były już zweryfikowane w toku studiów. Wymagałoby to jednak od uczelni prowadzących specjalistyczne studia zapewnienie wysokiego poziomu weryfikacji efektów kształcenia z wymaganego zakresu. 9. Technik ortopeda Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydat na technika ortopedę musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: a) ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności technika ortopedyczna i uzyskanie tytułu licencjata lub inżyniera lub b) ukończenie technikum lub szkoły policealnej, publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, i uzyskanie tytułu zawodowego technik ortopeda lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik ortopeda, lub c) ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego w zawodzie technik biomechanik lub uzyskanie dyplomu mistrza w zawodzie technik ortopeda Odniesienie do nazwy kierunku i specjalności jest niespójne z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Tym samym uczelnia chcąca zapewnić absolwentowi możliwość zatrudnienia na stanowisku technika ortopedy musiałyby przede wszystkim swoje studia odpowiednio nazwać. Aktualnie żadna uczelnia nie zdecydowała się nazwać prowadzonego kierunku technika ortopedyczna. Tylko jedna uczelnia prowadzi specjalność o tej nazwie. Tymczasem, w świetle zebranych opinii absolwenci niektórych kierunków studiów posiadają wystarczające kompetencje, aby podjąć pracę w zawodzie technika ortopedy, m.in. absolwenci określonych specjalności na studiach z zakresu inżynierii biomedycznej. 10. Inżynier medyczny Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej, inżynierem medycznym jest osoba posiadającą tytuł specjalisty w dziedzinie inżynierii medycznej stosownie do przepisów wydanych na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Rozporządzenie to określa m.in zadania, jakie mogą być powierzone inżynierowi medycznemu. Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników 12

13 na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, na stanowisku inżynier medyczny może zostać zatrudniona osoba posiadająca tytuł zawodowy inżyniera i tytuł specjalisty w dziedzinie inżynierii medycznej. Powyższe przepisy prowadzą więc do sytuacji, w której osoby, które ukończyły studia z zakresu inżynierii biomedycznej z jednej strony mogą się pochwalić wiedzą i umiejętnościami z zakresu jednej z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin nauki, z drugiej zaś strony w celu zdobycia uprawnień zawodowych są zmuszone odbyć specjalizację z zakresu inżynierii medycznej, o której mowa w rozporządzeniu z dnia 30 września 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, której program, w opinii przedstawicieli środowiska akademickiego, pokrywa się w istotnej części lub nawet w całości z programem studiów. Zasady dostępu do specjalizacji z zakresu inżynierii medycznej wskazują jednoznacznie, że specjalizacja ta ma na celu zdobycie odpowiednich kwalifikacji przez absolwentów kierunków niemedycznych z zakresu automatyki i robotyki, elektroniki i telekomunikacji, mechaniki i budowy maszyn, czy informatyki. Obecna sytuacja zmuszająca absolwentów studiów z zakresu inżynierii biomedycznej do odbycia specjalizacji, wydłużająca okres nabywania uprawnień do 8,5 roku i zmuszająca do ponownego nabywania i potwierdzania umiejętności zdobytych już podczas studiów, jest nieuzasadniona. Kwintesencją absurdalności tej sytuacji jest fakt, że na liście podmiotów prowadzących specjalizację z zakresu inżynierii medycznej widnieje tylko jedna jednostka (Politechnika Łódzka, Instytut Inżynierii Materiałowej), która dysponuje 12 miejscami na specjalizacji (!) 3. Tymczasem liczba studentów inżynierii biomedycznej stale rośnie: od 1382 w 2008 r. do 4356 studentów w 2012 r., studiujących na 15 uczelniach. Wykres 1. Liczba studentów inżynierii biomedycznej. Według danych MNiSW

