Część 1, rozdział 1, s. 1 PRZEWODNIK. Spis treœci. Higiena w placówkach opieki medycznej 1.1. SPIS TREŚCI

Transkrypt

1 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 1 Spis treœci 1.1. SPIS TREŚCI 1. PRZEWODNIK 1.1. Spis treści 1.2. Wykaz autorów 1.3. Objaśnienia piktogramów 1.4. Skorowidz 2. AKTUALNOŚCI 2.1. Przepisy prawne dotyczące zakażeń szpitalnych i kontroli zakładów opieki zdrowotnej Wprowadzenie Akty prawne definiuj¹ce zagadnienia rozpoznawania, leczenia oraz organizacji systemu kontroli zaka eñ szpitalnych Akty prawne definiuj¹ce zasady kontroli zak³adów opieki zdrowotnej Wykaz wybranych dodatkowych aktów prawa medycznego i wytycznych organizacji pozarz¹dowych istotnych dla kontroli zaka eñ szpitalnych Podstawy prawne Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymagañ, jakim powinny odpowiadaæ pod wzglêdem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urz¹dzenia zak³adu opieki zdrowotnej Komentarz do rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r.

2 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 2 PRZEWODNIK Komentarze do fragmentów rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 roku w sprawie wymagañ, jakim powinny odpowiadaæ pod wzglêdem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urz¹dzenia zak³adu opieki zdrowotnej (DzU z 2011 r. nr 31, poz. 158) Wytyczne G³ównego Inspektora sanitarnego dotycz¹ce standardów postêpowania w zakresie ochrony zdrowia na wypadek wyst¹pienia na terenie Polski wirusa grypy ptaków (H5N1) Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 marca 2006 r Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie szpitalnego oddzia³u ratunkowego 2.2. Przepisy prawne dotyczące wykonywania szczepień ochronnych w Polsce Wprowadzenie Szczepienia obowi¹zkowe Szczepienia zalecane Szczepienia osób zatrudnionych Szczepionki zarejestrowane w Polsce dostêpne w aptekach na receptê Program Szczepieñ Ochronnych na rok Konsultacyjne Poradnie Szczepieñ Ochronnych w Polsce 2.3. Kontakty Ministerstwo Zdrowia Struktura organizacyjna Wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne 2.4. Państwowa Inspekcja Sanitarna jako organ nadzoru nad placówkami opieki zdrowotnej Przepisy prawne dotycz¹ce dzia³alnoœci Inspekcji Sanitarnej

3 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 3 Spis treœci Zadania i zakres dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej Nadzór zapobiegawczy i bie ¹cy sprawowany przez inspekcjê sanitarn¹ w placówkach opieki medycznej Nadzór Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej nad placówkami opieki zdrowotnej w zakresie realizacji programów kontroli zaka eñ 2.5. Zmiany przepisów prawnych dotyczących badań dla celów sanitarno epidemiologicznych Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r Komentarz do Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. (Dz.U. nr 132, poz. 928) Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. (Dz.U. nr 133, poz. 939) 2.6. Zasady rejestracji preparatów dezynfekcyjnych i antyseptyków Preparaty dezynfekcyjne Antyseptyki Produkty biobójcze przeznaczone do dezynfekcji w obszarze medycznym Œrodki dezynfekcyjne jako wyposa enie wyrobu medycznego Produkty z pogranicza Badania skutecznoœci produktów dezynfekcyjnych i antyseptycznych 2.7. Podstawy prawne i praktyczne zasady postępowania związane z realizacją ustawy prawo zamówień publicznych Podstawy prawne Ustawa z 29 stycznia 2004 roku (Dz.U.

4 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 4 PRZEWODNIK 2004, nr 19, poz. 177) Prawo zamówieñ publicznych Przepisy wykonawcze do ustawy z 29 stycznia 2004 roku (Dz.U. 2004, nr 19, poz. 177) Prawo zamówieñ publicznych Inne przepisy zwi¹zane z ustaw¹ Prawo zamówieñ publicznych (Dz.U. 2004, nr 19, poz. 177) Omówienie wybranych rozporz¹dzeñ do ustawy Prawo zamówieñ publicznych (Dz.U. 2004, nr 19, poz. 177) Urz¹d Zamówieñ Publicznych Informacje ogólne Szczegó³owe zasady postêpowania o udzielenie zamówienia zgodnego z za³o eniami ustawy Prawo zamówieñ publicznych Zasady udzielania zamówieñ Specyfikacja istotnych warunków zamówienia Specyfikacja istotnych warunków zamówienia opis przedmiotu zamówienia Tryby udzielania zamówieñ 2.8. Narażenie na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy 2.9. Wyniki dochodzenia epidemiologicznego jako dowód w postępowaniu sądowym, rola biegłego w postępo waniu medycznym Wprowadzenie Rola bieg³ego w postêpowaniu s¹dowym Opinia bieg³ego Dochodzenie epidemiologiczne w celu opracowania opinii bieg³ego

5 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 5 Spis treœci Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie kwalifikacji członków zespołu kontroli zakażeń zakładowych z dnia 27 maja 2010 r Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r Zarządzenie Ministra Zdrowia w sprawie powołania Krajowego Komitetu do Spraw Pandemii Grypy Zarządzenie Ministra Zdrowia w sprawie powołania Zespołu do Spraw Zakażeń HCV Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi Zakażenia szpitalne a odpowiedzialność prawna per sonelu medycznego ród³a i funkcje odpowiedzialnoœci oraz ogólne zasady odpowiedzialnoœci cywilnej Zaka enia szpitalne jako przyczyna odpowiedzialnoœci prawnej Kiedy, za co i na jakich zasadach odpowiadaj¹: lekarze, pielêgniarki i po³o ne, pozosta³y personel medyczny oraz kierownik ZOZ Orzecznictwo Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wprowadzenia jednolitych procedur postępowania w związku z wystąpieniem zakażeń meningokokowych Stanowiska zespołu ekspertów Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa Zastosowanie lamp bakteriobójczych UV w lecznictwie Zastosowanie ochraniaczy jednorazowych na obuwie dla odwiedzaj¹cych w zak³adach opieki zdrowotnej Zapobieganie oraz zwalczanie zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

