Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 849 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2011 Katedra Rachunkowości Finansowej Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 1. Wprowadzenie Próby skwantyfikowanego określenia przejawów działalności gospodarczej widoczne są od najdawniejszych czasów. Dowodzą tego chociażby pouczenia zawarte w Starym Testamencie: Cokolwiek przekazujesz, niech będzie pod liczbą i wagą, a dawanie i odbieranie wszystko na piśmie 1. Dopiero rachunkowość wykorzystała w pełni ideę pomiaru. Równocześnie zauważyć trzeba, że kwantyfikacja w liczbie i wadze przybrała bardziej wymagającą formę kwantyfikacji w wartości, a w perspektywie w wartości godziwej 2. Dlatego słusznie traktuje się rachunkowość jako teorię i system pomiaru wartości ekonomicznej pomnażanej w procesie gospodarowania 3. Walorem rachunkowości, wyznaczającym jej znaczenie w gospodarce, jest podstawowa metoda rachunkowości metoda bilansowa. Polega ona na rozpatrywaniu działalności gospodarczej jednocześnie z dwóch przeciwstawnych 1 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań Warszawa 1982, s Kategoria wartość godziwa pojawiła się w odległej historii w myśli filozoficznej, religijnej i ekonomicznej. Cena godziwa, sprawiedliwa widoczna jest w poglądach Arystotelesa, Świętego Tomasza z Akwinu, papieża Aleksandra III, który wprowadził do prawa kanonicznego w XII w., w kanonie Placuit doktrynę właściwej ceny (just price). Koncepcję sprawiedliwej ceny rozważali klasycy myśli ekonomicznej: A. Smith, D. Ricardo, K. Marks, a wspólną jej ideą była ekwiwalentność wymiany (w tym wynagrodzenia za pracę najemną) por. M. Dobija, Wartość godziwa jako kryterium prawdy w teorii ekonomicznej [w:] Dążenie do prawdy w naukach ekonomicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2006, s M. Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 15.

2 6 punktów widzenia. Gospodarowanie ma bowiem podwójny charakter, rzeczowy i finansowy. Ruchowi rzeczy towarzyszy zawsze przepływ wartości, co prowadzi do ruchu pieniądza. Za pomocą metody bilansowej można charakteryzować gospodarowanie od strony rzeczowej i finansowej. Wielkości charakteryzujące gospodarowanie są wyrażone w mierniku wartościowym, w pieniądzu, pełniącym rolę wspólnego mianownika. Zastosowanie metody bilansowej umożliwia wyróżnienie majątku i kapitałów. Dotyczą one jednak tych samych zasobów, które rozpatrywane są w dwóch różnych przekrojach. Kapitały, będąc sumą wartości zaangażowanych składników majątkowych, są równocześnie specyficznym ich odzwierciedleniem. Składniki majątkowe zaś są formami lokaty kapitału, czyli zasobami, które rokują osiągnięcie korzyści, pomnożenie kapitałów. Proces globalizacji gospodarki światowej zmierza coraz wyraźniej do stosowania światowych rozwiązań w zakresie wyceny majątku i kapitałów, w tym również ujętych w regulacjach światowych. Charakterystycznym elementem tych rozwiązań jest wycena w wartości godziwej. Wartość godziwa jest to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach rynkowych transakcji, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Tak określona podstawa wyceny wskazuje na próbę jej obiektywizacji i urynkowienia, co czyni ją bardziej przydatną dla uczestników rynku kapitałowego. Wycena w wartości godziwej rodzi jednak wiele uwarunkowań, których naświetlenie jest konieczne dla obiektywnej charakterystyki tego miernika wartości. Wśród tych uwarunkowań należy zwrócić uwagę na: zróżnicowanie potrzeb informacyjnych odbiorców informacji ekonomicznych, rozszerzający się zakres wielkości szacunkowych w rachunkowości, kryzys wiarygodności szeroko rozumianej rachunkowości przejawiający się w lansowaniu negatywnej interpretacji pojęcia rachunkowość kreatywna, potrzebę ewolucji mierników oceny jednostek gospodarczych w kierunku wartości ekonomicznej, zespolenia wysiłku w kształtowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki w formie sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii z nim związanych. 2. Odbiorcy informacji ekonomicznych Podstawowym celem rachunkowości jako języka biznesu jest tworzenie wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej prezentowanego w postaci sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii z nim związanych. Oznacza to

3 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 7 dostarczenie odbiorcom informacji o cechach jakościowych decydujących o ich użyteczności wskazywanej zarówno w założeniach koncepcyjnych Międzynarodowych standardów rachunkowości (MSR), Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC) 4, jak i w literaturze przedmiotu 5. Odbiorcami sprawozdań finansowych są zaś różne podmioty (tabela 1). Tabela 1 Odbiorcy sprawozdań finansowych Odbiorcy sprawozdania Wewnętrzni: właściciele i kierownictwo jednostki Potrzeby informacyjne ocena dokonanych przedsięwzięć pod względem rentowności i stopy zwrotu kapitału, utrzymania płynności finansowej i zapotrzebowania na nowy kapitał pracownicy ocena wypłacalności jednostki oraz możliwych perspektyw rozwoju zawodowego i utrzymania zatrudnienia Zewnętrzni: potencjalni inwestorzy Możliwa do uzyskania stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału oraz ocena ryzyka prognozowanych przedsięwzięć kredytodawcy i pożyczkodawcy ocena zdolności płatniczej jednostki i perspektywy rozwoju rzutujące na ocenę ryzyka kredytowego biegły rewident ocena prawidłowości, rzetelności oraz jasności przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego badanej jednostki gospodarczej kontrahenci sytuacja finansowa jednostki i powiązana z nią zdolność płatnicza, perspektywy rozwoju jednostki warunkujące popyt i podaż dóbr i usług jednostki konkurencyjne ocena sytuacji rynkowej, udziału w rynku, poziomu cen, ilości i kierunków sprzedaży dóbr i usług organy administracji państwowej i samorządowej informacja dla celów statystyki i polityki gospodarczej oraz polityki fiskalnej Źródło: Współczesna analiza finansowa, red. B. Micherda, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s. 36. Tabela 1 wyraźnie wskazuje na przewagę odbiorców zewnętrznych i charakter potrzeb informacyjnych. Szczególnie oczekiwane są informacje o charakterze prospektywnym pozwalające określić sytuację finansową jednostki gospodarczej na 4 Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej (MSSF) obejmujące międzynarodowe standardy rachunkowości (MSR), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2004, s Por. J. Gierusz, Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości. Pojęcia. Klasyfikacja. Zakres ujawnień, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2005, s. 18 i nast.

