SPRAWOZDANIE. Realizowany przez: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Oddział w Jadwisinie Zakład Agronomii Ziemniaka

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2009r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie rolnictwa ekologicznego pt.: Poprawa efektywności produkcji roślinnej w systemie ekologicznym poprzez stosowanie nawadniania ze szczególnym uwzględnieniem uprawy ziemniaka Realizowany przez: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Oddział w Jadwisinie Zakład Agronomii Ziemniaka finansowany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. Nr 67, poz. 446 oraz z 2008 r. Nr 102, poz. 654 i Nr 146, poz. 930) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia , nr RR-re /09 Kierownik tematu : dr Wojciech Nowacki Główni wykonawcy: dr W. Goliszewski, dr C. Trawczyński, dr K. Zarzyńska

2 1. Cel uzasadnienie podjęcia badań Zabiegiem agrotechnicznym, który mógłby być stosowany w systemie ekologicznym, ale obecnie jeszcze nie jest powszechny w praktyce, jest nawadnianie stabilizujące dostępność wody w glebie dla roślin w okresie ich wegetacji. Zmiany klimatyczne, jakie ostatnio mają miejsce powodują, że w okresie lata coraz częściej występują okresy suszy, co skutkuje drastycznym zmniejszeniem plonów i pogorszeniem ich jakości, szczególnie przy uprawie tych gatunków, których wymagania wodne są duże (np. ziemniak). Nawadnianie, którego celem jest redukowanie deficytu opadów naturalnych może w rolnictwie ekologicznym odegrać następujące funkcje: - wzrost plonów nawet o 50% w przypadku braku opadów naturalnych u gatunków takich jak ziemniak i rośliny strączkowe, - poprawa jakości plonu poprzez zwiększenie udziału plonu handlowego w plonie ogólnym. W uprawie ziemniaka dotyczy to ograniczenia porażenia bulw parchem zwykłym (Streptomyces scabies), eliminacji deformacji bulw, powstawania rdzawej plamistości miąższu i pustowatości, zwiększenie udziału bulw dużych w plonie, zmniejszenie uszkodzeń bulw powodowanych przez szkodniki glebowe (rolnice, drutowce, pędraki), - zmniejszenie zawartości azotanów w zbieranym plonie bulw, - możliwość uprawy międzyplonów oraz zwiększenie uzyskiwanego plonu biomasy przeznaczonej do przyorania jako nawóz zielony, - zmniejszenie ryzyka stosowania wsiewek poplonowych i poprawa ich plonowania, - zwiększenie tempa mineralizacji substancji organicznej wprowadzanej wraz z obornikiem i innymi nawozami rolniczymi (nawozy zielone) oraz słomą lub innymi resztkami pożniwnymi, co służy lepszemu zaopatrzeniu roślin w składniki pokarmowe, - poprawa ogólnego bilansu składników pokarmowych w całym płodozmianie, - poprawa produktywności płodozmianów a także wzrost efektywności ekonomicznej prowadzonej produkcji roślinnej, - stworzenie bardziej optymalnych warunków dla prawidłowego funkcjonowania zdrowego agroekosystemu w obrębie gospodarstwa (zachowanie stanów równowagi pomiędzy organizmami szkodliwymi i pożytecznymi, zwiększenie bioróżnorodności w świecie roślin i zwierząt). Stosowanie nawadniania jako naturalnego czynnika plonotwórczego w rolnictwie ekologicznym rodzić może również negatywne konsekwencje. Deszczowanie plantacji ziemniaka może spowodować wzrost zagrożenia ze strony zarazy ziemniaka choroby, która jest najgroźniejszą dla tego uprawianego gatunku. Idealnym rozwiązaniem byłoby więc stosowanie w uprawie ziemniaka nawadniania kroplującego eliminującego zwilżenia części nadziemnej roślin a więc ograniczenie rozwoju zarodników Phytophthora infestans wywołujących zarazę ziemniaka. Zbyt intensywne nawadnianie pól uprawnych może prowadzić także do nadmiernego wypłukiwania składników pokarmowych ze strefy rizosfery do głębszych warstw gleby lub nawet do poziomu wód gruntowych, co może być zjawiskiem niekorzystnym z punktu widzenia bilansu składników pokarmowych w całym stosowanym płodozmianie. Dotyczy to przede wszystkim azotu mineralnego w glebie, głównie formy azotanowej, najbardziej labilnej, szczególnie w przypadku gleb lekkich o niższej polowej pojemności wodnej. Stąd pożądany jest montaż lizymetrów w glebie i analiza ewentualnych przesączy w kilku terminach, zarówno w okresie wegetacji roślin jak i po ich zbiorze. W 2009 roku projekt badawczy został zrealizowany w całości w IHAR Oddział Jadwisin z podziałem na 10 zadań szczegółowych. Zad. 1. Prowadzenie ekologicznego pola eksperymentalnego 5-członowego na glebie lekkiej w IHAR Oddział Jadwisin V rotacja Pracownia Uprawy i Mechanizacji.

3 Zad. 2. Doskonalenie infrastruktury otaczającej ekologiczne pole eksperymentalne wspomagające zamknięty agroekosystem Pracownia Uprawy i Mechanizacji. Zad. 3. Prowadzenie nawadniania w 5 członach zmianowania oraz 3 międzyplonów w oparciu o pomiar wilgotności gleby i warunki klimatyczne w sezonie wegetacyjnym Pracownia Uprawy i Mechanizacji. Zad. 4. Analiza zmian zasobności gleby w składniki pokarmowe we wszystkich członach zmianowania i na przestrzeni lat Pracowania Nawożenia i Oceny Jakości. Zad. 5. Analiza zachwaszczenia we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka. Zmiany składu gatunkowego chwastów na przestrzeni lat Pracownia Uprawy i Mechanizacji. Zad. 6. Określenie plonów i ich składu chemicznego poszczególnych członów zmianowania: żyto, łubin, owies, facelia, wraz ze stosowanymi międzyplonami Pracownia Nawożenia i Oceny Jakości. Zad. 7. Ocena rozwoju roślin ziemniaka w okresie wegetacji, wielkość plonu i jego struktura, jakość handlowa plonu bulw Pracownia Fizjologii. Zad. 8. Zdrowotność roślin ziemniaka w okresie wegetacji. Monitoring występowania szkodników ziemniaka Pracownia Uprawy i Mechanizacji. Zad. 9. Chemiczna i sensoryczna ocena jakości plonu ziemniaków poszczególnych odmian Pracownia Nawożenia i Oceny Jakości. Zad. 10. Analiza ekonomiczna efektywności produkcji różnych gatunków roślin występujących w zmianowaniu ze szczególnym uwzględnieniem odmian ziemniaka. Ocena wartości plonu handlowego Pracownia Uprawy i Mechanizacji. 2. Omówienie przebiegu badań: Zadanie 1. Prowadzenie ekologicznego pola eksperymentalnego 5-członowego na glebie lekkiej w IHAR Oddział Jadwisin V rok prowadzenia badań W 2009 roku projekt badawczy był realizowany na obiekcie eksperymentalnym w IHAR Oddział Jadwisin. Jest to pole z 5-letnim zmianowaniem prowadzone już od 5 lat w systemie ekologicznym. Powierzchnia całkowita obiektu wynosi 2 ha a więc jeden gatunek zajmuje powierzchnię 0,4 ha. Obiekt położony jest na glebie lekkiej, płowej, klasy V, kompleksu żytniego dobrego o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego (11% części spławialnych) zalegającego na piasku gliniastym mocnym (16% części spławialnych). Uwzględniając jakość gleby, przyjęte aktualnie zmianowanie jest następujące: ziemniak owies + gorczyca biała jako międzyplon łubin żyto + wsiewka seradeli facelia + groch pastewny jako międzyplon. Łącznie płodozmian zawiera więc 5 gatunków zbieranych na plon główny i 3 gatunki stanowiące nawóz zielony na przyoranie. Struktura zasiewów wygląda więc następująco: rośliny zbożowe (żyto, owies) 40%, okopowe (ziemniaki) 20%, strączkowe (łubin) 20%, inne (facelia) 20%. Międzyplony na przyoranie stanowią 38% łącznej powierzchni zasiewów w płodozmianie i stanowią obok obornika stosowanego w pełnej dawce pod ziemniaki oraz połowie dawki pod owies główne źródło substancji organicznej i składników pokarmowych potrzebnych do odżywiania roślin. Stopień pokrycia gleby gatunkami uprawnymi wiosną wynosi 60% (3 na 5 pól).

