HMR Doradztwo Strategiczne s.c.

Transkrypt

1 HMR Doradztwo Strategiczne s.c. Raport z realizacji badania pt. Weryfikacja trendów rozwojowych zachodzących w ramach kluczowych technologii przyszłości w Małopolsce wyznaczonych metodą foresightu w 2010 r. Autorzy: Piotr Kopyciński Łukasz Mamica Kraków, grudzień 2011

2 Spis treści Słowniczek Streszczenie raportu Report summary Wprowadzenie Cele badania Zakres badania Opis metodyki badawczej Sposób identyfikacji (metody badań, źródła danych, dobór próby, sposób dotarcia) podmiotów popytu na innowacje działających w regionie i związanych z 56 (w tym 10 kluczowymi) technologiami przyszłości Sposób identyfikacji (metody badań, źródła danych, dobór próby, sposób dotarcia) podmiotów podaży innowacji działających w regionie i związanych z 56 (w tym 10 kluczowymi) technologiami przyszłości Opis wyników badania, analiza i interpretacja Profil działalności firm i jednostek podaży innowacji związanych z 10 technologiami przyszłości Podstawowe informacje dotyczące badanych firm Struktura badanych przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość Lokalizacja jednostek podaży innowacji Informacje dotyczące przynależności do grupy kapitałowej Obszary sprzedaży produktów i usług Informacje dotyczące założycieli firm Przesłanki powstawania firm Liczba firm współpracujących Dynamika zatrudnienia w firmach Ocena poziomu kreatywności firmy Poziom kreatywności badanych firm (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) Ocena potencjalnych czynników pozwalających na podniesienie poziomu innowacyjności ankietowanych firm Przewidywany rozwój branż związanych z wybraną technologią przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do w większości pozostałych branż (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami)

3 5.15. Rozwój branży w oparciu o wykorzystanie analizowanej technologii przyszłości w perspektywie do 2020 r. instytucje podaży innowacji Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż - firmy Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż jednostki podaży innowacji Ocena wag poszczególnych barier rozwoju innowacyjności firmy Ocena wagi czynników utrudniających rozpoczęcie działalności gospodarczej badanych firm Znaczenie poszczególnych kryteriów zatrudniania pracowników Sytuacja rynkowa firm w okresie ostatniego roku Sytuacja rynkowa przedsiębiorstwa w ostatnim roku (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) Współpraca ze szkołą wyższą Obszary współpracy firm ze szkołami wyższymi Patenty związane z wybraną technologią przyszłości Liczba patentów własnych i wdrożonych (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) Liczba patentów własnych i wdrożonych jednostki podaży innowacji związane z 10 kluczowymi technologiami Średni nakład kosztów poniesionych na opracowanie patentów w firmach w stosunku do korzyści wynikających z jego wdrożenia Średni nakład kosztów poniesionych na opracowany patent w stosunku do korzyści wynikających z jego wdrożenia w firmie (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) Średni nakład kosztów poniesionych na opracowany patent w stosunku do korzyści wynikających z jego wdrożenia jednostki podaży Średni deklarowany nakład kosztów poniesionych na opracowany patent w stosunku do korzyści wynikających z jego wdrożenia w instytucjach podaży innowacji w układzie 10 kluczowych technologii Powody niewdrożenia patentów w firmach Współpraca firm z jednostkami badawczo-rozwojowymi Obszary współpracy firmy z jednostkami badawczo-rozwojowymi

4 5.35. Ocena znaczenia poszczególnych typów innowacji dla rozwoju badanych firm Rezultaty prowadzonej w latach działalności innowacyjnej Główne postulaty w stosunku do polityki innowacyjnej w regionie Główne postulaty w stosunku do polityki innowacyjnej w regionie instytucje podaży innowacji Ocena potencjału firm działających w regionie w obszarach 10 kluczowych technologii przyszłości przez instytucje podaży innowacji Ocena działań mogących zwiększyć poziom i zakres badań prowadzonych w badanych jednostkach na potrzeby firm działających w ramach wybranych technologii przyszłości Typ współpracy z firmami w zakresie wskazanej technologii przyszłości Szacunkowa ilość i wartość poszczególnych typów projektów realizowanych na potrzeby firm działających w branżach związanych z wykorzystaniem analizowanych technologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy Potencjał ilościowy firm, instytucji podaży innowacji oraz projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, realizowanych przez te podmioty w ramach poszczególnych technologii przyszłości Potencjał ilościowy instytucji podaży innowacji związanych z poszczególnymi technologiami przyszłości Potencjał ilościowy firm związanych z poszczególnymi technologiami przyszłości Potencjał ilościowy firm, instytucji podaży innowacji oraz projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, realizowanych przez te podmioty w ramach poszczególnych technologii przyszłości Wnioski i rekomendacje Bibliografia Aneksy

5 Słowniczek 10 kluczowych technologii kluczowe technologie przyszłości wskazane w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków- Małopolska 2020 CEM CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej Foresight technologiczny metoda prognozowania przyszłości w zakresie technologicznym poprzez dyskusję i ankietowanie środowisk naukowych, przemysłowych i związanych z różnego typu instytucjami GUS Jednostka podaży innowacji Jednostka popytu innowacji Podaż innowacji Popyt (na) innowacje Przedsiębiorstwo (firma) Szkoła wyższa (uczelnia) Główny Urząd Statystyczny szkoły wyższe, placówki Polskiej Akademii Nauk, a także inne podmioty, które tworzą nowe rozwiązania znajdujące zastosowanie w przedsiębiorstwach przedsiębiorstwo oferta nowych rozwiązań zapotrzebowanie na nowe rozwiązania mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwo mające swoją siedzibę lub prowadzące swoją działalność w województwie małopolskim szkoła prowadząca studia wyższe, utworzona w sposób określony w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym 5

6 1. Streszczenie raportu Niniejszy raport składa się z kilku części, obejmujących streszczenie i wprowadzenie do badanego problemu, opisu metodologii i wyników badań oraz przedstawienia wniosków i rekomendacji. Zasadniczy element raportu stanowi zestawienie i omówienie wyników badań przeprowadzonych w małopolskich firmach i jednostkach podaży innowacji. Zamieszczone po nim opracowanie to zestawienie potencjału ilościowego firm, instytucji podaży innowacji oraz projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej realizowanych przez te podmioty w ramach poszczególnych technologii przyszłości, zdefiniowanych w ramach realizacji projektu Perspektywa technologiczna Kraków Małopolska Ostatnia część raportu to wnioski i rekomendacje, a całość opracowania kończy się spisem literatury oraz aneksem, zawierającym wzory formularzy ankietowych. W ramach badań przeprowadzono wywiady ankietowe w grupie 37 firm oraz 42 podmiotów podaży innowacji. Zakres postawionych pytań obejmował m. in. kwestie dotyczące oceny tempa rozwoju poszczególnych technologii, barier rozwoju, determinant innowacyjności, zakresu współpracy z podmiotami zewnętrznymi czy też rezultatów prowadzonej działalności innowacyjnej. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze wnioski wynikające z analizy przeprowadzonych badań. Wnioski te sformułować można w następujących punktach: 1) Za pomocą badań typu desk research dokonano przeglądu liczby firm i instytucji podaży innowacji związanych z tworzeniem lub udoskonalaniem technologii przyszłości wyszczególnionych w raporcie Perspektywa technologiczna Kraków Małopolska Wyzwania rozwojowe. Największą liczbę instytucji podaży innowacji zidentyfikowano w przypadku podmiotów związanych z Czystymi technologiami energetycznymi oraz Zaawansowanymi metodami diagnostyki i chirurgii. Stosunkowo dużo podmiotów podaży innowacji dotyczyło technologii Inżynieria tkankowa oraz Produkcja ekologiczna. 2) W analizie liczby projektów finansowanych z programów MRPO i PO IG od 2007 r. realizowanych przez firmy i jednostki podaży innowacji, największa liczba realizowanych projektów związanych z technologiami przyszłości dotyczyła technologii Produkcja ekologiczna oraz Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych (33). W grupie 10 kluczowych technologii przyszłości najwięcej 6