4 8 rynku 6. Stąd też wynikają zgłaszane coraz częściej postulaty dotyczące potrzeby i kierunków rozszerzenia zakresu informacji sprawozdawczej Wielkości szacunkowe w rachunkowości W wypadku rachunkowości, pragmatycznego systemu informacyjno-kontrolnego, wiarygodność ma najistotniejsze znaczenie. W historycznym rozwoju rachunkowości obserwuje się nieustanną walkę w obronie wiarygodności wobec coraz mocniej stawianych, a wynikających z rozwijających się szybko stosunków gospodarczych, postulatów uproszczeń. Nie bez znaczenia jest też konieczność określenia językiem rachunkowości nowych zagadnień wynikających głównie z jej zbliżenia do problematyki dynamicznie rozwijającego się rynku kapitałowego. Prowadzi to w konsekwencji do tego, że sprawozdanie finansowe jest w coraz większym stopniu zbiorem informacji ustalanych szacunkowo. W międzynarodowych regulacjach rachunkowości, a także polskim prawie bilansowym wyznacza się różne parametry wartości, do czego jest niezbędne dokonywanie profesjonalnych osądów i szacunków 8. Zagadnienia, na które należy szczególnie zwrócić uwagę, to tworzenie i rozwiązywanie rezerw oraz odpisy z tytułu utraty wartości aktywów. Formą odpowiedzi systemu rachunkowości na ryzyko gospodarcze, zabezpieczeniem przed negatywnymi jego skutkami, jest tworzenie i rozwiązywanie rezerw. Można przyjąć, że rezerwy odpowiadają równowartości aktywów adekwatnych do wielkości znanego lub oszacowanego zmniejszenia zasobów majątkowych w przyszłości 9. Do najważniejszych cech odróżniających rezerwy od innych kategorii sprawozdawczych zaliczyć można to, że 10 : nie ma pewności, że negatywne zjawisko, przed którym rezerwa ma zabezpieczać, będzie w ogóle miało miejsce; przedmiotem oceny mogą być jedynie dostępne obecnie znamiona jego powstania, a w wyjątkowych wypadkach brak 6 Por. M. Świderska, G.K. Świderska, Oczekiwania inwestorów a zakres informacji ujawnianej w raporcie rocznym [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, red. B. Micherda, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2005, s Por. W. Skoczylas, Potrzeba i kierunki rozszerzenia zakresu sprawozdawczości przedsiębiorstw [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa, s ; J. Gierusz, op. cit., s W. Gos, Szacunki jako parametr wartości aktywów i pasywów [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa, s M. Gmytrasiewicz, Dylematy kwalifikacji rezerw, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, nr 992, Wrocław 2003, s J. Gierusz, op. cit., s. 100.

5 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 9 jakichkolwiek przesłanek powstania w przyszłości strat (np. tworzenie kapitału zapasowego), kwota, o jaką kiedyś może nastąpić uszczuplenie aktywów, jest jedynie przedmiotem szacunków, rezerwy tworzone są na ściśle lub orientacyjnie wyznaczony okres, po którym ma miejsce ich wykorzystanie lub rozwiązanie, niewłaściwie utworzone rezerwy (co do momentu i (lub) kwoty) wypaczają tworzony w sprawozdaniu finansowym obraz jednostki gospodarczej w dwóch okresach sprawozdawczych: utworzenia rezerwy oraz jej rozwiązania. Zasadniczo wśród rezerw ze względu na ujęcie w księgach rachunkowych i ujawnianie w sprawozdaniu finansowym można wyróżnić rezerwy jawne i ciche. W ramach rezerw jawnych, w ich szerokim ujęciu, wyróżnić można 11 : rezerwy sensu stricto (zgodnie z definicjami MSR 37 i ustawy o rachunkowości), bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, rezerwy kapitałowe, utrata wartości aktywów trwałych i obrotowych. Rezerwy ciche (ukryte) są wyrazem świadomego zaniżania wartości aktywów lub przychodów bądź celowego przeszacowania kwot zobowiązań i kosztów 12. Znaczenie rezerw dla tworzenia obrazu jednostek gospodarczych w postaci sprawozdania finansowego jest w poszczególnych krajach różne, mimo pogłębiających się procesów harmonizacji i standaryzacji rachunkowości. Wynika to głównie z odmienności ukształtowanych historycznie systemów finansowych i przyjętych koncepcji rachunkowości. Podejście do rezerw jest jednym z podstawowych kryteriów różniących tradycję anglosaską i kontynentalną, gdyż linię podziału wyznacza w tym wypadku stosunek do koncepcji true and fair view oraz zasady ostrożności 13. Ustawa o rachunkowości (art. 3, ust. 1, pkt 21) przyjęła zbieżną z art. 10 MSR 37 definicję rezerw jako zobowiązań o niepewnej kwocie lub terminie wymagalności, a zapisy art. 35 d i art. 37 wskazują na cztery rodzaje obligatoryjnych rezerw 14 : 11 Ibidem, s Działania takie są sprzeczne z art. 37 Założeń koncepcyjnych MSR oraz art. 42 IV Dyrektywy UE. 13 Por. J. Gierusz, op. cit., s W bilansie rezerwy ujawnia się w następujących pozycjach pasywów: B.I.1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, B.I.2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne, B.I.3. Pozostałe rezerwy.