6 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 6 PRZEWODNIK Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka eñ i chorób zakaÿnych u ludzi Komentarz do ustawy z 5 grudnia 2008 r Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 maja 2010 r. (DzU nr 94, poz. 610) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 r. (DzU nr 100, poz. 645) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 r. (DzU nr 100, poz. 646) Wybrane aspekty praw pacjenta a zakażenia szpitalne Prawa pacjenta czêœæ I Prawa pacjenta czêœæ II Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2010 r. (DzU nr 255, poz. 1719) 3. DEZYNFEKCJA 3.1. Drobnoustroje w środowisku zakładów opieki zdrowotnej 3.2. Czynniki wpływające na przebieg i wynik zabiegów dezynfekcyjnych Wprowadzenie Czynnik biologiczny Warunki œrodowiska W³aœciwoœci œrodka dezynfekcyjnego 3.3. Czynniki dezynfekcyjne Czynniki fizyczne Metody termiczne Promienie nadfioletowe i filtrowanie Czynniki chemiczne Wprowadzenie Pochodne fenolu Zwi¹zki z aktywnym chlorem i zwi¹zki jodu Zwi¹zki z aktywnym tlenem Alkohole i aldehydy

7 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 7 Spis treœci Czwartorzêdowe zwi¹zki amoniowe i pochodne biguanidyny Kwasy 3.4. Dezynfekcja narzędzi, sprzętu medycznego, przedmiotów, powierzchni Wybór metody i klasyfikacja sprzêtu pod wzglêdem zagro enia zaka eniem Cechy idealnego preparatu dezynfekcyjnego oraz warunki prawid³owej dezynfekcji Dezynfekcja narzêdzi Wprowadzenie Postêpowanie z narzêdziami wielokrotnego u ytku Postêpowanie ze sprzêtem jednorazowego u ytku Uwagi ogólne dotycz¹ce zasad dezynfekcji, preparatów i roztworów dezynfekcyjnych Oddzia³ywanie na narzêdzia Wprowadzenie Uszkodzenia narzêdzi medycznych Inne formy oddzia³ywania oraz kontrola sprawnoœci narzêdzi Dezynfekcja powierzchni w œrodowisku szpitalnym Zanieczyszczenie powierzchni Powierzchnie ryzyko zaka enia, mycie, dezynfekcja Zagro enie preparatami dezynfekcyjnymi Dezynfekcja sal operacyjnych Dezynfekcja koñcowa w pomieszczeniach izolacyjnych Opornoœæ drobnoustrojów i pobieranie prób mikrobiologicznych Sprzêt do mycia i dezynfekcji powierzchni

8 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 8 PRZEWODNIK 3.5. Dezynfekcja skóry, mycie i dezynfekcja rąk Higiena r¹k i skóry antyseptyka Dezynfekcja skóry i tkanek chorego Procedury i wymagania dotycz¹ce higieny r¹k Socjalne (zwyk³e) mycie r¹k Standardowa procedura mycia r¹k lub ich dezynfekcji metod¹ wcierania Higieniczne mycie r¹k i higieniczna dezynfekcja r¹k metod¹ wcierania Chirurgiczne mycie r¹k i higieniczna dezynfekcja r¹k metod¹ wcierania Wskazania co do koniecznoœci higienicznego i chirurgicznego mycia lub dezynfekcji r¹k metod¹ wcierania Preparaty antyseptyczne i ocena ich jakoœci Zwi¹zki czynne stosowane w antyseptyce Wprowadzenie Alkohole Jod Zwi¹zki powierzchniowo czynne Wymagania rejestracyjne dla antyseptyków Opracowanie na podstawie Wytycznych Œwiatowej Organizacji Zdrowia dotycz¹cych higieny r¹k personelu medycznego, opublikowane jesieni¹ 2009 r Sk³adniki preparatów do mycia, dezynfekcji oraz pielêgnacji r¹k stosowanych w obszarze medycznym. Skutecznoœæ biobójcza oraz potencjalna toksycznoœæ Chlorheksydyna Budowa cz¹steczki chlorheksydyny i w³aœciwoœci fizyko-chemiczne 3.6. Zagrożenia związane ze stosowaniem preparatów dezynfekcyjnych

9 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 9 Spis treœci Wprowadzenie Substancje chemiczne stwarzaj¹ce zagro enie dla zdrowia lub ycia Oceny preparatów dezynfekcyjnych 3.7. Dezynfekcja ultrafioletem 3.8. Metody badania środków dezynfekcyjnych Wprowadzenie Metody badania preparatów dezynfekcyjnych Drobnoustroje stosowane do badania preparatów Przygotowanie zawiesiny drobnoustrojów Przygotowanie do badania roztworu preparatu dezynfekcyjnego Warunki badania Temperatura i czas dzia³ania Metody badania i ocena preparatów dezynfekcyjnych w Polsce Europejskie metody badania preparatów dezynfekcyjnych Normy europejskie wprowadzone do katalogu Polskich Norm (PN-EN) Normy dotycz¹ce chemicznych œrodków dezynfekcyjnych stosowanych w medycynie Okreœlanie dzia³ania bakteriobójczego Okreœlanie dzia³ania grzybobójczego Okreœlanie dzia³ania pr¹tkobójczego Kwalifikowanie produktów do stosowania w niektórych obszarach 3.9. Bezpieczeństwo chemicznych środków dezynfekcyjnych wybrane zagadnienia Wprowadzenie Podzia³ œrodków dezynfekcyjnych a przepisy prawa