7 projektów zlokalizowano w zakresie technologii Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych, Uniwersalny dostęp do informacji oraz Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych. 3) Najważniejszymi czynnikami mogącymi mieć wpływ na poziom i zakres badań prowadzonych w jednostkach podaży innowacji na potrzeby firm działających w ramach wybranych technologii przyszłości jest - ich zdaniem - finansowanie interdyscyplinarnych zespołów nastawionych na prace B+R dla konkretnych firm oraz wzmocnienie międzynarodowych kontaktów badawczych. 4) Jednostki podaży innowacji jako ograniczoną oceniają współpracę z firmami wchodzącymi w skład 10 kluczowych technologii przyszłości. W prawie połowie z nich nie wskazano na współpracę w zakresie realizacji zamawianych projektów badawczych. Jeszcze gorzej oceniana była współpraca w zakresie zamawianych projektów badawczo - wdrożeniowych (tylko w 2 przypadkach występowała ona często, a w 5 czasami). 5) W grupie 10 kluczowych technologii przyszłości najwięcej podmiotów podaży innowacji zlokalizowano w zakresie technologii Czyste technologie energetyczne oraz Inżynieria tkankowa. 6) W instytucjach podaży innowacji działających w ramach 10 kluczowych technologii przyszłości jako najszybsze oceniono tempo rozwoju technologii Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory oraz Systemy inteligentne. 7) W objętych badaniami jednostkach podaży innowacji zadeklarowano posiadanie łącznie 88 patentów związanych z analizowanymi 10 kluczowymi technologiami przyszłości. Najwięcej patentów dotyczyło technologii Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych oraz technologii Inżynieria tkankowa. 8) W objętych badaniem instytucjach podaży innowacji związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości dla Małopolski padło tylko kilka odpowiedzi wskazujących, że korzyści ze wdrożenia patentów są znacznie wyższe od kosztów. 9) Respondenci reprezentujący jednostki podaży innowacji wśród postulatów w stosunku do regionalnej polityki innowacyjności wskazywali zwiększenie finansowania (w tym badań podstawowych) oraz ukierunkowanie wsparcia na wybrane technologie. Drugi stosunkowo częsty pojawiający się postulat dotyczył 7

8 uproszczenia systemu dopłat i dotacji. Pojawiały się także oczekiwania dotyczące zwiększenia dostępu do dotacji unijnych. 10) Respondenci reprezentujący jednostki podaży innowacji uważają, że współpraca z firmami działającymi w zakresie wskazanej technologii przyszłości ma miejsce umiarkowanie często bądź też w ogóle nie dochodzi do takiej kooperacji. 11) Badane instytucje podaży innowacji wśród realizowanej aktywności skierowanej na potrzeby firm działających w ramach wybranych technologii przyszłości najczęściej wymieniały wykonywanie ekspertyz. Największa liczba projektów w analizowanych jednostkach podaży innowacji jest realizowana na potrzeby firm związanych z technologią Bezdotykowy interfejs komputerowy. 12) W grupie 10 kluczowych technologii przyszłości najwięcej firm zlokalizowano w zakresie technologii Uniwersalny dostęp do informacji, Systemy inteligentne oraz Budownictwo samowystarczalne energetycznie. 13) W ramach oceny potencjału działających w regionie podmiotów gospodarczych związanych z poszczególnymi 10 technologiami przyszłości, wyróżniała się grupa firm związana z technologiami obejmującymi Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory, Czyste technologie energetyczne oraz zajmujących się technologiami Systemy inteligentne oraz Bezdotykowy interfejs komputerowy. Wśród firm działających w ramach pozostałych technologii przyszłości największą ich liczbę zidentyfikowano w zakresie technologii Produkcja ekologiczna (56), Książek drukowanych na żądanie (16) oraz Zaawansowane metody diagnostyki i chirurgii (12). 14) Ponad 2/3 respondentów uważa, że poziom kreatywności ich firm jest bardzo wysoki bądź wysoki. 15) Badane firmy mają rozbudowaną sieć kontaktów, ponad 3/4 z nich współpracuje co najmniej z 10 innymi przedsiębiorstwami. 16) W badanych firmach dostrzegane jest znaczenie kompetencji zatrudnianych pracowników (czynnik ten uzyskał najwyższą ocenę wśród parametrów pozwalających na podniesienie poziomu konkurencyjności). 17) Wśród czynników pozwalających na podniesienie poziomu innowacyjności firm najniżej oceniono nawiązanie współpracy z wyższą uczelnią, a stosunkowo wysokie 8

9 oceny uzyskały zwiększenie współpracy z innymi firmami, nawiązanie współpracy z innymi firmami oraz zatrudnienie wysokiej klasy specjalistów. 18) W pytaniu o przewidywany rozwój branży związanej z daną technologią w horyzoncie czasowym do 2020 r. respondenci reprezentujący badane firmy najczęściej wskazywali, że rozwój będzie szybszy bądź znacznie szybszy niż w przypadku innych branż. Jednocześnie prawie połowa jednostek podaży innowacji uważa, że branża oparta o wykorzystanie danej technologii przyszłości w perspektywie do 2020 r. będzie się rozwijać szybciej niż pozostałe branże. 19) Najistotniejszą wskazywaną przez firmy barierą w rozwoju innowacyjności są wysokie koszty prowadzenia działalności rozwojowej/innowacyjnej oraz zbiurokratyzowane procedury otrzymywania wsparcia ze środków publicznych na działalność B+R. 20) W analizowanych firmach jako czynniki utrudniające rozpoczęcie działalności najniżej oceniono brak pomysłu na własną firmę oraz obawę przed zbyt dużym ryzykiem. Zdecydowanie najważniejszymi problemami w początkowej fazie tworzenia firm były wysokie koszty pracy oraz dostępność zewnętrznych źródeł finansowania. 21) Prawie 2/3 badanych firm współpracuje ze szkołami wyższymi. Najczęściej wskazywano na Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie oraz politechniki. Najczęstszą formą kooperacji badanych firm ze szkołami wyższymi jest współpraca z doktorantami. 22) Zaledwie mniej niż 1/3 z badanych firm posiada co najmniej 1 własny patent, a tylko w prawie co 4. wdrożono go. Poza podmiotami mającymi centralę poza terytorium Polski zarówno największą liczbą posiadanych, jak i wdrożonych patentów wśród firm związanych z kluczowymi technologiami przyszłości, dysponują podmioty związane z technologią Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory (odpowiednio 11 i 5) oraz z Czystymi technologiami energetycznymi (3 i 3). 23) Ankietowani przedsiębiorcy wśród postulatów kierowanych w stosunku do regionalnej polityki innowacyjności wskazywali na konieczność skupienia się na wybranych obszarach. W tym kontekście padały również głosy dotyczące usunięcia ze strategii obszarów, w których nie ma szans na osiągniecie konkurencyjności w wymiarze regionalnym. 9

