Śląsk i Małopolska jako potencjalne regiony gospodarki opartej na wiedzy

Transkrypt

1 Tekst ukazał się jako: Domański B., Guzik R., Micek G., Wiedermann K., 2003, Śląsk i Małopolska jako potencjalne regiony gospodarki opartej na wiedzy, [w:] Kukliński A. (red.) Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, KBN, Biuro Banku Światowego w Polsce, Warszawa, Śląsk i Małopolska jako potencjalne regiony gospodarki opartej na wiedzy Bolesław Domański, Robert Guzik, Grzegorz Micek, Krzysztof Wiedermann (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński) Rozwój gospodarki opartej na wiedzy jest głównym wyzwaniem współczesnej Europy. Wiedza jest strategicznym zasobem, który pozwala na nieustanną poprawę jakości i restrukturyzację w świecie stałych zmian i konkurencji (Dahlman 2002), a tym samym leży u podstaw długookresowej konkurencyjności przedsiębiorstw i samopodtrzymującego się wzrostu gospodarki narodowej. Nie ma wątpliwości, że jest ona również kluczowym elementem na drodze krajów Europy Środkowej z europejskich peryferii do europejskiego centrum (rdzenia). Ważnym wymiarem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy są trajektorie regionalne (Kukliński 2001). Jest wiele dowodów na to, że regiony różnią się zdolnościami do przyswajania i przekształcania lokalnej wiedzy w działalność gospodarczą. Przykładowo, badania Rodriguez- Pose a (1999) nad regionami skłonnymi do innowacji i regionami niechętnymi innowacjom (innovation averse regions) pokazują, że absorpcję innowacji hamować mogą takie czynniki jak rozdźwięk między gospodarczą i społeczną sferą życia, sztywne rynki pracy, niedostatek wysokich kwalifikacji, niska partycypacja kobiet, a w pewnym stopniu także starzenie się ludności aktywnej zawodowo. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy w szerokim rozumieniu jest procesem wielowymiarowym. Istnieje potrzeba dokonania oceny potencjału poszczególnych regionów w tej dziedzinie, zrozumienia czynników i procesów warunkujących ten rozwój, jak również sformułowania wniosków dla polityki gospodarczej. Bardzo często twierdzi się, że najlepsze perspektywy gospodarcze mają w krajach Europy Środkowej regiony stołeczne. Nie oznacza to jednak, że należy pomijać szanse rozwoju innych regionów. W opracowaniu niniejszym zarysowano sytuację Śląska i Małopolski jako potencjalnych europejskich regionów gospodarki opartej na wiedzy. W pierwszej części przedstawiono podstawowe warunki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy na tym obszarze na

2 tle całej Polski, w drugiej skupiono się na rozwoju jednego segmentu tej gospodarki jaki stanowi sektor technologii informacyjnych (IT). Ogólny potencjał Śląska i Małopolski Śląsk i Małopolska to dwa wielkie regiony południowej Polski, obejmujące pięć województw wzdłuż granicy z Republiką Czeską i Słowacją (dolnośląskie, opolskie, śląskie, małopolskie i podkarpackie). Ich główną oś stanowi historyczny korytarz łączący Niemcy i Europę Zachodnią z Ukrainą i Wschodem, nowa autostrada A4 stwarza obecnie warunki dla szybkiego przemieszczania osób i towarów. Dobra dostępność komunikacyjna z punktu widzenia połączeń z różnymi częściami Europy stanowi istotną zaletę rozważanego obszaru. Regiony Śląska i Małopolski wypadają korzystnie pod względem wielu podstawowych cech społeczno-ekonomicznych. Od wieków średnich należą one do wyżej rozwiniętych regionów kraju. Obecnie skupiają 37% ludności kraju (14,5 miliona) i wytwarzają podobną część krajowego PKB. Struktura gospodarcza i przestrzenna obu regionów jest zróżnicowana. Obejmują one regiony metropolitalne z dynamicznie rosnącymi usługami dla przedsiębiorstw i konsumentów, okręgi przemysłowe oraz rozwinięte obszary turystyczne i rolnicze. Znajdujemy tu silne ośrodki, które skupiają rodzime