14 W związku z powyższym pilnej nowelizacji wymagają przepisy dotyczące nabywania uprawnień inżyniera medycznego, które w tym momencie ukryte są co najmniej w trzech aktach wykonawczych. 11. Fizyk medyczny Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej, fizykiem medycznym jest osoba posiadająca tytuł specjalisty w dziedzinie fizyki medycznej stosownie do przepisów wydanych na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89, z późn. zm). Rozporządzenie to określa m.in zadania, jakie mogą być powierzone fizykowi medycznemu. Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, na stanowisku fizyk medyczny może zostać zatrudniona osoba posiadająca: a) tytuł magistra na kierunku lub specjalności: fizyka, fizyka techniczna, fizyka medyczna, biofizyka i tytuł specjalisty w dziedzinie fizyki medycznej lub b) tytuł zawodowy inżyniera oraz tytuł specjalisty w dziedzinie fizyki medycznej lub co najmniej stopień doktora w zakresie fizyki medycznej posiadająca tytuł zawodowy inżyniera i tytuł specjalisty w dziedzinie inżynierii medycznej W przypadku dostępu do zawodu fizyka medycznego problemem jest sztywne określenie nazw kierunków studiów uprawniających do rozpoczęcia specjalizacji z zakresu fizyki medycznej. Nawiązanie do nazw kierunków zamiast do zakresu studiów i niewymienienie w wykazie kierunków fizyki medycznej (kierunkami, których ukończenie uprawnia do rozpoczęcia specjalizacji są: fizyka, fizyka techniczna i inżynieria biomedyczna) może prowadzić do absurdalnej interpretacji, w której absolwenci fizyki medycznej są pozbawieni możliwości zdobycia uprawnień fizyka medycznego. Fizyka medyczna została w wykazie pominięta, mimo tego, że studia z tego zakresu są prowadzone przez cztery uczelnie: AGH (Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej), Uniwersytet Gdański (Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki), Uniwersytet Śląski (Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii) i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (Wydział Fizyki). Ponadto Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego prowadzi kierunek o nazwie Zastosowania Fizyki i Biologii w Medycynie. Opinie zebrane w toku konsultacji z jednostkami uczelnianymi prowadzącymi studia z zakresu fizyki medycznej wskazują, że powyższa interpretacja może być faktycznie stosowana. Regulujące tę kwestię rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia wymaga więc pilnej nowelizacji. 14

15 Ponadto, opinie zebrane w toku konsultacji wskazują, że efekty kształcenia zdobyte podczas studiów nie mają wpływu na zwolnienie z konieczności odbycia specjalizacji lub jej skrócenia, mimo tego, że są w dużej części tożsame z umiejętnościami zdobywanymi na specjalizacji. W związku z tym, przy założeniu, że absolwent fizyki medycznej będzie dopuszczony do specjalizacji, pozostanie problem zbyt długiego okresu dochodzenia do uprawnień wynoszącego ponad 8 lat(!). Koniecznością wydaje się być zapewnienie alternatywnej i znacznie skróconej ścieżki prowadzącej do zdobycia uprawnień dla osób, które posiadają już odpowiednią wiedzę i umiejętności z zakresu fizyki medycznej, w tym rozważenie możliwości nadania tytułu specjalisty absolwentowi studiów z zakresu fizyki medycznej obejmujących staż w placówce służby zdrowia. Na podobny problem zwracały uwagę także jednostki prowadzące studia z zakresu inżynierii biomedycznej. Wymóg odbywania specjalizacji celem uzyskania uprawnień fizyka medycznego nie uwzględnia kompetencji zdobytych już przez absolwentów tego kierunku. Tytuł specjalisty fizyka medycznego nie wystarczy w dodatku do tego, by wykonywać testy eksploatacyjne w radioterapii oraz testy specjalistyczne w radiologii i medycynie nuklearnej. W tym celu potrzebny jest dodatkowo certyfikat Krajowego Centrum Ochrony Radiologicznej w Ochronie Zdrowia zgodnie z 9 ust. 12 i 16 rozporządzenia z 18 lutego 2011 r. Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją tych przepisów złożyli Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny. 12. Rehabilitacja lecznicza Kolejne bariery w dostępie do wykonywania zawodu zgodnego z kierunkiem studiów ukryte są w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej. Bariery te dotyczą przede wszystkim możliwości wykonywania świadczeń z zakresu rehabilitacji słuchu i mowy, rehabilitacji wzroku, rehabilitacji kardiologicznej i rehabilitacji neurologicznej. a) rehabilitacja słuchu i mowy Zgodnie z zapisami załącznika, świadczeń z zakresu rehabilitacji słuchu i mowy może udzielać m.in. pedagog posiadający ukończone studia podyplomowe z zakresu surdopedagogiki lub pedagog z pięcioletnim stażem pracy z dziećmi z uszkodzonym słuchem, a także logopeda posiadający tytuł specjalisty w dziedzinie surdologopedii lub studia podyplomowe w zakresie surdologopedii. W katalogu osób uprawnionych do udzielania świadczeń z zakresu rehabilitacji słuchu i mowy nie są natomiast uwzględnieni absolwenci studiów z zakresu pedagogiki specjalnej w specjalności surdopedagogika. Studia z tego zakresu prowadzone są obecnie na następujących uczelniach: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu oraz Wyższa Szkoła Społeczno- 15

16 Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie (w ostatnim przypadku na specjalności oligofrenopedagogika z surdopedagogiką). W świetle wciąż obowiązujących przepisów dochodzi więc do absurdalnej sytuacji, w której absolwent studiów z zakresu surdopedagogiki, chcąc wykonywać przedmiotowe świadczenia, musiałby dodatkowo odbyć odpłatne studia podyplomowe, także z zakresu surdopedagogiki. Na problem ten zwracałem już uwagę z piśmie do Ministra Zdrowa z dnia 5 czerwca br. Problem ten podnoszony był też w bezpośredniej korespondencji z Ministerstwem Zdrowia przez Zarząd Główny Polskiego Związku Głuchych jak również Akademię Pedagogiki Specjalnej. Ten konkretny problem rozwiązuje przesłany do uzgodnień zewnętrznych w dniu 12 lipca br. projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej. b) rehabilitacja wzroku Z uwagi na wątpliwości co do interpretacji zapisów załącznika dotyczących wymagań wobec personelu udzielającego świadczeń z zakresu rehabilitacji wzroku, także w tym przypadku absolwenci pedagogiki specjalnej mogą natrafić na bariery formalne w zatrudnieniu bezpośrednio po studiach. Problem jest szczególnie istotny z perspektywy studentów i absolwentów studiów z zakresu tyflopedagogiki. Takowe studia, jako specjalność w ramach studiów z zakresu pedagogiki specjalnej, prowadzone są m.in. w Akademii Pedagogiki Specjalnej, Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Analogicznie do sytuacji surdopedagogów, aktualne przepisy mogą sugerować, że absolwenci studiów z zakresu tyflopedagogiki nie będą mogli wykonywać zawodu póki nie ukończą odpłatnych studiów podyplomowych, także z zakresu tyflopedagogiki, lub nie będą się legitymować pięcioletnim stażem pracy. c) rehabilitacja kardiologiczna Sztywne regulacje dotyczące wymagań wobec personelu udzielającego świadczeń z zakresu rehabilitacji kardiologicznej całkowicie eliminują z możliwości wykonywania świadczeń, m.in. w poradniach kardiologicznych, absolwentów studiów z zakresu pedagogiki specjalnej. Tym samym, absolwenci nowatorskich specjalności (m.in. z zakresu pedagogiki terapeutycznoleczniczej) prowadzonych na wiodących uczelniach pedagogicznych w Polsce są pozbawieni możliwości wykonywania czynności zgodnych z kierunkowym wykształceniem. Z uwagi na sztywne uregulowania, problem ten może dotyczyć także innych otwieranych w przyszłości nowatorskich i interdyscyplinarnych kierunków studiów, których studenci będą zaopatrywani w odpowiednie specjalistyczne umiejętności. 16