4 Obiekt doświadczalny jest z trzech stron otoczony otwartymi polami uprawnymi, na granicy których znajdują się kamienne kopczyki oraz pojedyncze krzewy założone wiosną 2008 r. i uzupełnione jesienią 2009 r. Z czwartej strony pole ekologiczne jest obramowane szpalerem z niskich drzew (mirabelki), za którym w odległości ok. 300 m znajduje się Zalew Zegrzyński będący źródłem wody służącej do nawadniania roślin doświadczalnych. Schemat położenia pola eksperymentalnego wraz ze zmianowaniem w 2009 roku przedstawia rysunek 1.1. Zalew Zegrzyński zbiornik wodny zadrzewienie i zakrzewienie pole uprawne owies gorczyca biała - międzyplon żyto ozime + wsiewka seradeli facelia groch pastewny - międzyplon ziemniaki łubin żyto ozime pole uprawne pole uprawne Rys Schemat usytuowania pola ekologicznego w IHAR Oddział Jadwisin w 2009 roku. Czynniki badawcze: I. nawadnianie: 50% powierzchni każdego z 5 pól płodozmiennych stanowi kombinację nawadnianą, pozostałe 50% powierzchni kombinację nie nawadnianą. W roku sprawozdawczym, ze względu na korzystny rozkład opadów roślin uprawianych w plonie głównym nie nawadniano. Nawadnianie (16 mm) zastosowano tylko w międzyplonach (gorczyca biała, groch pastewny) i seradeli II. efektywne mikroorganizmy (EM Farming): III. Sposób przygotowania sadzeniaków: IV. Odmiany ziemniaka: Na połowie kombinacji nawadnianej i nie nawadnianej dla wszystkich gatunków roślin z wyjątkiem żyta opryskano glebę preparatem EM Farming w następujących dawkach: - pod łubin i facelię 50 l/ha - pod ziemniaki - 60 l/ha - pod owies (posiany2 dni wcześniej) 25 l/h Ponadto połowę sadzeniaków ziemniaka zaprawiono tym biopreparatem poprzez dokładne ich opryskanie podkiełkowane i nie podkiełkowane Miłek, Berber (bardzo wczesne), Owacja, Vitara (wczesne), Tajfun, Agnes (średnio wczesne), Fianna, Ursus (średnio późna i późna) Planowany zakres prac w 2009 roku na polu eksperymentalnym został wykonany w pełni. Wszystkie zabiegi agrotechniczne wykonane zostały w terminie. Na okres zimy stan pola wygląda następująco:

5 międzyplon grochu pastewnego oraz gorczycy białej jest pozostawiony i będzie przyorany wiosną, po łubinie i uprawkach pożniwnych zasiane jest żyto, na polu po ziemniakach wykonano orkę głęboką, na polu po życie przyorano wsiewkę seradeli. Tabela 1.1 Kalendarz siewów i zbiorów głównych roślin uprawnych oraz międzyplonów w zmianowaniu na polu ekologicznym w Jadwisinie w 2009 roku. I. Rośliny zbioru głównego Ziemniaki Gatunek Termin sadzenia (siewu) Termin zbioru odm. wczesne odm. późniejsze Żyto Łubin i i Owies Facelia II. Międzyplony na przyoranie - seradela groch pastewny gorczyca biała Kalendarz zabiegów pielęgnacyjnych i ochrony roślin w ziemniakach Obredlanie z opełaczem Rozłożenie linii kroplujących i ich przykrycie poprzez obredlenie obredlanie obredlanie Ręczne zbieranie stonki ziemniaczanej Ostatnie obredlanie Ręczne zbieranie stonki ziemniaczanej Oprysk przeciwko zarazie ziemniaka (Miedzian 50 2,5 kg/ha) Ręczne zbieranie stonki ziemniaczanej Oprysk przeciwko zarazie ziemniaka (Miedzian 50 2,5 kg/ha) Oprysk przeciwko zarazie ziemniaka (Miedzian 50 2,5 kg/ha) Oprysk przeciwko stonce ziemniaczanej pojedynczych gniazd szkodnika (Nowodor 3 l/ha) Oprysk przeciwko zarazie ziemniaka (Miedzian 50 2,5 kg/ha) Oprysk przeciwko stonce ziemniaczanej pojedynczych gniazd szkodnika (Nowodor 3 l/ha) W okresie wegetacji roślin prowadzono pomiary ważniejszych czynników pogodowych wpływających na wzrost i rozwój roślin oraz występowanie chorób i szkodników ziemniaka. Pomiarów dokonano w Stacji Meteorologicznej IHAR Oddział w Jadwisinie położonej w odległości ok. 2 km od pola ekologicznego. Wyniki pomiarów przedstawiono na rysunku 1.2.

6 Rys Przebieg pogody w okresie wegetacji. Jadwisin 2009 r. Zadanie. 2. Doskonalenie infrastruktury otaczającej ekologiczne pole eksperymentalne wspomagające zamknięty agroekosystem. Pas pojedynczych krzewów dwuliściennych (wysadzonych wiosna 2008 r.) otaczających pole eksperymentalne, wzbogacono poprzez dosadzenie ok. 100 drzew i krzewów 3 gatunków roślin (tuja, sosna czarna oraz tawuła). Ponadto powiększono kamienne kopczyki, poprzez dołożenie kamieni uzyskanych w trakcie odkamieniania pól płodozmiennych obiektu doświadczalnego. Na polach płodozmiennych obiektu ekologicznego obserwowano dzikie zwierzęta (sarny, zające, bażanty i kuropatwy) oraz owady pożyteczne (biedronki, złotooki, dzikie pszczołowate oraz mszycarze). Zadanie 3. Prowadzenie nawadniania w 5 członach zmianowania oraz 3 międzyplonów w oparciu o pomiar wilgotności gleby i warunki klimatyczne w sezonie wegetacyjnym. Założeniem głównym prowadzonego eksperymentu polowego w systemie ekologicznym w Jadwisinie jest włączenie nawadniania jako czynnika stabilizującego plonowanie gatunków zbioru głównego oraz produkcję biomasy pozyskiwaną z uprawianych międzyplonów a przeznaczonych na przyoranie. Program nawadniania wyznacza w ten sposób strategię poziomu plonowania a poprzez to służy bilansowaniu składników mineralnych wynoszonych z plonami oraz wprowadzanych do gleby. Ponieważ 50% powierzchni całego pola eksperymentalnego podlega nawadnianiu, istnieje możliwość porównania wyników z tą częścią pola, gdzie z założenia nie stosuje się nawadniania. Efekty nawadniania na kombinacji do tego celu przeznaczonej rozkładają się na