firmy dostarczające oprogramowanie i sprzęt komputerowy, co jest przedmiotem szerszej dyskusji w dalszej części opracowania. W niektórych częściach poważnym wyzwaniem jest przezwyciężenie mechanizmów instytucjonalnego i społeczno-kulturowego uzależnienia od pojedynczych, dominujących w przeszłości działalności gospodarczych, takich jak górnictwo węglowe w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Analizowane regiony przyciągnęły w ostatnich latach duże zagraniczne inwestycje przemysłowe, między innymi w produkcję części samochodowych (np. nowych modeli silników w Tychach, Bielsku-Białej, Polkowicach, skrzyń biegów w Wałbrzychu) oraz urządzeń elektrycznych, które są przedmiotem eksportu do krajów Unii Europejskiej. Kilka koncernów ponadnarodowych zlokalizowało tu swoje ośrodki badawczo-rozwojowe zajmujące się projektowaniem wyrobów lub technologii (np. ABB i Delphi w Krakowie) oraz opracowywaniem specjalistycznego oprogramowania (np. Philips we Wrocławiu, Motorola w Krakowie). Ogólnie rzecz biorąc, zróżnicowana struktura gospodarki regionalnej tworzy konkurencyjne środowisko będące bodźcem dla wzrostu efektywności ekonomicznej oraz poprawy pozycji regionów w przyszłości. Rozmiary i cechy regionalnego rynku, stanowiące jeden z podstawowych atutów rozważanego obszaru, związane są z cechami demograficznymi i społecznymi Śląska i 2

3 Małopolski. Ich ludność należy do najmłodszych w Polsce, co wpływa na wzrost popytu konsumpcyjnego oraz obecność dynamicznej i coraz lepiej wykształconej kadry. Kreatywni, wykwalifikowani mieszkańcy uznawani są za warunek konieczny rozwoju gospodarki opartej na wiedzy ów kapitał ludzki uzależniony jest nie tylko od dostępności instytucji edukacyjnych o wysokim poziomie, ale również kwalifikacji, postaw i praktyk zakorzenionych w zbiorowościach regionalnych. Dyskutowane regiony charakteryzują szerokie możliwości edukacyjne na poziomie średnim oraz silne ośrodki szkolnictwa wyższego. Kompetencje techniczne związane są, z jednej strony z tradycjami przemysłowymi wielu miejsc, a z drugiej z działalnością rodzinnych gospodarstw rolnych. Otwartym pytaniem pozostaje to czy te ostatnie okażą się podatnym gruntem dla przedsiębiorczości pozarolniczej, tak jak stało się to na przykład w Jutlandii (Dania). Istnieje wiele obszarów spektakularnego rozwoju małych i średnich firm na Śląsku i w Małopolsce. Aktywność tych firm i ich zdolności adaptacyjne przejdą niebawem test w ramach rozszerzonej Unii Europejskiej, co pokaże jak dalece ich rozwój opiera się na efektywnym wykorzystaniu istniejącej i nowej wiedzy, a w jakim bazuje na czynnikach tradycyjnych. Dla oceny potencjału rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionach Śląska i Małopolski na tle kraju skonstruowano prosty wskaźnik syntetyczny (W) obrazujący pozycję województw pod względem rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego w 2000 roku 1. Wartości wskaźnika zestawiono na wykresie (rys. 1) ze stopniem innowacyjności przemysłu, mierzonym odsetkiem przedsiębiorstw posiadających lokalne sieci komputerowe LAN. Wskaźnik syntetyczny pokazuje olbrzymią przewagę województwa mazowieckiego, a właściwie Warszawy (W=9,35), nad resztą kraju. Drugie w kolejności województwo małopolskie z Krakowem (W=5,51) wyraźnie dystansuje województwo dolnośląskie z Wrocławiem (W=2,15)2. Rozpiętości pomiędzy kolejnymi województwami są już znacznie mniejsze różnica między pierwszym a trzecim jest większa niż między trzecim a ostatnim świętokrzyskim. W stosunku do dużego potencjału ludnościowego pozycja województwa śląskiego jest w omawianym zakresie gorsza od przeciętnej, jeszcze niżej plasują się opolskie i podkarpackie. Wynik ten znajduje potwierdzenie w innych badaniach dla wcześniejszych przekrojów czasowych (np. Chojnicki, Czyż 1997). 