10 2. Report summary The report presented below is consisted of several principle parts. In its introduction the fundamental objectives and research assumptions are indicated. In the next part the research methodology has been described. The underlying element of the report constitutes the collation and description of the outcomes resulting from the research carried out in Malopolska firms and innovation supply units. The following part of the report concerns the collation of quantitative capacity of firms, innovation supply units as well as the projects financed from the EU funds and implemented by the entities within the framework of individual future technologies defined within the framework of the paper Technological Perspective Krakow Malopolska The final part of the report consists of the conclusions and recommendations. The report includes also the literature and annexes (questionnaire forms). In the course of research the questionnaire interviews have been carried out in the group of 37 firms and 42 innovation supply units. The scope of questions encompasses i.a. the problems of evaluating the speed rate of development of individual technologies, development barriers, innovation determinants, scale of co-operation with external units and the results of carried out innovatory actions. Below the most important conclusions resulting from the analysis of research have been presented. Research objectives The fundamental objective of contract execution is to examine current situation and to consider development trends in key future technologies listed in the paper Technological Perspective Krakow Malopolska The research have embraced both supply side of innovation and the demand one, that utilizes those technologies in economic practice. Verification of innovation potential in firms and supply innovation institutions in Malopolska is of key significance for carried out actions related to the update of Regional Innovation Strategy. The knowledge in that scope is also needed in relation to the necessity of developing European Commission promoted Smart Specialisation Strategy at the regional level. 10

11 Research scope Research scope have embraced two principal listed below elements: The scope of work related to verification of regional potential in the sphere of 10 key technologies listed in the paper Technological Perspective Krakow Malopolska 2020 consists of: 1) Identification of supply innovation units acting in Malopolska dealing with 10 key future technologies 2) Conducting 42 interviews (based on questionnaire form) in supply innovation units dealing with 10 key future technologies 3) Identification demand innovation units (firms) utilizing in economic practice technologies located under criterion of 10 key ones for regional development 4) Conducting 37 interviews based on questionnaire forms in firms utilizing in economic practice the technologies located under criterion of 10 key ones for regional development The scope of work related to verification of regional potential in the sphere of 10 key technologies listed in the paper Technological Perspective Krakow Malopolska 2020 encompasses the following problems: 1) Identification of supply innovation units acting in Malopolska dealing with the other future technologies (incorporated into 56 future technologies). 2) Identification demand innovation units (firms) utilizing in economic practice the other technologies listed in the paper Technological Perspective Krakow Malopolska ) Using desk research analysis the number of firms and innovation supply units connected to creation or improvement in technologies of the future listed in the report Technological perspective Krakow Malopolska 2020 Development 11

12 Challenges have been reviewed. The highest number of innovation supply units have been identified in case of entities related to Clean energy technologies and Advanced methods of surgery diagnostics. Relatively big number of innovation supply units have been classified under Tissue engineering and Ecological production. 2) In the course of the analysis of several projects financed from the MROP (Małopolska Regional Operational Programme) and IE OP (Innovative Economy Operational Programme) from 2007 implemented by firms and innovation supply units, the highest number of implemented projects connected to the technologies of the future concern technology Ecological production and Improvement in treatment process on the basis of data analysis (33). In the group of ten key technologies of the future, the highest number of the projects has been identified in technology Universal access to information and Material engineering and nanotechnologies for special purposes. 3) The most important factors that could impact on the level and scope of research carried out in innovation supply units for the needs of firms operating in the framework of selected technologies of the future are, in their opinion, financing interdisciplinary teams directed towards B+R activities for individual firm and strengthening international research contacts. 4) Innovation supply units perceive co-operation with firms included in 10 Key technologies of the future as the limited one. In almost half of them the co-operation in the implementation of committed projects has not been indicated. The cooperation in the field of committed research and applied project was scored even worse (in only two cases it happens often and in five cases sometimes). 5) In the group of ten key technologies of the future the highest number of innovation supply units have been identified in the area of technology Clean energy technology and Tissue engineering. 6) In innovation supply units operating in the framework of 10 key future technologies the highest rank gained the development speed of technologies Medicines and technologies locally destroying cancers and Intelligent systems. 7) In surveyed innovation supply units 88 patents have been declared to be possessed in relation to ten key future technologies. Most patents have dealt with material 12

13 engineering and nanotechnologies for special purposes and technology tissue engineering. 8) In surveyed innovation supply units connected to ten key future technologies there were just few responses indicating that the benefits from patent implementation were much higher than its costs. 9) Respondents representing innovation supply units, among the postulates in relation to the regional policy of innovation, have indicated the increase in financing (including basic research) and streamlining support for selected technologies. Second, quite often expressed, postulate concerns simplification in the system of donation and premium as well as the expectations related to increase in the availability of the EU resources have been expressed. 10) Respondents representing innovation supply units believe that the co-operation with firms operating in the field of indicated technology of the future takes place moderately often or there is no such co-operation at all. 11) Surveyed innovation supply units, among the activities directed towards the needs of firms operating in the framework of selected future technologies, most often have indicated expertise elaboration. The highest number of projects in analysed innovation supply units has been implemented to meet the needs of the firms connected to technology Touchless computer interface. 12) In the group of ten key technologies of the future the highest number of firms have been identified in the area of technology Universal access to information, Intelligent systems and Energetically self-sufficient construction. 13) Among the assessments of capacity of firms operating in the region and firms connected to individual ten technologies of the future there has been a distinctive group of firms related to the technologies encompassing Medicines and technologies locally destroying cancers, Clean energy technologies, Intelligent systems and Touchless computer interface. Among the firms operating in the fields of other future technologies, their biggest number has been identified in the field of Ecological production (56), Books printed on demand (16) and Advanced diagnosis and surgery methods (12). 14) Over two third of respondents believes that the level of creativity of their firms is very high or high. 13

14 15) Surveyed firms possess developed contact network, over three fourth of them cooperate with at least ten other companies. 16) In the surveyed firms the skills of employed workers are underlined (that factor has gained the highest rank among the parameters enabling to increase the level of competitiveness). 17) Among the factors enabling to increase the level of innovation in firms the lowest rank was the one about establishing cooperation with university or higher school and relatively high ranked was to increase co-operation with other companies, to establish co-operation with other companies and to employ high skilled workers. 18) In relation to the question about forecasted development of the branch connected to given technology up to 2020, the respondents representing surveyed firms most often indicate that development will be quicker or much quicker than in case of other branches. Almost half of innovation supply units believe that the branch based on the utilization of given future technology up to 2020 perspective, will develop quicker than other branches. 19) The most important innovation development barriers in analysed firms are high costs of running innovative and research activities as well as bureaucracised procedures for obtaining support from public funds for R&D activities. 20) In the analysed firms among the factors hindering to launch activity the lowest rank gained the lack of concept of running own business and fear from too high risk. Definitely the most important problems of the initial phase in launching the firm have been high labour cost and availability of external financing resources. 21) Over two third of surveyed firms co-operate with higher school. Mainly the AGH University of Science and Technology in Krakow and other technical universities have been indicated. The most often form of co-operation of surveyed firms with universities is the co-operation with PhD students. 22) Merely less than one third of surveyed firms possess at least one own patent and only in one fourth of them it has been implemented. Apart from the entities being headquartered out of Poland, the highest number of possessed and implemented patents among the firms connected to the key technologies of the future belongs to the entities related to technologies Medicines 14