7 wielolecie a ich głównym celem jest utrzymanie na stałym poziomie żyzności gleby pomimo uzyskiwanych wysokich plonów gatunków zbioru głównego. W sezonie 2009 roku rozkład opadów naturalnych był na tyle korzystny, że nie zaistniała potrzeba nawadniania gatunków zbioru głównego (ziemniak, facelia, żyto, owies i łubin). Jest to bardzo rzadki przypadek w warunkach klimatycznych Polski. Deficyt opadów a wraz z nim susza glebowa wystąpiła we wrześniu a więc w okresie, gdy pola były obsiane przez rośliny międzyplonów (seradela jako wsiewka w żyto po zbiorze tego gatunku, groch pastewny oraz gorczyca biała). Zastosowano wówczas 2-krotne nawadnianie: w dawce 10 mm i w dawce 6 mm wody. Ilustruje to tabela 3.1. Program nawadniania ekologicznego pola eksperymentalnego IHAR Oddział w Jadwisinie w 2009 roku. Tabela 3.1. Terminarz Gatunki zbioru głównego nawodnień ziemniak łubin owies facelia żyto ozime Brak nawadniania żyto ozime - - Międzyplony gorczyca groch pastewny 10 mm 10 mm 6 mm 6 mm seradela 10 mm 6 mm Razem mm 16 mm 16 mm Decyzje o potrzebie rozpoczęcia nawadniania oraz o wysokości dawki polewowej oparto na podstawie wskazań tensjometrów rozstawionych w polu oraz w oparciu o prowadzony bilans opadów i intensywności transpiracji w danym okresie. W 2009 roku celem doskonalenia systemu nawadniania, wykonano instalację oczyszczania wody służącej do nawadniania a pobieranej ze zbiornika Zalewu Zegrzyńskiego. Zainstalowano system 4 filtrów dyskowych wraz z urządzeniami kontrolnymi (manometry na wejściu i wyjściu oraz licznik pomiaru poboru wody). Instalację oczyszczania wody sprawdzono w czasie nawadniania (deszczowania) międzyplonów przy pomocy zraszaczy. Praca zraszaczy odbyła się bez zarzutu. Sezon wykazał także niekorzystną stronę stosowania systemu kroplującego w uprawie ziemniaka. Pomimo braku potrzeby stosowania nawadniania w uprawie ziemniaka, konieczne było wiosenne rozłożenie linii kroplujacych na redlinach oraz ich demontaż przed zbiorem bulw. Generuje to określone koszty uprawy ziemniaka. System ten więc jest najbardziej przydatny w rejonach, gdzie zawsze występuje deficyt opadów w okresie wegetacji. Zadanie 4. Analiza zmian zasobności gleby w składniki pokarmowe we wszystkich członach zmianowania. Analiza gleby pobranej w terminie wiosennym wykazała, że odczyn gleby (ph w KCl) w poszczególnych członach zmianowania wahał się od kwaśnego (5,1) do lekko kwaśnego (6,2) i generalnie uległ poprawie w porównaniu do roku poprzedniego. Nie wykazano wyraźnych różnic odczynu pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi oraz zmiany odczynu pod wpływem zastosowania efektywnych mikroorganizmów (EM), z wyjątkiem członu z uprawą facelii i ziemniaków. Na wszystkich członach zmianowania

8 zawartość fosforu przyswajalnego w warstwie ornej gleby była wysoka lub bardzo wysoka i w niewielkim stopniu zróżnicowana pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi. Jedynie w członie z uprawą ziemniaków wykazano wyższy poziom fosforu na obiektach, na których zastosowano efektywne mikroorganizmy (EM) w porównaniu do obiektów bez ich użycia. Z kolei zawartość potasu utrzymywała się na poziomie niskim lub średnim i zróżnicowana była niezależnie od analizowanych obiektów (z nawadnianiem i z użyciem EM). Zawartość magnezu w glebie stwierdzona wiosną była we wszystkich członach zmianowania na poziomie wysokim lub bardzo wysokim, szczególnie w członie z ziemniakami i facelią na obiekcie z użyciem EM. Analiza gleby w terminie wiosennym wykazała ponadto, że w poszczególnych członach zmianowania cynk w glebie utrzymywał się na poziomie wysokim lub średnim, zawartość manganu była średnia a miedzi i boru niska. W członie z ziemniakami wykazano większą zawartość analizowanych mikroelementów (manganu, miedzi, cynku, boru i żelaza) na obiekcie po zastosowaniu EM. Zawartość azotu ogólnego jak i węgla organicznego była dość wyrównana pomiędzy poszczególnymi członami zmianowania i w obrębie badanych obiektów (tabela 4.1). Tabela 4.1. Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na odczyn, zawartość makro- i mikroelementów oraz węgla organicznego w glebie. Wiosna Roślina i obiekt Ziemniaki nawadniany nawadniany + EM Nie nawadn. Nie nawdn. + EM Żyto nawadniany Nie nawadniany Łubin nawadniany nawadniany + EM Nie nawadn. Nie nawadn. + EM Owies nawadniany nawadniany + EM Nie nawadn. Nie nawadn. + EM Facelia nawadniany nawadniany + EM Nie nawadn. Nie nawadn. + EM ph Zawartość Zawartość składnika w mg/1000g gleby w w % KCl P 2 O 5 K 2 O Mg Mn Cu Zn B Fe N-og. C-org. 5,7 5,6 5,3 6,2 5,3 5,4 5,8 5,7 5,8 5,7 5,5 5,1 5,7 5,5 5,3 5,3 5,7 5, ,5 130,4 109,6 185,6 140,4 129,6 124,6 104,0 145,3 136,3 125,1 120,9 133,5 117,0 126,0 139,5 166,7 173,5 1,3 1,3 1,7 2,0 2,3 1,9 2,0 2,4 3,0 2,4 2,4 2,3 2,1 2,0 1,3 1,7 3,1 1,9 7,2 7,4 5,2 8,0 7,0 5,4 6,1 6,0 6,7 6,4 6,3 7,0 4,4 6,9 6,7 6,1 7,5 7,7 0,29 0,47 0,20 0,75 0,39 0,42 0,40 0,36 1,23 0,38 0,20 0,31 0,64 0,38 0,35 0,41 0,72 0, ,08 0,07 0,03 0,11 0,07 0,09 0,07 0,10 0,08 0,07 0,06 0,07 0,10 0,06 0,07 0,10 0,08 0,09 0,49 0,58 0,59 0,79 0,53 0,56 0,56 0,50 0,58 0,45 0,58 0,58 0,53 0,46 0,46 0,50 0,69 0,65

9 Próbki glebowe pobrane jesienią 2009 roku znajdują się w toku wykonywania. Na podstawie próbek glebowych pobranych w okresie jesiennym będzie można w większym stopniu określić oddziaływanie zastosowanych efektywnych mikroorganizmów (EM) na właściwości gleby, gdyż próbki glebowe wiosną pobrane zostały w dość krótkim czasie (kilka dni) po zastosowaniu EM. Z kolei oddziaływanie nawadniania na analizowane właściwości chemiczne gleby pobranej wiosną w poszczególnych członach zmianowania wynikało jedynie z wpływu następczego ubiegłego roku. Na podstawie przeprowadzonej w kilku terminach w okresie wegetacji i po jej zakończeniu kontroli zamontowanych lizymetrów nie stwierdzono przesączy, które pozwoliłyby ocenić poziom azotanów w wodzie przemieszczanej do głębszych warstw gleby. Wcześniejsze doświadczenia w tym zakresie pozwalają przypuszczać, że obecność przesączy w lizymetrach będzie można stwierdzić po okresie zimowym. Podsumowanie Generalnie zawartości makro- i mikroelementów w glebie na poszczególnych polach zmianowania w analizowanym terminie bieżącego roku badań nie odbiegały znacząco od stwierdzonych w roku ubiegłym, z wyjątkiem azotu ogólnego. We wszystkich członach zmianowania stwierdzono wzrost poziomu azotu ogólnego, co generalnie wpłynęło na zawężenie stosunku węgla do azotu w glebie. Zadanie 5. Analiza zachwaszczenia we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka. Zmiany składu gatunkowego chwastów na przestrzeni lat. A. Zachwaszczenie upraw w zmianowaniu (żyto, owies, facelia, łubin) Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano przed zbiorem przedplonów. Skład gatunkowy oraz ilość występujących chwastów oznaczono metodą ramkową na powierzchni 1m² w trzech powtórzeniach. Zachwaszczenie oznaczane było na obiektach nawadnianych i bez nawadniania na których zastosowana była kombinacja z efektywnymi mikroorganizmami i bez efektywnych mikroorganizmów. Omówienie wyników W składzie florystycznym stwierdzono obecność 10 gatunków chwastów (2 jednoliścienne i 8 dwuliściennych). Na obiektach nawadnianych gdzie zastosowano (efektywne mikroorganizmy) zanotowano wzrost liczebności występujących chwastów (tab.5.1. i 5.2). Największą ich koncentrację zanotowano w przypadku facelii i łubinu, najniższą zaś żyta i owsa. Dominującym gatunkiem jednoliściennym okazała się chwastnica jednostronna. Jej zagęszczenie na obiektach nawadnianych z efektywnymi mikroorganizmami kształtowała się na poziomie 38,3 szt m -1 w przypadku łubinu; owsa 20,8 szt m -1, natomiast bez efektywnych mikroorganizmów odpowiednio: 41,7 szt m -1, oraz 25,3 szt m -1 (tab. 5.1). Nieco niższą jej koncentrację zanotowano w facelii i życie. Podobną sytuację stwierdzono na obiektach bez nawadniania (tab. 5.2). Jej liczba kształtowała się w zależności od rośliny uprawnej na poziomie 0,3-48,7 szt m -1 (efektywne mikroorganizmy) oraz 0,0-36,7 szt m -1 (bez efektywnych mikroorganizmów).spośród gatunków dwuliściennych najliczniej w łanie roślin uprawnych występowały komosa biała oraz powój polny. Największą zieloną masę chwastów zanotowano w przypadku łubinu i facelii, natomiast najniższą żyta (tab. 5.3).Plantacja łubinu wskutek wysokiego zachwaszczenia została zlikwidowana poprzez przyoranie zielonej biomasy.