1 Jest to suma standaryzowanych wartości czterech wskaźników cząstkowych: (1) liczby studentów na 1000 mieszkańców; (2) liczby nauczycieli akademickich na 1000 mieszkańców; (3) liczby pracowników nieakademickich instytutów badawczych i jednostek rozwojowych na 1000 mieszkańców oraz (4) wartości nakładów na badania i rozwój na 1 mieszkańca. 2 Także pod względem wartości wskaźników cząstkowych kolejność trzech pierwszych województw jest podobna z wyjątkiem liczby pracowników naukowych w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców, gdzie pierwszą pozycję zajmuje województwo małopolskie (tab. 1). 3

4 Stopień informatyzacji przedsiębiorstw nie w pełni pokrywa się z poziomem rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego w poszczególnych województwach. Związek tych zjawisk jest bardzo wyraźny dla województw, których stolicami jest dziewięć największych miast Polski, będących zarazem najsilniejszymi ośrodkami naukowymi, nie jest on natomiast widoczny w przypadku pozostałych siedmiu województw. Ich pozycje da się być może wyjaśnić pozycją ośrodków ponadregionalnych, do których województwa te ciążą na przykład kujawskopomorskiego pozycją Gdańska, podkarpackiego Krakowa, a w przypadku niektórych wypadkową ciążeń do dwóch lub trzech ośrodków (np. śląskiego do Krakowa i Wrocławia). Spojrzenie na tę zależność na poziomie makroregionów pokazuje więc związek poziomu rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego oraz innowacyjności gospodarki, potwierdza także generalnie wysoką pozycję Małopolski i Śląska na tle całej Polski. Ilustrację tej pozycji stanowi również mapa potencjału naukowego ośrodków akademickich 3. Na omawianym obszarze potencjał ten ma charakter układu dwubiegunowego z bardzo silną pozycją Krakowa i Wrocławia, które zaliczają się, obok Warszawy i Poznania, do najważniejszych ośrodków naukowych Polski (rys. 2). Ośrodki te nie mają charakteru izolowanych wysp, łączy je wysoki potencjał obserwowany wokół miast konurbacji katowickiej i Opola, co upoważnia do sformułowania tezy o kształtowaniu się tu regionu wiedzy. Z drugiej strony najniższe wartości potencjału występują w peryferyjnie położonych powiatach leżących przy granicy z Czechami i Słowacją. Obserwowana tu niska wartość potencjału jest zarówno wynikiem oddalenia od dużych ośrodków naukowych, jak i brakiem wyższych uczelni. W perspektywie wejścia Polski do Unii Europejskiej należy jednak pamiętać, że na obszar ten mogą oddziaływać w przyszłości potencjały naukowe niedalekich ośrodków Drezna, Pragi, Ostrawy, Koszyc i Preszowa, a w pewnym stopniu także bardziej oddalonych Bratysławy, Brna i Wiednia. Trzeba podkreślić silne powiązania społeczne omawianych regionów z Niemcami (Śląsk) i Stanami Zjednoczonymi (Małopolska), będące wynikiem dawnych migracji. Więzi rodzinne i znajomościowe leżą u podłoża przepływu informacji, kapitału i ludzi. Powroty migrantów stałych i sezonowych mogą być ważnym kanałem transferu wiedzy, umiejętności i kultury ekonomicznej. Nie należy równocześnie zapominać o przepływie wiedzy za pośrednictwem powiązań instytucjonalnych przedsiębiorstw, uniwersytetów, jednostek badawczo-rozwojowych oraz samorządów lokalnych i regionalnych. Analizowane regiony są rzecz jasna zróżnicowane wewnętrznie. Obejmują one w szczególności ośrodki metropolitalne stanowiące bieguny wzrostu oraz skupienia firm, których 3 Potencjał obliczono dla punktów reprezentujących powiaty posługując się miernikiem liczby nauczycieli akademickich. 4