17 d) rehabilitacja neurologiczna Sztywne regulacje dotyczące wymagań wobec personelu udzielającego świadczeń z zakresu rehabilitacji neurologicznej całkowicie eliminują z możliwości wykonywania świadczeń, m.in. w poradniach neurologicznych, absolwentów studiów z zakresu pedagogiki specjalnej. Tym samym, absolwenci nowatorskich specjalności (m.in. z zakresu pedagogiki terapeutycznoleczniczej, neuropedagogiki) prowadzonych na wiodących uczelniach pedagogicznych w Polsce pozbawieni są możliwości wykonywania czynności zgodnych z kierunkowym wykształceniem. Z uwagi na sztywne uregulowania, problem ten może dotyczyć także innych otwieranych w przyszłości nowatorskich i interdyscyplinarnych kierunków studiów, których studenci będą zaopatrywani w odpowiednie specjalistyczne umiejętności. 13. Inne zawody okołomedyczne, których wykonywanie związane jest z wymogiem posiadania wyższego wykształcenia kierunkowego. Poza wymienionymi powyżej zawodami, przepisy ustawowe oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia (przede wszystkim rozporządzenie z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami) regulują dostęp do kilku innych zawodów okołomedycznych, uzależniając możliwość jego wykonywania od ukończenia kierunku studiów o określonej nazwie, bądź też zaliczenia odpowiedniej liczby godzin dydaktycznych z zakresu określonych treści kształcenia. Są to więc regulacje niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, które mogą rodzić problemy związane z zamknięciem dostępu do zawodu określonej grupie absolwentów, analogicznie do wcześniej wymienionych zawodów. Dotyczy to zawodów: fizjoterapeuty, higienistki dentystycznej, ratownika medycznego, technika dentystycznego, protetyka słuchu i audiofonologa. a) Fizjoterapeuta Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, aby być zatrudnionym w podmiocie leczniczym jako fizjoterapeuta, należy spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: i. ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik fizjoterapii lub tytuł zawodowy magistra lub licencjata na kierunku fizjoterapia, lub ii. rozpoczęcie przed dniem 31 grudnia 1997 r. studiów wyższych na kierunku rehabilitacja ruchowa i uzyskanie tytułu magistra na tym kierunku, lub iii. rozpoczęcie przed dniem 31 grudnia 1997 r. studiów wyższych na Akademii Wychowania Fizycznego i uzyskanie tytułu magistra oraz ukończenie specjalizacji I lub II stopnia w dziedzinie rehabilitacji ruchowej, lub 17

18 iv. rozpoczęcie przed dniem 31 grudnia 1979 r. studiów wyższych na kierunku wychowanie fizyczne i uzyskanie tytułu magistra na tym kierunku oraz v. ukończenie w ramach studiów dwuletniej specjalizacji z zakresu gimnastyki leczniczej lub rehabilitacji ruchowej potwierdzonej legitymacją instruktora rehabilitacji ruchowej lub gimnastyki leczniczej, lub vi. rozpoczęcie przed dniem 31 grudnia 1979 r. studiów wyższych na kierunku wychowanie fizyczne i uzyskanie tytułu magistra na tym kierunku oraz ukończenie 3- miesięcznego kursu specjalizacyjnego z rehabilitacji zgodnie z obowiązującymi wtedy przepisami Głównego Komitetu Kultury Fizycznej b) Higienistka dentystyczna Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydat na higienistkę dentystyczną musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: i. ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej z uprawnieniami szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego higienistki stomatologicznej lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie higienistka stomatologiczna, lub ii. ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna i uzyskanie tytułu licencjata, lub iii. ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna rozpoczętych przed dniem 31 sierpnia 2009 r. Przedmiotowe rozporządzenie określa pięć stanowisk dla osób wykonujących zawód higienistka dentystyczna. Warunek wykształcenia wyższego pojawia się w przypadku trzech najwyższych stanowisk. Kierunek o właściwej nazwie jest prowadzony tylko przez jedną uczelnię: Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie (Wydział Lekarsko-Stomatologiczny) c) Ratownik medyczny Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, kandydat na ratownika medycznego musi spełnić następujące wymogi kwalifikacyjne: i. ukończenie studiów wyższych na kierunku (specjalności) ratownictwo medyczne, lub ii. ukończenie publicznej szkoły policealnej lub niepublicznej szkoły policealnej o uprawnieniach szkoły publicznej i posiadanie dyplomu potwierdzającego uzyskanie tytułu zawodowego "ratownik medyczny". 18