15 and technologies locally destroying cancers (11 and 5 respectively) and Pure energy technologies (3 and 3). 23) Surveyed businessmen among the postulates directed towards the regional innovative policy have indicated the necessity to focus on selected areas. In such context there were evident demand to eliminate from the strategy the areas which have no chance to be competitive in regional dimension. 15

16 3. Wprowadzenie 3.1. Cele badania Głównym celem realizacji zamówienia było zbadanie aktualnej sytuacji oraz uwzględnienie trendów rozwojowych dla kluczowych technologii przyszłości wskazanych w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska Badania objęły zarówno sferę podażową innowacji, jak i popytową, wykorzystującą w praktyce gospodarczej te technologie. Weryfikacja potencjału innowacyjnego firm i instytucji podaży innowacji w Małopolsce ma kluczowe znaczenie dla prowadzonych prac dotyczących aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji. Wiedza w tym zakresie jest niezbędna również w związku z koniecznością przygotowania promowanej przez Komisję Europejską Strategii inteligentnej specjalizacji na poziomie regionalnym. Cele szczegółowe badania określono w odniesieniu do zagadnień podaży innowacji i popytu na innowacje w kontekście Małopolski jako regionu wiedzy. W zakresie 56 technologii 1 (w tym 10 zaliczonych do kluczowych dla rozwoju regionu) wskazanych w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska 2020 przeprowadzono badania typu desk research, obejmujące analizę ilościową podmiotów podaży i popytu innowacji stosujących tego typu technologie. Przeprowadzono również analizę wybranych projektów innowacyjnych o charakterze naukowo-badawczym i wdrożeniowym w celu wyodrębnienia projektów związanych z technologiami wskazanymi w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska Zakres badania Zakres badania objął dwa zasadnicze, poniżej przedstawione elementy: 1 Ponieważ na różnych etapach prac dotyczącym foresightu regionalnego dokonywano połączeń niektórych rodzajów technologii, w analizie ilościowej przeprowadzonej na potrzeby niniejszego badania uwzględniono łącznie 62 technologie przyszłości. 16

17 Zakres przewidzianych prac odnośnie weryfikacji potencjału regionu w sferze 10 kluczowych technologii przyszłości wskazanych w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska 2020 to: 1) Identyfikacja podmiotów podaży innowacji działających w Małopolsce, związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości. 2) Przeprowadzenie 42 wywiadów (w oparciu o skonstruowany kwestionariusz wywiadu) w jednostkach podaży innowacji, związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości. 3) Identyfikacja jednostek popytu innowacji (firm) wykorzystujących w praktyce gospodarczej technologie zaliczone do kategorii 10 o kluczowym znaczeniu dla rozwoju regionu. 4) Przeprowadzenie 37 wywiadów w oparciu o skonstruowany kwestionariusz wywiadu w firmach wykorzystujących w praktyce gospodarczej technologie zaliczone do kategorii kluczowych technologii przyszłości w regionie. Zakres przewidzianych prac odnośnie weryfikacji potencjału regionu w sferze pozostałych technologii przyszłości wskazanych w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska 2020 obejmuje następujące problemy: 1) Identyfikacja podmiotów podaży innowacji działających w regionie, związanych z pozostałymi technologiami przyszłości (wpisującymi sie w 56 technologii przyszłości). 2) Identyfikacja jednostek popytu innowacji (firm) wykorzystujących w praktyce gospodarczej pozostałe technologie wskazane w opracowaniu Perspektywa Technologiczna Kraków Małopolska

18 4. Opis metodyki badawczej 4.1. Sposób identyfikacji (metody badań, źródła danych, dobór próby, sposób dotarcia) podmiotów popytu na innowacje działających w regionie i związanych z 56 (w tym 10 kluczowymi) technologiami przyszłości Ze względu na specyfikę docelowej grupy ankietowanych firm (stosowania przez te firmy określonych technologii) nie ma możliwości wykorzystania do wyboru próby badawczej zasobów z bazy danych REGON lub Głównego Urzędu Statystycznego. Dlatego też pierwszym etapem identyfikacji firm związanych z kluczowymi technologiami w regionie była analiza typu desk-research przeprowadzona za pośrednictwem Internetu. W dalszej kolejności przeprowadzono bezpośrednie wywiady wśród instytucji podaży innowacji (w ramach drugiego modułu badawczego), związanych z określonymi tzw. kluczowymi technologiami przyszłości. Ich dodatkowym celem było zebranie informacji o innego typu podmiotach gospodarczych w tym zakresie. Jednocześnie podczas wspomnianego drugiego modułu badawczego, obejmującego instytucje podaży innowacji, zbierano informacje na temat firm, z którymi one współpracują. Z grupy firm wykorzystujących 56 technologii przyszłości wybrano te, które stosują technologie zaliczane do grupy 10 kluczowych technologii przyszłości. W dalszym etapie badań w sposób losowy wybrano firmy przewidziane do przeprowadzenia wywiadów bezpośrednich. Podstawową metodą badawczą był wywiad bezpośredni połączony z wypełnieniem ankiety, przewidziano jednak wypełnienie ankiety w formie elektronicznej, jeżeli takie życzenie zostało sformułowane ze strony reprezentanta ankietowanej firmy. Celem formularza ankietowego było uchwycenie nie tylko aktualnej sytuacji w badanych firmach, ale również identyfikacja zachodzących trendów rozwojowych Sposób identyfikacji (metody badań, źródła danych, dobór próby, sposób dotarcia) podmiotów podaży innowacji działających w regionie i związanych z 56 (w tym 10 kluczowymi) technologiami przyszłości Pierwszym etapem identyfikacji podmiotów sfery podaży innowacji, związanych z kluczowymi technologiami przyszłości, było wytypowanie za pomocą metody eksperckiej 18

19 potencjalnych podmiotów działających w regionie w tym zakresie. Na tym etapie prac badawczych zastosowano analizę typu desk research przy wykorzystaniu Internetu. W kolejnym etapie, przy wykorzystaniu bezpośrednich rozmów w wytypowanych podmiotach, nastąpiła weryfikacja przyjętych założeń (typ prowadzonych badań związanych z kluczowymi technologiami przyszłości). Ze sporządzonej bazy danych w tym zakresie, obejmującej niższe struktury organizacyjne analizowanych instytucji (na przykład katedry lub zakłady), wybrano w sposób losowy grupę 42 jednostek, w których prowadzone są prace bezpośrednio związane z 10 kluczowymi technologiami przyszłości. W dalszym etapie badań, za pomocą specjalnie w tym celu sporządzonych kwestionariuszy ankietowych, przeprowadzono bezpośrednie wywiady ankietowe z 42 osobami należącymi do zespołów badawczych związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości. Podstawową metodą badawczą był wywiad bezpośredni połączony z wypełnieniem ankiety, lecz podobnie jak w przypadku badania podmiotów popytu przewidziano także wypełnienie ankiety w formie elektronicznej, jeżeli takie życzenie zostało sformułowane przez osobę reprezentującą ankietowaną instytucję. Zastosowanie formularza ankietowego miało służyć uchwyceniu nie tylko aktualnej sytuacji w badanych instytucjach, ale również identyfikacji zachodzących trendów rozwojowych. 19