10 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 10 PRZEWODNIK Œrodki dezynfekcyjne jako specyficzna grupa chemikaliów Odleg³e skutki toksykologiczne Skutecznoœæ Kwalifikowanie sprzętu medycznego i wyposażenia medycznego oraz środowiska do procesów dekontaminacji Wprowadzenie Kwalifikowanie sprzêtu medycznego przeznaczonego do zabiegów chirurgicznych, do zabiegów pielêgnacyjnych oraz do badañ diagnostycznych Obszary higieniczne i strefy higieniczno sanitarne w palcówkach s³u by zdrowia, a dzia³ania mikrobójcze Poziomy Bezpieczeñstwa Biologicznego Biosafety Level (BSL 1 do BSL 4) Strategia procesów mikrobójczych wykonywanych w placówkach leczniczych Dekontaminacja pomieszczeń w zakładach opieki zdrowotnej Wprowadzenie Dekontaminacja profesjonalna Gazowanie Mikrobiologiczna ocena skutecznoœci prowadzonych dekontaminacji Podsumowanie Walidacja zautomatyzowanych procesów mycia i de zynfekcji termicznej zgodnie z normą EN ISO Standaryzacja norma EN ISO Wprowadzenie Walidacja Dekontaminacja profesjonalna w zakładach opieki zdrowotnej Zapewnienie bezpieczeñstwa mikrobiologicznego Wprowadzenie

11 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 11 Spis treœci Rozwi¹zania organizacyjne w obszarze profesjonalnej dekontaminacji Rozwi¹zania architektoniczno-technologiczne profesjonalnej dekontaminacji, tj. centralnej dezynfektorni Techniki fumigacyjne w dekontaminacji szpitalnej Wprowadzenie ogólne Efektywnoœæ technik fumigacji Technologia suchej mg³y Technologia suchego gazu Zastosowanie systemu VHP w szpitalnych dzia³aniach praktycznych Mycie czy dezynfekcja optymalizacja procedur w szpitalu Za³o enia tworzenia narzêdzi systemowych Wybór procedur dekontaminacyjnych Opracowanie i wdra anie procedur dekontaminacji powierzchni Zasady prawid³owego doboru preparatów myj¹cych i dezynfekuj¹cych powierzchnie Przygotowanie roztworów roboczych Zasady postêpowania zwi¹zane z okreœleniem rodzaju i iloœci sprzêtu sprz¹taj¹cego Dekontaminacja w szpitalu zasady skutecznego wyboru Zasady zwi¹zane z modyfikowaniem procedur podstawowych Dezynfekcja w przypadku ska enia bezpoœredniego Podstawy BHP w zakresie systemu czystoœci Wprowadzenie Nara enie na dzia³anie czynników szkodliwych

12 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 12 PRZEWODNIK Profilaktyka (badania okresowe, szczepienia) Œrodki ochrony indywidualnej Przetargi na dostawę środków dezynfekcyjnych Oporność drobnoustrojów na środki dezynfekcyjne Rodzaje opornoœci Wprowadzenie Mechanizmy opornoœci Opornoœæ krzy owa Wp³yw nabywania opornoœci na wykonywanie dezynfekcji w praktyce 4. STERYLIZACJA 4.1. Przygotowanie sprzętu do sterylizacji Zasady ogólne Mycie, kontrola, pielêgnowanie i kompletowanie sprzêtu Pakowanie sprzêtu i oznakowanie opakowañ Sposób za³adowania komory sterylizatora 4.2. Metody sterylizacji stosowane w praktyce szpitalnej Termiczne metody sterylizacji Metody sterylizacji niskotemperaturowej 4.3. KONTROLA PROCESÓW STERYLIZACJI Wprowadzenie WskaŸniki fizyczne WskaŸniki chemiczne Wprowadzenie Klasyfikacja wskaÿników chemiczych wed³ug normy EN 867 i normy ISO Integrator a emulator Ró nice miêdzy wskaÿnikami chemicznymi Codzienny test Bowie-Dicka WskaŸniki biologiczne

13 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 13 Spis treœci Wprowadzenie Rodzaje wskaÿników Nieprawid³owe wyniki kontroli biologicznej Czêstotliwoœæ przeprowadzania kontroli biologicznej Dokumentacja pakietu i cyklu Nowe metody kontroli procesów sterylizacji Walidacja procesu sterylizacji (charakterystyka) i zwalnianie parametryczne Metody rutynowej kontroli procesu sterylizacji 4.4. Przechowywanie i dostarczanie sterylnych wyrobów Warunki przechowywania i transport sterylnych wyrobów Okres przechowywania Otwieranie opakowania 4.5. Normalizacja 4.6. Wykaz produktów pozytywnie zaopiniowanych przez Zakład Zwalczania Skażeń Biologicznych PZH UltradŸwiêkowe urz¹dzenia myj¹co-czyszcz¹ce WskaŸniki biologiczne do kontroli procesów sterylizacji Testy chemiczne do kontroli procesów sterylizacji Urz¹dzenia do dezynfekcji termicznej Pojemniki sterylizacyjne Œrodki myj¹ce do stosowania w placówkach s³u by zdrowia Sterylizatory niskotemperaturowe Urz¹dzenia do sterylizacji par¹ wodn¹ w nadciœnieniu Sterylizatory na suche gor¹ce powietrze Jednorazowe opakowania sterylizacyjne