6 10 na przyszłe zobowiązania pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa, których kwotę można wiarygodnie oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, na przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, na świadczenia emerytalne i podobne obciążenia, na odroczony podatek dochodowy ustalony metodą zobowiązań bilansowych. Należy dodać, że kreowanie rezerw uzależnione jest od spełnienia wielu warunków oraz wykorzystania przewidzianych parametrów (np. stopa dyskonta) i metod (np. aktuarialnych). Zgodnie z zapisem art. 39 ust. 2 Ustawy o rachunkowości jednostki dokonują też biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, wynikających w szczególności 15 : ze świadczeń wykonanych na rzecz jednostki przez kontrahentów jednostki, a kwotę zobowiązania można oszacować w sposób wiarygodny, z obowiązku wykonania, związanych z bieżącą działalnością przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku. Przeprowadzane analizy doświadczeń w zakresie tworzenia i rozwiązywania rezerw prowadzą do określonych wniosków 16 : teoria rachunkowości nie wypracowała do chwili obecnej jednolitego stanowiska w zakresie rezerw, tworzenie rezerw oraz dokonywanie biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów świadczy o dominacji zasady ostrożności nad współmiernością; stosunkowo łatwo jest uczynić z nich mechanizm przenoszenia wyniku finansowego z lepszego na gorszy okres, nawet najbardziej precyzyjne regulacje w zakresie rezerw nie wyeliminują w tym obszarze elementów subiektywnego wyboru (są obszary, gdzie ten margines jest stosunkowo niewielki, np. odroczony podatek dochodowy, ale i obszary wykorzystujące liczne i silne założenia, np. świadczenia emerytalne), z punktu widzenia użytkownika sprawozdania finansowego kluczowe znaczenie mają informacje o polityce rachunkowości przyjętej przez jednostkę w zakresie rezerw, kreowaniu rezerw nie sprzyjają regulacje polskiego prawa podatkowego generalnie zakazujące ich uznawania za koszty uzyskania przychodu, 15 W bilansie ujawnia się je w pozycji B.IV.2. Inne rozliczenia międzyokresowe. 16 J. Gierusz, op. cit., s

7 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 11 eksponowanie jednej z nadrzędnych zasad rachunkowości (np. ostrożności) wsparte obowiązującą doktryną i przepisami podatkowymi może prowadzić do pewnego wypaczenia obrazu jednostki gospodarczej prezentowanego w sprawozdaniu finansowym. Skutkiem dynamicznych zmian zachodzących w otoczeniu jednostki gospodarczej jest fluktuacja wartości aktywów. Do przyczyn tkwiących u podstaw tego zjawiska należą 17 : szybkie ekonomiczne zużywanie się środków trwałych (np. sprzętu komputerowego) oraz wartości niematerialnych i prawnych (np. oprogramowania), przyśpieszone starzenie się zapasów, rosnące prawdopodobieństwo utraty części należności, dynamiczne zmiany kursów walut. Próbą odpowiedzi rachunkowości na wskazane uwarunkowania jest MSR 36 Utrata wartości aktywów, zapis art. 19 IV Dyrektywy UE oraz stosowne regulacje krajowe (art. 28, ust. 7, art. 35c ustawy o rachunkowości). Przesłanką oceny przydatności określonego składnika aktywów jest ich istota zdefiniowania jako pewien potencjał przyszłych korzyści ekonomicznych wynikający ze sprawowania nad nimi kontroli. Utrata wartości następuje wtedy, gdy potencjał ten ulega zmniejszeniu na skutek jednorazowych i gwałtownych zjawisk trudnych do przewidzenia. Sformułowanie art. 19 IV Dyrektywy UE wskazuje, że Korekty wartości obejmują wszystkie zmiany wartości składników majątku; służą one uwzględnieniu obniżenia wartości, ustalonego według stanu na dzień bilansowy, niezależnie czy jest on ostateczny, czy też nie 18. Zapis ogólny Ustawy o rachunkowości (art. 28, ust. 7) stanowi że, Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Art. 35c Ustawy o rachunkowości wskazuje zaś na konieczność stosownego odwrócenia zapisu w przypadku ustania tej przyczyny 19. Ustawa o rachunkowości nie wskazuje skwantyfikowanego kryterium, według którego można by rozstrzygać o utracie 17 Ibidem, s IV Dyrektywa UE, Rachunkowość, Warszawa 2003, nr Zagadnienie to regulują w stosunku do (w przypadku majątku obrotowego są to odpisy aktualizujące wartość): środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz inwestycji w nieruchomości i w wartości niematerialne i prawne art. 32, ust. 4, środków trwałych w budowie art. 28, ust. 1, pkt 2, pozostałych inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych art. 35, ust. 2, należności art. 35b.

8 12 wartości składnika aktywów. Odpis następuje z poziomu wartości księgowej do niższej ceny sprzedaży netto lub przy jej braku do kwoty inaczej ustalonej wartości godziwej. Precyzyjnie wskazano jedynie sumę odpisu w wypadku należności (art. 35b, ust. 1). Praktyczna realizacja oceny zmian wartości składnika aktywów, a zwłaszcza grupy aktywów tworzących ośrodek generujący przepływy pieniężne, rodzi określone problemy 20 : czy w ogóle dokonywać odpisu? do jakiej wysokości obniżyć wartość? na jaki moment zaktualizować wartość? czy odwracać odpis? Analogie rozwiązań w zakresie utraty wartości do tworzenia i rozwiązywania rezerw są oczywiste, a sens ekonomiczny obu przedstawionych kategorii jest identyczny (stąd traktowanie utraty wartości aktywów jako szczególnego przypadku rezerw). 4. Rachunkowość kreatywna Racjonalne gospodarowanie, bezsporny atrybut każdej działalności gospodarczej, musi posiadać odpowiednią bazę informacyjną. System informacyjny spełnia zaś swą rolę, gdy jest dobry jakościowo, wiarygodny. Obecnie w świetle ujawniania księgowych malwersacji znanych firm 21 problem wiarygodności stał się tematem pierwszoplanowym. A. Kamela-Sowińska twierdzi, że zaostrzone sankcje karne za przestępstwa księgowe i stworzone nowe instytucje nadzoru w niektórych krajach nie rozwiążą problemu. Wskazuje ona następujące powody kryzysu wiarygodności: brak etyki i konflikt lojalności; uczciwości nie można kupić, ale za nieuczciwość można zapłacić, brak zrozumienia, dlaczego rachunkowość w ogóle jest tworzona; głównymi adresatami sprawozdań finansowych są właściciele spółek i inwestorzy oraz banki udzielające kredytów, tymczasem często księgowość jest traktowana jako instrument zarządu, brak należytego nadzoru właścicielskiego, a ponadto brak odpowiednio wykwalifikowanych członków rad nadzorczych, 20 Por. J. Gierusz, op. cit., s. 135 i Por. P. Tarnowski, Księgi czarów, Polityka 2002, nr 29 oraz K. Szymborski, Los bossa, Polityka 2005, nr 23.