20 5. Opis wyników badania, analiza i interpretacja 5.1. Profil działalności firm i jednostek podaży innowacji związanych z 10 technologiami przyszłości W ramach badań przeprowadzono wywiady ankietowe w grupie 37 firm, z czego 34 były związanych z 10 kluczowymi technologiami. Uszczegóławiając obszary aktywności tych firm wymienić należy następujące dziedziny (w nawiasie liczba firm związanych z daną technologią): Bezdotykowy interfejs komputerowy (3), Budownictwo samowystarczalne energetycznie (2), Czyste technologie energetyczne (6), Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych (4), Inżynieria tkankowa (2), Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory (2), Monitoring i kontrola stanów chorobowych (4), Systemy inteligentne (4), Uniwersalny dostęp do informacji (4), Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych (3). W pozostałej grupie firm znalazły się 3 podmioty, tj. Elektronika wkomponowana w przedmioty codziennego użytku (1), Roboty zastępujące człowieka (1) oraz Technologie oczyszczania wody (1). W ramach badań obejmujących podmioty podaży innowacji objęto łącznie 42 instytucje. W układzie poszczególnych kluczowych 10 technologii przyszłości ich struktura kształtowała się następująco: bezdotykowy interfejs komputerowy (4), budownictwo samowystarczalne energetycznie (5), czyste technologie energetyczne (6), inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych (3), inżynieria tkankowa (3), leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory (6), monitoring i kontrola stanów chorobowych (4), systemy inteligentne (4), uniwersalny dostęp do informacji (3), usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych (4). Szczegółowe informacje dot. badanych firm i jednostek podaży innowacji zawiera Tabela 1 Podział ankietowanych firm i instytucji podaży innowacji w ramach 10. kluczowych technologii przyszłości

21 Tabela 1 Podział ankietowanych firm i instytucji podaży innowacji w ramach 10. kluczowych technologii przyszłości Technologie przyszłości Liczba ankietowanych firm Liczba ankietowanych podmiotów podaży innowacji Bezdotykowy interfejs komputerowy 3 4 Budownictwo samowystarczalne 2 5 energetycznie Czyste technologie energetyczne 6 6 Inżynieria materiałowa i nanotechnologie 4 3 dla zastosowań specjalnych Inżynieria tkankowa 2 3 Leki i technologie miejscowo niszczące 2 6 nowotwory Monitoring i kontrola stanów chorobowych 4 4 Systemy inteligentne 4 4 Uniwersalny dostęp do informacji 4 3 Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o 3 4 analizę danych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Podstawowe informacje dotyczące badanych firm Zdecydowana większość badanych firm (32, tj. 84%) powstała po 1990 r., z czego prawie połowa (18, tj. 49%) w latach , a 13 (tj. 35%) w okresie Przed 1990 r. powstało jedynie 6. ankietowanych firm. Jedna z nich powstała przed I wojną światową. Szczegółowe informacja zawiera Tabela 2. Tabela 2. Okres powstania badanych firm Przedział czasowy Firmy (w %) Przed Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych. Wśród badanych firm zdecydowana większość (29) ma siedzibę w Krakowie, a po 1 w powiatach myślenickim, nowosądeckim, olkuskim, wadowickim i wielickim. Wśród ankietowanych znalazły się 3 podmioty mające centrale zagraniczne: 2 ze Stanów Zjednoczonych oraz 1 z Japonii. Szczegółowe zestawienie zawiera Tabela 3. 21

22 Tabela 3 Siedziba badanych firm według powiatów* Powiat* Liczba podmiotów Kraków 29 Stany Zjednoczone Ameryki Płn. 2 Japonia 1 Myślenicki 1 Nowosądecki 1 Olkuski 1 Wadowicki 1 Wielicki 1 * Kraj w przypadku firm zagranicznych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Struktura badanych przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość Prawie połowę ankietowanych firm (14) stanowiły podmioty mikro, a więc zatrudniające do 10 pracowników, których obroty wynosiły do 2 mln euro rocznie. Po 1/4 badanych podmiotów stanowiły podmioty małe (zatrudniające od 10 do 49 pracowników i przychód roczny do 10 mln euro) i duże (zatrudniające 250 i więcej pracowników). W grupie badanej znalazły się też 4 firmy średniej wielkości (zatrudniające od 50 do 249 pracowników i posiadające przychód roczny do 50 mln euro) Lokalizacja jednostek podaży innowacji W stosunku do badanych firm umiejscowienie jednostek podaży innowacji jest bardziej jednorodne - badane podmioty w przeważającym stopniu są umiejscowione w stolicy województwa. Wśród badanych jednostek podaży innowacji aż 44 są zlokalizowane w Krakowie, a 3 w Nowym Sączu Informacje dotyczące przynależności do grupy kapitałowej Spośród badanych firm 15 (41%) jest częścią grupy kapitałowej, z czego 5 ma centralę w województwie małopolskim, 3 w województwie mazowieckim, a 1 w Wiedniu. 59% (22) ankietowanych jednostek popytu na innowacje nie należy do żadnej grupy kapitałowej. 22

23 5.6. Obszary sprzedaży produktów i usług Analizowane podmioty gospodarcze mają zdecydowanie szeroki zakres rynków, na których sprzedają swoje usługi i produkty. Ponad połowa z nich (19) funkcjonowała na rynku międzynarodowym. Obecnych na rynku krajowym było 25 badanych. Natomiast na rynku lokalnym i regionalnym funkcjonowało odpowiednio 6 i 7 badanych podmiotów Informacje dotyczące założycieli firm Rysunek 1 zawiera informacje o wykształceniu i doświadczeniu zawodowym założycieli ankietowanych firm. Respondenci najczęściej wskazywali, że założyciele badanych przedsiębiorstw posiadali wcześniejsze doświadczenie w pracy poza uczelniami i jednostkami badawczo - rozwojowymi (18 wskazań). Drugą grupę stanowiły osoby posiadające doświadczenie w sektorze naukowym (13), a 6 założycieli kończy studia bądź jest w trakcie edukacji wyższego szczebla. Jedynie 2 założycieli firmy nie podjęło edukacji na studiach wyższych. Dla pełniejszej interpretacji założono, że w tym pytaniu można było zaznaczyć więcej niż 1 odpowiedź. 23

24 Rysunek 1 Wykształcenie założyciela firmy Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Przesłanki powstawania firm Przeprowadzone badania wskazują, że najczęściej występującą przesłanką powstawania innowacyjnych firm w ramach 10 kluczowych technologii przyszłości w Małopolsce jest założenie własnej firmy po odejściu z innej (14 firm). Ponad 1/5 badanych podmiotów została wydzielona jako spółka córka. W przypadku co piątej firmy przesłanką jej powstania była chęć skomercjalizowania prowadzonych wyników badań. Natomiast tylko 4 firmy zostały utworzone ze względu na zakup nowej technologii/licencji. W tym kontekście interesujące wydają się wyniki badania dot. czynników rozwoju przedsiębiorstw w województwie małopolskim 2. W świetle tych badań, rozwój firm w regionie jest ograniczony przez problemy związane z uzyskiwaniem należności za sprzedane towary oraz niedobór pracowników, w szczególności nisko i średnio wykwalifikowanych. Jednocześnie w odniesieniu do planowanych działań rozwojowych, przedsiębiorstwa zamierzają tworzyć nowe produkty i usługi oraz modernizować technologie 2 M. Gancarczyk J. Gancarczyk, Czynniki rozwoju przedsiębiorczości w województwie małopolskim, Sądecka Izba Gospodarcza, Wyższa Szkoła Biznesu NLU, Nowy Sącz

