Przekazywanie niepomyślnych informacji. Opracowanie: Barbara Łatka i Dorota Uliasz

Transkrypt

1 Przekazywanie niepomyślnych informacji Opracowanie: Barbara Łatka i Dorota Uliasz

2 Przekazywanie niepomyślnych informacji Jeszcze do niedawna stawiono sobie dwa pytania: CZY? i JAK? przekazywad pacjentowi złe/trudne/niepomyślne informacje związane z jego chorobą i rokowaniami na przyszłośd. Obecnie jest już jasnośd, że takie informacje trzeba przekazywad, więc tym bardziej ważne stały się pytania: 1. JAK?, 2. KONKRETNIE W JAKI SPOSÓB? 3. KIEDY? Bardzo ważne jest uczestnictwo chorego w procesie leczenia i branie odpowiedzialności za ten proces jest to tylko możliwe wtedy, gdy ma wiedzę na temat swojego stanu. Informacja (odpowiednio przekazana) jest też ważna, by pacjent mógł, przy pomocy lekarza przejśd fazy związane z przyswajaniem tego typu informacji, a w konsekwencji dojśd do akceptacji swojego stanu. Również badania prowadzone na ten temat (w opiece nad osobami nieuleczalnie chorymi) pokazały, że: Zdecydowana większośd pacjentów oczekuje takiej informacji, Chce móc rozmawiad o swoim stanie zdrowia, Tego, czego się najbardziej boi, to nie informacji, a braku zainteresowania, izolacji w takiej sytuacji (zamiast wsparcia). Jak pisze w książce: Porozumiewanie się pacjenta z rodziną. Wybrane zagadnienia M. Bujnakowska - Fedak i I. Wróblewska: Z ciężko chorym pacjentem należy przede wszystkim rozmawiad, a istota komunikacji nie tkwi w rozstrzyganiu kwestii: mówid czy nie mówid, ale w niezabijaniu nadziei. Oznacza to stworzenie takich warunków, by chory czuł wokół siebie atmosferę dobroci, miłości, spokoju, życzliwości i miał poczucie bezpieczeostwa. Jakże często jednak spotykamy się z sytuacjami, gdy lekarz, badając nieuleczalnie chorego, nie odzywa się ani słowem, pacjentka czekająca na wynik badania histopatologicznego po operacji piersi słyszy od lekarza na korytarzu zdawkowe zdanie: Proszę przyjśd jutro, zaczynamy chemię, a rutynowa poranna wizyta lekarska w szpitalu omija łóżko chorego z rozpoznaniem: ca inoperabile. 2 S t r o n a

3 Ważne zasady przy przekazywaniu niepomyślnych informacji Wybierz odpowiednie miejsce (zapewniające intymnośd) i czas (lekarz nie spieszy się, pacjent jest w miarę dobrej formie, np. nie ma ostrych bóli), tak by i pacjent i lekarz mógł się w pełni skupid się na przekazywanej informacji, Na początku zorientuj się, co pacjent już wie na temat swojej choroby / swojego stanu zdrowia, Przekaż pacjentowi tyle informacji, ile będzie w danym momencie w stanie przyjąd w (na ile będzie gotowy). W każdym przypadku informacja musi byd rzetelna. Niedopuszczalne jest oszukiwanie pacjenta co do jego stanu zdrowia (np. Proszę się nie martwid, będzie dobrze ). Wykorzystuj swoją wiedzę na temat komunikacji werbalnej i niewerbalnej, Kładź nacisk na pozytywne aspekty sytuacji (pamiętaj: nie zabijaj nadziei), Przekazywanie niepomyślnych informacji to proces, więc dawkuj informacje, tak by pacjent miał szansę oswoid się z sytuacją, Po przekazaniu informacji bądź do dyspozycji pacjenta. Nie zostawiaj go samego z tą informacją. Czego nie robić? Ponieważ sytuacja jest bardzo trudna dla lekarza przekazującego tego typu informację, mogą pojawid się u niego mechanizmy obronne. Np. odwlekanie przekazania informacji (usprawiedliwianie się typu: jeszcze nie ma pełnego obrazu choroby, trzeba zrobid dodatkowe nadania, itd.), obwinianie pacjenta ( Dlaczego pan tak późno się zgłosił? ) lub obwinianie siebie (na pewno coś przeoczyłem). Takie postawy nie pomogą choremu. Model SPIKES narzędzie ułatwiające przekazywanie niepomyślnych informacji SPIKES to akronim od angielskich słów (Setting, Perception, Information, Knowledge, Empathy, Summarize). Model ten tworzy ramy ułatwiające prowadzenie trudnych rozmów z pacjentem i jego rodziną w takich przypadkach jak np: nawrót raka lub wskazania do opieki paliatywnej i hospicyjnej. Jest on wykorzystywany również w sytuacjach śmierci pacjenta (szczególnie przez lekarzy oddziałów intensywnej terapii). Ten model powstał na potrzeby pacjentów onkologicznych, obecnie (także w Polsce jest wykorzystywany szerzej). 3 S t r o n a

