POLSKIE NORMY PN-IEC, PN-HD I PRZEPISY DOTYCZĄCE WIEJSKICH INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPIĘCIA

Transkrypt

1 dr inż. Witold JABŁOŃSKI POLSKIE NORMY PN-IEC, PN-HD I PRZEPISY DOTYCZĄCE WIEJSKICH INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPIĘCIA 1. Normy międzynarodowe i regionalne jako normy polskie W ostatniej dekadzie XX wieku rozpoczęto w Polsce proces przystosowywania polskich norm do norm międzynarodowych (ogólnoświatowych) i europejskich (regionalnych). Krajowe normy elektryczne, opracowane przez autorów polskich, zaczęto zastępować najpierw polskimi tłumaczeniami norm opracowanych i wydanych przez Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną (IEC), a następnie normami EN i HD opracowanymi i wydanymi przez Europejski Komitet Normalizacyjny do Spraw Elektrotechniki (CENELEC). Celem europejskich organizacji normalizacyjnych jest przystosowanie wymagań norm międzynarodowych do warunków (różnego rodzaju) europejskich. Normy te stawały się normami polskimi po wprowadzeniu ich do katalogu Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN). Normy PN-IEC były wydawane przez PKN po przetłumaczeniu na język polski. Normy CENELEC systematycznie zastępują normy IEC, ale wobec dużej liczby norm CENELEC (m.in. PN-HD lub PN-EN), które należało wprowadzić do spisu polskich norm przed terminem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, musiano część z nich wydać jako normy ze stronami tytułowymi w języku polskim i tekstem właściwym w języku angielskim (jednym z języków, w których wydawane są normy CENELEC). Normy te oznaczono symbolem (U), a od stycznia 2008 r. symbolem (oryg.). Normy oznaczane symbolami (U), a następnie (oryg.) są w miare możliwości tłumaczone na język polski. Proces zastępowania norm IEC normami CENELEC wciąż trwa i dlatego w katalogach PKN znajdują się zarówno normy IEC jak i CENELEC. Niektóre normy dotyczące instalacji elektrycznych są przywoływane w przepisach budowlanych. 2. Rodzaje dokumentów normatywnych w Unii Europejskiej Dokument normatywny, wg PN-EN [3], to dokument ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników. Dokumenty normatywne obejmuje takie dokumenty jak: - przepisy, - normy, - specyfikacje techniczne, - kodeksy postępowania. Podstawowymi dokumentami normatywnymi dotyczącymi elektrycznych instalacji i linii niskiego napięcia są techniczne przepisy i przywołane w nich normy. 40

2 Przepis [3], to dokument ustalający obowiązujące reguły prawne przyjęte przez organ władzy. Przepis techniczny [3], to przepis ustalający wymagania techniczne albo bezpośrednio albo przez włączenie treści normy, specyfikacji technicznej lub kodeksu postępowania albo na powołanie się na nie. Podstawowymi przepisami w UE są tzw. Dyrektywy. Dyrektywy tworzą system harmonizujący prawa, w tym prawa dotyczącego techniki, który pozwala na swobodny obrót towarów spełniających wymagania w zakresie bezpieczeństwa produktów dla ludzi i środowiska. Dyrektywy tworzące ten system nazywa się dyrektywami nowego podejścia ( new approach ), Norma wg [3] to dokument przyjęty na zasadzie konsensusu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną ustalający do powszechnego i wielokrotnego stosowania zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie. Norma techniczna wg ww. normy, to jeden z rodzajów dokumentów normatywnych, dotyczący zagadnień technicznych, który został opracowany przy współudziale stron zainteresowanych, w drodze konsultacji i na zasadach konsensu. Norma taka po zatwierdzeniu stanowi uznaną regułę techniczną. Definicję normy (technicznej) zawiera też przewodnik CENELEC [2] Zapisano