25 wytwarzania. Co więcej, małe i średnie firmy w zaawansowanych technologicznie sektorach rozwijają się szybciej niż w innych sektorach Liczba firm współpracujących Wśród badanych podmiotów każdy współpracował z co najmniej 1 firmą (Rysunek 2). 84% spośród badanych (tj. 31 firm) współpracuje co najmniej z 10 innymi przedsiębiorstwami, a w pozostałych przypadkach ta liczba wynosi co najmniej 1. Rysunek 2. Liczba kooperantów (inne firmy) 84% 5% 5% 5% 0% 10 i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Dynamika zatrudnienia w firmach Wyłączając dwie firmy działające globalnie i mające w Małopolsce tylko swoje oddziały, średni poziom zatrudnienia w analizowanych podmiotach wyniósł w 2011 r. 90 pracowników. Tylko w przypadku 5 badanych firm w stosunku do roku poprzedniego nastąpił spadek zatrudnienia. Natomiast w przypadku aż 16 firm w tym okresie miał miejsce wzrost zatrudnienia. Z perspektywy krajowej przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w Polsce w ujęciu rocznym zwiększyło się o 3,2%. W 16. badanych podmiotach poziom zatrudnienia w stosunku do roku poprzedniego nie uległ zmianie. 25

26 W jednym przypadku nastąpił w tym czasie aż 7-krotny wzrost liczby pracowników. Analizując liczbę zatrudnionych w pierwszym roku funkcjonowania badanych firm widać wyraźnie, że były to mikropodmioty. Aż w przypadku 23 ankietowanych podmiotów poziom zatrudnienia nie przekroczył wówczas 5 osób Ocena poziomu kreatywności firmy Aż 81% respondentów (30) uważa, że poziom kreatywności ich firm jest bardzo wysoki bądź wysoki. Przeciętnie ocenia tę cechę 16% badanych (6 firm), a bardzo nisko 1 podmiot. Szczegółowe informacja prezentuje Rysunek 3. Rysunek 3. Ocena stopnia kreatywności badanych firm 46% 35% 16% 3% 0% wysoki bardzo wysoki przeciętny bardzo niski niski Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Poziom kreatywności badanych firm (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) W grupie respondentów rekrutujących się spośród firm związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości aż 27 wskazało, że poziom kreatywności firmy jest wysoki bądź bardzo wysoki. Tylko jedna firma oceniła swój poziom kreatywności jako bardzo niski. Odpowiedzi w podziale na 10 kluczowych technologii znajdują się w Tabela 4. 26

27 Technologia przyszłości Tabela 4. Poziom kreatywności badanych firm Bardzo niski Niski Przeciętny Wysoki Bezdotykowy interfejs komputerowy 3 Budownictwo samowystarczalne energetycznie Czyste technologie energetyczne Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych 2 Bardzo wysoki 3 1 Inżynieria tkankowa 1 Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory Monitoring i kontrola stanów chorobowych 2 2 Systemy inteligentne Uniwersalny dostęp do informacji Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o 2 1 analizę danych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Ocena potencjalnych czynników pozwalających na podniesienie poziomu innowacyjności ankietowanych firm W analizowanych firmach stosunkowo najniżej wśród czynników pozwalających na podniesienie poziomu ich innowacyjności ocenione zostało nawiązanie współpracy z wyższą uczelnią (Tabela 5; średnia ocena 2,9 w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że nie jest to bariera, a wskazanie 5, że jest to bardzo istotna bariera) oraz nawiązanie współpracy z jednostką badawczo-rozwojową (średnia ocena 3,0). W przypadku firm, które prowadzą tego typu współpracę jej intensyfikacja również nie została w tym kontekście oceniona jako mająca zbyt wysokie znaczenie. Co interesujące, w analizowanych firmach jako przeciętnie istotny czynnik pozwalający na podniesienie konkurencyjności (ocena 3,0) oceniono uzyskanie zewnętrznych środków finansowych na działalność badawczo-rozwojową. Stosunkowo wysokie oceny w analizowanym kontekście uzyskały takie parametry, jak zwiększenie współpracy z innymi firmami (średnia ocena 3,41), nawiązane współpracy z innymi firmami (średnia ocena 3,59), a najwyżej oceniono zatrudnienie wysokiej klasy specjalisty (średnia ocena 3,65). 27

28 W tym kontekście warto przytoczyć wyniki przeprowadzonego przez GUS ogólnopolskiego badania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. Wśród wyodrębnionych celów tej działalności 3 ponad połowa aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych wskazywała na wysokie znaczenie: zwiększenia asortymentu wyrobów lub usług oraz poprawy jakości wyrobów lub usług. Spośród aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw z sektora usług prawie połowa (48,4%) jako najważniejszy cel wskazało poprawę jakości wyrobów lub usług, zaś 45,4% - zwiększenie asortymentu wyrobów lub usług. Przedsiębiorstwa przemysłowe najrzadziej wskazywały na znaczenie obniżki osobowych kosztów pracy na jednostkę produktu (24,5%), a przedsiębiorstwa w sektorze usług na cel związany z obniżką materiałochłonności i energochłonności na jednostkę produktu (12,7%). W województwie małopolskim, podobnie jak w większości pozostałych województw, największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych (53,1%) jako wysokie wskazał znaczenie zwiększania asortymentu wyborów i usług. Wśród przedsiębiorstw z sektora usług w regionie jako najważniejszy cel działalności innowacyjnej uznano poprawę jakości wyrobów i usług (50%) [GUS 2011, s ]. 3 Cele te wyodrębniono na potrzeby ogólnopolskiego badania pt. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , któremu zostały poddane aktywne innowacyjnie przedsiębiorstwa z sektora przemysłu oraz sektora usług. Należą do nich: zwiększenia asortymentu wyrobów lub usług; zastąpienia przestarzałych produktów lub procesów; wejścia na nowe rynki lub zwiększenia udziału w rynku; poprawy jakości wyrobów lub usług; poprawy elastyczności produkcji; zwiększenia zdolności produkcyjnych dla wyrobów lub usług; obniżki osobowych kosztów pracy na jednostkę produktu; obniżki materiałochłonności i energochłonności na jednostkę produktu; zmniejszenia szkodliwości dla środowiska; poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników. Znaczenie powyższych celów dla działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa oceniały według czterostopniowej skali wysokie, średnie, niskie oraz bez znaczenia GUS, 2011, s. 69] 28

29 Tabela 5. Ocena potencjalnych czynników pozwalających na podniesienie poziomu innowacyjności ankietowanych firm (w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że nie jest to bariera, natomiast wskazanie 5 mówi, że jest to bardzo istotna bariera) Czynnik Średnia z ocen respondentów Nawiązanie współpracy z wyższą uczelnią 2,9 Nawiązanie współpracy z jednostką badawczo-rozwojową 3 Uzyskanie zewnętrznych środków finansowych na działalność badawczo-rozwojową 3 Zwiększenie współpracy z jednostką badawczo-rozwojową 3,04 Zwiększenie współpracy z wyższą uczelnią 3,15 Zwiększenie współpracy z innymi firmami 3,41 Nawiązane współpracy z innymi firmami 3,59 Zatrudnienie wysokiej klasy specjalisty 3,65 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Przewidywany rozwój branż związanych z wybraną technologią przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do w większości pozostałych branż (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) W pytaniu o przewidywany rozwój branży związanej z daną technologią do 2020 r. (Tabela 6) najczęściej padała odpowiedź, że rozwój będzie szybszy niż w przypadku innych branż (17 odpowiedzi) lub wręcz znacznie szybszy (8). Siedmiu respondentów oceniło, że poziom rozwoju w porównaniu z innymi branżami będzie porównywalny. 29