10 B Zachwaszczenie ziemniaków Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano metodą ramkową na powierzchni 1m 2 w dwóch terminach: po zwarciu rzędów oraz przed zbiorem ziemniaków. Obserwacje przeprowadzono na obiektach nawadnianych i bez nawadniania na których zastosowana była kombinacja z efektywnymi mikroorganizmami i bez efektywnych mikroorganizmów. Analizę zachwaszczenia wykonano na 4 podkiełkowanych i niepodkiełkowanych odmianach ziemniaków: Berber, Owacja, Agnes, Ursus. Oznaczano skład gatunkowy i ilość występujących chwastów. Omówienie wyników Przeprowadzona ocena zachwaszczenia ziemniaków w pierwszym terminie po zwarciu rzędów wykazała obecność 2 gatunków chwastów jednoliściennych (perz właściwy, chwastnica jednostronna), oraz 6 dwuliściennych (iglica pospolita, fiołek polny, komosa biała, ostrożeń polny, powój polny, przytulia czepna) (tab. 5.4; 5.5; 5.6; 5.7). Dominującym gatunkiem w tym terminie oceny okazała się chwastnica jednostronna, natomiast dwuliściennym fiołek polny. Największą kompensację chwastów na obiektach nawadnianych (bez efektywnych mikroorganizmów) zanotowano u podkiełkowanej (50,6 szt m -1 ), jak i niepodkiełkowanej (17,9 szt m -1 ) odmiany Owacja, najniższą zaś u późnej odmiany Ursus (tab. 5.4). Na nawadnianych obiektach (efektywne mikroorganizmy) najbardziej zachwaszczona była bardzo wczesna odmiana Berber, zaś najmniej, późna odmiana Ursus (tab.5.5). Zachwaszczenie na obiektach bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) było największe u podkiełkowanej odmiany Berber (15,4 szt m -1 ) i niepodkiełkowanej Ursus (12,0 szt m -1 ) (tab. 5.6). Na obiektach bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy) zagęszczenie chwastów można u odmian podkiełkowanych uszeregować następująco: Berber, Agnes, Owacja, Ursus, natomiast niepodkiełkowanych: Ursus, Agnes, Berber, Owacja. Ocena zachwaszczenia w drugim terminie przed zbiorem ziemniaków wykazała zwiększenie bioróżnorodności występujących chwastów (tab.5.8; 5.9; 5.10; 5.11). Liczba zanotowanych chwastów wzrosła do 12 gatunków. Spośród gatunków jednoliściennych najliczniej występowała chwastnica jednostronna, natomiast dwuliściennych komosa biała. Na obiektach z efektywnymi mikroorganizmami odmianą o największej liczbie chwastów była odmiana Berber, najniższą zaś późna Ursus. [tab. 5.9; 5.11). Na obiektach nawadnianych bez efektywnych mikroorganizmów największą kompensację chwastów zaobserwowano u podkiełkowanej odmiany Berber (31,0 szt m -1 ) i niepodkiełkowanej Owacja (51,5 szt m -1 ) (tab.5.8), zaś najniższą u odmiany Ursus. Odmiany podkiełkowane pod względem zachwaszczenia na obiektach bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) można uszeregować, Berber, Owacja. Wnioski 1. Wprowadzenie efektywnych mikroorganizmów zwiększa tendencję zachwaszczenia w łanie roślin uprawnych. Dominującym chwastem jednoliściennym była chwastnica jednostronna, zaś dwuliściennym komosa biała. 2. Oznaczana przed zbiorem zielona masa chwastów była najwyższa w przypadku łubinu i facelii, najniższa zaś żyta. 3. Ocena zachwaszczenia ziemniaków przeprowadzona w drugim terminie wykazała zwiększenie składu gatunkowego i ilościowego chwastów. 4. Porównując zachwaszczenie upraw w ekologicznym systemie gospodarowania z latami ubiegłymi obserwuje się poszerzenie bioróżnorodności występujących chwastów

11 Zachwaszczenie przed zbiorem gatunki chwastów (szt. m - ¹) obiekty nawadniane. Tabela 5.1. Bez efektywnych mikroorganizmów Efektywne mikroorganizmy Gatunek chwastów ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Chwastnica jednostronna 0,7 13,3 25,3 41,7 0,7 11,7 20,7 38,3 Perz właściwy 0,3 13,3 1,3 0,7 0,7 15,0 2,0 1,3 Jednoliścienne razem 1,0 26,6 26,6 42,4 1,4 26,7 22,7 39,6 Fiołek polny 0,3 0,7 0,3 0,3 0,3 1,0 0,7 0,7 Chaber bławatek 0,7 0,7 0,0 0,0 0,7 0,7 0,3 0,3 Iglica pospolita 0,0 0,7 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,3 Komosa biała 0,0 43,3 0,3 20,0 0,0 46,7 0,7 26,7 Mniszek pospolity 0,0 3,3 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,3 Powój polny 0,3 0,3 0,7 0,3 0,3 2,7 0,7 0,7 Przymiotno kanadyjskie 0,3 0,3 0,3 0,0 0,3 0,3 0,7 0,0 Wyka czteronasienna 2,3 0,3 0,0 0,7 1,3 1,3 0,0 1,3 Dwuliścienne razem 4,0 49,6 1,6 21,6 3,2 53,0 3,1 30,3 Suma 5,0 76,2 28,2 64,0 4,6 79,7 25,8 69,9

12 Tabela Zachwaszczenie przed zbiorem gatunki chwastów (szt. m - ¹) obiekty bez nawadniania. Bez efektywnych mikroorganizmów Efektywne mikroorganizmy Gatunek chwastów ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Chwastnica jednostronna 0,0 16,3 34,3 48,7 0,0 4,0 21,0 36,7 Perz włąściwy 0,7 18,7 2,3 2,3 4,0 26,3 0,7 0,3 Jednoliścienne razem 0,7 35,0 36,6 51,0 4,0 30,3 21,7 37,0 Fiołek polny 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 2,3 Chaber bławatek 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Iglica pospolita 0,0 1,0 0,0 0,0 0,0 0,7 4,0 0,0 Komosa biała 0,0 63,7 0,0 23,7 0,0 45,0 4,3 28,7 Mniszek pospolity 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 Powój polny 0,0 6,7 2,0 0,0 0,0 9,7 1,3 0,0 Przymiotno kanadyjskie 3,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Wyka czteronasienna 3,7 0,3 0,0 0,0 2,7 0,0 0,7 1,3 Dwuliścienne razem 7,4 73,0 2,0 24,0 2,7 55,4 10,3 33,0 Suma 8,1 108,0 38,6 75,0 6,7 85,7 32,0 70,0