5 przewaga konkurencyjna opiera się na wiedzy. Rozwój Śląska i Małopolski jako regionów opartych na wiedzy bazował będzie w znacznej mierze na rozprzestrzenianiu się innowacji z ośrodków metropolitalnych i zdolności do ich absorpcji w pozostałych częściach regionów. Innowacyjność gospodarcza regionów w świetle rozwoju sektora IT W porównaniu z innymi regionami kraju wysoki odsetek przedsiębiorstw przemysłowych korzysta w południowej Polsce z lokalnych sieci komputerowych oraz z Internetu (Stryjakiewicz 2002). W tej ostatniej dziedzinie na pierwszych miejscach sytuują się województwa śląskie i opolskie, małopolskie na trzecim, a podkarpackie na piątym (rys. 3). Co trzecia firma sektora IT należąca do grona 500 największych podmiotów działających w Polsce ma swoją centralę w jej południowej części, przypada na nie prawie 40% przychodów tych firm (Polish IT 2001). Skupia się tu znaczący potencjał firm, w których powstają projekty rozwiązań IT. Rynek zbytu firm informatycznych ograniczał się do niedawna do regionu, rzadziej do obszaru całego kraju. W ostatnich latach rośnie rola firm działających na skalę ogólnopolską, zwiększa się także eksport projektów i aplikacji z Polski. Przykładami otwarcia na rynki zagraniczne są mysłowicka spółka Logotec Engineering Group oraz krakowski ComArch. Wartość eksportu przekracza 50% wartości przychodów Logotecu, realizuje on między innymi kontrakt dla niemieckiej firmy Peri. Spółka jest właścicielem grupy przedsiębiorstw działających w Belgii, Niemczech, Włoszech, Szwajcarii i USA (Zwierzchowski 2002). ComArch wygrał niedawno dwa rządowe przetargi na realizację systemów informatycznych związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz podpisał kilka dużych kontraktów zagranicznych, np. do Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Wraz ze spółkami-córkami w Waszyngtonie i Frankfurcie ComArch stanowi dziś przedsiębiorstwo o międzynarodowym zasięgu działania. Innym istotnym sukcesem eksportowym jest wieloletnia umowa krakowskiej firmy The Polished Group na projekt i dostawę systemów informatycznych dla agencji Reuters. Pełniejsza charakterystyka eksportu firm sektora IT stanowi jak dotąd terram incognitam. Znanym integratorem systemów informatycznych jest krakowski Solidex. W 2000 roku zajmował on wśród przedsiębiorstw informatycznych w Polsce drugie miejsce pod względem zysku netto na 1 pracownika. W jego dotychczasowej 12-letniej działalności nie było roku, w którym nastąpiłoby pogorszenie wyników finansowych, a naczelną zasadą jest inwestycja zysków w dalszy rozwój firmy (Liderzy 2002). Jej klienci to potentaci przemysłowi i handlowi działający na rynku krajowym, m.in. PKN Orlen, KGHM, Ikea, Auchan, Makro Cash&Carry. W zespole metropolitalnym Krakowa zlokalizowano kilka centrów przetwarzania danych, które zdalnie udostępniają systemy komputerowe, sprzęt, aplikacje oraz systemy 5

6 bezpieczeństwa przedsiębiorstwom i instytucjom. Trzema centrami, w Krakowie, Warszawie i Poznaniu dysponuje krakowska spółka ComArch Internet Ventures. Z jej usług typu ASP (Application Service Provider) oferowanych pod nazwą handlową Casper, korzysta obecnie około 170 firm, w tym także biura rachunkowe (Zwierzchowski 2001b). Obsługują one swoich klientów, stąd łącznie w bazach systemu Casper znajduje się najwięcej firm w Polsce (ok. 400). Do dyspozycji klientów są również zintegrowane systemy do zarządzania dla małych i średnich firm spółki CDN (grupa ComArch). Oprogramowanie udostępniane w systemie ASP oferują również Altkom i krakowski ecenter (Zwierzchowski 2001a). Techmex z siedzibą w Bielsku-Białej jest jedną z największych firm informatycznych w Polsce. Działa na rynku od 1987 roku. Jest liderem grupy kapitałowej o tej samej nazwie skupiającej firmy zorientowane na rozwój zaawansowanych technologii informatycznych, systemów informacji przestrzennej oraz budowę aplikacji dla rynku średnich i małych firm. Obroty grupy, zatrudniającej ponad 250 osób, kształtują się na poziomie 750 mln zł rocznie. Sukcesem firmy jest wiodąca