14 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 14 PRZEWODNIK 4.7. Podstawy procesu sterylizacji Sterylizacja parowa Czynnik biobójczy Cykl sterylizacyjny Kwalifikowanie sprzêtów medycznych do sterylizatorów parowych (autoklawów) Elementy efektu procesu sterylizacji parowej i zalecenia praktyczne 4.8. Sterylizacja radiacyjna i jej praktyczne zastosowanie Wprowadzenie Metoda sterylizacji radiacyjnej wykorzystuj¹ca promieniowanie jonizuj¹ce Kontrola skutecznoœci procesu sterylizacji radiacyjnej Przemys³owe zastosowanie techniki radiacyjnej 4.9. Szpitalna sterylizacja niskotemperaturowa Sterylizacja tlenkiem etylenu Tlenek etylenu wprowadzenie Tlenek etylenu w praktyce szpitalnej Urz¹dzenia do sterylizacji tlenkiem etylenu w placówkach opieki medycznej Sterylizacja EO w bie ¹cej praktyce szpitalnej Aeracja z tlenku etylenu ( p³ukanie w sterylizatorze i degazacja w aeratorze) Sterylizacja tlenkiem etylenu w praktyce szpitalnej, a inne metody sterylizacji niskotemperaturowej Plazma wprowadzenie Plazmowe systemy sterylizacji Kontrola procesu sterylizacji Sterylizacja formaldehydowa

15 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 15 Spis treœci Wprowadzenie Sterylizacja formaldehydowa w praktyce szpitalnej Kontrola sterylizacji formaldehydowej Kwas nadoctowy w procesach sterylizacji i dezynfekcji Kwas nadoctowy charakterystyka Toksycznoœæ kwasu nadoctowego Preparaty dezynfekcyjne z kwasem nadoctowym jako substancj¹ aktywn¹ Posumowanie Sterylizacja medyczna w urządzeniach małej pojemności Sterylizatory ma³ej pojemnoœci wprowadzenie Sterylizacja suchym gor¹cym powietrzem Sterylizacja par¹ nasycon¹ Porównanie metod sterylizacyjnych opartych na cieple suchym i wilgotnym Sterylizatory parowe ma³ej pojemnoœci Podsumowanie Sterylizacja, resterylizacja, ponowna sterylizacja Wprowadzenie Wyrób medyczny Sterylizacja Wymagania zasadnicze dla sterylnych wyrobów medycznych Reprocesowanie i ponowne użycie wyrobów medycznych jednokrotnego użytku Wprowadzenie Systemy bariery sterylnej w świetle aktualnych regulacji normatywno prawnych wymagania zasadnicze Pojêcie systemu bariery sterylnej

16 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 16 PRZEWODNIK Wymagania u ytkowe Informacje (od) wytwórcy opakowania Małe autoklawy parowe 5. METODY SPRZĄTANIA 5.1. Rodzaje zabrudzeń i czynniki je usuwające 5.2. Rola chemii w utrzymaniu czystości 5.3. Elementy materiałoznawstwa 5.4. Podstawowe techniki utrzymania czystości Czyszczenie gruntowne Zabezpieczanie powierzchni Codzienne utrzymanie czystoœci 5.5. Strefy czystości w szpitalu mycie i dezynfekcja 5.6. Bezpieczeństwo pracy 5.7. Organizacja pracy służb sprzątających w szpitalu 5.8. Kontrola kosztów 5.9. Sprzątanie w szpitalu spojrzenie PIS Higiena szpitalna i utrzymanie czystoœci Wprowadzenie 6. HIGIENA W LECZNICTWIE OTWARTYM 6.1. Gabinet lekarski Ogólne wymagania techniczno-sanitarne Wyposa enie gabinetu lekarskiego Procedury higieniczne 6.2. Gabinet zabiegowy Ogólne wymagania techniczno-sanitarne Wyposa enie gabinetu zabiegowego Procedury higieniczne 6.3. Gabinet stomatologiczny Ogólne wymagania techniczno-sanitarne Wyposa enie gabinetu stomatologicznego Procedury higieniczne

17 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 17 Spis treœci Wymagania dla gabinetów wykonuj¹cych procedury implantologiczne 6.4. Gabinet ginekologiczny Ogólne wymagania techniczno-sanitarne Wyposa enie gabinetu ginekologicznego Procedury higieniczne 6.5. Zakłady rehabilitacji leczniczej Wiadomoœci ogólne Balneoterapia, klimatoterapia,kinezyterapia, masa leczniczy Fizykoterapia Procedury sanitarno-higieniczne w zak³adach rehabilitacyjnych Wymagania sanitarne dotycz¹ce basenów przeznaczonych do prowadzenia zabiegów rehabilitacji w Zak³adach Opieki Zdrowotnej 6.6. Procedury higieniczno sanitarne w gabinetach medycyny estetycznej Wiadomoœci ogólne Peelingi lekarskie Preparaty s³u ¹ce do powiêkszania objêtoœci tkanek Iniekcje tzw. wype³niaczy: kolagen i kwas hialuronowy 6.7. Zakażenia związane z procedurami medycznymi w lecznictwie otwartym Aspekty prawno-organizacyjne Ocena ryzyka zaka eñ szpitalnych Aspekty medyczne Aspekty mikrobiologiczne Strategia kontroli oraz przerywanie transmisji zaka eñ w opiece ambulatoryjnej Postêpowanie z pacjentem Zasady racjonalnej polityki antybiotykowej

18 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 18 PRZEWODNIK 7. HIGIENA W LECZNICTWIE ZAMKNIĘTYM SZPITALACH 7.1. Zakażenia szpitalne Rodzaje i przyczyny zaka eñ szpitalnych Czynniki przyczynowe zaka eñ szpitalnych Wprowadzenie Zaka enia wywo³ane przez bakterie z rodzaju Clostridium Procedury zapobiegania i zwalczania zaka eñ zak³adowych Organizacja monitoringu zaka eñ szpitalnych Kryteria stwierdzania zaka eñ szpitalnych Cel monitoringu zaka eñ szpitalnych Zakres (modu³y) monitorowania zaka eñ szpitalnych Zakres zbieranych informacji Bierny i aktywny sposób zbierania informacji o zaka eniach szpitalnych Okresowe analizy mikroflory szpitalnej Zasady zwrotnego przekazu informacji Zasady postêpowania zespo³u kontroli zaka eñ szpitalnych w przypadku podejrzenia epidemii szpitalnej Wprowadzenie Istotne definicje Zasady dochodzenia epidemiologicznego Wspó³dzia³anie inspekcji sanitarnej i zespo³ów kontroli zaka eñ zak³adowych w przypadku zaistnienia ogniska zaka enia w szpitalu Wspó³praca zespo³u ds. kontroli zaka eñ szpitalnych z jednostkami szpitala Wprowadzenie Rola Laboratorium Mikrobiologicznego w programie kontroli zaka eñ szpitalnych