13 Tabela Zachwaszczenie (szt. m - ¹) oraz świeża masa chwastów (g. m - ¹) średnio dla obiektów przed zbiorem rośliny uprawnej Lp. PRZEDPLON Nawadniane (szt./m 2 ) Bez efektywnych mikroorganizmów Świeża masa chwastów (g./m 2 ) Bez nawadniania (szt./m 2 ) Bez efektywnych mikroorganizmów Świeża masa chwastów (g./m 2 ) Lp. PRZEDPLON Nawadniane (szt./m 2 ) Efektywne mikroorganizmy Świeża masa chwastów (g./m 2 ) Bez nawadniania (szt./m 2 ) Efektywne mikroorganizmy Świeża masa chwastów (g./m 2 ) jednoliścienne dwuliścienne razem jednoliścienne dwuliścienne razem 1. ŻYTO 1,0 4,0 5,0 73,3 0,7 7,4 8,1 98,3 2. FACELIA 26,6 49,6 76,2 296,7 35,0 73, ,0 3. OWIES 26,6 1,6 28,2 113,3 36,6 2,0 38,6 130,0 4. ŁUBIN 42,4 21,6 64,0 313,3 51,0 24,0 75,0 453,3 jednoliścienne dwuliścienne razem jednoliścienne dwuliścienne razem 1. ŻYTO 1,4 3,2 4,6 48,3 4,0 2,7 6,7 31,7 2. FACELIA 26,7 53,0 79,7 298,5 30,3 54,4 85,7 613,3 3. OWIES 22,7 3,1 30,3 103,3 21,7 10,3 32,0 125,0 4. ŁUBIN 39,6 30,3 69,9 385,0 37,0 33,0 70,0 453,3

14 Tabela 5.4. Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty nawadniane (bez efektywnych mikroorganizmów). Perz Chwastnica Iglica Fiołek Komosa Ostrożeń Powój Przytulia Jednoliścienne Odmiany Kombinacja właściwy jednostronna pospolita polny biała polny polny czepna Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 2,6 3,6 6,2 2,3 4,0 4,3 1,3 2,0 0,6 20,7 26,8 20,1 Owacja 1,3 3,3 4,6 1,6 2,6 3,3 0,3 2,3 0,3 15,0 50,6 16,4 Podkiełkowane Agnes 0,6 3,0 3,6 1,6 2,3 2,6 0,0 0,3 0,0 10,4 14,0 10,7 Ursus 0,6 4,3 4,9 0,0 3,0 1,0 0,0 0,0 0,0 8,9 13,8 12,8 Berber 2,0 4,3 6,3 1,6 3,6 3,0 0,6 1,0 0,3 10,1 16,4 115,4 Owacja 2,0 3,0 5,0 2,0 6,0 3,3 0,3 1,0 0,3 12,9 17,9 105,1 Niepodkiełkowane Agnes 1,6 2,6 4,2 1,3 3,3 3,6 0,3 0,0 0,0 8,5 12,7 98,7 Ursus 3,0 1,3 4,3 0,6 3,3 3,0 0,0 0,0 0,0 6,9 11,2 85,5 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty nawadniane (efektywne mikroorganizmy). Tabela 5.5. Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Iglica pospolita Fiołek polny Komosa biała Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 2,3 1,6 3,9 1,0 3,3 3,6 1,0 2,6 0,6 12,1 16,0 30,0 Owacja Podkiełkowane 2,0 2,6 4,6 1,3 2,6 3,3 1,0 2,0 0,6 10,8 15,4 27,1 Agnes 1,6 2,0 3,6 0,6 1,6 2,3 0,3 0,3 0,0 5,1 8,7 19,7 Ursus 2,6 1,0 3,6 0,6 1,3 1,3 0,0 0,0 0,3 3,5 7,1 18,7 Berber 6,0 5,0 11,0 1,3 4,3 5,0 2,3 1,6 0,3 14,8 25,8 137,7 Owacja Niepodkiełkowane 3,3 4,0 7,3 1,3 4,6 4,3 2,6 1,6 0,3 14,7 22,0 167,0 Agnes 1,3 1,0 2,3 1,0 2,3 2,6 0,6 1,6 0,0 8,1 10,4 78,8 Ursus 2,3 1,3 3,6 0,0 2,0 3,0 0,0 1,3 0,3 6,6 10,2 66,0

15 Tabela 5.6. Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów). Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Iglica pospolita Fiołek polny Komosa biała Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 1,7 4,7 6,4 0,7 3,0 4,7 0,3 0,7 0,0 9,0 15,4 83,3 Owacja Podkiełkowane 1,7 3,0 4,7 1,0 2,0 2,7 0,0 1,0 0,0 6,7 11,4 60,0 Agnes 2,0 1,0 3,0 2,0 3,0 1,7 0,0 1,7 0,0 8,4 11,4 76,7 Ursus 2,7 4,0 6,7 0,3 5,7 0,0 0,0 0,0 0,0 6,0 12,7 25,0 Berber 0,7 3,3 4,0 0,3 2,3 2,0 0,0 0,3 0,0 4,9 8,9 43,3 Owacja Niepodkiełkowane 1,3 0,3 1,6 1,0 1,3 2,7 0,0 0,7 0,0 5,7 7,3 76,7 Agnes 1,0 2,3 3,3 1,3 3,0 4,0 0,3 0,0 0,0 8,6 11,9 73,3 Ursus 3,7 1,0 4,7 0,3 5,0 2,0 0,0 0,0 0,0 7,3 12,0 25,0 Tabela 5.7. Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy). Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Iglica pospolita Fiołek polny Komosa biała Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 2,0 1,7 3,7 0,7 3,3 3,7 0,3 3,0 0,0 11,0 14,7 78,3 Owacja Podkiełkowane 1,7 0,7 2,7 1,0 2,7 2,0 0,7 1,0 0,0 7,4 10,1 81,7 Agnes 3,0 2,0 5,0 0,7 2,0 2,3 0,7 1,0 0,0 6,7 11,7 125,0 Ursus 3,3 0,7 4,0 0,7 2,3 2,0 0,7 0,0 0,0 5,7 9,7 35,0 Berber 3,3 1,7 5,0 0,3 4,3 0,0 4,3 1,0 0,3 10,2 15,2 113,3 Owacja Niepodkiełkowane 0,7 0,7 1,4 1,3 2,0 0,3 1,7 1,7 0,0 7,0 8,4 63,3 Agnes 1,3 4,0 5,3 0,7 3,3 2,0 3,7 1,3 0,0 11,0 16,3 93,3 Ursus 5,7 4,0 9,7 0,3 2,7 0,0 4,0 0,0 0,0 7,0 16,7 118,3

16 Tabela 5.8. Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty nawadniane (bez efektywnych mikroorganizmów). Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Fiołek polny Gwiazdnica pospolita Iglica pospolita Komosa biała Niezapominajka Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Rumian polny Tasznik pospolity Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 3,0 6,0 9,0 14,6 0,0 1,6 7,0 3,6 0,0 3,6 0,6 0,3 5,3 22,0 31,0 230,0 Owacja Podkiełkowane 1,3 2,3 3,6 10,0 0,0 1,6 6,3 4,3 0,0 3,6 0,3 0,6 3,6 20,3 23,9 190,5 Agnes 1,3 1,3 2,6 9,3 0,0 1,6 3,6 5,6 0,0 2,0 0,3 0,3 3,6 17,0 19,6 165,3 Ursus 1,0 6,6 7,6 6,3 0,0 1,3 4,0 3,3 0,0 1,3 0,0 0,0 1,0 10,9 18,5 116,0 Berber 3,0 6,0 9,0 14,6 0,3 3,3 12,3 4,6 0,0 2,6 0,6 0,0 4,0 42,3 51,3 375,1 Owacja 2,3 6,0 8,3 8,6 0,0 4,0 12,6 8,6 0,0 2,0 0,3 0,6 6,3 43,0 51,5 378,8 Niepodkiełkowane Agnes 0,0 1,6 1,6 7,0 0,3 0,6 12,6 5,3 0,0 1,3 0,0 0,0 1,6 28,7 30,3 220,1 Ursus 1,3 5,0 6,3 2,6 0,0 0,3 9,6 1,3 0,0 0,3 0,0 0,0 1,0 15,1 21,4 248,3