19 d) Technik dentystyczny Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydat na technika dentystycznego musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: i. ukończenie studiów wyższych na kierunku techniki dentystyczne ii. rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów wyższych w specjalności techniki dentystyczne obejmujących w programie nauczania co najmniej 2184 godzin kształcenia w zakresie niezbędnym do przygotowania do wykonywania zawodu technika dentystycznego i uzyskanie tytułu licencjata lub inżyniera, lub iii. ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technika dentystycznego lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik dentystyczny; lub iv. uzyskanie kwalifikacji na podstawie dekretu z dnia 5 lipca 1946 r. o wykonywaniu czynności techniczno dentystycznych (Dz. U. z 1947 r. Nr 27, poz. 104, z późn. zm.). e) Protetyk słuchu Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydat na protetyka słuchu musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności protetyka słuchu obejmujących co najmniej 700 godzin kształcenia w zakresie niezbędnym do przygotowania do wykonywania zawodu protetyka słuchu i uzyskanie tytułu licencjata, inżyniera, magistra lub magistra inżyniera Studia wyższe na kierunku o nazwie protetyka słuchu nie są aktualnie prowadzone na żadnej uczelni. Jedyna znana specjalność o nazwie protetyka słuchu jest prowadzona w UAM w ramach kierunku akustyka prowadzonego na Wydziale Fizyki. W świetle sztywnych przepisów rozporządzenia, w podmiocie leczniczym, jako protetyk słuchu będą mogli być zatrudnieni jedynie absolwenci specjalności prowadzonej przez zaledwie jedną uczelnię w kraju (!). f) Audiofonolog Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach 19

20 leczniczych niebędących przedsiębiorcami, kandydat na protetyka słuchu musi spełnić następujące wymagania kwalifikacyjne: ukończenie studiów wyższych na kierunku lub w specjalności audiofonologia lub audiologia z fonologią Aktualnie nie są prowadzone studia o właściwej nazwie. Audiologia jest jedynie elementem nazwy kierunków studiów z zakresu logopedii: logopedia z audiologią (UMCS, Wydział Humanistyczny; Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny) logopedia z fonoaudiologią (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Wydział Nauk o Zdrowiu). 14. Inne zawody okołomedyczne Na liście zawodów regulowanych znajdują się ponadto m.in. następujące zawody będące w gestii Ministra Zdrowia: a) Asystentka stomatologiczna b) Ortoptystka c) Opiekunka dziecięca d) Technik farmaceutyczny e) Technik masażysta Wykonywanie powyższych zawodów nie jest uzależnione od posiadania wykształcenia wyższego na konkretnym kierunku. Z drugiej strony, gdyby zdarzyła się sytuacja, w której absolwent szkoły wyższej jednak chciałby wykonywać któryś z powyższych zawodów, musiałby ukończyć szkołę policealną Może to prowadzić do takich sytuacji, w której absolwent studiów z zakresu pedagogiki nie mógłby podjąć pracy jako opiekunka dziecięca (z uprawnieniami) niezależnie od ukończonej specjalności. Wnioski: 1. Przepisy dotyczące dostępu do zawodów okołomedycznych zawierają szereg poważnych wad kreujących nieuzasadnione bariery w dostępie do zawodów zgodnych z zakresem ukończonych studiów. Te wady, bliżej scharakteryzowane we wstępie, to m.in.: faworyzowanie absolwentów kierunków studiów o właściwych nazwach i dyskryminacja absolwentów kierunków pokrewnych niezależnie od zakresu ukończonych studiów; niespójność wymogów kwalifikacyjnych z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym polegająca na odwoływaniu się do konkretnych nazw 20