4 Literatura anglojęzyczna ten typ informacji określa jako Breaking Bad News. Zawiera się w nim całe spektrum kontaktu z pacjentem związany z przekazywaniem informacji choremu lub jego najbliższym o trudnej diagnozie oraz rozmowy z rodziną pacjenta po jego śmierci. ETAP I ( Setting) Wybranie właściwego miejsca rozmowy, a więc takiego, gdzie zapewniony jest spokój i prywatnośd to forma okazania szacunku i troski o pacjenta. Telefon należy wyłączyd. Osoby z rodziny uczestniczą w rozmowie tylko na życzenie pacjenta. Lekarz w tej sytuacji musi wykazad się umiejętnością aktywnego i uważnego słuchania. Uwaga powinna byd skupiona na pacjencie. ETAP II (Perception) Zanim zostanie przedstawiony plan działao, ważne jest, by ustalid, jaki jest poziom wiedzy pacjenta i jego rodziny na temat sytuacji z medycznego punku widzenia. Można zadad pytanie: Co już zostało Paostwu przekazane?, Czy wie Pan, dlaczego zalecono wykonanie PET?. ETAP III (Information) To krok, w którym lekarz wprost pyta pacjenta i jego rodzinę o to, jakie informacje mogą byd im pomocne. Należy wziąd pod uwagę potrzebę informacji i sposób, w jaki mają byd przekazywane. Proste pytania o to, jak dużo informacji potrzebują i jak zostaną one wykorzystane może poprowadzid personel lekarski do następnego etapu modelu. ETAP IV (Knowledge) W tym etapie lekarz dzieli się z rodziną złą informacją. Wiadomośd musi byd przekazana delikatnie, poprzedzona zwrotem: Mam dla Paostwa poważną informację, Muszę się z Paostwem podzielid niedobrymi wiadomościami. To pozwoli odbiorcy przygotowad się psychicznie. Informacja o zaawansowaniu choroby i S P I K E S SETTING Przygotuj się i zadbaj o spokojne miejsce. PERCEPTION Dowiedz się jak widzi sytuację pacjent (co już wie? jak to odbiera?) INFORMATION Dopytaj się pacjenta lub rodziny co chcieliby wiedzied. KNOWLEDGE Przekaż informacje używając prostego, zrozumiałego języka. EMPATHY Wyraź zrozumienie dla emocji, sytuacji, itd. SUMMARIZE Podsumuj, upewnij się, że informacja została zroumiana. 4 S t r o n a

5 planach postępowania medycznego musi byd przekazywana uczciwie i wprost, w małych dawkach. Pacjentowi i rodzinie powinny byd zadawane pytania, czy rozumieją przekazywane im informacje, czy potrzebują dodatkowych wyjaśnieo. Jasny język unikający zaawansowanej medycznej terminologii powinien byd dopasowany do poziomu odbiorcy. Po usłyszeniu niepomyślnych informacji pacjent powinien mied czas na ich przyswojenie i zareagowanie. Etap V (Empathy) Kluczem do reakcji pełnej zrozumienia jest zwrócenie uwagi na emocje i reakcje pacjenta oraz jego rodziny w tym bolesnym momencie oraz zareagowanie w odpowiedni sposób. Stwierdzenia typu: Wolałbym przekazad Panu lepsze wieści.., To przykre informacje.. okazują współczucie. Etap VI (Summarize) Finalnym krokiem jest podsumowanie przekazanych informacji językiem zrozumiałym dla pacjenta i rodziny oraz zaprezentowanie planu dalszych działao interwencyjnych. Lekarz powinien zadad pytania weryfikujące zrozumienie przez pacjenta proponowanego planu działania i decyzji pacjenta, by w tych działaniach uczestniczyd: Czy wszystko jest dla pana jasne, jeśli chodzi o dalszy sposób postępowania?, Czy ma pan wystarczające informacje, by podjąd decyzję? 5 faz przyswajania złych informacji Przekazując niepomyślne informacje przydatna jest wiedz na temat: Jak reagują ludzie na informacje o nieuleczalnej chorobie? Jak reagują na wieśd o nadchodzącej śmierci (własnej lub kogoś bliskiego)? Odpowiadając na te pytania psychiatra E. Kübler-Ross opracowała 5 faz, które według niej przechodzą ludzie w takiej sytuacji. Warto pamiętad, że nie jest to model zerojedynkowy co oznacza, że fazy te mogą się przeplatad, płynnie przechodzid jedna w drugą. Jednak jest to cenna pomoc dla lekarza, by zobaczyd, co się dzieje z pacjentem lub jego rodziną w takiej sytuacji. Etapy te można zobaczyd nie tylko w sytuacji śmiertelnej choroby pacjenta, ale różnego rodzaju straty rozumianej np. jako amputacja (mocno dosłownie), ale też strata rozumiana jako niekorzystna zmiana stylu życia (chory musi radykalnie zmienid swoje nawyki żywieniowe). 5 S t r o n a