w nim: norma (techniczna) to specyfikacja techniczna przygotowana za powszechną zgodą, zatwierdzona przez powszechnie uznaną organizację i dostępną dla ogółu społeczeństwa; opiera się ona na osiągnięciach naukowych, technice i doświadczeniu, których celem jest zapewnienie wszystkim jak największych korzyści. Uznana reguła techniczna to postanowienie techniczne uznawane przez większość ekspertów za odpowiadające poziomowi technicznemu. Uwaga jeżeli dokument normatywny, dotyczący zagadnień technicznych, został opracowany przy współudziale stron zainteresowanych, w drodze konsultacji i na zasadach konsensusu, to przyjmuje się, że po zatwierdzeniu stanowi on uznaną regułę techniczną W polskich dokumentach normatywnych odpowiednikami terminu uznane reguły techniczne są terminy zasady wiedzy technicznej (termin użyty w Ustawie Prawie budowlanym [11]), oraz aktualne osiągnięcia nauki i techniki (termin użyty w Ustawie o normalizacji [13]). Specyfikacja techniczna [3] to dokument ustalający wymagania techniczne, które powinien spełniać wyrób, proces lub usługa. Uwaga: specyfikacja techniczna może być normą, częścią normy lub może być niezależna od normy. Kodeks postępowania [3] to dokument zalecający sposoby postępowania, wytwarzania, instalowania, obsługiwania lub wykorzystania wyposażenia, układów lub wyrobów. 3. Typy norm według CENELEC Normalizacja to wg normy PN-EN [3] to działalność mająca na celu uzyskanie optymalnego w danych okolicznościach stopnia uporządkowania w określonym zakresie poprzez ustalanie postanowień przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących problemów istniejących lub możliwych do wystąpienia. Działalność ta polega w szczególności na opracowaniu, publikowaniu i wdrażaniu norm. Nr

3 Przedmiotem normalizacji może być wyrób, proces lub usługa. Dlatego istnieje wiele typów norm. Elektryków najczęściej interesują normy techniczne. Nie mniej interesują ich też inne dokumenty normalizacyjne w tym przepisy techniczne. Normalizacja jest prowadzona na szczeblu: międzynarodowym, regionalnym, krajowym oraz administracyjno-terytorialnym. W Unii Europejskiej (UE) przyjęto zasadę stosowania docelowo norm regionalnych (europejskich) opracowanych przez CENELEC opartych, o ile to możliwe, na postanowieniach norm międzynarodowych (np. opracowanych przez IEC). Normy wg PN-EN mogą być zharmonizowane lub niezharmonizowane. Normy zharmonizowane to normy dotyczące tego samego przedmiotu zatwierdzone przez różne jednostki normalizacyjne, zapewniające zamienność wyrobów, procesów i usług lub wzajemne zrozumienie wyników badań lub informacji podawanych zgodnie z tymi normami. Zgodnie z tą definicją normy zharmonizowane mogą różnić się co do sposobu prezentacji lub nawet treści. Dlatego dzieli się na normy ujednolicone i normy identyczne. Normy ujednolicone to normy identyczne co do treści, ale nie co do sposobu prezentacji. Normy identyczne to normy identyczne co do treści i co do sposobu prezentacji. W Unii Europejskiej (UE) przyjęto zasadę stosowania docelowo w zakresie elektryki norm regionalnych (europejskich) opracowanych przez CENELEC opartych, o ile to możliwe, na postanowieniach norm międzynarodowych opracowanych przez IEC. CENELEC (Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki) wydaje dwa podstawowe rodzaje norm: Dokumenty Harmonizujące HD będące prenormami (normami tymczasowymi), oraz Normy Europejskie EN. 4. Wzajemne relacje między przepisami i normami wg CENELEC W maju 2006 r. PKN wydał Przewodnik PKN-CENELEC/GUIDE 3 zatytułowany Wzajemne relacje między przepisami a normami [2]. Przewodnik ten jest tłumaczeniem bez jakichkolwiek