pozycja na rynku rozwiązań mobilnych i 50% udział w sprzedaży komputerów przenośnych. Ważnym elementem strategii rozwoju i ekspansji Grupy Techmex jest budowa nowoczesnego centrum logistycznego obsługującego grupę kapitałową. Centrum o powierzchni 10 tys. m 2 planowane jest na terenie Bielskiego Parku Technologicznego. Park ten, którego łączna powierzchnia ma wynieść 12 ha, ma oferować preferencyjne warunki rozwoju firm branży IT w ramach restrukturyzacji rynku pracy miasta Bielska-Białej i całego regionu. W ostatnich latach nowe inwestycje z zakresu oprogramowania i usług informatycznych zaczynają napływać do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Jednym z obszarów, w których rozwijana jest ta działalność jest Technopark Tychy, stanowiący część podstrefy KSSE. Na terenie Technoparku preferowane jest prowadzenie prac badawczo - rozwojowych w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych oraz produkcja maszyn biurowych i komputerów, sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnej, instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, a także aparatury elektrycznej i elektronicznej. Swoją działalność w branży IT podjęły tu dotychczas firmy 2Si Software&Serwis, Micomp Systemy Komputerowe i Dot. Serwis. Z ważnych firm sektora IT powstałych w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym wymienić należy także Przedsiębiorstwo Wdrażania Postępu Technicznego WASKO. Firma posiada siedzibę w Gliwicach oraz oddział w Warszawie i zatrudnia łącznie 220 pracowników. W strukturach organizacyjnych przedsiębiorstwa działają zakłady ekspertyz i realizacji projektów, systemów teleinformatycznych, aparatury kontrolno-pomiarowej i teletransmisji, autoryzowany serwis HP oraz ośrodek szkoleniowy. W 2000 roku powstał podmiot zależny 6

7 WASKOm, przedmiotem działalności którego jest świadczenie kompleksowych usług teleinformatycznych dla sektora energetycznego. Jego nowa siedziba wybudowana zostanie na terenach zakupionych w gliwickiej podstrefie KSSE. Na teren Krakowskiego Parku Technologicznego, mającego również status specjalnej strefy ekonomicznej, przeniósł obecnie część swojej działalność ComArch. Z Parkiem Technologicznym, gdzie swój nowy ośrodek oprogramowania zlokalizował amerykański koncern Motorola, sąsiaduje nowy kampus Uniwersytetu Jagiellońskiego. W południowej Polsce działają dwa z trzech największych portali internetowych: Onet.pl założony przez Optimusa oraz Interia.pl wspólna inicjatywa ComArchu i radia RMF. Współwłaścicielem portalu Hoga.pl jest WASKO z Gliwic. W regionie usytuowali się również znaczący dystrybutorzy gier komputerowych Play-It i Topware w Bielsku Białej. Śląsk i Małopolska dostarczają na rynek większość wytwarzanych w Polsce komputerów stacjonarnych i przenośnych. W 1988 roku powstał w Nowym Sączu Optimus, który jako pierwsza polska spółka informatyczna znalazł się na warszawskiej giełdzie. Utworzona w 1990 roku we Wrocławiu firma JTT Computer stała się czołowym polskim producentem komputerów (Adax) oraz dystrybutorem sprzętu komputerowego (monitorów, drukarek, urządzeń sieciowych, podzespołów), oprogramowania i multimediów. W roku finansowym 2000/2001 przychody firmy przekroczyły 440 mln złotych, zatrudnia ona 250 osób. Wysoką jakość produktów i usług oferowanych przez JTT Computer potwierdza certyfikat jakości ISO Wśród licznych nagród są m.in. tytuł Lidera Polskiego Biznesu przyznany przez Business Centre Club oraz Najlepszej Polskiej Firmy uzyskany od Krajowej Izby Gospodarczej. Do najważniejszych elementów gospodarki opartej na wiedzy należą powiązania między przedsiębiorstwami a jednostkami badawczo-rozwojowymi i uczelniami wyższymi. Pracownicy lub studenci tych ostatnich są założycielami wielu czołowych firm informatycznych. Jedną z