6 Znając te fazy możesz też się zastanowid, w jaki sposób pomóc pacjentowi osiągnąd etap 5, czyli akceptację. 5 FAZ PRZYSWAJANIA NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI 1.Zaprzeczenie - Nie, to na pewno pomyłka! Nie, to mnie nie dotyczy 2. Gniew - Za co spotyka to akurat mnie!? 3. Negocjacje/targowanie się - Jeśli zacznę bardziej o siebie dbad, może pożyję chod rok dłużej 4. Depresja - To nie ma sensu, po co cokolwiek robid 5. Akceptacja - No cóż. Nie ma co z tym walczyd, lepiej godnie spędzid ostatnie chwile życia. Zaprzeczenie Faza zaprzeczenia jest bardzo charakterystyczną początkową reakcją. Jest to forma obrony, pozwalająca pacjentowi zebrad się w sobie. Teoretycznie zdajemy sobie sprawę z tego, co się dzieje lecz nie wierzymy w to. Osoba skonfrontowana ze stratą przeżywa szok i potrzebuje czasu. Długośd tego etapu zależy przede wszystkim od tego, w jaki sposób pacjent został poinformowany o swoim stanie. Gniew Gniew, że nie jest tak jak miało byd/jak planowaliśmy. Gniew na wszystko i wszystkich wokół pacjenta. Może dotyczyd rodziny czy lekarza (bo przepisał nieskuteczny lek, za późno zdiagnozował, nie zlecił odpowiednich badao, itd.). Złośd jest naturalnym uczuciem i trzeba ją po prostu przeżyd. Nie ma nic gorszego niż jej tłumienie. Gdy pacjent ma możliwośd ekspresji, złośd szybciej mija. Pomocą lekarza w tej fazie może byd wysłuchanie pacjenta (pomimo jego złości) i poświęcenie mu czasu. Złośd i gniew mają też pozytywną stronę ponieważ niosą ze sobą duży ładunek energetyczny mogą mobilizowad do walki z chorobą. 6 S t r o n a

7 Negocjacje/targowanie się To etap pozornej zgody, a tak naprawdę próba przywrócenia sytuacji sprzed choroby/diagnozy. Pojawia się nadzieja na wyzdrowienie i to specyficzne targowanie: jeśli będę się dobrze odżywiał/przestrzegał zaleceo/rzucę palenie Depresja Smutek, rozpacz, poczucie straty, rozpacza, bezradnośd to uczucia towarzyszące pacjentowi w tej fazie. Nie należy za wszelką cenę pocieszad czy rozweselad pacjenta. Jeżeli pozwolimy pacjentowi wyrazid ból i cierpienie, to łatwiej zaakceptuje swój stan. Akceptacja Aby dojśd do tej fazy chory potrzebuje czasu i wsparcia ze strony innych (lekarza, czy szerzej mówiąc zespołu terapeutycznego oraz rodziny/bliskich). W tej fazie pacjent jest w stanie pogodzid się z tym, co nieuniknione. Jeżeli te etapy przechodzi chory, któremu nie zagraża bezpośrednio śmierd, lub przechodzi je osoba, która straciła kogoś ze swoich najbliższych, stan akceptacji przybiera formę bardziej aktywną reorganizacji. 7 S t r o n a