zmian angielskiej wersji dokumentu CENELEC/GUIDE 3:2001. Przewodnik składa się z dwóch części tj. Część 1: Powoływanie się na normy główne sposoby stosowania; Część 2: Harmonizacja przepisów i powołań na normy. Wg Przewodnika przepis (techniczny) może być mniej lub bardziej szczegółowy tj. może zawierać tylko ogólne sformułowanie celów, może też określać wszystkie odpowiednie szczegóły techniczne. Sposoby prezentacji postanowień w przepisie technicznym, wg Przewodnika może polegać na podaniu wymagań: bez powołania na normę, lub z powołaniem na normę. Przepis bez powołania na normę może być zapisany na trzy sposoby przedstawione na rysunku 1. 42

4 PRZEPIS BEZ POWOŁANIA NA NORMĘ PRZEPIS Z WYMAGANIAMI PODANYMI W SPOSÓB OGÓLNY LUB Z PODANIEM SZCZEGÓŁÓW TECHNICZNYCH PRZEPIS Z POWOŁANIEM SIĘ NA UZNANE REGUŁY TECHNICZNE PRZEPIS Z WŁĄCZONYM TEKSTEM NORMY, DOSŁOWNIE LUB W TREŚCI Rys. 1. Sposoby prezentacji w przepisach wymagań technicznych bez powołania na normę Według CENELEC w przepisach stosuje się typy powołań na normę różniące się mocą prawną (znaczeniem) oraz formą powołania (patrz rysunek 2). SPOSOBY POWOŁANIA, OZNACZENIA I DATY (LUB WYDANIA) NORM TECHNICZNYCH POWOŁANIA OBOWIĄZUJĄCE POWOŁANIA WSKAZUJĄCE DATOWANE NIEDATOWANE DATOWANE NIEDATOWANE Rys. 2. Znaczenie powołań w przepisach (prawnych) symbolu i dat (lub wydania) norm technicznych Powołanie obowiązujące (na normę) to powołanie się w przepisach stwierdzające, że aby zrealizować wymóg przepisu należy zastosować określoną normę. Powołanie wskazujące (na normę) to powołanie się w przepisie stwierdzające, że zastosowanie określonej normy jest jednym ze sposobów realizacji celu przepisu. Powołanie datowane (na normę) to powołanie poprzez określenie numeru i wydania (lub daty) normy. Powołanie niedatowane (na normę) to powołanie się na normę w przepisie identyfikujące jedynie jej numer i/lub tytuł bez podania wydania, czy daty. Przewodnik zaleca stosowanie powołania niedatowanego przede wszystkim wtedy, gdy intencją organu władzy jest objęcie przepisem relatywnie szerokiej dziedziny techniki. Podane wyżej sposoby prezentacji wymagań technicznych w przepisach są nieraz łączone. Przewodnik wymienia sposób polegający na powołanie się w przepisie na uznane reguły techniczne i dodatkowe powołanie się na normy. Nr

5 5. Dobrowolność stosowania norm dotyczących instalacji elektrycznych niskiego napięcia W ustępie 1 art. 5 Ustawy o Normalizacji [13] zapisano, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, a w ustępie 4 ww. artykułu, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. O dobrowolności stosowania norm stara się przekonać na swojej stronie internetowej Polski Komitet Normalizacyjny. W zakładce Informacje podstawowe o PN znajdują się następujące informacje (stan na ): a) Od 1 stycznia 2003 stosowanie PN jest już całkowicie dobrowolne. b) Szczególną rolę w normalizacji europejskiej pełnią Europejskie Normy zharmonizowane. W Polsce pokutuje błędne przekonanie o tym, że ich stosowanie na terenie UE jest obowiązkowe. Europejskie Normy zharmonizowane wspomagają legislację w ramach tzw. Nowego podejścia, ale ich stosowanie jest całkowicie dobrowolne. c) Przywołanie PN w rozporządzeniach ministrów nie skutkuje obowiązkiem stosowania PN, ponieważ jest to niezgodne z regułami legislacyjnymi akt prawny niższego rzędu nie może zmieniać aktu wyższego rzędu. Stwierdzenie zawarte w ww. punktach a) i b) są moim zdaniem tylko w części prawdziwe. To prawda, że w przepisach wielu Państw UE jest podobny zapis, a także iż stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, ale nie zauważyłem w zapisach tych, aby użyto