9 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 13 niedostosowanie audytu do rzeczywistości; opóźnienie i zbyt dużo danych, brak publicznych instytucji nadzoru 22. Kluczem do zrozumienia istoty rachunkowości kreatywnej jest to, że pomiar dokonywany w rachunkowości nie jest w pełni obiektywny 23. Rachunkowość kreatywna może zaś dotyczyć następujących grup zjawisk 24 : zgodnego z prawem wykorzystania wyobraźni i wiedzy producenta sprawozdania finansowego w podejmowaniu decyzji co do takiego sposobu liczenia, który najlepiej spełnia wymogi wynikające z dążenia do ujmowania w sprawozdaniu finansowym wiarygodnych informacji, unikania określonych skutków regulacji obowiązujących w rachunkowości poprzez zastosowanie technik pozwalających na dokonanie pomiaru zgodnie z interesem producenta informacji, włączenia do sprawozdania finansowego pozycji, które nie były dotychczas przedmiotem regulacji, co łączy się z istotnymi zmianami w praktykach pomiaru w porównaniu ze stosowanymi wcześniej, braku określonych pozycji w sprawozdaniu finansowym, prezentowania niektórych pozycji niezgodnych ze stanem faktycznym itp. działań, które wiążą się bezpośrednio z oszustwami. Liczenie kreatywne zatem jest stałą cechą rachunkowości, a czystej rachunkowości normatywnej nie ma. Rachunkowość kreatywna oznacza zaś wykorzystanie tego zakresu wolności przez producentów sprawozdania finansowego, który wynika z braku odpowiednich wzorców, standardów, reguł i procedur, stanowiących podstawę podejmowania decyzji w ramach głównych etapów procesu tworzenia informacji w sprawozdaniu finansowym: uznawania, wyceny, ujawniania i prezentacji. Podobnie jak w wypadku każdego rodzaju wolności, może być ona wykorzystywana: zgodnie z prawem, czyli dążeniem do tworzenia w sprawozdaniu finansowym rzetelnego obrazu potencjału oraz dokonań jednostki gospodarczej, niezgodne z prawem, czyli do celowego wprowadzenia w błąd użytkowników sprawozdania finansowego A. Kamela-Sowińska, wywiad opublikowany w protokole nr 619/2002 z posiedzenia Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce; por. A. Kamela-Sowińska, Skąd się wzięła sprawa Enronu?, Rachunkowość 2003, nr Por. S. Surdykowska, Nieporozumienia wokół rachunkowości syndrom rachunkowości kreatywnej [w:] Współczesna rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi i administracyjnymi, red. B. Micherda, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2003, s Ibidem, s Ibidem, s. 30.

10 14 5. Kwantyfikacja w wartości godziwej W wyniku globalizacji gospodarki światowej rachunkowość coraz wyraźniej zmierza do stosowania światowych rozwiązań w zakresie wyceny, w tym również ujętych w Międzynarodowych standardach rachunkowości. Charakterystycznym elementem tych rozwiązań jest wycena w wartości godziwej. O skali tej tendencji świadczy wykaz międzynarodowych standardów rachunkowości (MSR), które przyjmują w swych koncepcjach wyceny wartość godziwą 26 ; Wartość godziwa jest to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane poprzez przeprowadzoną na warunkach rynkowych transakcję pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wydaje się, że tak określona podstawa wyceny wskazuje na próbę jej obiektywizacji i urynkowienia, co czyni ją bardziej przydatną dla uczestników rynku kapitałowego 27. Prowadzi to tym samym do szerokiego zastosowania szacunku w wycenie bilansowej. Podobnymi cechami charakteryzują się wartość użytkowa i wartość ekonomiczna. Wydaje się, że nie pozostanie bez wpływu na polskie prawo bilansowe propozycja Komisji Europejskiej nowelizacji dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących rachunkowości polegającej na umożliwieniu wyceny w wartości godziwej. Propozycja ta stanowi reakcję na wydarzenia na światowych rynkach oraz tendencje w przyjętych bądź znowelizowanych ostatnio międzynarodowych standardach rachunkowości. Oczekuje się, że dzięki tym zmianom podmiotom europejskim, pozyskującym kapitał poza Unią, łatwiej będzie spełnić wymogi sprawozdawcze obowiązujące na międzynarodowy rynku kapitałowym, co wyrówna ich szanse w konkurencji na tym rynku 28. Wprowadzenie wartości godziwej było zgodne z oczekiwaniami inwestorów, dla których informacje w zgodzie z zasadami kosztu historycznego oraz ostrożności nie są w pełni użyteczne (rys. 1). 26 Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej (MSSF) obejmujące Są to: MSR 12 Podatek dochodowy, MSR 16 Rzeczowy majątek trwały, MSR 17 Leasing, MSR 18 Przychody, MSR 19 Świadczenia pracownicze, MSR 20 Dotacje rządowe oraz ujawnianie informacji na temat pomocy rządowej, MSR 21 Skutki zmian kursów wymiany walut obcych, MSR 32 Instrumenty finansowe: ujawnianie i prezentacja, MSR 36 Utrata wartości aktywów, MSR 38 Wartości niematerialne, MSR 39 Instrumenty finansowe ujmowanie i wycena, MSR 40 Nieruchomości inwestycyjne, MSR 41 Rolnictwo. Należy dodać, że MSR 36 Utrata wartości aktywów powołuje w zakresie wyceny wartość użytkową. 27 Por. Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd o międzynarodowych standardach rachunkowości, Rachunkowość 2000, nr Propozycja wprowadzenia wartości godziwej do dyrektyw Unii Europejskiej, Rachunkowość 2000, nr 7.