17 Tabela 5.9. Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty nawadniane (efektywne mikroorganizmy). Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Fiołek polny Gwiazdnica pospolita Iglica pospolita Komosa biała Niezapominajka Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Rumian polny Tasznik pospolity Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 4,0 6,3 10,3 11,3 2,0 2,0 7,6 3,0 0,0 4,3 1,0 1,3 4,3 36,8 47,1 276,8 Owacja Podkiełkowane 2,6 3,6 6,2 9,3 2,0 2,0 7,0 3,0 0,0 4,0 1,0 1,0 4,3 33,6 39,8 271,8 Agnes 2,0 4,7 6,7 7,0 0,3 1,3 6,6 3,6 0,0 3,0 0,6 0,6 2,3 25,3 32,0 235,3 Ursus 2,0 2,3 4,3 6,3 0,3 1,0 4,3 2,3 0,0 2,6 0,0 0,0 1,6 18,4 22,7 217,0 Berber 3,3 1,6 4,9 2,3 1,6 1,6 5,6 0,6 0,0 7,6 0,3 0,3 4,0 23,9 28,8 266,6 Owacja 3,0 1,6 4,6 2,0 1,6 1,6 4,3 0,3 0,0 6,6 0,3 0,3 2,3 19,3 23,9 258,6 Niepodkiełkowane Agnes 0,3 1,3 1,6 0,6 0,6 0,6 3,6 0,0 0,0 6,0 0,0 0,0 1,0 12,4 14,0 131,6 Ursus 2,6 2,3 4,9 3,3 0,3 0,3 4,6 0,0 0,0 0,6 0,0 0,0 0,0 9,1 14,0 172,0

18 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów). Tabela Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Fiołek polny Gwiazdnica pospolita Iglica pospolita Komosa biała Niezapominajka Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Rumian polny Tasznik pospolity Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 8,0 14,0 22,0 45,0 0,0 3,0 23,0 5,0 0,0 11,0 0,0 0,0 14,0 101,0 123,0 1230,0 Owacja Podkiełkowane 0,0 6,0 6,0 28,0 0,0 5,0 23,0 4,0 0,0 7,0 0,0 1,0 9,0 56,0 82,0 255,0 Agnes 2,0 3,0 5,0 34,0 0,0 3,0 21,0 13,0 0,0 4,0 0,0 0,0 23,0 103,0 108,0 745,0 Ursus 5,0 25,0 30,0 19,0 0,0 2,0 13,0 12,0 1,0 7,0 0,0 0,0 3,0 58,0 88,0 250,0 Berber 3,0 16,0 19,0 38,0 0,0 5,0 33,0 9,0 0,0 5,0 0,0 0,0 10,0 107,0 126,0 690,0 Owacja 4,0 9,0 13,0 29,0 0,0 15,0 39,0 29,0 1,0 5,0 0,0 0,0 21,0 139,0 152,0 1075,0 Niepodkiełkowane Agnes 1,0 1,0 2,0 21,0 1,0 2,0 40,0 21,0 0,0 5,0 0,0 0,0 13,0 103,0 104,0 620,0 Ursus 11,0 16,0 27,0 4,0 0,0 2,0 31,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,0 0,0 42,0 69,0 515,0

19 Tabela Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy). Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica jednostronna Jednoliścienne Fiołek polny Gwiazdnica pospolita Iglica pospolita Komosa biała Niezapominajka Ostrożeń polny Powój polny Przytulia czepna Rumian polny Tasznik pospolity Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 11,0 6,0 17,0 0,0 0,0 0,0 24,0 0,0 0,0 23,0 0,0 0,0 10,0 57,0 109,0 1050,0 Owacja Podkiełkowane 1,0 6,0 7,0 10,0 3,0 5,0 10,0 0,0 0,0 12,0 0,0 0,0 25,0 65,0 72,0 750,0 Agnes 13,0 4,0 17,0 5,0 2,0 1,0 32,0 0,0 0,0 11,0 0,0 0,0 0,0 51,0 68,0 900,0 Ursus 9,0 6,0 15,0 16,0 0,0 2,0 15,0 0,0 5,0 2,0 0,0 0,0 0,0 40,0 55,0 180,0 Berber 10,0 1,0 11,0 0,0 0,0 1,0 14,0 0,0 12,0 20,0 1,0 0,0 9,0 56,0 67,0 915,0 Owacja Niepodkiełkowane 7,0 4,0 11,0 2,0 1,0 6,0 11,0 0,0 1,0 16,0 0,0 0,0 2,0 39,0 50,0 855,0 Agnes 1,0 6,0 7,0 0,0 3,0 2,0 11,0 0,0 1,0 13,0 0,0 0,0 5,0 41,0 42,0 730,0 Ursus 18,0 15,0 33,0 16,0 0,0 1,0 19,0 0,0 0,0 3,0 0,0 0,0 0,0 39,0 72,0 430,0

20 Zadanie 6. Określenie plonów i składu chemicznego członów zmianowania żyto, łubin, owies, facelia wraz z międzyplonami. Układ warunków pogodowych w okresie wegetacji roślin głównych (dostateczna ilość opadów deszczu bez potrzeby przeprowadzania zabiegów nawadniania) spowodował, że nie wykazano istotnego zróżnicowania plonów ziarna i nasion oraz plonu ubocznego (słoma i korzenie) w członach zmianowania żyto, łubin, owies, facelia pomiędzy kombinacjami z nawadnianiem i bez nawadniania (tabela 6.1). Zaznaczyła się jednak tendencja wzrostu plonu głównego jak i ubocznego w przypadku uprawy żyta na obiekcie nawadnianym w stosunku do nie nawadnianego, co świadczyć może o wpływie następczym nawadniania prowadzonego na tym polu w roku poprzednim. Tylko w przypadku uprawy owsa stwierdzono dodatni efekt działania efektywnych mikroorganizmów (EM) na plon ziarna oraz plon uboczny. Potrzeba nawadniania wystąpiła w okresie wegetacji roślin międzyplonowych. Przeprowadzona analiza w odniesieniu do wielkości uzyskanego plonu suchej masy roślin międzyplonowych wykazała udowodniony wzrost plonu gorczycy na obiekcie nawadnianym w stosunku do nie nawadnianego. Stwierdzono również na tym polu dodatni efekt działania zastosowanych mikroorganizmów na plon gorczycy, zarówno na obiekcie nawadnianym jak i bez nawadniania. Wyższe plony na obiektach nawadnianych wykazano również w członach z uprawą międzyplonów peluszki i seradeli, chociaż różnice w porównaniu do obiektów nie nawadnianych nie zostały udowodnione statystycznie. Ponadto na polu z uprawą peluszki nie wykazano istotnego wpływu zastosowanych mikroorganizmów na wielkość uzyskanego plonu suchej masy zarówno w przypadku obiektu nawadnianego jak i nie nawadnianego (tabela 6.1). Analiza składu chemicznego ziarna i nasion wykazała brak zróżnicowania zawartości makro- i mikroelementów w członach zmianowania pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi, z wyjątkiem zawartości azotu ogólnego w ziarnie żyta, którego poziom był wyższy w ziarnie pochodzącym z obiektu nie nawadnianego. Z kolei wykazano większą zawartość mikroelementów (Cu, Fe, Mn i Zn) w ziarnie żyta zebranego z obiektu nawadnianego. Na obiektach po zastosowaniu efektywnych mikroorganizmów (EM) wykazano wzrost zawartości azotu ogólnego i potasu w nasionach facelii, a spośród mikroelementów wzrost poziomu miedzi, manganu i cynku w nasionach facelii w porównaniu do obiektu, na którym nie zastosowano EM. Ponadto na obiekcie z EM stwierdzono większy poziom manganu i boru w ziarnie owsa niż na obiekcie bez EM (tabela 6.2). W odniesieniu do składu chemicznego plonu ubocznego (słoma + korzenie) nie wykazano w poszczególnych członach zmianowania różnic pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi. Jedynie w ziarnie żyta pochodzącego z obiektu nawadnianego stwierdzono większy poziom miedzi, manganu i cynku niż w ziarnie z obiektu nie nawadnianego. Działanie EM przejawiało się w plonie ubocznym łubinu wzrostem zawartości fosforu i potasu, a spośród mikroelementów manganu i boru. Z kolei w plonie ubocznym owsa z obiektu po zastosowaniu EM wykazano wzrost fosforu, potasu, miedzi, manganu i boru w porównaniu do obiektu bez EM. W odniesieniu do plonu ubocznego facelii większe zawartości na obiekcie z EM niż bez EM dotyczyły N, P, K i Mg oraz mikroelementów z wyjątkiem cynku (tabela 6.3). Analizy zawartości poszczególnych składników w roślinach międzyplonowych z podziałem na badane kombinacje znajdują się w trakcie realizacji. Podsumowanie Nie stwierdzono istotnego zróżnicowania wielkości plonów roślin głównych (żyto, łubin, owies, facelia) pomiędzy obiektami z nawadnianiem i bez nawadniania. W uprawie owsa wykazano dodatni efekt działania zastosowanych efektywnych mikroorganizmów (EM) zarówno na wielkość plonu ziarna jak i plon uboczny (słoma + korzenie). Na obiektach nawadnianych w porównaniu do nie nawadnianych stwierdzono większe plony roślin