30 Tabela 6 Przewidywany rozwój branż związanych z wybraną technologią przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż - firmy Technologia przyszłości Bezdotykowy interfejs komputerowy Budownictwo samowystarczalne energetycznie Czyste technologie energetyczne Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych Znacznie wolniej niż inne Wolniej niż inne W takim stopniu jak inne Szybciej niż inne Znacznie szybciej niż inne Inżynieria tkankowa 1 Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory Monitoring i kontrola stanów chorobowych 1 1 Systemy inteligentne Uniwersalny dostęp do informacji 2 2 Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę 2 1 danych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Rozwój branży w oparciu o wykorzystanie analizowanej technologii przyszłości w perspektywie do 2020 r. instytucje podaży innowacji Prawie połowa respondentów (46%) uważa, że branża oparta o wykorzystanie danej technologii przyszłości w perspektywie do 2020 r. będzie się rozwijać szybciej niż pozostałe branże, a 11% badanych twierdzi, że ten wzrost będzie znacząco szybszy. Przeciwnego zdania (odpowiedzi wolniej i znacznie wolniej ) było łącznie 6% respondentów (Rysunek 4). 30

31 Rysunek 4. Rozwój branży w oparciu o daną technologię przyszłości do 2020 r. w stosunku do pozostałych branż znacznie szybciej niż inne; 11% znacznie wolniej niż inne; 4% wolniej niż inne; 2% szybciej niż inne; 46% w takim stopniu jak inne; 37% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż - firmy W firmach działających w obszarze analizowanych technologii panuje zdecydowane przekonanie, że ich rozwój będzie następował szybciej niż w większości pozostałych branż (Rysunek 5). W przypadku blisko 1/4 ankietowanych padły deklaracje, że będzie to rozwój znacznie szybszy, a dla połowy (19 odpowiedzi) że szybszy. Ponad 1/5 badanych twierdzi, że rozwój ten będzie następował w takim samym tempie, jak w innych branżach, a jedynie jeden, że będzie wolniejszy. 31

32 Rysunek 5 Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z wybranymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż znacznie szybciej 24% wolniej 3% w takim stopniu jak inne 22% szybciej 51% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż jednostki podaży innowacji W instytucjach podaży innowacji, działających w ramach 10 kluczowych technologii przyszłości, oceniono (Tabela 7), że najszybsze tempo rozwoju dotyczyć będzie technologii Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory (dwa wskazania, że będzie ono znacznie szybsze niż dla pozostałych i dwa że szybsze niż innych technologii). Relatywnie wysoko oceniono technologię Systemy inteligentne (1 ocena tempo znacznie szybsze niż innych oraz dwie szybsze niż innych ). Wyraźna przewaga odpowiedzi szybsze tempo rozwoju niż inne (3 odpowiedzi) w stosunku do odpowiedzi takie jak w przypadku innych (1 odpowiedź) dotyczy także technologii Bezdotykowy interfejs komputerowy. Najgorsze oceny uzyskała technologia Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych (po jednej odpowiedzi znacznie wolniejsze niż innych oraz wolniejsze niż innych ). 32

33 Tabela 7. Opinie dotyczące tempa rozwoju branż związanych z wybranymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. w stosunku do większości pozostałych branż. Technologia przyszłości Bezdotykowy interfejs komputerowy Budownictwo samowystarczalne energetycznie Czyste technologie energetyczne Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych Inżynieria tkankowa Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory Monitoring i kontrola stanów chorobowych Systemy inteligentne Znacznie wolniejsze niż innych 1 Wolniejsze niż innych Takie jak w przypadku innych Szybsze niż innych Znacznie szybsze niż innych Uniwersalny dostęp do informacji 2 1 Usprawnienie procesu 1 leczenia w oparciu o analizę danych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych. W tym miejscu warto skonfrontować powyższe opinie instytucji podaży innowacji dotyczące rozwoju branż związanych z 10 kluczowymi technologiami przyszłości w perspektywie do 2020 r. z badaniami małopolskich uczelni publicznych realizujących kierunki studiów związane z tymi technologiami. Badania wydziałów szkół wyższych, które realizują kierunki kształcenia (badań) w ramach 10 kluczowych technologii wskazują, że najlepiej reprezentowanymi obszarami zastosowań technologicznych na małopolskich uczelniach są Czyste technologie energetyczne, Inżynieria materiałowa i nanotechnologie dla zastosowań specjalnych, a także Budownictwo samowystarczalne energetycznie, Uniwersalny dostęp do informacji i Inżynieria tkankowa. Najrzadziej występującymi kierunkami kształcenia (badań) są Bezdotykowy interfejs komputerowy oraz Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory [CEM 2010, s. 5, 49-51]. 33

34 5.18. Ocena wag poszczególnych barier rozwoju innowacyjności firmy Znaczenie wskazanych barier w rozwoju innowacyjności jest oceniane bardzo różnie. Najistotniejszą wskazywaną barierą są wysokie koszty prowadzenia działalności rozwojowej/innowacyjnej (średnia ocena 4,2; patrz: Tabela 8). Wyniki te są zgodne z rezultatami badań ogólnopolskich, które pokazały, że według przedsiębiorstw przemysłowych oraz z sektora usług czynnikiem najbardziej utrudniającym działalność innowacyjną w latach były zbyt wysokie koszty innowacji. Dużą przeszkodą są także zbiurokratyzowane procedury otrzymywania wsparcia ze środków publicznych na działalność B+R (4,0), wysokość podatków (3,8) oraz istniejąca konkurencja w branży (3,7). Najmniej istotnymi barierami są trudności we współpracy z uczelniami i jednostkami badawczo-rozwojowymi (po 2,1) oraz obawy przed zmianami w firmie (1,8). Tabela 8. Waga poszczególnych barier rozwoju innowacyjności firmy (w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że nie jest to bariera, a wskazanie 5, że jest to bardzo istotna bariera) Bariery rozwoju innowacyjności firmy Średnia ocena Wysokie koszty prowadzenia działalności rozwojowej/innowacyjnej 4,2 Zbiurokratyzowane procedury związane z uzyskaniem wsparcia ze 4,0 środków publicznych na działalność badawczo-rozwojową Wysokość podatków 3,8 Konkurencja w branży 3,7 Niestabilne przepisy prawne 3,5 Brak dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania 3,5 Brak wykwalifikowanych pracowników 3,0 Nieuprawnione wykorzystanie własności intelektualnej przez inne firmy 2,7 Obawa przed zbyt dużym ryzykiem 2,4 Trudności we współpracy z wyższą uczelnią 2,1 Trudności we współpracy z jednostką badawczo-rozwojową 2,1 Obawa przed zmianami w firmie 1,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Ocena wagi czynników utrudniających rozpoczęcie działalności gospodarczej badanych firm W analizowanych firmach najniżej jako czynniki utrudniające rozpoczęcie działalności (patrz: Tabela 9) oceniony został brak pomysłu na własną firmę oraz obawa przed zbyt dużym 34