11 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 15 Odstępstwo realizujące interesy wierzycieli Ujęcie kapitału i wyniku finansowego podporządkowane rzetelnemu prezentowaniu efektywności działalności Odstępstwo realizujące interesy inwestorów zasada ostrożności koszt historyczny i zasada realizacji wartość godziwa Rys. 1. Orientacja rachunkowości przy zastosowaniu wartości godziwej Źródło: W. Hasik, Wartość godziwa a bezpieczeństwo obrotu gospodarczego [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa, s Tabela 2. Przykłady obowiązkowych ujawnień kluczowych założeń i innych zmiennych determinujących wycenę zasobów w sprawozdaniach finansowych sporządzonych zgodnie z MSSF Lp Przedmiot wyceny Rezerwy Rzeczowe aktywa trwałe Nieruchomości Inwestycyjne Instrumenty finansowe Instrumenty finansowe Treść informacji Główne założenia dotyczące przyszłych zdarzeń mających wpływ na wykazanie w bilansie rezerwy, świadczące o istotnych niepewności kwot i terminu wystąpienia przyszłych wpływów korzyści ekonomicznych (MSR 37, art. 85b, op. cit., t. II, s. 331). Przyjęte metody i istotne założenia przy szacowaniu wartości godziwych rzeczowych aktywów trwałych wycenianych w wartościach przeszacowanych (MSR 16, art. 77c, op. cit., t. I, s. 1027). Metody i istotne założenia przyjęte przy ustalaniu wartości godziwej nieruchomości inwestycyjnej. Informację o tym, czy ustalając wartość godziwą uzyskano dowody pochodzące z rynku, czy też w większym zakresie oparto się na innych czynnikach, które również należy ujawnić (MSR 40, art. 75d, op. cit., t. II, s. 825). Przyjęte założenia w odniesieniu do oczekiwanych przez jednostkę terminów przeszacowania lub wykupu instrumentów finansowych narażonych na ryzyko stopy procentowej (MSR 32, art. 70, op. cit., t. I, s. 1455). Metody i istotne założenia ustalania wartości godziwej aktywów finansowych i zobowiązań finansowych, przyjęte dla każdej znaczącej klasy aktywów finansowych i zobowiązań finansowych (MSR 32, art. 92a, op. cit., t. I, s. 1462).

12 16 cd. tabeli 2 Lp Przedmiot wyceny Połączenie jednostek gospodarczych Utrata wartości aktywów Wartości niematerialne Treść informacji Najważniejsze założenia wykorzystane do ustalenia wartości godziwej instrumentów kapitałowych, które przypisano do kosztu połączenia, jeżeli nie istnieje opublikowana cena tych instrumentów na dzień wymiany (MSR 3, art. 67d, op. cit., t. I, s. 362/363). Założenia przyjęte w celu ustalenia wartości odzyskiwalnej ośrodka wypracowującego środki pieniężne, na którego wartość wpływa znacząco wartość firmy lub inna wartość niematerialna o określonym czasie użytkowania, przypisana do tego ośrodka (MSR 36, art. 134 i 135, op. cit., t. II, s ). Metoda i znaczące założenia stosowane w celu oszacowania wartości godziwej wartości niematerialnych wykazywanych w wartościach przeszacowanych (MSR 38, art. 124c, op. cit., t. II, s. 386). Źródło: M. Hass-Symotiuk, P. Mućko, op. cit., s. 178 i 179. Wartość godziwa jest zatem substytutem wartości rynkowej i służyły do wyceny pozycji sprawozdawczych wszędzie tam, gdzie nie istnieje rynek aktywny 29. Konsekwencją coraz szerszego zastosowania wyceny w wartości godziwej jest konieczność ujawnienia na mocy MSSF kluczowych przyczyn niepewności szacunków wartości źródła znaczącego ryzyka korekt wartości bilansowych w trakcie kolejnego roku obrotowego 30. Brak aktualnych cen rynkowych powoduje, że wycenę przeprowadza się z wykorzystaniem modeli, np. modelu zdyskontowanych przepływów pieniężnych. Poziom parametrów stosowanych w tych modelach może być przedmiotem subiektywnej opinii zarządu. Mogą one również zależeć od zmiennych warunków rynkowych. Właściwe wykorzystanie informacji sprawozdawczej wymaga od użytkowników sprawozdań finansowych stosownej wiedzy. Sytuacje, w których jednostka gospodarcza ujawnia założenia oraz inne zmienne wpływające na wycenę, prezentuje tabela Por. W. Hasik, op. cit., s. 167 i Por. M. Hass-Symotiuk, P. Mućko, Subiektywne oceny w sprawozdaniu finansowym sporządzonym według MSSF [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa.

13 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej W kierunku wartości ekonomicznej Podstawą gospodarowania w warunkach rynkowych jest pomnażanie kapitału i pozyskiwanie przez jednostki gospodarcze korzystnych wyników finansowych, takich jak: osiąganie zysków, utrzymanie płynności finansowej, maksymalizacja wartości rynkowej jednostki gospodarczej, co jest równoznaczne z maksymalizacją bogactwa właścicieli. Słusznie przyjmuje się, że skuteczność procesów zarządzania uwarunkowana jest jasnym sformułowaniem celów, które chce osiągnąć jednostka gospodarcza. Należy też zgodzić się z tezą, że: Współczesna teoria przedsiębiorstwa stoi na stanowisku, że celem wszystkich decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie jest maksymalizacja jego wartości rynkowej. Wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa prowadzi do zwiększenia stanu posiadania jego właścicieli 31. Nie wyklucza to oczywiście istnienia wielu celów cząstkowych. Ukierunkowanie celu działalności gospodarczej na wzrost wartości jednostki prowadzi do zainteresowania miernikami opartymi na wartości kreowanej. U podstaw tych koncepcji leży przekonanie, że ocena rezultatów działalności gospodarczej powinna być oparta nie na miernikach zysku księgowego, lecz zysku ekonomicznego. Koncepcja rachunku zysków od dawna była przedmiotem zainteresowania ekonomistów. A. Smith określił wynik jako przyrost bogactwa, obecnie powiedzielibyśmy przyrost kapitału 32. Pojęcie zysku ekonomicznego pochodzi z XIX w., kiedy to A. Marshall stwierdził to co pozostaje z zysków (właściciela lub menedżera) po odjęciu odsetek od kapitału według obowiązującej stopy procentowej, możemy nazwać zyskiem z przedsięwzięcia lub z tytułu sprawowania zarządu 33. Jednoznacznie charakteryzuje tę kategorię stwierdzenie: Stosowany w obowiązujących obecnie systemach rachunkowości model rachunku okresowego zysku nie uwzględnia ekonomicznej kategorii opportunity cost, przedstawiającej odsetki od kapitału własnego, którą uwzględnia się w ekonomicznej koncepcji zysku. Nie istnieje tego rodzaju kategoria kosztów, mimo że panuje zgodna opinia, iż nie ma niczego za darmo 34. Zysk ekonomiczny mierzy więc wartość ekonomiczną, którą jednostka gospodarcza wytworzyła w danym okresie. 31 J. Czekaj, Z. Dresler, Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s Por. M. Dobija, op. cit., s T. Copeland, T. Koller, J. Murrin, Wycena, mierzenie i kształtowanie wartości firmy, WIG Press, Warszawa 1997, s M. Dobija, op. cit., s. 343.