słów całkowicie dobrowolne. Jest to chyba wymysł interpretatorów Dyrektyw Europejskich, którzy nie raczyli zauważyć, że w UE dopuszcza się zaostrzenie wymagania dobrowolności stosowania norm. Wynika to chociażby z wyżej cytowanego postanowienia Ustawy o normalizacji, w którym stwierdzono, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. Jeżeli normy są do całkowicie dobrowolnego stosowania, to jaki cel ma ich przywoływanie w akcie prawnym, którego postanowienia należy przestrzegać. Gdyby były one nieobligatoryjne to w przepisie należałoby zapisać, że powołanie jest wskazujące. Należy również zwrócić uwagę, że przedmiotem handlu na rynkach Unii Europejskiej może być wyrób techniczny po oznakowaniu go przez producenta znakiem CE. W ten sposób producent stwierdza zgodność wyrobu technicznego z wymaganiami bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Producent może jednak nanieść oznakowanie CE dopiero po ocenie zgodności i wydaniu deklaracji zgodności z postanowieniami odpowiednich norm europejskich. Znak ten obowiązuje również producentów, którzy chcą handlować na rynku UE, i którzy mają siedzibę poza terenem Unii Europejskiej. Dla takich producentów, deklarację zgodności wystawia jego upoważniony pełnomocnik działający na terenie Unii. W normie PN-EN [3] zamieszczony jest termin norma obligatoryjna, który został zdefiniowany następująco Norma obligatoryjna (11.4) to norma, której stosowanie jest obowiązujące na mocy ogólnego prawa lub włączenia powołania się na nią w przepisie. Jeżeli normy są całkowicie dobrowolne to, po co ten termin w normie europejskiej przyjętej przez UE. 44

6 O obowiązku stosowania niektórych norm jest przekonany dr inż. Musiał. W artykule pt Powszechne uznane reguły techniczne [1], pisze o ogólnej zasadzie dobrowolności stosowania norm zgodnie z dyrektywami nowego podejścia Unii Europejskiej formułujących zasadnicze wymagania dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska. Autor stwierdza m.in., że jak widać, mimo zasady dobrowolności stosowania norm, organy administracji wspólnotowej mogą wybranym normom EN nadać status specjalny normy zharmonizowanej. Organ administracji państwowej krajów członkowskich mogą też nadawać rygor obligatoryjności, przywołując normę w przepisach technicznych, bądź ustanawiając akty prawne powtarzające w całości lub w części postanowienia odpowiedniej normy albo grupy norm W piśmie Głównego Inspektoratu Pracy (Departament Warunków Pracy) do Zarządu Głównego SEP (znak GNN /10 z r.) stwierdzono, że Z uwagi na to, że przedmiotowa Polska Norma na mocy przepisów zawartych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. nr. 75, poz. 690 ze zmianami) od dnia r. stała się obowiązującym warunkiem technicznym, stosowanie postanowień w cytowanej normie stało się bezwzględnie obowiązujące podczas wykonywania badań ochrony przeciwporażeniowej.. Z przytoczonych wyżej różnych zapisów i stanowisk z pewnością można wysnuć wniosek, że normy mogą być normami obligatoryjnymi (a nie w całości są dobrowolne). Zasada dobrowolności stosowania norm przestaje działać, gdy norma zostanie przywołana w przepisie prawnym. Dotyczy to szczególnie norm, których wymagania mają wpływ na bezpieczeństwo, zdrowie i ochronę środowiska. Na zakończenie należy zastanowić się, czy stwierdzenie zawarte w punkcie c) ww. zakładki Informacje podstawowe o PN zamieszczonej na stronie internetowej PKN jest poprawnie interpretowana. Należy przy tym zastanowić się nad następującym zapisem znajdującym się w przewodniku CENELEC [2] mówiącym, że jednym z narzędzi legislacyjnych, jakimi dysponuje organ władzy, jest możliwość oparcia