19 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 19 Spis treœci Wspó³praca zespo³u ds. kontroli zaka eñ z innymi jednostkami szpitala Wspó³praca z mikrobiologiem w monitorowaniu i kontroli zaka eñ Pobieranie materia³u do badania mikrobiologicznego Wprowadzenie P³yn mózgowo-rdzeniowy Ucho Oko Wymaz z rectum Materia³y pobrane z uk³adu p³ciowego 7.2. Działania zmierzające do zapobiegania zakażeniom szpitalnym Wprowadzenie Zespó³ do spraw kontroli zaka eñ szpitalnych Zasady izolacji pacjentów z chorobami infekcyjnymi Zasady racjonalnej polityki antybiotykowej w szpitalu Wprowadzenie Powo³anie i wyszkolenie aktywnego i kompetentnego zespo³u do spraw antybiotyków Opracowanie receptariusza szpitalnego Edukacja i informacja dla personelu medycznego Wprowadzenie administracyjnych form kontroli zu ycia antybiotyków i jednolitych zasad wspó³pracy z firmami farmaceutycznymi Szpitalna polityka antybiotykowa Procedury medyczne zapobiegaj¹ce zaka eniom szpitalnym Cewnikowanie pêcherza moczowego Pobieranie próbek moczu do badania bakteriologicznego

20 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 20 PRZEWODNIK Obwodowy dostêp ylny Procedura zapobiegania zaka eniom szpitalnym u pacjentów zaintubowanych Dostêp do y³y centralnej (centralny dostêp ylny) Zapobieganie zaka eniom szpitalnym wywo³ywanym przez MRSA (Methicillin Resistant Staphylococcus Aureus) Gronkowce rodzaj Staphylococcus Zaka enia oœrodkowego uk³adu nerwowego i posocznica meningokokowa Wstêp Charakterystyka najczêstszych czynników etiologicznych odpowiedzialnych za zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych Inwazyjne zaka enia meningokokowe w Polsce Haemophilus influenzae Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywo³ywane przez Haemophilus influenzae w Polsce Krajowy Oœrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zaka eñ Oœrodkowego Uk³adu Nerwowego (KOROUN) Materia³ diagnostyczny w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy Identyfikacja czynnika etiologicznego z wykorzystaniem reakcji ³añcuchowej polimerazy (PCR) Profilaktyka zaka eñ Postêpowanie w przypadku wyst¹pienia zaka enia/zaka eñ meningokokowych

21 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 21 Spis treœci Postêpowanie personelu w przypadku hospitalizacji pacjenta z inwazyjn¹ chorob¹ meningokokow¹ Helicobacter pylori Postêpowanie w przypadku identyfikacji drobnoustroju alarmowego w œrodowisku szpitalnym Lista drobnoustrojów alarmowych w œrodowisku szpitalnym Postêpowanie w ognisku epidemicznym wywo³anym przez Gram-ujemne pa³eczki jelitowe rodziny Enterobacteriaceae oraz pa³eczki niefermentuj¹ce z rodzaju Acinetobacter spp. oraz Pseudomonas spp Czynniki etiologiczne zaka eñ szpitalnych Charakterystyka pa³eczek jelitowych z rodziny Enterobacteriaceae oraz pa³eczek niefermentuj¹cych z rodzaju Acinetobacter spp. i Pseudomonas spp Czynniki ryzyka zwi¹zane z wyst¹pieniem zaka eñ wywo³anych przez pa³eczki jelitowe z rodziny Enterobacteriacea oraz pa³eczki niefermentuj¹ce z rodzaju Acinetobacter spp. i Pseudomonas spp Etapy postêpowania w ognisku epidemicznym wywo³anym przez pa³eczki jelitowe z rodziny Enterobacteriacea lub pa³eczki niefermentuj¹ce rodzaju Acinetobacter spp. i Pseudomonas spp Procedury postêpowania w ognisku epidemicznym wywo³anym przez pa³eczki jelitowe z rodziny Enterobacteriaceae lub pa³eczki niefermentuj¹ce rodzaju Acinetobacter spp. i Pseudomonas spp Zaka enia rotawirusowe na oddzia³ach dzieciêcych HCV mo na pokonaæ Postêpowanie w rozpoznanym na oddziale noworodkowym ognisku epidemicznym wywo³anym

22 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 22 PRZEWODNIK przez wra liwego na metycylinê gronkowca z³ocistego methicillin-susceptible Staphylococcus aureus (MSSA) Diagnostyka i terapia zaka eñ HCV Wprowadzenie Grzyby i ich rola w zaka eniach u cz³owieka Charakterystyka Pozycja taksonomiczna grzybów Badania laboratoryjne Najczêstsze grzybice uk³adowe Postêpowanie w zaka eniach wywo³anych przez toksynotwórcze szczepy Clostridium difficile Charakterystyka Gram-dodatnich laseczek beztlenowych z rodzaju Clostridium Czynniki ryzyka zwi¹zane z wyst¹pieniem zaka eñ wywo³anych przez Clostridium difficile Szczegó³owe procedury postêpowania w razie stwierdzenia zaka enia wywo³anego przez toksynotwórcze szczepy Clostridium difficile Norowirusy Biofilm bakteryjny nowe wyzwanie wspó³czesnej medycyny Wprowadzenie Bakteryjne zaka enia szpitalne u noworodków urodzonych przedwczeœnie Wprowadzenie Prewencja zaka eñ paciorkowcami grupy B w po³o nictwie i neonatologii Wprowadzenie Zaka enia wywo³ane przez Streptococcus agalactiae (GBS) noworodków oraz zaka enia zwi¹zane z ci¹ ¹