21 międzyplonowych (gorczyca, peluszka, seradela), ale istotne różnice odnosiły się tylko do pola z uprawą gorczycy. Udowodniony statystycznie dodatni efekt działania preparatu EM stwierdzono w odniesieniu do uzyskanego plonu suchej masy poplonu gorczycy. Analiza składu chemicznego ziarna i nasion oraz plonu ubocznego wykazała zasadniczo brak różnic w poszczególnych członach zmianowania pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi. Zmiany zawartości niektórych makro- i mikroelementów w ziarnie i nasionach oraz plonie ubocznym odnosiły się do działania zastosowanych mikroorganizmów EM. Tabela 6.1. Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na plon główny (ziarno, nasiona) i uboczny (słoma + korzenie) oraz masę roślin międzyplonowych. Rok Roślina Podblok Plon suchej masy (t z ha) ziarno nasiona uboczny międzyplony Żyto ozime nawadniany 3,3 12,8 nie nawadniany 2,6 11,8 NIR 0,05 r.n. r.n. nawadniany 4,2 Łubin wąskolist. nawadniany + EM 4,2 nie nawadn. 4,3 nie nawadn. + EM 4,3 NIR 0,05 r.n. nawadniany 2,3 6,1 Owies nawadniany + EM 3,3 10,2 nie nawadn. 2,2 6,2 nie nawadn. + EM 3,2 10,0 NIR 0,05 0,7 3,4 nawadniany 1,0 4,6 Facelia błękitna nawadniany + EM 1,0 4,6 nie nawadn. 1,2 4,3 nie nawadn. + EM 1,2 4,3 NIR 0,05 r.n. r.n. Seradela nawadniany 5,46 nie nawadniany 5,08 NIR 0,05 r. n. nawadniany 2,96 Gorczyca biała nawadniany + EM 3,54 nie nawadn. 2,44 nie nawadn. + EM 3,22 NIR 0,05 0,29 nawadniany 1,92 Peluszka nawadniany + EM 1,82 nie nawadn. 1,66 nie nawadn. + EM 1,96 NIR 0,05 r. n.

22 Tabela 6.2. Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na skład chemiczny ziarna i nasion. Rok Roślina i Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. obiekt N P K Mg Ca Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nie nawadniany Owies nawadniany nawadniany+em nie nawadniany nie nawadniany +EM Facelia nawadniany nawadniany+em nie nawadniany nie nawadniany+em 1,48 1,66 1,52 1,48 1,52 1,48 1,84 2,28 1,84 2,28 0,35 0,33 0,40 0,38 0,40 0,38 0,48 0,52 0,48 0,52 0,42 0,40 0,45 0,47 0,45 0,47 1,92 2,07 1,92 2,07 0,12 0,12 0,19 0,18 0,19 0,18 0,90 0,90 0,90 0,90 0,05 0,05 0,10 0,11 0,10 0,11 4,00 2,25 4,00 2,25 4,08 3,82 3,74 3,70 3,74 3,70 7,45 8,31 7,45 8,31 57,2 48,5 65,4 62,2 65,4 62, ,0 32,1 71,4 81,0 71,4 81,0 55, , ,9 34,5 27,2 14,4 27,2 14,4 28,4 37,6 28,4 37,6 2,32 2,33 3,19 4,05 3,19 4,05 37,26 32,04 37,26 32,04 Tabela 6.3. Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na skład chemiczny plonu ubocznego (słoma + korzenie). Rok Roślina i Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. obiekt N P K Mg Ca Corg. Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nie nawadniany Łubin nawadniany nawadniany +EM nie nawadniany nie nawadniany +EM Owies nawadniany nawadniany +EM nienawadniany nie nawadniany +EM Facelia nawadniany nawadniany +EM nie nawadniany nie nawadniany +EM 0,50 0,50 3,81 3,68 3,81 3,68 0,60 0,50 0,60 0,50 0,64 0,72 0,64 0,72 0,22 0,19 0,40 0,45 0,40 0,45 0,47 0,38 0,47 0,38 0,24 0,29 0,24 0,29 1,10 1,02 2,53 2,92 2,53 2,92 2,07 2,37 2,07 2,37 2,40 2,76 2,40 2,76 0,08 0,08 0,49 0,49 0,49 0,49 0,14 0,10 0,14 0,10 0,26 0,31 0,26 0,31 0,20 0,19 0,93 0,87 0,93 0,87 0,23 0,18 0,23 0,18 1,04 1,01 1,04 1,01 94,85 95,33 90,12 89,28 90,12 89,28 92,27 92,71 92,27 92,71 90,88 90,72 90,88 90,72 2,48 1,78 9,90 9,90 9,89 9,89 2,78 2,12 2,78 2,12 3,82 4,00 3,82 4,00 62,2 80, , ,6 79,2 82,6 79,2 82,6 61,6 32, ,8 71,0 64,8 71,0 86, , ,4 20,6 99,1 87,4 99,1 87,4 19,4 15,2 19,4 15,2 37,6 24,2 37,6 24,2 4,16 4,42 16,22 17,11 16,22 17,11 4,50 5,70 4,50 5,70 16,88 18,84 16,88 18,84