przepisu na normie lub powołania się na normę w przepisie. Zwykle powołania się na uznane reguły techniczne są stosowane w aktach prawnych wyższego rzędu, a wskazanie, gdzie należy szukać tych reguł w akcie prawnym wykonawczym do ww. aktu prawnego wyższego rzędu. Tak postąpili autorzy Ustawy Prawo budowlane [11] i rozporządzenia MI [8], które jest aktem prawnym wykonawczym ustawy Prawo budowlane a nie ustawy o Normalizacji. Oznacza to, że przy realizacji obiektów budowlanych należy przestrzegać wymagań norm zharmonizowanych, przy czym normy wymienione w rozporządzeniu MI [8] są normami obligatoryjnymi, a inne normy dotyczące obiektów budowlanych mogą być zastępowane innymi dokumentami normatywnymi, jeżeli są one oparte o zasady wiedzy technicznej (co powinno być poświadczone przez uprawnioną jednostkę państwową). Tak, więc to nie akt prawny niższego stopnia unieważnił w rozpatrywanym zakresie postanowienie o dobrowolności stosowania norm. Zrobiła to ustawa Prawo budowlane, która ma prawo zaostrzyć wymagania innej ustawy, bo jest aktem prawnym tego samego stopnia. Taka procedura jest zgodna z zasadami stosowanymi w Unii Europejskiej. Nr

7 Należy też zauważyć, że w Polsce jedynymi dokumentami normatywnymi, które nie są przepisami prawnymi, a ich postanowienia zostały oparte o zasady wiedzy techniczne (najnowsze osiągnięcia nauki i techniki) są normy, co potwierdza ustawa o Normalizacji. 6. Podstawowe polskie dokumenty normatywne dotyczące instalacjach elektrycznych Działalność w różnych dziedzinach gospodarki narodowej jest regulowana przez dokumenty normatywne (przepisy prawne i normy) o różnym zakresie zastosowania, zakresie tematycznym i stopniu szczegółowości. Ich hierarchia ważności w Polsce jest następująca: ustawy uchwalane przez Parlament, rozporządzenia w tym techniczno budowlane, ustanawiane m.in. przez resorty gospodarki narodowej, Polskie Normy uchwalane przez Polski Komitet Normalizacyjny, Normy SEP opracowane i wydane przez SEP (tymczasowe normy elektryczne). Ustawy i rozporządzenia tworzą dwustopniowy system polskich przepisów prawnych. Poniżej przedstawiony jest zakres tematyczny podstawowych aktów prawnych dotyczących zagadnień technicznych projektowania, wykonania i eksploatacji wiejskich instalacji elektrycznych niskiego napięcia. Postanowienia dotyczące instalacji elektrycznych zawarte są przede wszystkim w: Ustawie Prawo budowlane [11], Ustawa o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw [12], Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [8], Rozporządzenie MG w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych [9], Rozporządzenie MGPiPS w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci [10], Wielo częściowej normie PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych, zastępowanej [6] wielo częściową normą PN-HD Instalacje elektryczne niskiego napięcia (Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych) [4]. Ustawa Prawo budowlane [11] normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa działanie organów administracji państwowej w tych dziedzinach. Zawiera ona postanowienia o charakterze prawno-organizacyjnym. Dla elektryków zajmujących się ochroną przeciwporażeniową istotne są: Art. 5.1, w którym określono ogólne zasady projektowania i budowy obiektów budowlanych (w tym instalacji i linii niskiego napięcia), 46