23 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 23 Spis treœci Aktualna sytuacja w Polsce Podjête kroki do zapobiegania zaka eniom paciorkowcowym u noworodków Postêpowanie podczas terapii do ylnej zwi¹zanej z przygotowaniem i podawaniem leków do ylnych i p³ynów infuzyjnych Procedury medyczne Procedury terapii do ylnej Profilaktyka zaka eñ zwi¹zanych z terapi¹ do yln¹ aktualne wytyczne Pozaszpitalne MRSA zagro enie dla szpitali Zaka enia oportunistyczne zagro enia w placówkach ochrony zdrowia Paciorkowiec ropotwórczy bakteria okie³znana, czy nadal realne zagro enie? Epidemiologia Patogeneza IGAS i czynniki ryzyka Kryteria rozpoznawania IGAS Postêpowanie z osobami z bliskiego kontaktu domowego z chorym na IGAS Wp³yw bakterii jamy ustnej na zaka enia szpitalne Jama ustna jako œrodowisko zaka one Nowe zagro enia dla polskich szpitali zwi¹zane z wieloopornymi Klebsiella pneumoniae. Postêpowanie w przypadku stwierdzenia opornoœci na karbapenemy u szczepów Klebsiella pneumoniae (Klebsiella pneumoniae KPC + ) Wprowadzenie Postacie kliniczne zaka eñ szpitalnych i ich opornoœæ na antybiotyki Zagro enie epidemiologiczne zwi¹zane z K. pneumoniae KPC Postêpowanie przeciwepidemiczne

24 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 24 PRZEWODNIK w szpitalu w razie wykrycia Klebsiella pneumoniae KPC Inwazyjne zaka enia pneumokokowe Wprowadzenie Mikrobiologia i epidemiologia Epidemiologia inwazyjnych zaka eñ pneumokokowych Aspekty kliniczne Profilaktyka Resuscytacja stadium VBNC bakterii zagro enie dla zdrowia cz³owieka Charakterystyka stanu VBNC Resuscytacja stadium niehodowalnoœci Podsumowanie Modele monitorowania powypisowego (postdischarge) w chirurgii 7.3. Prowadzenie kontroli mikrobiologicznej 7.4. Zapobieganie zakażeniom wśród personelu medycznego Szkolenie personelu Profilaktyka swoista przedekspozycyjna i poekspozycyjna u personelu szpitala Odzie ochronna pracowników medycznych Rêkawice medyczne klasyfikacja i akty normatywne Sprzêt ochrony uk³adu oddechowego stosowany w placówkach opieki medycznej Szczepienia ochronne jako element zapobiegania zaka eniom szpitalnym z udzia³em personelu medycznego Grypa oraz szczepienia przeciwko niej Wirusowe zapalenie w¹troby typu A Ospa wietrzna i pó³pasiec Odra, œwinka, ró yczka

25 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 25 Spis treœci Tê ec Tetanus Ptasia grypa Avian influenza bird flu Procedura postêpowania po ekspozycji zawodowej na zaka enie wirusami HIV, HBV, HCV Minimalne wymagania w stosunku do zabezpieczenia personelu szpitala w œwietle zagro eñ epidemiologicznych Ryzyko zawodowe nara enia na gruÿlicê w placówkach diagnozuj¹cych i lecz¹cych gruÿlicê oraz zalecane metody prewencji Wstêp Transmisja pr¹tków gruÿlicy Grupy szczególnego ryzyka wœród pracowników medycznych Metody zapobiegania transmisji pr¹tków gruÿlicy w placówkach s³u by zdrowia Nadzór administracyjny Nadzór techniczny Zasady bezpieczeñstwa biologicznego w laboratoriach pr¹tka gruÿlicy Usytuowanie laboratorium pr¹tka i opis wa niejszych urz¹dzeñ Rola dyrekcji oraz wspó³praca z Inspekcj¹ Sanitarn¹ w nadzorze nad zaka eniami szpitalnymi Podstawy systemu kontroli i nadzoru B¹blowica GruŸlica jako choroba zawodowa Przegl¹d dokonañ w zakresie terapii gruÿlicy na tle poszczególnych epok historycznych Wykaz historycznych aktów prawnych zwi¹zanych z gruÿlic¹ Choroba zawodowa

26 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 26 PRZEWODNIK Analiza zachorowañ na gruÿlicê jako chorobê zawodow¹ w Polsce wœród pracowników ochrony zdrowia Krztusiec epidemiologia, profilaktyka, diagnostyka i leczenie Wprowadzenie Patogeneza i odpornoœæ w krztuœcu Epidemiologia Postaæ kliniczna Diagnostyka Zapobieganie krztuœcowi Antybiotyki w leczeniu i zapobieganiu krztuœca Pandemia grypy typu A/H1N1v zagro enie dla szpitali? Przygotowania do pandemii grypy Pandemia grypy typu A/H1N1v pierwsza pandemia XXI wieku Zastosowanie œrodków zaradczych w celu minimalizacji negatywnych skutków pandemii Ocena dotychczasowego przebiegu pandemii grypy mo liwe scenariusze rozwoju pandemii Pandemia grypy zagro enie dla szpitali? 7.5. Standardy higieny w kluczowych jednostkach szpitala Bezpieczeñstwo i higiena pracy w stacjach dializ Stanowisko dializacyjne i zasady zapobiegania infekcjom Potencjalne Ÿród³a infekcji w stacji dializ Organizacja pracy w stacji dializ Wdra anie systemu zabezpieczeñ