nich jest ComArch, założony przez Janusza Filipiaka, profesora Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 4. WASKO utworzone zostało przez specjalistów z dziedziny fizyki, elektroniki, informatyki, metrologii i mechaniki, wywodzących się z grona pracowników Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Wiele firm sektora IT rozpoczyna swoją działalność od wynajmowania pomieszczeń od wyższych uczelni, aby z czasem przenieść się do samodzielnych, bardziej reprezentacyjnych lokali (Micek 2002). Na rozwój nowych firm sektora IT wpływają władze samorządowe, między innymi poprzez tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości. Powstają one często w wyniku działań 4 W skład powstałej kilka lat temu grupy kapitałowej ComArch wchodzą m.in.: ComArch, ComArch Internet Ventures (właściciel portalu Interia.pl) oraz CDN. 7

8 lokalnych agencji rozwoju finansowanych ze środków gmin. Wspieranie działalności nowotworzonych małych i średnich firm polega tu m.in. na oferowaniu niższych od rynkowych czynszów, świadczeniu usług w zakresie rachunkowości, konsultacji prawnych, informacji gospodarczej, reklamy, promocji i marketingu oraz szkoleń. Przykładem może być Gliwicki Inkubator Przedsiębiorczości, w którym na 25 podmiotów gospodarczych aż 12 działa w branży IT. Godną uwagi inicjatywą na poziomie ponadregionalnym jest tzw. autostrada nowej techniki. W 2001 roku marszałek województwa śląskiego, Jan Olbrycht, zorganizował spotkanie marszałków czterech województw w sprawie wspierania tej inicjatywy poprzez tworzenie warunków dla rozwoju firm informatycznych w regionach położonych wzdłuż autostrady od Wrocławia do Krakowa. Istotną rolę odegrać mogą regionalne strategie innowacji poszczególnych województw. Wnioski Regiony Śląska i Małopolski posiadają niewątpliwie znaczący potencjał rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Składają się na to, po pierwsze, ich ogólne atuty społecznogospodarcze, takie jak korzystne położenie i dobra dostępność komunikacyjna, duży rynek związany z największym w Polsce skupieniem ludności i przedsiębiorstw, zróżnicowana struktura gospodarcza oraz rozbudowane zagraniczne powiązania firm i mieszkańców. Po drugie regiony te charakteryzuje duży potencjał edukacyjny, naukowy i ekonomiczny w zakresie rozwoju firm informatycznych o międzynarodowym zasięgu działania. Decydującą rolę w przechodzeniu do gospodarki opartej na wiedzy odegrać muszą największe metropolie, w tym przede wszystkim Kraków i Wrocław, jako ośrodki wzrostu, z których nowy model gospodarki rozprzestrzeniać się może na otoczenie regionalne. Trudne do przecenienia znaczenie będzie miało dokończenie restrukturyzacji i stabilizacja tradycyjnych sektorów gospodarczych oraz dynamika nowych działalności w konurbacji katowickiej. Akcentując pozytywne cechy Śląska i Małopolski jako potencjalnych regionów opartych na wiedzy, nie można zapominać, że w obu regionach występują poważne bariery dla jej rozwoju. Wiele z tych barier ma charakter ogólnokrajowy i musi być rozwiązanych na szczeblu rządowym, na przykład brak elastyczności rynku pracy, system finansowy, który nie mobilizuje kapitału i nie prowadzi do jego alokacji do najbardziej efektywnych użytkowników, sztywny system edukacyjny. Istnieją również bariery specyficzne dla omawianych regionów, w tym dziedzictwo instytucjonalne i kultura zależności w niektórych obszarach (opieranie się na środkach rządowych). Przezwyciężenie tych barier dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy wymaga koordynacji działań władz publicznych, przedsiębiorców, nauki i społeczeństwa 8