8 Art. 57.1, zawierający spis dokumentów, które należy dołączać do zawiadomieniu o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwolenia na jego użytkowanie (w spisie tym są wymienione protokoły badań i sprawdzeń), Art. 62, w którym podano (ust.1) maksymalne okresy między wymaganymi kontrolami obiektu budowlanego oraz (ust.5) wymagane uprawnienia osób przeprowadzających, min. kontrolę instalacji elektrycznych. Ustawa z r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw zawiera zmiany dotyczące okresu ważności poświadczeń kwalifikacji dla niektórych elektryków [12] Rozporządzenie MI [8] w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie zawiera między innymi (w rozdziale 8 części IV) wymagania ogólne, jakim powinny odpowiadać instalacje elektryczne oraz niektóre wymagania szczegółowe dotyczące budowy tych instalacji. Rozporządzenie MG w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych [9] określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych. Rozporządzenie MGPiPS w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci [10] określa rodzaje prac i stanowisk oraz urządzeń, przy których eksploatacji wymagane jest posiadanie kwalifikacji, zakres wiedzy niezbędnej do potwierdzenia kwalifikacji i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego. Szczegółowe wymagania techniczne dotyczące instalacji elektrycznych niskiego napięcia, w tym środków ochrony przeciwporażeniowej, zawarte były i część z nich jeszcze jest w obowiązujących od połowy lat 90. XX w, wielo zeszytowej normie PN-IEC [6], mającej wspólny tytuł dla wszystkich części i arkuszy Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Przedmiotem ww. normy są postanowienia dotyczące projektowania i montażu instalacji elektrycznych zasilanych napięciem znamionowym do 1000 V włącznie prądu przemiennego (a.c.) 50, 60, i 400 Hz i do 1500 V prądu stałego (d.c.), w celu zapewnienia bezpieczeństwa (szeroko pojętego) i właściwego działania instalacji zgodnie z przeznaczeniem. Postanowienia normy PN-IEC dotyczą ochrony przed: porażeniem prądem elektrycznym, skutkami oddziaływania cieplnego, prądami przetężeniowymi, prądami spowodowanymi uszkodzeniami, przepięciami, obniżeniem napięcia. Normy PN-IEC dzielą się na części, arkusze, działy, rozdziały i podrozdziały, przy czym norma wydana została w wielu zeszytach zawierających jedną część, lub jeden arkusz, lub jeden dział (normy PN-HD dzielą się na części np i sekcje, np Nr

9 Dalszy podział nie jest wyraźnie sprecyzowany. Tytuły poszczególnych części normy PN-IEC są następujące: Część 1. Zakres, przedmiot, wymagania podstawowe. Część 3. Ustalenie ogólnych charakterystyk. Część 4. Ochrona dla bezpieczeństwa. Część 5. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Część 6. Sprawdzanie. Część 7. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Postanowienia dotyczące instalacji elektrycznych w warunkach normalnych dotyczą również warunków specjalnych (np. w gospodarstwach rolniczych), ale są one uzupełniane, modyfikowane lub zastępowane postanowieniami zawartymi w arkuszach części 7 normy PN-IEC 60364, np. PN-IEC Tablica 1. Spis numerów zeszytów normy PN-IEC oraz zeszytów normy PN-HD 60364, które znajdowały się na stronie internetowej PKN w dniu r. i które będą zastępowały odpowiednie zeszyty normy IEC. 48 PN-IEC : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :1999 PN-HD : : :2011 (oryg.) :2010 (oryg.) :2006 (oryg.) :2010 (oryg.) : :2011 (oryg.) : :2010 (oryg.) :2009 (oryg.) PN-IEC : : : : : : : : : : : : : :2004 PN-HD :2010 (oryg.) : : : :2010 (oryg.) : : :2007 (oryg.) :2007 (oryg.) :2010 (oryg.) :2010 (oryg.) : : :2010 (oryg.) :2010 (oryg.) :2010 (oryg.) : Zastępuje również normy o końcowych numerach 46, 47 i Zastępuje również normę o końcowym numerze 548. W katalogu PKN znajduje się też norma PN-HD :2011 (oryg.). 3. W zakresie pkt oraz :1999/Ap1/ Norma jest uzupełniona o zeszyt PN-HD-5-56:2010/A1:2012.