14 18 Ekonomiczna wartość dodana wprowadzona przez firmę konsultingową z Nowego Yorku Stern Steward & Co. jako narzędzie wspomagające korporacje w maksymalizacji wartości zainwestowanej przez akcjonariuszy. Ekonomiczna wartość dodana, zdaniem jej twórców, jest miarą uwzględniającą wszystkie elementy wpływające na zwiększenie lub zmniejszenie wartości jednostki gospodarczej. Ekonomiczna wartość dodana jest różnicą pomiędzy wartością sprzedaży netto i sumą kosztów operacyjnych, podatków oraz kapitału zaangażowanego w daną działalność. Stąd też ogólnie: EVA = S KO T K, gdzie: EVA ekonomiczna wartość dodana, S sprzedaż, KO koszty operacyjne, T podatki, K kapitał zaangażowany (obliczony jako iloczyn średnioważonego kosztu kapitału i kapitału zainwestowanego w daną działalność). Bogactwo akcjonariuszy maksymalizowane jest przez zwiększenie różnicy pomiędzy wartością rynkową firmy a wartością kapitału zainwestowanego przez jej właścicieli. Jest to rynkowa wartość dodana (MVA), tj. różnica pomiędzy kwotą środków, jaką w danym momencie mogliby uzyskać akcjonariusze, sprzedając swoje akcje spółki, a sumą środków zainwestowaną dotychczas przez nich w tę spółkę. Mierniki opatrzone akronimami EVA (Economic Value Added) i MVA (Market Value Added), pozwalające określić w jakim stopniu zarządy spółek realizują interes akcjonariuszy, są miernikami koncepcji zarządzania przez wartość (VBM) (Value Based Management) opartej na wartości dla akcjonariuszy 35. Według A. Rappaporta istnieją cztery czynniki, które skłaniają zarząd do działania na rzecz akcjonariuszy, czyli do zwiększenia rynkowej wartości spółki 36. Są to: względnie duży udział członków zarządu w własności spółki, powiązanie wynagrodzenia członków zarządu ze stopą zwrotu osiąganą przez akcjonariuszy, 35 J. Szczygielski, Koncepcje wzrostu wartości firmy uwarunkowania finansowe, materiały z konferencji nt. Współczesne tendencje w zarządzaniu teoria i praktyka, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów Por. też: W. Cwynar, A. Cwynar, Nowe tendencje w teorii i praktyce finansów koncepcje EVA i MVA, Rachunkowość 2000, nr 3; A. Duliniec, Struktura i koszt kapitału w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s A. Rappaport, Wartość dla akcjonariuszy, WIG Press, Warszawa 1999.

15 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 19 groźba przejęcia przez inne przedsiębiorstwa, konkurencja na rynku pracy dla kadry zarządzającej. Koncepcja powiększania wartości spółki pod kątem zwiększenia korzyści akcjonariuszy staje się coraz bardziej popularna. W pewnym stopniu jest to następstwem instytucjonalizacji rynku kapitałowego, to znaczy, w coraz większym stopniu głównym inwestorem-akcjonariuszem stają się duże instytucje finansowe, które żądają wzrostu wartości spółek, w które inwestują. Instytucjonalni akcjonariusze dysponujący dużymi pakietami akcji oraz profesjonalną kadrą są w stanie wywierać naciski na zarządy spółek w celu ukierunkowania zarządzania na zwiększenie wartości tych spółek 37. Podstawy teoretyczne koncepcji ekonomicznej wartości dodanej przesądzają o jej wykorzystaniu w dużym zakresie w praktyce gospodarczej 38. Potencjalnie istnieją różnorodne kierunki wykorzystania tej koncepcji zarówno w systemach wynagradzania i motywowania pracowników, jak i przy wycenie przedsiębiorstw. Ekonomiczna wartość dodana jako miernik absolutny wyrażający efekt finansowy działalności podmiotu wpisuje się w sposób naturalny w zakres analizy finansowej, uzupełniając powszechnie stosowaną w tej analizie metodykę badania efektywności. Kalkulacja ekonomicznej wartości dodanej wymaga uwzględnienia wielu korekt do danych sprawozdawczych, co powoduje, że uzyskane wyniki w dużym stopniu odzwierciedlają rzeczywisty dochód osiągnięty przez właścicieli. Ekonomiczna wartość dodana jest wykorzystywana do sporządzania różnorodnych zestawień i rankingów firm ze względu na tworzenie nowej wartości dla akcjonariuszy 39. Ekonomiczna wartość dodana stosowana jest też przy tworzeniu systemów motywacyjnych i wynagradzania pracowników. Dotyczy to przede wszystkim kierowników wyższego i średniego szczebla zarządzania, gdyż to właśnie ta grupa pracowników swymi działaniami w największym stopniu wpływać może na wysokość komponentów ekonomicznej wartości dodanej 40. Powoduje to, że cele kierownictwa, tworzenie nowej wartości dla akcjonariuszy, są tożsame z celami 37 J. Szczygielski, op. cit. 38 Por. M. Długajczyk, Ekonomiczna wartość dodana w wycenie przedsiębiorstw, rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2006, s Od 2004 r. taki ranking publikowany jest przez dziennik Rzeczpospolita. 40 Koncepcja może być stosowana od najwyższych szczebli kierownictwa aż po szeregowych pracowników, chociaż trzeba brać pod uwagę stosunkowo wysoki poziom komplikacji w sferze realizacji koncepcji.