23 Zadanie 7. Ocena rozwoju roślin ziemniaka w okresie wegetacji, wielkość plonu i jego struktura, jakość handlowa plonu bulw. I. Daty występowania faz fenologicznych ziemniaka w zależności od kombinacji. W doświadczeniu uczestniczyło 8 odmian ziemniaka z różnych grup wczesności tj. od bardzo wczesnych do późnych. Rozwój roślin był ściśle związany z długością okresu wegetacji, ale zależał również od sposobu przygotowania sadzeniaków. Rośliny pochodzące z sadzeniaków podkiełkowanych wschodziły wcześniej, tempo ich rozwoju było szybsze i nieco szybciej wchodziły w fazę dojrzewania. W roku sprawozdawczym nie stosowano zabiegu nawadniania, zastosowano natomiast efektywne mikroorganizmy o nazwie EM Farming. Zauważono, że sadzeniaki potraktowane preparatem EM Farming ( przed sadzeniem moczono je w tym preparacie ) miały nieco dłuższe wschody w porównaniu do sadzeniaków kontrolnych. W późniejszym okresie rozwoju różnice te nie były zauważalne. Dane dotyczące poszczególnych faz rozwojowych podano w tabelach Tabela 7.1. Wschody roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków. Początek (09) Różnicnica Pełnia (18) Róż- Koniec (22) Podk. Niepodk. Podk. (dn) (dn) Odmiana Podk. Niepodk. Niepodk. Bez EM Berber Miłek Owacja Vitara Agnes Tajfun Fianna Ursus EM Berber Miłek Owacja Vitara Agnes Tajfun Fianna Ursus Podkiełkowanie sadzeniaków przyspieszyło początek wschodów (09 w skali BBCH) od 2 do 9 dni w zależności od odmiany. Największy efekt zanotowano u bardzo wczesnej odmiany Berber i średniowczesnej - Owacja. W pełni wschodów (18 BBCH) różnice były mniejsze i wynosiły od 2 do 8 dni. Koniec wschodów (22 BBCH) został przyspieszony pod wpływem podkiełkowania od 2 do 9 dni. Najbardziej wydłużone i nierówne wschody zanotowano u odmiany Agnes. Opóźnienie wschodów po zastosowaniu efektywnych organizmów wynosiło ok. 2-3 dni (tabela 7.1). Różnica (dn)

24 Tabela 7.2. Kwitnienie roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków i odmiany. Różnica Początek (61) Róż- Różnica Odmiana Pełnia (65) Koniec (69) nica (dn) (dn) (dn) Podk. Niepodk Podk. Niepodk. Podk. Niepodk Berber Roni pąki Miłek Nie kwitnie Owacja Vitara 4.06 Roni pąki Agnes Roni pąki Tajfun Fianna Ursus Podobnie jak w przypadku wschodów zanotowano różnice w dotyczące kwitnienia roślin. Początek tej fazy rozwojowej ( 61 w skali BBCH) został przyspieszony pod wpływem podkiełkowania od 4 do 7 dni w zależności od odmiany ( największą różnicę zanotowano u odmiany Owacja). Różnice w pełni kwitnienia (65 BBCH) wynosiły również od 4 do 7 dni a koniec kwitnienia (69 BBCH) został przyspieszony w zależności od odmiany od 3 do 5 dni. Niektóre z odmian nie kwitły w ogóle lub roniły pąki. (tabela 7.2). Dojrzewanie odmian zależało w dużej mierze od porażenia roślin zarazą ziemniaka. Najwcześniej bo już pod koniec lipca zaczęły dojrzewać odmiany bardzo wczesne. Odmiany późniejsze wchodziły w fazę dojrzewania w połowie sierpnia. Różnice między sadzeniakami podkiełkowanymi a niepodkiełkowanymi były niewielkie i dotyczyły głównie początku dojrzewania. (tabela 7.3). Tabela 7.3. Dojrzewanie roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków. Odmiana Początek (91) Różnica (dn) Pełnia (95) Różnica (dn) Koniec (97) PK NK PK NK PK NK Berber Miłek Owacja Vitara Agnes Tajfun Fianna Ursus W okresie wegetacji co 10 dni dokonywano pomiarów zieloności liści na kombinacji z EM i bez EM. Jak wynika z danych tabeli 7.4. zastosowanie efektywnych mikroorganizmów nie wpłynęło na zawartość chlorofilu w liściach. Różnica (dn)

25 EM Farming Tabela 7.4. Wartości SPAD ( zieloność liści ) w zależności od odmiany i zastosowanych mikroorganizmów Kombinacja Wartość SPAD Odmiana ( średnio dla 10 roślin i 6 terminów pomiarów.) Miłek 27,1 Owacja 31,6 Tajfun 31,6 Ursus 36,4 Średnio dla odmian 31,6 Kontrola Miłek 27,6 Owacja 30,9 Tajfun 30,9 Ursus 37,1 Średnio dla odmian 31,6 Różnice w rozwoju roślin w zależności od kombinacji. W pełni rozwoju roślin tj. dn dokonano pomiarów roślin odmian bardzo wczesnych i wczesnych a dwa tygodnie później odmian średnio wczesnych i późniejszych. Określano takie parametry jak: wysokość roślin, masę liści i łodyg, wielkość powierzchni asymilacyjnej i wskaźnik pokrycia gleby- LAI. Podkiełkowanie sadzeniaków spowodowało wprawdzie przyspieszenie wschodów roślin, ale w pełni rozwoju nie zanotowano istotnych różnic dotyczących zarówno wysokości roślin, jak i wielkości powierzchni asymilacyjnej. Zastosowane mikroorganizmy również nie wpłynęły znacząco na wielkość parametrów charakteryzujących rozwój roślin. Istotne różnice odnotowano jedynie między odmianami. Największą wysokość miały rośliny odmian Owacja i Ursus, najniższą odmiany Berber. Największy wskaźnik pokrycia gleby przez listowie odnotowano u odmian Owacja, Miłek i Ursus, najniższy u odmian Fianna i Tajfun. Miało to odzwierciedlenie w plonie końcowym bulw.

26 Tabela 7.5. Wysokość roślin i wielkość i wskaźnika LAI w zależności od zastosowanych zabiegów i odmiany. Odmiana Badane parametry Wysokość roślin Średnio LAI Śred- EM Bez EM. EM Bez EM. nio PK NK PK NK PK NK PK NK Berber 49,5 45,7 50,7 44,7 47,7 1,47 1,83 2,52 1,41 1,80 Miłek 50,0 46,3 50,7 55,0 50,5 2,32 1,90 2,36 1,84 2,10 Owacja 61,3 60,3 65,3 59,3 61,6 2,16 2,67 2,12 2,62 2,39 Vitara 52,0 60,7 58,0 57,0 56,9 1,67 2,42 2,11 1,42 1,90 Agnes 51,7 56,7 54,0 55,3 54,4 1,74 2,05 1,48 1,98 1,81 Tajfun 43,0 54,7 53,3 53,3 51,0 1,53 1,63 1,29 2,01 1,61 Fianna 60,0 67,3 51,7 65,0 61,0 1,47 1,78 1,75 1,28 1,57 Ursus 78,3 53,0 60,7 62,0 61,5 2,37 1,96 1,97 1,90 2,05 Średnio dla podkiełkowania 55,7 55,6 55,6 56,5-1,84 2,03 2,17 1,80 - NIR nu nu nu nu Średnio dla EM 55,6 56,0 1,93 1,98 NIR nu nu NIR dla odmian wysokość roślin - 10,7 NIR dla odmian- wskaźnik LAI 0,50 PK sadzeniaki podkiełkowane, NK sadzeniaki niepodkiełkowane EM efektywne mikroorganizmy, Bez EM bez efektywnych mikroorganizmów II. Wielkość plonu bulw a) plon ogólny bulw Oceniając wielkość plonu bulw, jego strukturę i jakość handlową uwzględniono kombinację tzw.,,nawadnianą mając na uwadze ewentualny wpływ następczy zastosowanych w roku ubiegłym dodatkowych dawek wody. Plon bulw zależał w sposób istotny od trzech czynników tj. nawadniania zastosowanego w roku ubiegłym, efektywnych mikroorganizmów i odmiany. Podkiełkowanie sadzeniaków nie wpłynęło w sposób istotny na jego wielkość. W roku sprawozdawczym plon bulw na kombinacji nawadnianej był niższy niż na kombinacji bez nawadniania. Prawdopodobnie spowodowane było to większym pobraniem składników pokarmowych przez nawadniane międzyplony. Efektywne mikroorganizmy zwiększyły plon bulw o 1,9 t/ha. Największe różnice w plonie dotyczyły odmian. Najwyższe plony zanotowano u odmian Vitara, Owacja, Ursus. Najniżej plonowały odmian Fianna i Berber (tabela 7.7).