27 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 27 Spis treœci Zapobieganie zaka eniom w Stacji Dializ Otrzewnowych Pracownie endoskopowe Wprowadzenie Schemat standardowy w postêpowaniu higienicznym z endoskopami elastycznymi Standardy oczyszczania (mycia) Standardy dezynfekcji Standardy sterylizacji, przechowywania i transportu Standardy higieniczno-sanitarne endoskopów elastycznych oraz kontroli procesów dekontaminacji Preparaty do dezynfekcji endoskopów Dezynfekcja endoskopów w automatycznych urz¹dzeniach dezynfekcyjnych Przyczyny zanieczyszczenia endoskopów dezynfekowanych w automatycznych urz¹dzeniach dezynfekuj¹cych Oddzia³ intensywnej terapii Organizacja kontroli zaka eñ OIT Monitorowanie oraz etiologia i rodzaje najistotniejszych zaka eñ Szpitalne zapalenie p³uc Zaka enia ³o yska naczyniowego Zaka enie uk³adu moczowego Technologie Centralnego Sterylizowania w zak³adach opieki zdrowotnej Wprowadzenie Regulacje merytoryczno - prawne dotycz¹ce architektury i technologii scentralizowanych procesów sterylizacji

28 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 28 PRZEWODNIK Centralizacja procesów sterylizacji w zak³adach opieki zdrowotnej Architektura i technologia szpitalnych oddzia³ów centralnego sterylizowania Kontrola pracy Centralnych Sterylizatorni Rozwój technologii centralnego sterylizowania i dezynfekcji Standardy higieniczne w gastronomii szpitalnej Definicja higieny wed³ug Œwiatowej Organizacji Zdrowia Higiena personelu Zagro enia Zachowanie higieny podczas cyklu produkcyjnego Elementy materia³oznawstwa Technologie utrzymania higieny Maszynowe mycie naczyñ Dystrybucja posi³ków Zapewnienie bezpieczeñstwa i jakoœci posi³ków w szpitalach Stacje ³ó ek Blok operacyjny Wymagania ogólne dotycz¹ce bloku operacyjnego Uwagi dotycz¹ce aktualnego stanu prawnego reguluj¹cego funkcjonowanie bloku operacyjnego w Polsce Kryteria struktury i organizacja bloku operacyjnego a efektywnoœæ pracy Organizacja i program pracy centralnego bloku operacyjnego na przyk³adzie Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Lesznie Klimatyzacja sal operacyjnych w szpitalach

29 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 29 Spis treœci Profilaktyka chirurgiczna Dymy chirurgiczne w bioaerozolu sali operacyjnej: zagro enia infekcyjne i toksyczne oraz profilaktyka ryzyka Nowoczesne techniki operacyjne laparoskopia, NOTES i chirurgia robotów Barierowe ob³o enia i odzie operacyjna Postêpowanie z bielizn¹ szpitaln¹ Bielizna szpitalna Postêpowanie z bielizn¹ w zak³adach leczniczych Pralnie szpitalne i pozaszpitalne Pralnia z barier¹ higieniczn¹ Preparaty do dezynfekcji bielizny Bielizna zakaÿna Dezynfekcja bielizny szpitalnej Warunki techniczne budynków przeznaczonych na placówki s³u by zdrowia Tryb postêpowania w sprawach legalizowania dzia³alnoœci zwi¹zanej z udzielaniem œwiadczeñ zdrowotnych w ramach zak³adu opieki zdrowotnej Tryb postêpowania w sprawach legalizowania dzia³alnoœci zwi¹zanej z udzielaniem œwiadczeñ zdrowotnych w ramach indywidualnej, specjalistycznej i grupowej praktyki lekarskiej Zespó³ Chorego Budynku Metody badawcze stosowane w monitorowaniu biologicznych zanieczyszczeñ powietrza Metody oceny stopnia zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza Nowoczesne techniki molekularne

30 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 30 PRZEWODNIK stosowane w monitorowaniu zanieczyszczeñ biologicznych powietrza Jakoœæ i czystoœæ powietrza wewnêtrznego w szpitalach Jakoœæ œrodowiska wewnêtrznego w szpitalach Zasady projektowania klimatyzacji dla sal czystych Klasy czystoœci mikrobiologicznej pomieszczeñ Klasy czystoœci py³owej powietrza Okreœlenie klasy czystoœci py³owej zgodnie z Pr PN EN ISO : Problemy zwi¹zane z wystêpowaniem bakterii z rodzaju Legionella w instalacjach wody ciep³ej i urz¹dzeniach wytwarzaj¹cych aerozol wodno-powietrzny w obiektach opieki medycznej Kontrola i czyszczenie instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych Badanie czystoœci mikrobiologicznej oraz py³owej instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych Rola Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w nadzorze nad bezpieczeñstwem instalacji wodnych i klimatyzacyjnych Standardy higieny w laboratorium medycznym Wprowadzenie Zabezpieczenia bezpoœrednie Zabezpieczenia poœrednie Omówienie normy europejskiej EN-ISO dla laboratoriów medycznych Ogólne dane o gruÿlicy

31 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 31 Spis treœci Specyfika problemów higieny w laboratoriach diagnostycznych Oddzia³ po³o niczo-ginekologiczny i trakt porodowy Organizacja wed³ug prawodawstwa polskiego ród³a zaka eñ w oddziale po³o niczo- -ginekologicznym Kontrola zaka eñ szpitalnych w oddziale po³o niczo-ginekologicznym Podstawy kontroli zaka eñ szpitalnych w oddzia³ach pediatrycznych Cel programu i prawne uwarunkowania organizacji oddzia³u dzieciêcego Zasady dezynfekcji w oddzia³ach szpitalnych System szkolenia personelu w oddzia³ach dzieciêcych Szpitalny Oddzia³ Ratunkowy Wprowadzenie Struktura organizacyjna SOR-u, funkcje oraz wyposa enie poszczególnych obszarów Kontrola zaka eñ szpitalnych w SOR Audyt wewnêtrzny Zasady postêpowania obowi¹zuj¹ce podczas wykonania audytu Audyt na oddziale Intensywnej Terapii Apteki szpitalne Rola farmaceuty w zapobieganiu zaka eniom szpitalnym Podstawy prawne udzia³u farmaceuty w zapobieganiu zaka eniom szpitalnym Brak standardu punktu pielêgniarskiego podstawowy problem bezpieczeñstwa leku