16 20 właścicieli. Konflikt pomiędzy wysokim wynagrodzeniem zarządu, a interesem właścicieli wówczas nie występuje 41. Ekonomiczna wartość dodana wykorzystywana jest również do wyceny przedsiębiorstw. Metodyka ta należy do grupy metod dochodowych i pozwala określić źródła wartości firmy w okresie projekcji, tzn. czy będzie ona kreowana przez maksymalizację stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału, bądź też minimalizację kosztów finansowania prowadzonej działalności. Wynik wyceny poprawnie sporządzonej za pomocą tej koncepcji powinien być zbliżony do wyceny na podstawie zdyskontowanych przepływów pieniężnych 42. Wielu menedżerów uważa, że koncepcja ekonomicznej wartości dodanej jako nowa teoria rozwiąże wszystkie problemy zarządzanych przez nich przedsiębiorstw. W literaturze zaś coraz częściej pojawiają się wypowiedzi krytykujące tę koncepcję. Podstawowym problemem jest wybór optymalnej liczby i charakteru korekt 43. Koncepcja szczegółowego pomiaru mierników EVA i MVA oparta jest na postrzeganiu podmiotu gospodarczego w sposób, w jaki to czyni rynek papierów wartościowych. Jest to skoncentrowanie się bardziej na wartości niż na zyskowności tego podmiotu. Podstawowymi elementami obliczeniowymi ekonomicznej wartości dodanej są 44 : zysk operacyjny po opodatkowaniu, wartość zaangażowanego kapitału i wiążący się z tą wartością odpowiedni koszt kapitału. Tak więc: EVA = NOPAT CC lub EVA = NOPAT C WACC, gdzie dodatkowo: NOPAT zysk operacyjny po opodatkowaniu, CC koszty kapitału, C zaangażowany kapitał, WACC średni ważony koszt kapitału 45. Jeżeli stopę zwrotu (ROR) określi się jako 41 Por. A. Cwynar, Systemy motywacyjne związane z koncepcją EVA, Controling i Rachunkowość Zarządcza 2000, nr Por. M. Długajczyk, op. cit., s Ibidem, s. 127 i Rachunek ten prezentuje: B. Sumek-Brandys, Mierniki kreowania dodatkowej wartości, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 553, Kraków WACC = koszt kapitału własnego (w %) x udział kapitału własnego w ogólnej sumie kapitału + koszt kapitału obcego (w %) x udział kapitału obcego w ogólnej sumie kapitału x (1 stopa podatku dochodowego).

17 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 21 to: ROR = NOPAT/C, EVA = (ROR WACC (w %)) C. Wielkości zysku operacyjnego po opodatkowaniu i zaangażowanego kapitału nie wynikają bezpośrednio ze sporządzanych sprawozdań finansowych. Opierają się na wartościach ekonomicznych. Aby móc przedstawić wielkość zysku operacyjnego po opodatkowaniu i zaangażowanego kapitału według ich przybliżonej wartości ekonomicznej, należy wykorzystać system rezerw równoważnych kapitałowi własnemu. Oznacza to wprowadzenie korekt przekształcających księgową wartość w ekonomiczną wartość księgową tak, aby można było ustalić wartość wszystkich środków pieniężnych rzeczywiście zainwestowanych przez właścicieli i tym samym lepiej odzwierciedlić wartość, od której inwestorzy oczekują odpowiedniej stopy zwrotu. Podobnie odpowiednio skorygowane przychody i koszty tworzą zysk operacyjny po opodatkowaniu, czyniąc go bardziej realistyczną miarą rzeczywistego zysku gotówkowego, otrzymanego z działalności prowadzonej przez jednostkę gospodarczą 46. Korekty te polegają na dodawaniu równoważnych kapitałowi własnemu rezerw do kapitału i odniesieniu okresowych zmian w tych rezerwach do zysku operacyjnego po opodatkowaniu. Najwięcej miejsca w literaturze dotyczącej omawianej koncepcji poświęca się trzem składowym ekwiwalentów kapitału własnego: rezerwie LIFO, rezerwie na odłożony podatek dochodowy, nakładom na działalność badawczo-rozwojową 47. W badaniach dotyczących wykorzystania ekonomicznej wartości dodanej do wyceny przedsiębiorstw 48 przyjęto założenie, że dane księgowe (zainwestowany kapitał oraz wynik z działalności operacyjnej) koryguje się o 49 : rezerwy na podatek odroczony, nakłady na prace badawczo-rozwojowe, wydatki na promocję i reklamę, wydatki na szkolenia personelu. Proces szacowania wartości na podstawie koncepcji ekonomicznej wartości dodanej ocenia się jako pracochłonny i wymagający dokładnych informacji na temat wycenianego podmiotu, uzależniony w znacznym stopniu od doświadczenia i wiedzy osoby przeprowadzającej wycenę, a także od jej obiektywizmu. Tak więc: 46 B. Sumek-Brandys, op. cit. Autor koncepcji S. Stewart zdefiniował 164 potencjalne rachunkowe korekty, by uzyskać rzeczywiste odzwierciedlenie wyników osiąganych z prowadzonej działalności. 47 Omówione zostały przez W. Cwynara i A. Cwynara, op. cit. 48 Por. M. Długajczyk, op. cit., s. 184 i nast. 49 Korekty te dotyczą badań spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (w przypadku badania spółek niepublicznych ich zakres ograniczono do trzech ostatnich).