9 obywatelskiego. Wzmocnienie kapitału ludzkiego i społecznego należy do podstawowych obowiązków władz regionalnych i lokalnych. Obok wspierania rozwoju działalności sektora IT konieczne jest również stymulowanie innowacyjności starych gałęzi gospodarki. Warto jeszcze raz zwrócić uwagę, że ogromną rolę w regionach gospodarki opartej na wiedzy odgrywa szeroko rozumiana kultura. Z jednej strony, jest ona związana z elitami regionalnymi oraz rozwojem centrów kultury w węższym znaczeniu, a z drugiej, dotyczy zagadnień przedsiębiorczości i kultury pracy. Etyka pracy i biznesu uznawane są za ważne czynniki wzrostu endogenicznego oraz napływu inwestycji z zagranicy. Istotnym wymiarem rozwoju regionalnego jest także sposób postrzegania przyszłości i nadzieja mieszkańców. Nadzieja jest nie tylko jedną z podstawowych potrzeb ludzkich, ale również jednym z warunków samopodtrzymującego się wzrostu gospodarczego. Leży ona u podstaw decyzji migracyjnych (tj. drenażu mózgów i napływu kadr), konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Można tu przywołać definicję C. Freeman a (1992) z książki Economics of hope: Trajektorie są samo spełniającymi się proroctwami opartymi na aktorach, decyzjach i oczekiwaniach wobec przyszłości. Tak jak wszystkie instytucje, podtrzymywane są nie przez swoją naturalność, lecz przez interes jaki dostrzegany jest w ich kontynuacji i przez wiarę, że będą one kontynuowane. Tworzenie odpowiedniej wizji przyszłości, budowanie nadziei i wiary w sukces może wspierać rozwój gospodarki opartej na wiedzy Śląska i Małopolski nie mniej niż kształtowanie dogodnych warunków infrastrukturalnych, finansowych i instytucjonalnych dla miejscowych firm i inwestorów z zewnątrz. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy wchodzi w zakres odpowiedzialności władz publicznych. U podstaw polityki regionalnej służącej temu rozwojowi musi leżeć lepsze poznanie specyficznych uwarunkowań tej gospodarki na obszarze Śląska i Małopolski, z czego wynika potrzeba podjęcia szerszych badań nad tą problematyką. Poznanie tych uwarunkowań oraz odpowiednie przygotowanie instytucjonalne i finansowe stanowią też warunki efektywnego wykorzystania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej dla przebudowy gospodarki i społeczeństwa w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, a tym samym awansu regionów Polski południowej z europejskich peryferii w stronę europejskiego centrum. Literatura Chojnicki Z., Czyż T., 1997, Struktura przestrzenna nauki w Polsce, Wyd. Naukowe Bogucki, Poznań. Dahlman C., 2002, The knowledge economy: implications for Poland, World Bank Institute. Freeman C., 1992, Economics of hope. Essays on technology change, economic growth and the environment, London. 9

10 Kukliński A., 2001, The development of knowledge based economy in Europe: the regional trajectory. Liderzy w trudnych czasach, Rzeczpospolita, 4 X 2002 roku, DF2. Micek G., 2002, Przestrzenne zróżnicowanie usług dla przedsiębiorstw w dużych miastach na przykładzie Krakowa, Praca magisterska, Zakład Rozwoju Regionalnego IGiGP UJ. Polish IT and Telecom Market, TELEINFO 500, October 2001, Migut Media S.A. Rodriguez-Pose A., 1999, Innovation prone and innovation averse societies: economic performance in Europe, Growth and Changes, 30, Stryjakiewicz T., 2002, Analiza innowacyjności przemysłu w ujęciu przestrzennym, [w:] Rogacki H. (red.), Możliwości i ograniczenia zastosowania metod badawczych w geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarce przestrzennej, Wyd. Naukowe Bogucki, Poznań, Zwierzchowski Z., 2001a, Informatyka na wynajem, Rzeczpospolita, 16 X Zwierzchowski Z., 2001b, Informatyka spod ziemi, Rzeczpospolita, 18 X 2001, Zwierzchowski Z., 2002, Eksport jawny i ukryty, Rzeczpospolita, 20 VI Bolesław Domański, Robert Guzik, Grzegorz Micek, Krzysztof Wiedermann Uniwersytet Jagielloński Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej ul.grodzka 64, Kraków 10