35 ryzykiem (średnia oceny odpowiednio 2,5 i 2,6 w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że nie jest to bariera, a wskazanie 5, że jest to bardzo istotna bariera). Zdecydowanie najważniejszymi problemami w początkowej fazie tworzenia firm były wysokie koszty pracy (średnia ocena 3,6) oraz dostępność zewnętrznych źródeł finansowania (średnia ocena 3,4). Jako przeciętny problem oceniono poziom skomplikowania przepisów związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa (średnia ocena 2,9) oraz znalezienie odpowiednich pracowników (średnia ocena 3,0). Tabela 9. Ocena potencjalnych czynników pozwalających na podniesienie poziomu innowacyjności ankietowanych firm (w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że nie jest to bariera, a wskazanie 5, że jest to bardzo istotna bariera) Czynnik Średnia z ocen respondentów Znalezienie pomysłu na własną firmę 2,5 Obawa przed zbyt dużym ryzykiem 2,6 Poziom skomplikowania przepisów związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa 2,9 Znalezienie odpowiednich pracowników 3 Sprawność działania urzędów i administracji 3,3 Zbyt duży poziom formalności związanych z założeniem firmy 3,3 Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania 3,4 Wysokie koszty pracy 3,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Znaczenie poszczególnych kryteriów zatrudniania pracowników Tabela 10 zawiera informacje o istotnych z punktu widzenia pracodawców (ankietowanych firm) kryteriach, którymi kierują się przy angażowaniu pracowników. Najistotniejszym z nich (średnia ocena 4,5) jest doświadczenie zawodowe kandydatów, a następnie umiejętność pracy w zespole (4,3) i dopiero na 3. miejscu - poziom wykształcenia (4,2). 35

36 Tabela 10. Istotne kryteria zatrudniania pracowników (w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak znaczenia, a wskazanie 5 oznacza, że stanowi to bardzo istotne znaczenie) Kryterium zatrudniania pracowników Średnia ocena Doświadczenie zawodowe 4,5 Umiejętność pracy w zespole 4,3 Poziom wykształcenia 4,2 Predyspozycje osobiste/umiejętności miękkie 3,9 Znajomość języków obcych 3,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Sytuacja rynkowa firm w okresie ostatniego roku W zakresie zysków 15 badanych firm odnotowało w ostatnim okresie ich wzrost, w przypadku blisko 1/3 podmiotów (10 firm) ich poziom był bez zmian, natomiast w przypadku 11 nastąpił spadek zysków. Większość firm (21) jednak w tym okresie odnotowała wzrost poziomu sprzedaży, w przypadku prawie 1/3 podmiotów sprzedaż kształtowała się na tym samym poziomie, a jedynie w przypadku 6 firm była niższa. Prawie 1/3 podmiotów (10 firm) zanotowała wzrost eksportu, w przypadku 22 badanych podmiotów był on na stałym poziomie. W 23 firmach odnotowano wzrost liczby klientów w minionym roku, a w ponad 1/3 (12 firm) ich liczba utrzymywała się na stałym poziomie Sytuacja rynkowa przedsiębiorstwa w ostatnim roku (firmy związane z 10 kluczowymi technologiami) Tabela 11 zawiera informację o sytuacji finansowej badanych firm związanych z 10 technologiami w ostatnim roku. 12 badanych podmiotów odnotowało wzrost zysku w tym okresie, a 11 spadek zysku. 13 ankietowanych przedsiębiorstw nie zmieniało wielkości zatrudnienia, lecz równocześnie 12 zwiększało. 16 podmiotów odnotowało wzrost sprzedaży, a w 8 przypadkach ta wartość na przestrzeni ostatniego roku nie uległa zmianie. W przypadku eksportu 13 firm nie odnotowało zmian, a 7 wskazywało na wzrost eksportu. Wreszcie, aż 19 firm wskazało na wzrost liczby klientów, a 8 nie zauważyło zmian tej wielkości. 36

37 W grupie firm, analizowanych pod kątem ich sytuacji rynkowej w ostatnim roku, najlepsza sytuacja dotyczyła podmiotów gospodarczych związanych z technologią systemy inteligentne, w przypadku których wszystkie zanotowały w tym okresie wzrost zysków. Natomiast w grupie firm związanych z technologiami obejmującymi monitoring i kontrolę stanów chorobowych przeważały podmioty, które odnotowały straty w analizowanym okresie (ich liczba była wyższa niż w przypadku firm, których zyski pozostały bez zmian, a w żadnej z analizowanych firm nie zadeklarowano wzrostu zysków). 37

38 Tabela 11. Sytuacja rynkowa przedsiębiorstwa w ostatnim roku Technologia przyszłości Bezdotykowy interfejs komputerowy Budownictwo samowystarcz alne energetycznie Czyste technologie energetyczne Inżynieria materiałowa i nanotechnolo gie dla zastosowań specjalnych Inżynieria tkankowa Leki i technologie miejscowo niszczące nowotwory Monitoring i kontrola stanów chorobowych Systemy inteligentne Uniwersalny dostęp do informacji Usprawnienie procesu leczenia w oparciu o analizę danych Zyski Zatrudnienie Sprzedaż Eksport Liczba klientów S BZ W S BZ W S BZ W S BZ W S BZ W Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych. S- spadek BZ stały poziom W - wzrost 38

39 5.23. Współpraca ze szkołą wyższą 61% badanych firm współpracuje ze szkołą wyższą. Wśród najczęściej wymienianych uczelni (Rysunek 6) należy wskazać na Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie oraz politechniki (po 11 wskazań), z czego Politechnika Krakowska była wskazywana 6 razy. Ankietowane przedsiębiorstwa współpracują też z Uniwersytetem Jagiellońskim i Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie. Wśród innych szkół wyższych wymieniano m. in. dwie uczelnie zagraniczne: The University of Sheffield i The University of Southampton, a ze szkół krajowych uniwersytety w Warszawie i we Wrocławiu. Warto dodać, że wyniki przeprowadzonego przez GUS badania działalności innowacyjnej wskazują, że w latach ,5% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 33,8% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw usługowych z województwa małopolskiego współpracowało w zakresie działalności innowacyjnej z innymi podmiotami. We wspomnianym badaniu 11,1% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 4,8% przedsiębiorstw usługowych, które współpracują z innymi podmiotami oceniło jako najbardziej korzystną dla ich działalności innowacyjnej współpracę ze szkołami wyższymi. Zarówno w przedsiębiorstwach przemysłowych, jak i z sektora usług głównym partnerem we współpracy w zakresie działalności innowacyjnej w latach byli dostawcy wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania (odpowiednio 29,7% i 39,6%) [GUS 2011, s. 88]. 39

40 Rysunek 6. Współpraca ze szkołami wyższymi Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych Obszary współpracy firm ze szkołami wyższymi Najczęstszą formą kooperacji badanych firm ze szkołami wyższymi jest współpraca z doktorantami (Tabela 12; 13. firm). W dalszej kolejności najczęściej występujących form współpracy znalazło się wspólne prowadzenie prac B+R (10 firm), niewiele mniej podmiotów (po 8) zamawia w uczelniach ekspertyzy/opracowania lub zamawia tam usługi związane z konsultacjami, doradztwem oraz szkoleniami. Tabela 12. Obszary współpracy firm ze szkołami wyższymi Obszary współpracy Liczba firm Zamawianie badań 6 Wspólne prowadzenie prac B+R 10 Zatrudnianie pracowników naukowo-badawczych na umowę zlecenie 7 Współpraca z doktorantami 13 Zakup nowych gotowych technologii 2 Zamawianie ekspertyz/opracowań 8 Konsultacje doradztwo, szkolenia 8 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych. 40