18 22 EVA = skorygowany zysk operacyjny po opodatkowaniu WACC x skorygowany kapitał zainwestowany. Dla podmiotów notowanych na giełdzie w koncepcji tej ustala się rynkową wartość dodaną (MVA) jako różnicę pomiędzy rynkową wartością spółki a wartością kapitału w nią zainwestowanego. Zainwestowany kapitał ustalany jest jako skorygowana księgowa wartość kapitału własnego i zobowiązań, od których płacone jest oprocentowanie. Tak więc: MVA = bieżąca rynkowa wartość spółki skorygowany kapitał zainwestowany. Przyjmując założenie, że rynkowa i księgowa wartość zobowiązań, od których jest płacone oprocentowanie są równe, to: MVA = bieżąca rynkowa wartość kapitału własnego skorygowana wartość księgowa kapitału własnego. Rynkową wartość kapitału własnego można przedstawić jako iloczyn rynkowej ceny jednej akcji spółki p oraz liczby wyemitowanych przez nią akcji n. Wówczas rynkowa wartość dodana przyjmie postać: MVA = p x n skorygowana wartość księgowa kapitału własnego. Ostatecznie rynkowa wartość dodana stanowi różnicę między kwotą środków, jaką w danym momencie mogliby uzyskać wszyscy akcjonariusze spółki, wycofując z niej swój kapitał (sprzedając akcje), a wartością środków pieniężnych zainwestowanych przez nich do tej pory w tę spółkę. Wartości MVA informują o tym, czy spółka dostarczyła w czasie swej dotychczasowej, rynkowej działalności dodatkowe korzyści finansowe swym akcjonariuszom (MVA > 0), czy też pomniejszyła wielkość ich korzyści o pewną wartość (MVA < 0). 6. Podsumowanie Zagadnienie kwantyfikacji w wartości godziwej łączy się z wiarygodnością informacji tworzonych w rachunkowości. Podstawowym zadaniem rachunkowości, analizy finansowej oraz rewizji finansowej jest tworzenie wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej za pomocą sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii z nim związanych. Rzetelna rachunkowość jest gwarantem wiarygodnego sprawozdania finansowego. Poprawna analiza finansowa na tej podstawie tworzy przydatne oceny o potencjale i dokonaniach jednostki gospodarczej. Obiektywna rewizja finansowa jest zaś podstawą kompetentnych opinii o działalności gospodarczej.

19 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 23 Rzetelna rachunkowość Poprawna analiza finansowa Obiektywne badanie sprawozdania finansowego Wiarygodny obraz działalności jednostki gospodarczej Odbiorcy informacji Rys. 2. Przesłanki kształtowania wiarygodności sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii z nim związanych Źródło: opracowanie własne. Zasadnicze przesłanki kształtowania wiarygodności sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii z nim związanych przedstawiono na rys. 2. Literatura Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd o Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, Rachunkowość 2000, nr 7. Copeland T., Koller T., Murrin J., Wycena, mierzenie i kształtowanie wartości firmy, WIG Press, Warszawa Cwynar A., Systemy motywacyjne związane z koncepcją EVA, Controling i Rachunkowość Zarządcza 2000, nr 4. Cwynar W., Cwynar A., Nowe tendencje w teorii i praktyce finansów koncepcje EVA i MVA, Rachunkowość 2000, nr 3. Cwynar A., Cwynar W., Zarządzanie wartością spółki kapitałowej. Koncepcje, systemy, narzędzia, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002.

20 24 Czekaj J., Dreszer Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Długajczyk M., Ekonomiczna wartość dodana w wycenie przedsiębiorstw, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice Dobija M., Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Dobija M., Wartość godziwa jako kryterium prawdy w teorii ekonomicznej [w:] Dążenie do prawdy w naukach ekonomicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków Duliniec A., Struktura i koszt kapitału w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Gierusz J., Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości. Pojęcia. Klasyfikacja. Zakres ujawnień, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk Gmytrasiewicz M., Dylematy kwalifikacji rezerw, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, nr 992, Wrocław Gos W., Szacunki jako parametr wartości aktywów i pasywów [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w kształtowaniu wiarygodności informacji ekonomicznej, red. B. Micherda, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków Hasik W., Wartość godziwa a bezpieczeństwo obrotu gospodarczego [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, red. B. Micherda, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków Hass-Symotiuk M., Mućko P., Subiektywne oceny w sprawozdaniu finansowym sporządzonym według MSSF [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, red. B. Micherda, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków IV Dyrektywa UE, Rachunkowość, Warszawa 2003, nr 7. Kamela-Sowińska A., Skąd się wzięła sprawa Enronu?, Rachunkowość 2003, nr 4. Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej (MSSF) obejmujące międzynarodowe standardy rachunkowości (MSR), SKwP, Warszawa Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań Warszawa Propozycja wprowadzenia wartości godziwej do dyrektyw Unii Europejskiej, Rachunkowość 2000, nr 7. Rapaport A., Wartość dla akcjonariuszy, WIG Press, Warszawa Skoczylas W., Potrzeba i kierunki rozszerzenia zakresu sprawozdawczości przedsiębiorstw [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, red. B. Micherda, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków Sumek-Brandys B., Mierniki kreowania dodatkowej wartości, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 553, Kraków Surdykowski S., Nieporozumienia wokół rachunkowości syndrom rachunkowości kreatywnej [w:] Współczesna rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi i administracyjnymi, red. B. Micherda, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2003.

21 Uwarunkowania kwantyfikacji w wartości godziwej 25 Szczygielski J., Koncepcje wzrostu wartości firmy uwarunkowania finansowe, materiały konferencji nt. Współczesne tendencje w zarządzaniu teoria i praktyka, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów Szymborski K., Los bossa, Polityka 2005, nr 23. Świderska M., Świderska G.K., Oczekiwania inwestorów a zakres informacji ujawnianej w raporcie rocznym [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, red. B. Micherda, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków Tarnowski P., Księgi czarów, Polityka 2002, nr 29. Współczesna analiza finansowa, red. B. Micherda, Kantor Wydawniczy, Zakamycze, Kraków Conditions of Quantification in Fair Value The globalisation of the world economy is ever more clearly leading our system of accounting to adopt global solutions in the valuation of property and capital and to conform to global regulations. A characteristic element of such solutions is fair value. This basis for valuation suggests an attempt to objectify and marketise valuation, which would make it more useful to actors in capital markets. However, valuation according to fair value implies a series of conditions, the clarification of which is essential for an objective assessment of this measure of value. Of these, the following are to be noted: the differing information needs of recipients of economic information, the expanding scope of estimated figures in accounting, the credibility crisis of accountancy in the broad sense, as manifested in the negative interpretation of creative accounting, the need for measures of the price of companies to develop towards measuring economic value, the need for a pooling of resources in the creation of a reliable picture of company activity in the form of a financial report and its attendant assessments and opinions.