32 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 32 PRZEWODNIK Rozwi¹zania systemowe w szpitalnej gospodarce lekiem kluczem do rozwi¹zania problemu bezpieczeñstwa leku Wymagania higieniczno-sanitarne w boksach aseptycznych w aptekach 7.6. Nowoczesne możliwości monitorowania i analizy zużycia leków przeciwbakteryjnych w szpitalu Wstêp Metody monitorowania zu ycia leków Pojêcia stosowane w analizach zu ycia leków Badania nad zu yciem leków DDD definicja i sposób ustalania Sposoby i problemy monitorowania zu ycia antybiotyków Sposoby analizy zu ycia leków w szpitalu Inne parametry pomiaru zu ycia leków 7.7. Zatrucia pokarmowe 7.8. Przewód pokarmowy w kontekście zakażeń szpitalnych Ontogeneza mikroflory przewodu pokarmowego i jej wp³yw na organizm cz³owieka Wstêp Mikroekosystemy przewodu pokarmowego i ich sk³ad iloœciowy oraz jakoœciowy Wp³yw mikroflory przewodu pokarmowego na organizm cz³owieka (wybrane zagadnienia) Badanie KyberStatus jako diagnostyczne badanie wykrywaj¹ce zmiany w stosunkach iloœciowych i jakoœciowych mikroflory jelita Czynniki wp³ywaj¹ce na zaburzenia

33 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 33 Spis treœci mikroflory przewodu pokarmowego i kolonizacja przewodu pokarmowego patogenami alarmowymi Translokacja bakterii z przewodu pokarmowego chorych a zaka enia szpitalne Wstêp Badania eksperymentalne na zwierzêtach oraz obserwacje kliniczne dotycz¹ce TB i migracji bakterii 7.9. Kompleksowy standard zapobiegania zakażeniom związanym z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych w opiece długoterminowej System opieki d³ugoterminowej Kompleksowa ocena stanu pacjenta w opiece d³ugoterminowej Zaka enia szpitalne w opiece d³ugoterminowej Kompleksowy program profilaktyki i terapii zaka- eñ w opiece d³ugoterminowej Szczegó³owe wytyczne zapobiegania zaka eniom w opiece d³ugoterminowej 8. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI 8.1. Odpady medyczne Wprowadzenie Akty prawne Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegó³owego postêpowania z odpadami medycznymi 8.2. Definicje związane z odpadami medycznymi i podział odpadów pochodzących z zakładów udzielających świadczeń zdrowotnych 8.3. Postępowanie z odpadami medycznymi Zbieranie Magazynowanie odpadów zakaÿnych Punkty magazynowania wewn¹trzobiektowego

34 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 34 PRZEWODNIK Punkty magazynowania pozaobiektowego Transport Transport wewn¹trzzak³adowy Transport zewnêtrzny miêdzyobiektowy 8.4. Unieszkodliwianie niebezpiecznych odpadów medycznych Informacje ogólne Dopuszczalne sposoby i warunki unieszkodliwiania odpadów medycznych Podsumowanie 9. BEZPIECZNY TRANSPORT CHOREGO 9.1. Podstawowe metody transportu chorego 9.2. Zabiegi higieniczne stosowane w ambulansie 10. DEZYNSEKCJA I DERATYZACJA Owady szkodniki sanitarne Znaczenie medyczne owadów szkodników sanitarnych Owady szkodniki sanitarne spotykane w œrodowisku szpitalnym Prusaki (Blattella germanica L.) Karaluch wschodni (Blatta orientalis L.) Przybyszka amerykañska (Periplaneta americana) Mrówka faraona (Monomorium pharaonis) Mucha domowa (Musca domestica L.) Inne muchy Pluskwa domowa (Cimex lectularius L.) Wesz g³owowa (Pediculus capitis) i wesz odzie owa (Pediculus vestimenti) Komary (Culicidae) Zintegrowana metoda zwalczania szkodników

35 PRZEWODNIK Część 1, rozdział 1, s. 35 Spis treœci Insektycydy i preparaty owadobójcze do stosowania w szpitalach Insektycydy Podstawowe wiadomoœci o preparatach owadobójczych Lista preparatów owadobójczych do stosowania w obiektach s³u by zdrowia Szczegó³owe uwagi dotycz¹ce zwalczania œrodkami chemicznymi owadów biegaj¹cych Zwalczanie prusaków i karaluchów Zwalczanie mrówek faraona i owadów lataj¹cych Zwalczanie pluskwy domowej Zwalczanie wszy g³owowej i odzie owej Repelenty œrodki do odstraszania krwiopijnych stawonogów Wiadomoœci ogólne Czynniki wp³ywaj¹ce na atrakcyjnoœæ ywiciela dla komarów i kleszczy Repelenty zwi¹zki odstraszaj¹ce krwiopijne stawonogi W jaki sposób dzia³aj¹ repelenty Stosowanie repelentów Gryzonie szkodniki sanitarne Znaczenie epidemiologiczne gryzoni Zintegrowana metoda zwalczania gryzoni w szpitalach Lista preparatów gryzoniobójczych przeznaczonych do stosowania w obiektach s³u by zdrowia Kleszczowe zapalenie mózgu Wprowadzenie Charakterystyka kleszczy Kleszcze jako rezerwuar i Ÿród³o zaka enia KZM

36 Spis treœci Część 1, rozdział 1, s. 36 PRZEWODNIK Droga zaka enia i okres inkubacji KZM Przebieg kliniczny KZM Powik³ania, diagnostyka i leczenie KZM Epidemiologia KZM Profilaktyka KZM