10 Norma PN-HD [4], systematycznie zastępuje normę PN-IEC [6] i ma strukturę prawie taką samą jak jej pierwowzór wydany przez IEC. W tablicy 1 jest przedstawiony spis numerów zeszytów (części, arkuszy lub działów) normy PN-IEC oraz ich odpowiedników PN-HD 60364, które znajdowały się w katalogu PKN w dniu r. Normy oznaczone w tej tablicy cyframi pogrubionymi są przywołane w rozporządzeniu MI w sprawie warunków technicznym, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [8], czyli są normami obligatoryjnymi. Normy oznaczone (oryg.) mają tekst postanowień zapisany jeszcze w języku angielskim i dopóki nie zastaną one przetłumaczone na język polski nie mogą być przywołane w aktach prawnych. W częściach 1 i 3 normy PN-IEC [6] oraz w części 1 normy PN-HD [4] (norma ta nie ma, jak na razie, części 3) zawierają wymagania podstawowe bez technicznych szczegółów. Części 4, 5 i 6 tych norm zawierają wymagania szczegółowe stawiane instalacjom przeznaczonym do eksploatacji w warunkach normalnych. Wymagania te obowiązują również instalacji specjalnych i/lub instalacji przeznaczonych do eksploatacji w warunkach specjalnych, ale przy uwzględnieniu wymagań dodatkowych zawartych w częściach 7 ww. norm. Zeszyty części 7 zawierają uzupełnienia, modyfikuje lub unieważnia postanowienia dotyczące warunków normalnych. 7. Polskie Normy dotyczące wiejskich instalacji elektrycznych niskiego napięcia Normami, które uzupełniają, zmieniają lub likwidują niektóre postanowienia zawarte w częściach 4 i 5 norm oznaczonych numerem są teoretycznie normy PN-IEC [6] oraz PN-HD [4]. Normą obligatoryjną jest jeszcze część pierwszej z ww. norm, wydana jeszcze w 1999 r., odnosząca się do wymagań części 4 i 5 normy PN-IEC Druga norma (wydana przez PKN w 2007 r.) nie jest jeszcze przetłumaczona na język polski i dlatego nie może być normą obligatoryjną i odnosi się ona do wymagań części 4 i 5 normy PN-HD W rezultacie obie normy odnoszą się do norm, które po części są obligatoryjne a po części nie. Taka sytuacja jest nienormalna, gdyż brak jest oficjalnych wyjaśnień jak należy w tej sytuacji postępować. Poniżej są przedstawione, krótkie informacje o zakresie zmian postanowień wprowadzanych przez obie normy (części 7-705). Obie normy mają podobny zakres zastosowania. Zawarte w nich wymagania dotyczą instalacji elektrycznych stałych zlokalizowanych wewnątrz lub na zewnątrz pomieszczeń rolniczych i ogrodniczych takich jak: stajnie, obory, kurniki, chlewy, szklarnie, pomieszczenia przygotowywania paszy, spichlerze, stodoły na siano, słomę i pożywki). Nie dotyczą one budynków mieszkalnych itp., w których instalacje elektryczne powinny być wykonane tak jak instalacje w miejskich budynkach mieszkalnych i podobnych. Jeżeli pomieszczenia mieszkalne i rolnicze lub ogrodnicze znajdują się w jednym budynku, niektóre wymagania norm mają zastosowanie również do części mieszkalnej. Wymagania uzupełniające, modyfikujące lub unieważniające postanowienia części 4 i 5 normy PN-IEC 60364, znajdujące się w normie PN-IEC są skromne (zapisane są na 1,5 strony formatu A4). Nr

11 Dotyczą one działów (w nawiasach podano numery elementów uzupełniających, zmieniających lub unieważniających postanowienia podane w częściach 4 i 5 normy PN-IEC 60364): 411. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim (podrozdział ), 412. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (412.5), 413. Ochrona przed dotykiem pośrednim (413.1), 422. Ochrona przed pożarem, 482. Ochrona przeciwpożarowa, 512. Warunki pracy i wpływy zewnętrzne, 532. Urządzenia zabezpieczające przed skutkamidziałania ciepła (532.2), 537. Urządzenia do odłączania izolacyjnego i łączenia, 55. Inne urządzenia (w opracowaniu). Wymagania uzupełniające, modyfikujące lub unieważniające postanowienia części 4 i 5 normy PN-HD 60364, znajdujące się w normie PN-HD są stosunkowo obszerne (zapisane są na 8 strony formatu A4 w tym na 3 strony zajmują rysynki). Dotyczą one sekcji (w nawiasach podano numery elementów uzupełniającyh, zmieniającycn lub unieważniających postanowienia podane w częściach lub sekcjach 4 i 5 norm PN-IEC lub PN-HD 60364): 411. Środek ochrony: samoczynne wyłączenia zasilania (411.1, ), 414. Środek ochrony: bardzo niskie napięcie zapewnione przez SELV i PELV ( ), 415. Ochrona uzupełniająca ( ) 422. Ochrona przeciwpożarowa (422.6, 422,7, 422.8), 443. Ochrona przed przepięciami atmosferycznymi lub łączeniowymi, 512. Warunki pracy i wpływy zewnętrzne (512.2), 513. Dostępność (513.2), 514. Oznaczenia (513.2), 522. Dobór i montaż oprzewodowania do warunków zewnętrznych (d.p, , , ), 536. Urządzenia do odłączania izolacyjnego i łączenia (536.2), 544. Przewody ochronne wyrównawcze (544.2), 55. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego inne wyposażenie (55.1), 556. Bezpieczna obsługa (556.8), 559. Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe. Z porównania postanowień zawartych w nie przetłumaczonej jeszcze normie PN- HD [4] wciąż obligatoryjnej normie PN-IEC [6] można stwierdzić, że norma PN-HD wprowadza postanowienia uzupełniające, zmieniające lub unieważniające wymagania części/sekcji 4 i 5 norm dotyczcych instalacji elektrycznych o numerze 60364, w szerszym zakresie niż to ma miejsce w aktualnej normie PN-IEC Zniany te polegają głównie na tym, że: 1) Podano nowe terminy i ich definicje (nieliczne) dotyczące jedynie gospodarstw rolnych i ich instalacji elektrycznych. 50

12 2) Zaostrzono wymagania stawiane ochronie przez samoczynne wyłączenie zasilania oraz przez zastosowanie SELV lub PELF. 3) Nakazano w większym zakresie stosowanie wyłączników różnicowoprądowych dla ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej przy czym ich zastosowanie i czułość uzależniono od rodzaju ochrony i rodzaju obwodu. 4) Rozszerzono w sposób istotny nakaz stosowania połączeń wyrównawczych. 5) Nakazano stosowanie w obiektach inwentarskich, a szczególnie na stanowiskach, na których zwierzęta przebywają długi czas, uziomów wyrównawczych (sterujących rozkładem potencjałów). 6) Rozszerzono wymagania dotyczące ochrony przed skutkami cieplnymi, ochrony przed,przeciążeniami, doboru i wyposażenia elektrycznego, oprzewodowania, bezpieczeństwa obsługi oraz instalacji oświetleniowej. 8. Literatura 1. Musiał E. Powszechnie uznane reguły techniczne. Informacje o normach i przepisach elektrycznych, Miesięcznik INPE nr 46. SEP 2002, s PKN CENELEC/GUIDE 3; Wzajemne relacje między przepisami i normami. Część I: Powoływanie się na normy główne sposoby stosowania. Część 2: Harmonizacja przepisów i powołań na normy. 3. PN-EN 45020:2009 Normalizacja i dziedziny związane terminologia ogólna. 4. PN-HD Instalacje elektryczne niskiego napięcia. (norma wielo zeszytowa). 5. PN-HD :2007 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-705: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze (oryg.). 6. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. (norma wielo zeszytowa). 7. PN-IEC :2007 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych (oryg.). 8. Rozporządzenie MI Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75 z 2002 r., poz. 690 z późniejszymi zmianami (wersja z: i r.). 9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych. Dz. U. nr 80 z 1999 r., poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci. Dz. U. z 2003 r., nr 89, poz. 828, z późniejszymi zmianami. 11. Ustawa z dnia r. Prawo budowlane (tekst jednolity). Załącznik do obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Prawo budowlane. Dz. U., nr 156 z 2006 r., poz z późniejszymi zmianami. 12. Ustawa z r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. nr 205 z 2011 r., poz z późniejszymi zmianami. 13. Ustawa z dnia r. o normalizacji. Dz. U. z 2002 r., nr 169, poz z późniejszymi zmianami (wersja z ). Nr